1. kirish ruda jinslarining shaklini, hajmini va qatlamlarining sharoitini o'rganish

5-rasm. YOTEO’ da orttirilgan tajribalar asosida tuzilgan texnologik texnologik skvajinalarning joylashish sxemasi:
a- ikkita har xil texnologik skvajina; b- bitta so'ruvchi va ikkita yuboruvchi texnologik skvajina; v- ikkita so'ro'vchi va ikkita yuboruvchi texnologik skvajina; g- bitta so'ro'vchi va uchta yuboruvchi texnologik skvajina; d- bitta so'ro'vchi va oltita yuboruvchi texnologik skvajina; e- bir qator so'ro'vchi va ikki qator yuboruvchi texnologik skvajina.
Agar aralashmani o'tkazuvchanligi bir xil o'lchamdagi texnologik skvajinalardan foydalanadigan bo'lsak bu jarayonnig nisbatan tezroq kechishiga imkon yaratib beradi. Biroq bu holda ham uran tarkibini o'rganib chiqish ko‘p vaqt talab qiladi va kislota o‘z ta'sirini yo'qotishiga olib keladi (4.6-rasm).

/ 2 3

4.6-rasm. Chegarasiz gorizontda (MASKETda) ikkita texnologik skvajina bilan ishlaganda aralashmaning harakati yo'nalishi va texnologik skvajina ta'sir zonalari konturi setkasi

1-tok chizig'i; 2- oqim harakat chizig'i (Filtratsion qarshilik raqamlarda yozilgan); 3- ishqorlovchi aralashmaning harakat zonasi chegarasi ( aralashmaning vaqt birligida hudud bo'ylab oqib o'tish notengligi ko'rsatilgan).

Tajriba so'ngida olingan hisob kitoblarga bizga foydadan ko'ra ko'proq zarariga ishlaganimizni ko'rsatadi. Kamroq vaqt sarflanishi va sarf-xarajatlarining kamroqligi jihatidan eng maqbuli bu uchta texnologik skvajinadan iborat konlardir(4.7-rasm). Bunday holda aylanma harakat hududi qanchalik kichik bo'lsa, texnologik skvajina ichidagi kislota sarfi shunchalik kam bo'ladi. Xuddi shu natijaga (4.8-rasm) to'rt texnologik skvajinali konlarda ham ko'rishimiz mumkin. Ulardan ikkitasi( ichki) so'rib oluvchi va yuboruvchi texnologik ikkitasi (tashqi) kuzatuvchi. Texnologik skvajinalardagi gidravlik tortishish kuchi evaziga yuqoridagi kabi lokal chegaralardagi eritmalarning qisqarishi cheklanishi o'tkazilayotgan tajribalar jarayonida juda muhim hisoblanadi To'siq hosil qiluvchi texnologik skvajinalarda olib boriladigan tajribalarning eng katta kamchiligi shundaki, ish jarayonida ichki va tashqi texnologik skvajinalarning to'xtovsiz ishlashini umuman iloji yo’q. Qurib chiqilgan sxemalar tufayli yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish jarayonida uran bir chiziqdagi eng asosiy hudud bo'lib bir ikkita texnologik skvajinalar bilan texnologik ravishda o'rab olinganligi tufayli jarayonni qay darajada kechayotganini faqat bir yo'nalishda bilish mumkin.

7-rasm. Uchta texnologik skvajinalarning ishlash tizimida eritmaning tarqalish chegarasi holati va oqim setkasi (o‘ng tomon pastida texnologik skvajinalar bo'yicha sarf miqdori q ko'rsatilgan; 4.6-rasim alomati

8 rasm. Chegaralanmagan suvli gorizontda to'rtta texnologik skvajinalarning ishlash tizimida ertimaning tarqalish chegarasi holati va oqim setkasi (o‘ng tomon pastida texnologik skvajinalar bo'yicha sarf miqdori q ko'rsatilgan; 4.6-rasm alomati).

