1. Kirish izika

Moddiy nuqta deb, tekshirilayotgan masofaga nisbatan o‘lchamlari juda kichik va shakli nazarga olinmasa ham bo‘laveradigan jismlarga aytiladi. Masalan, Yerning Quyosh atrofidagi harakatini o‘rganishda Yer va Quyoshni moddiy nuqtalar deb olish mumkin. Yerning o‘z o‘qi atrofidagi harakatini o‘rganishda esa Yerni moddiy nuqta deb qarash mumkin emas chunki Yerning shakli va o‘lchamlari uning aylanma harakati harakteriga ancha ta’sir ko‘rsatadi.
Moddiy nuqta harakati fazoda ma’lum chiziq bo‘ylab sodir bo‘ladi, bu chiziqning shakli turli-tuman bo‘lishi mumkin.
Moddiy nuqtaning o‘z harakati davomidagi fazoda qoldirgan izi trayektoriya deyiladi. Agar trayektoriya to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lsa, to‘g‘ri chiziqli harakat, yoki aksincha, trayektoriya egri chiziqdan iborat bo‘lsa, egri chiziqli harakat deb ataladi.
Moddiy nuqtaning biror vaqt oralig‘ida o‘tgan trayektoriyasining uzunligi o‘tilgan yo‘l deyiladi. Faraz qilaylik, moddiy nuqta biror trayektoriya bo‘ylab A nuqtasidan V nuqtasiga ko‘chgan bo‘lsa (2 – rasm). Bu vaqtda trayektoriya bo‘ylab hisoblangan A va V nuqtalar orasidagi masofa o‘tilgan yo‘lni ifodalaydi. Bu yulni S bilan belgilangan.
Harakat trayektoriyasining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga yo‘nalgan kesmadan iborat bo‘lgan vektor kattalikka ko‘chish deyiladi (2 – rasm) va bilan belgilanadi.

2 – rasm

To‘g‘ri chiziqli harakatda trayektoriya bilan ko‘chish ustma-ust tushadi.

Vektorlar ustida amallar
Fizikada hamma kattaliklar ikki turga yani skalyar va vector turga bo’linishadilar. Skalyar kattalik yo’nalishga ega bo;lmaydi u faqat sonlar bilan ko’rsatiladi( mo’dular bilan) . Vektor kattalik esa-Sonlar va yo’nalish bilan beriladi.
Skalyar katalikka : massa (m) , vaqt (t) ,Hajm (V), uzunlik ( l ) ,zichlik (  ) va hokazo.
Vektor kattaliklarga esa : tezlik ( v ) , yo’l ( S ) , tezlanish ( a ), Kuch ( F ), Implus ( p ) va boshqalar.
Vektorlarni o’zini o’ziga parallel qilib ko’chirsa bo’ladi ( kattaliklarni o’zgartirmasdan )
Vektori skalyarga ko’paytirsak berilgan vektro yo’nalishidagi vector kelib chiqadi
Masalan : S=vt ; F=ma ; p=mv
S va v , F va a , p va v juft juft bo’lib bir bir larine yo’nalishlari bilan mis tushadi .
Vektorlarni qo’shish.
 +


α

1. 
    2.
   


3. 


 vektorning yo’nalishi parallelogram yoki uchburchak qoidasi bo’yicha aniqlanadi .

Vektrolarni joylashtirish ikta qonunga bo’ysunadi:

Kosinuslar teoremasi :

c=


a)Agar  = , cos0°=1
c = =  =
b) Agar  =180°, cos180°=-1


c = = =

c)Agar =90°, cos90°=0
c= – Pifagor teoremasi. 


Vektrolarni ayrish .





c vektorning yo’nalishi parallelogram qoidasi bo’yicha aniqlanadi . c ni kosinus formulasi orqali aniqlanadi. c=

Ikta vektorning skalyar ko’paytmasi . Vektorlarning skalyar ko’paytmasi deb , vector modullarini ular orasidagi burchak kosinusga ko’paytmasiga teng .



 (a b)= ab cos .
Agar  = , cos =0 va (a  b)= ab  = 0. Ikkta perpendikulyar vektorlarning skalyar ko’paytmasi nolga teng .
Ikta vektorni ko’paytirish.
Ikkta  va  vektorlaning ko’paytmasi deb shunday vektorga aytiladiki ular  va  vektorlarga perpendikulyar moduli esa  va  vektorlar bilan qurilgan paralelogramning yuziga teng .