1-ma'ruza, Biomexanika va bioakustika

qo’zg’alish 
patensiali
deyiladi. Bu patensial paydo bo’lishining sababi biror fizik faktor (mexanik, issiqlik, 
elektr) ta’sirida hujayra menbranasining o’tkazuvchanligi yuz martalab oshadi. Natijada hujayra 
ichiga musbat zaryadlangan natriy ionlari oqimi yo’qoladi, ular menbrana ikki tomonidan 
potensiallar farqini kamaytiradi, bu o’z navbatida, natriy ionlarining hujayra ichiga kirishini 
osonlashtiradi. Shu sababli menbrana ichki sirti musbat zaryadlanadi va kaliy ionlari menbrana tashqi 
sirtidan ajraladi. Menbrana tashqi sirti qo’zg’atilmagan qismlariga nisbatan musbat zaryadli bo’lib 
qoladi. Masalan: Kalmer gigant aksonining tinchlik potensiali – 45 mV, qo’zg’alish tufayli hujayra 
ichining potensiali +40 mV, bo’ladi. Potensialning to’liq o’zgarishi yoki harakat potensiali 85 mV, 
Menbrananing natriy ionlari o’tkazuvchanligining oshishi qisqa vaqt davom etadi, so’ngra u 
kamayadi, shu vaqtda kaliy ionlarining o’tkazuvchanligi oshadi, bu esa tinchlik potensiali 
tiklanishiga olib keladi. 
Harakat potensiali bir joyda yo’q bo’lsada hujayraning qo’shni uchastkasini qo’zg’atadi. Natijada 
potensial impulsi tola bo’ylab tarqaladi. Harakat potensialining davom etish vaqti 2 ms, tarqalish 
tezligi esa 100 m/s 
Baqaning muskul tolasi harakat potensiali 110 mV, it yurak muskul tolasi uchun 120 mV. Elektr 
baliqlarda ancha katta qo’zg’alish potensiali paydo bo’ladi. Kichik bo’lsada qo’zg’alish potensiali 
hamma hayvonlar va o’simliklar hujayralarida paydo bo’ladi. Biopatensiallar mavjudligi hujayra 
hayotiy faoliyatining xarakterli belgisidir. Shuning uchun tashqi elektr maydoni hujayrada ro’y 
beradigan jarayonlarga ta’sir etadi. 
Masalan; kalamushning kesilgan oyog’iga mikroelektrodlar qo’yilib, kichik tok o’tkazilishi 
natijasida suyak va muskul tolalarining 5-7 mm ga o’sishi kuzatiladi. 

---

3.4. Elektrodiffuziya. Elektroforrez yordamida organizmga dori moddalar yuborish. 
Hozirgi vaqtda tibbiyot va veterinariya klinikasida yurak potensiallarini qayd qilish usullari (EKG) 
va muskul to’qimalarining potensalini qayd qilish usuli (elektrmiografiya yoki EMG) 
keng ishlatilmoqda. Yuqori chastotali elektr toklari va elektromagnit maydonlardan 
foydalanilmoqda.