Tajribalar olib borilayotgan maydonni kengaytirish uchun hamda ruda konlarining yarmini u yerdagi minerallarning tarkibini va xossalarini o'rganish hamda lokalizatsiya qurollari sifatida hatto sxemalardan ham foydalanishning imkoni bor. Bu hollarda kislota qo'yiladigan texnologik skvajinalar ko‘p qirrali hududning tepa qismidan boshlab qo'yiladi va tog’ jinsining markazida joylashgan so'rib olish texnologik skvajinalar orqali so'rib olinadi. Shu yo‘l orqali tajribalarning turli yo'nalishidagi burg'ilash qoidalarini o'rganishimiz mumkin. Kuzatuv texnologik skvajinalar va so'rib olishga mo'ljallangan texnologik skvajinalar orsidagi debitlarning kon ichidagi gradiyentlar orasidagi tenglik ichki bosim filtratsiya oqimi tufayli saqlab qolinadi. (4.9-4.10 rasm)larda to'rttalik va ettitalik tuxumsimon shaklda joylashtirilgan texnologik skvajinalarni ko'rishimiz mumkin.
XULOSA
Uranni qazib olish uchun yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish usulini ishlab chiqish va amalga oshirish konchilik sanoatining ulkan ilmiy va texnologik yutug'idir. Ruda jismlaridagi uranni tabiiy yoki sun'iy o'tkazuvchanlik yaratilgan sharoitida o'zlashtirish an'anaviy ishlab chiqarish usuli bilan solishtirganda bir qator afzalliklarga ega. Bu texnikaviy va iqtisodiy ko'rsatkichlarga, shuningdek, og'ir konchilik va geologik sharoitlarda mavjud bo'lgan kambag'al rudalar zahiralarini ekspluatatsiya qilish masalalariga tegishli. Ushbu metodning ijtimoiy ahamiyati birinchi navbatda, konchilar mehnatining tabiatini tubdan o'zgartirishda va mehnat unumdorligining sezilarli darajada ko'payishida namoyon bo'lmoqda. Atrof muhitni muhofaza qilish sohasida YOTEO’ usuli katta afzalliklarga ega Yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish usulini ishlab chiqish va amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega bo'lsada, faqat dastlabki qadamlar qo'yildi. Yer osti boyliklarida yuzaga keladigan jarayonlarning qonuniyligi va konlarni boshqarish bo'yicha erishilgan tajribalar haqida olingan ma'lumotlar, usulning shubhasiz va'dasi va kelajakda uni qo'llashning kengayishi haqida juda aniq gapirish imkonini beradi. Ushbu usulni yanada rivojlantirish konlarning geokimyoviy va gidrogeologik tekshiruvlarining ishonchliligini oshirish, ichki ishlar jarayonida yuzaga keladigan jarayonlarning qonuniyligini chuqur o'rganish va foydali qazilmalarni qazib olish texnologiyasini va texnikaviy tuzilmalarni takomillashtirish bilan bog'liq. Yer ostida tanlab eritmaga o'tkazishga mo'ljallangan texnologik jarayonning oddiy soddaliklari foydali komponentni yer qobig'idagi eritmaga o'tkazishning murakkab va o'zaro bog'liq fizik-kimyoviy jarayonlarini o'z ichiga oladi. Ushbu jarayonlar rivojlangan ma'dan konida sun'iy ravishda yaratilgan geokimyoviy sharoitlar tufayli sodir bo'ladi va ayni paytda asosan geologik va gidrogeologik xarakterdagi tabiiy omillarning kombinatsiyasi bilan aniqlanadi. Natijada, ruda tanasida kechayotgan jarayonlarning maqbul rejimi va ularni nazorat qilish qobiliyati to'g'ridan-to'g'ri konning tabiiy sharoitlari hamda mineralni qazib olish uchun geokimyoviy muhitni yaratishda o'zgarishlarning sharoitlari va chuqurligiga bog'liqdir. Yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish yordamida, uran qazib olishni muntazam oshirib boradigan, avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlari (AJBT) katta ahmiyat kasb etmoqda. Kelajakda ushbu tizimlarning ahamiyati ortadi, ayniqsa YOTEO’ jarayoniga ta'sir etuvchi omillar orasidagi munosabatlarni aniqlab olish zarurati bilan bog'liqligi va ish sharoitlarini optimallashtirish uchun yechimlarning aniqlangan bog'liqligi asosida qabul qilish. Konlarning tabiiy sharoitlarini va ruda tanasida hamda qoplovchi tog’ jinslarida yaratilgan sun'iy geotexnologik holatni o'rganish konlarni qidirish va ulardan foydalanishning barcha bosqichlarida amalga oshirilishi kerak. Mahalliylashtirishning tabiiy sharoitlarini o'rganishning ijobiy jihatlari, ularni qidirishning turli bosqichlarida olingan va eksperimental ishlarni olib borish, keyinroq konni rivojlantirish bosqichlarida ijobiy baholanadi. Shu bilan birga, tajriba va operatsion natijalar geologiya-qidiruv ishlarining samaradorligini, ishonchliligini va qisqartilishini oshirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ham gidrogen, ham gidrotermal konlarni ishlab chiqish tizimini, texnologik skvajinalar orqali rudalarni ochish va tayyorlash parametrlari va sxemalarini takomillashtirishga muhtoj. So’rib oluvchi texnologik skvajinalar debitini va yuboruvchi texnologik skvajinalari sig'imini oshirishning ahamiyati va shu bilan bog'liq holda, texnologik skvajinalar bilan rudalarning ochilishi (ishlab chiqarish gorizont oralig'ida burg'ilash texnologik skvajinalarini burg'alash), yuqori rentabellikdagi filtrlarni ishlab chiqish, usullarni ishlab chiqish kabi masalalarni har tomonlama o'rganish mumkin emas. Texnologik skvajinalarning samarali va yuqori mahsuldorligi masalalari katta chuqurliklarda (300 m va undan ortiq) yotqizilgan konlarni ishlab chiqish uchun juda muhim ahamiyatga ega. O'z navbatida, bunday chuqurlikda mustahkamlash (obsadka) usulning iqtisodiy samaradorligini sezilarli darajada aniqlaydi, chunki texnologik skvajinaning qiymati ancha yuqori. Yuboriluvchi va so'rib olinuvchi texnologik eritmalarni yo'nalishini o'zgartirishning o'rni bloklarni qazib olishda sarf qilingan vaqtni qisqartirishda oksidlarni amaliy qo'llanilishning yo'llari va usullari yetarli darajada. o'rganilmagan, shuningdek, ushbu omillammg yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish mavjud bo'lgan ko'plab korxonalarda eritma sarfiga ta'siri hali ham yuqori va yakuniy mahsulot - uran kontsentratlarining narxida asosiy tarkibiy qismidir. Qoplovchi o'tkazuvchan tog' jinslarining qatlamlariga ishchi eritmalarning tarqalishini cheklashning amaldagi usullari va vositalarini yanada takomillashtirish-reagentlarning sarfini qisqartirishning, rudalarni qazib olish va jarayonlarni jadallashtirishning muhim bosqichlaridan biridir.