1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

19§. Ma’lumotlar bazasi va jahon kompyuter tarmoqlari

• 
  Kompyuterlashtirilgan ma’lumotlar bazasi (KMB)
  
• 
  KMB larni boshqarish
  
• 
  KMB lardan foydalanish
  
• 
  Jahon kompyuter tarmoqlari
  

Tayanch iboralar:
Ma’lumotlar bazasi; KMB; KMB ma’lumotlari; KMB larni boshqarish; Foydalanish; Asosiy firma va kompaniyalar; Kompyuter tarmoqlari; Tarixi; Geografiyasi; Foydalanuvchi mamlakatlar; Foydalanuvchilar soni.
19.1. Kompyuterlashtirilgan ma’lumotlar bazasi
O’tgan asrimizning 70-yillaridayoq bir qancha rivojlangan kapitalistik davlatlarda keng ko’lamda kompyuterlashtirilgan ma’lumotlar bazalarini (KMB) yaratish borasida ilmiy-tadqiqot ishlari olib borila boshlandi.
Bunga, KMB larning o’zining ajdodlari bo’lmish oddiy ma’lumotlar bazasiga nisbatan katta afzalliklarga ega ekanligi sabab bo’ldi. Bu afzalliklar KMB larning quyidagi xususiyatlarida yaqqol namoyon bo’ladi:
- ma’lumotlar kompyuter o’qiy oladigan vositalarda (magnit lenta va disklarda; optik va magnitooptik disklarda; mikrofishlarda) saqlanadi. Bu vositalar o’lchamlari kichikligiga qaramay, katta hajmdagi ma’lumotlarni ishonchli ravishda saqlay oladi;
- KMBlardan er yuzining istalgan nuqtasidan turib foydalanish mumkin, ya’ni KMB bilan foydalanuvchining orasidagi masofa ahamiyatga ega emas;
- KMBdagi bitta ma’lumotdan, ayni bir vaqtning o’zida ko’plab foydalanuvchilar foydalanishi mumkin;
- KMBlardagi ma’lumotlarni to’ldirib, yangilab borish juda qulaydir;
- KMBlar foydalanuvchiga kerakli ma’lumotlarni turli mezonlar (fan, muammo yoki yo’nalishlar bo’yicha; kitob, maqola yoki kashfiyotlarining nomlari yoki mualliflari bo’yicha; kalit so’zlar bo’yicha va hokazo) orqali sanoqli daqiqalar ichida izlab topib va saralab bera oladi.
Shuning uchun ham o’tgan asrning oxiriga kelib tashkil qilingan KMBlar soni keskin ko’paydi. Masalan, 1983 yilda jahonda (sotsialistik mamlakatlardan tashqari) 1 845 ta KMB; 1990 yilda 3 000 ta KMB faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, 2000 yilga kelib ularning soni 10 000 dan oshib ketdi.
Hozirgi vaqtda faoliyat ko’rsatayotgan jahondagi eng yirik ilmiy-texnikoviy KMBlar 3-ilovada keltirilgan. Ularni saqlayotgan ma’lumotlariga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:
- ko’rsatilgan soha bo’yicha chop etilgan davriy nashrlar, kitoblar, anjuman materiallari, dissertatsiyalar va referativ ma’lumotlarni saqlovchi KMBlar;
- ko’rsatilgan soha bo’yicha chop etilayotgan nashrlardan olingan eng zarur ma’lumotlarni saqlovchi KMBlar;
- jahonda ro’yxatga olingan patentlar to’g’risida bibliografik va referativ ma’lumotlarni saqlovchi KMBlar;
- jahonda ro’yxatga olingan patentlar va ularning huquqiy hujjatlari to’g’risida ma’lumot beruvchi KMB- lar;
- faktografik ma’lumotlar, ya’ni foydalanuvchining so’roviga har tomonlama to’la ma’lumot beruvchi KMBlar.