1-keys. 1-vaziyat. Hayot–muallim

Keys bo‘yicha savol va vazifalar:
1. Ushbu vaziyatda o‘qituvchining o‘quvchilarga ta’sir etish usullarini tushuntiring.
2. Muallif o‘qituvchining qanday hislatlarini qadrlaydi?
5-KEYS.


S. Rolli o‘yinli mini keyslar. Odamzodning tarixi va rivojlanishida o‘yin o‘zining yoshi bo‘yicha odamni paydo bo‘lishi bilan taqqoslasa bo‘ladigan darajada. O‘yin insonning hayotida, rivojlanishida, tarbiyalanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘yin taniqli fransuz psixologi J. Piajening ham e’tiborini olgan edi. Taniqli fizik olim A.Eynshteyn, J. Piaje¹⁾ tajribalari bilan tanishib, «Fizik muammolarni o‘rganish – bolalar o‘yinlari sirlariga qiyoslaganda bolalar uyinidir»,- degan edi [69].
Fanda maxsus – o‘yinlar nazariyasi yo‘nalishi mavjud. Hozirgi kungacha ko‘plab o‘yin sinflari yaratilgan. Ularning biriga muvofiq o‘yinlarni funksional, mavzuli, vaziyatli, konstruktiv, roli, didaktik, sportga oid va keng tarqalgan ishchan o‘yinlarni ajratish mumkin.
O‘yin faoliyatida, kelajakda inson faoliyatining turli sohalarida shaxsiy imkoniyatlarini amalga oshirishni ta’minlaydigan fikrlashning yuqori ijodiy shaklini ifodalovchi tasavvur jarayoni amalga oshadi.
O‘yinda odamning ijod qilish qobiliyati shakllanadi, mehnat harakatlarining asosi tug‘iladi. O‘yin mobaynida o‘quvchilarda yoshi kattalarning ijtimoiy tajribasini o‘zlashtirish shaklidagi ta’limot boshlanadi. Odamzod hayotining barcha bosqichlarida o‘yin o‘qitish uslubi sifatida o‘ziga loyiq o‘rin egallaydi.
Pedagogik amaliyotda o‘quvchilarning bilish faolligini rivojlantirishga imkoniyat beradigan, bilish jarayonini rag‘batlantiradigan, o‘rganish jarayoniga qiziqish uyg‘otadigan bilishga oid didaktik o‘yinlar qo‘llaniladi. Bunday o‘yinlar jamoaviy munosabatlarni rivojlanishini ta’minlaydi, xis-tuyg‘ulik kuchlanishni olib tashlaydi, o‘quv harakatlarni ixtiyoriy ravishda bajarishga qiziqtiradigan muhitni yaratadi. O‘yinni ko‘pvazifalik uslub sifatida qarash kerak. U yangi materialni o‘zlashtirish, uni mustahkamlash, takrorlash, turli ko‘rinishdagi fikrlashni rivojlantirishga yo‘naltirilgan. O‘yinga o‘quvchilar dunyoqarashini, shaxsiy sifatlarini va qobiliyatlarini shakllantirishga; tashkiliy va tashkilotchilik, kommunikativ, iqtisodiy, gnostik va funksional ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan taktik va strategik yo‘nalganlik ta’luqlidir.
O‘quv o‘yinlarni o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalarining ixtiyoriy predmetlarida muvaffaqiyat bilan foydalanilishi mumkin. O‘quv jarayonida rolli, ishchan va vaziyatli o‘yinlar muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtlarda ta’lim tizimida quyidagi eski va yangi o‘yinlar keng ommalashmoqda.
- Rag‘batlantiruvchi o‘yinlar — strategik harakatlarni (harbiylarni o‘qitishda foydalaniladi) nus’halovchi, harakatlarni ishlab chiqish, sifat, hisoblashni takrorlovchi, mumkin bo‘lgan vaziyatlarni o‘ynash.
- O‘yin-inssenirovkalar — modellashtirilgan vaziyatlarda rollarni o‘ynashga asoslangan.
- Inssenizatsiya uslubi — uning hisobiga, masalan, hodisa va sh.k.larni teatrlashtirilgan holda amalga oshiriladi.
- G‘oyalar generatsiyasi uslubi — «aqliy hujum» uslubi, qisqa vaqt ichida muammoni yechish uchun maksimal sondagi g‘oyalarni ishlab chiqish maqsadida bir necha o‘quvchi yoki guruhning aqliy faoliyatini keskin faollashtirish bilan xarakterlanadi.
- Ehtimollik uslubi — o‘quvchilar guruhi tomonidan qandaydir hodisani ko‘rib chiqishga, alohida o‘quvchilar tomonidan taqdim etilgan yechimlarni to‘g‘ri yechimlar bilan taqqoslashga asoslangan.
- Vaziyatli uslub — o‘quvchilarning qandaydir murakkab viziyatga kiritishga asoslangan.
- Mikro-o‘qitish — murakkab amaliy faoliyatni ijodiy o‘qitish uslubi.
O‘yinli uslublarning samaradorligi dastlab ularni tashkil etish va o‘qituvchi tomonidan o‘qitish uslubiga bog‘liq, Uslubdan foydalanishga qilinadigan tayyorgarlik yetarlicha aqliy va jismoniy kuchlanish, vaqt, yetarlicha ma’lumotnoma, monografiya, uslubiy adabiyot materiallari va texnik vositalarni talab etadi. Quyida roli o‘yinli keyslarga doir misollar keltiramiz.