1-ma'ruza, Biomexanika va bioakustika

REOBAZA
deb yuritiladi. Ikki reobazaga (2B) teng tok kuchida organizmni 
ta’sirlashtirishga ketadigan vaqtga
XRONAKSIYA
deyiladi. 
Xronaksiya kattaligi to’qimaning qo’zg’aluvchanligini ko’rsatadi va hayvonlar patalogik 
holatini aniqlashga imkon beradi. M: qishloq xo’jaligida parrandalarga 60 dB dan yuqori shovqin 
bilan ta’sir etilsa qushlarning xronaksiyasida o’zgarish ro’y beradi, shu bilan birga ularning 
fiziologik holati yomonlashadi va tuxum tug’uvchanligi pasayadi. Shu sababli xronaksiyani 
o’lchash orqali ayrim kasalliklarni aniqlash mumkin. Kuchsiz toklar terapivtik ta’sirga ega, 
kuchsiz o’zgarmas toklar bilan davollash usuliga 
galyanizasiya
deyiladi. Bu usuldan XIX asr 
boshlarida foydalanila boshlaganlar. Elektrodlar joylashishi o’rniga qarab ta’sir teridan nerv 
hujayralari orqali u yoki bu ichki organga uzatiladi. Natijada tok ta’sirida almashish va 
funksional xossalarda o’zgarishlar ro’y beradi. Teri va ichki organlarning tok ta’siriga javob 
reaksiyasi tufayli kopelyarlar reflektor tarzda kengayadi, hujayra menbranalarning 
o’tkazuvchanligi o’zgaradi va hokazolar… 
Veterinariya klinikasida elektr toki yordamida tirik organizmga dori moddalarni kiritish 
usuli 
ELEKTROFARREZ
keng qo’llanilmoqda. Bunda hayvonga kiritilayotgan dorilar ta’siri 
o’zgarmas tok ta’siri bilan birga bo’ladi. Bunda elektrod bilan teri orasiga dori eritmasida 
ho’llangan mato qo’yiladi. Tok o’tishi paytida matodagi dori ionlari teri orqali organizmga 
o’tadi. Shu vaqtning o’zida teridan matoga hujayralardan K
+
, Na
+
,Cl
-
va boshqa ionlar o’tadi.
Далее 
◄ Test - 2
 
3.3. Biopatensiallar va ularning hosil bo’lish mexanizmi. 
Tirik organizm turli qismlari orasida mavjud bo’lgan potensialar 
farqi 
BIOPATENSIALLAR
deyiladi. Biopatensiallar hayvon va o’simliklarning hujayralarida, 
to’qimalarida va organizmlarida paydo bo’ladi. Ularning ba’zilari doimiy mavjud, ayrimlari tashqi 
ta’sirlar tufayli paydo bo’ladi. 

---

Elektr impulslari nerv, muskul to’qimalarning faoliyati vaqtida paydo bo’ladi va tirik 
organizmlarda kechadigan fiziologik va patalogik jarayonlarni aks ettirishi mumkin. Bioelektrik 
hodisalarni o’rganish 1771 yilda L.Galvani tajribalaridan boshlandi.1838 yilda Matteuchi 
muskulning tashqi sirti musbat, ichki sirti manfiy zaryadga ega ekanligini aniqladi. Tinch holatdagi 
muskulning tashqi va ichki sirtlari orasidagi potensialari esa muskulning qisqarishi, bezlar 
sekresiyasi, hujayralarning ta’sirlanishi paytida hosil bo’ladi. 
1875 yilda rus fiziologi V.E.Danilevskiy birinchi bo’lib bosh miyaning biopotensialarni 
aniqladi. Biopotensialarning hosil bo’lishi ancha murakkab masala bo’lib, hozirgacha uning to’liq 
nazariyasi yo’q. Hozirgi vaqtda 1952 yil Xodjiken, Xaksli, Kachilar nazariyasi ko’p qo’llaniladi. 
Shu nazariyasi bilan qisqacha tanishamiz. 
Biror to’qimaning potensiali uning tarkibidagi hujayralar potensiallari yig’indisi deb qarash mumkin. 
U holda xujayra tirik organizmning asosiy struktura elementiga emas, asosiy elektrik 
elementi hamdir. Hujayra va uni o’rab olgan hujayradan tashqaridagi biologik muhitni, tashqi 
muhitdan yarim o’tkazgichli hujayra menbranasi bilan ajralgan murakkab sistema deb qarash 
mumkin. Huyjayra ochiq termodinamik sistema bo’lib tashqi muhit bilan uzluksiz energiya, modda 
va informasiya almashinadi. Bu almashinuv menbranalar orqali amalga oshiriladi. Menbrana oddiy 
holda lipid qatlamidan iboratdir. Lipidlar qatoriga neytral yog’lar efirlar kiradi. Hujayrada lipidlar, 
oqsil qatlamlari bilan o’rab olingan. Menbrana lipid qatlamida diametri 0,7-0,8 nm.li teshiklar 
mavjud bo’lib, ular orqali suv va boshqa mayda malekulalar o’tadi, katta malekulalar esa o’ta 
olmaydi. Teshiklar, elektr zaryadiga ega bo’lganligi uchun, hujayraga ma’lum ishorali ionlar 
o’tishiga imkon beradi va teskari ishorali ionlarning o’tishiga halaqit beradi. Ayniqsa ko’p valentli 
ionlar o’tishi qiyin bo’ladi, chunki ularning zaryadi katta bo’lgani uchun gidrat qatlami bilan 
qoplanadi va effektiv diametri oshadi. Turli ionlar o’tkazuvchanligi har xil bo’lgani uchun 
menbrananing turli tomonida ba’zi bir ionlarning nosimmetrik tarqalishini biopotensiallar paydo 
bo’lishining asosiy sababi deb qarash kerak. 
Hujayra sitoplazmasida va tashqi muhitda eng ko’p miqdorda bo’lgan asosiy ionlar, bu K
+ 
, 
Na
+ 
, Cl
- 
, va katta diametrli ionlar.M aminakislota ionlari R dir. Hujayra ichida K
+
, Cl
-
va R
-
ionlari, 
tashqarisida esa faqat K
+
va Cl
-
ionlari bo’lsin. Kaliy va xlor ionlari menbrana orqali ikkala 
yo’nalishda ham diffuziyalanadi, R
-
ioni esa hujayra ichida qoladi.