1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

19.4. Jahon kompyuter tarmoqlari
Zamonaviy axborot texnologiyalarini va ma’lumotlar bazasini kompyuter tarmoqlarilarsiz tasavvur qilish qiyindir. Bunday tarmoqlarga bo’lgan ehtiyoj, ularni loyihalash va ishlab chiqish zaruratini keltirib chiqardi. SHuning uchun ham, jahondagi ko’pgina firma va tashkilotlar tomonidan kompyuter tarmoqlarini yaratish 1960-1970 yillarda boshlandi.
Shu davrlar mobaynida tashkil qilingan jahondagi eng yirik kompyuter tarmoqlari to’g’risidagi ayrim ma’lumotlar quyidagi quyidagi 19.1-jadvalda keltirilgan.
1969 yilda AQSH mudofaa vazirligining istiqbolli tadqiqotlar agentligiga ARPA(Advenctd Research Projects Aqency) mamlakatdagi barcha harbiy, o’quv va ilmiy tadqiqot muassasalarining kompyuterlarini birlashtiruvchi yagona tarmoqni yaratish topshirildi. Natijada yil oxiriga kelib, ArpaNet kompyuter tarmog’i tashkil qilindi. ArpaNet tarmog’i rivojlanishi bilan, boshqa tarmoqlarni ham o’zaro bir-biri bilan bog’lab yagona global tarmoq yaratish muammosi vujudga keldi. Bunday standart loyiha 1974 yilda ishlab chiqildi.
Bulardan tashqari, xususiy korporatsiyalarga, firmalarga qarashli ko’plab kompyuter tarmoqlari tashkil qilindi. Bunday tarmoqlarning eng yiriklariga quyidagilar misol bo’la oladi:
MilNet (Military Network –harbiy ma’lumotlar tarmog’i);
19.1-jadval

N	Kompyuter tarmog’i nomi	Tashkil qilgan firma yoki tashkilot	Tashkil qilingan yili	Bosh hisoblash markazi	Geografiyasi
1.	MARK–3	General Electric	1969	Klivlend (AQSH); Amsterdam (Gollandiya)	AQSH, Meksika G’arbiy Evropa, Avstraliya, Yaponiya
2.	Cybennet	Control Data Corpation	1969	Gaaga, London, Parij, Frankfurt, Stokgolm	AQSH, G’arbiy Evropa
3.	Euronet	Evropa Iqtisodiy Hamkorligi	1976	Frankfurt, London, Parij, Rim	G’arbiy Evropa
4.	Janubiy Sharqiy Osiyo KATi	Janubiy- Sharqiy Osiyo mamlakat-lari hamkorligi	1976	Kuala-Lumpur (Malayziya)	Malayziya, Tailand, Gonkong, Filippin, Indoneziya, Singapur, Birma, Janubiy Koreya, Popua- Yangi Gvineya
5.	Arab Mamlakatlari KATi	Arab mamlakatlari hamkorligi	1976	Qohira (Misr)	Marokash, Jazoir, Suriya, Misr, Quvayt, BAA, Bahrayn, Katar, YAman, Saudiya Arabistoni, Livan, Iordaniya, Ummon

CSNet (Computer Science Metwork –kompyuter ilmi tarmog’i);
NSFNet (Natoinal Science Fondation Network – milliy fan fondi tarmog’i);
BITNet (Becanse it’s Time Network – bugungi kun tarmog’i. Nyu York va Yel universitetlari tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, AQSH, Meksika va Evropa mamlakatlaridagi kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi);
CSNet (Computer and Science Network –kompyuter va fan tarmog’i);
EARN (European Academic Research Network – ilmiy tadqiqot muassasalari tarmog’i);
EUNet (Europe Union Network – Evropa kompyuter tarmoqlarini birlashtiruvchi tarmoq);
FidoNet (SHaxsiy kompyuterlar bilan MS DOS va PC DOS boshqaruvida ishlab, fayllarni telefon kanali orqali uzatuvchi tarmoq);
MCIMail (Tijoratchi mijozlarga elektron pochta, faksimal va teleks xizmatlarini ko’rsatuvchi tarmoq);
NSFNet (AQSH milliy ilmiy fondi tarmog’i);
UZENet (AQSH ning barcha universitetlarini birlashtiruvchi tarmoq);
UUNet (Savdo-sotiq ishlari bo’yicha axborotli xizmat ko’rsatuvchi tarmoq);
UUCPNet (Unix-to Unix Copy – xalqaro elektron pochta tarmog’i)
Bulardan tashqari bunday tarmoqlarga AQSHda faoliyat ko’rsatayotgan Tytnet, Telenet, Infonet, DCS, PCI, Nasdaq, Merit, TUCC, Esanet va Frantsiyadagi Cyclades lar misol bo’la oladi.
Turli kompyuter tarmoqlari ko’paygan sari, ulardan foydalanuvchilar soni ham jadallik bilan ko’payib bormoqda. AQSH dagi axborotlarni tadqiq qilish bilan shug’ullanuvchi NUA firmasining 2002 yildagi ma’lumotlariga ko’ra, hozirgi paytda jahonda kompyuter tarmoqlaridan foydalanuvchilar soni 400 mln. nafardan oshib ketgan.
Bunday foydalanuvchilar sonining mintaqalar bo’yicha taqsimlanishi quyidagi jadvalda keltirilgan.