1 Jamiyat taraqqiyotida ta’lim-tarbiyaning tutgan o‘rni nimada Jamiyat taraqqiyotida tarbiya jarayonining o’rni

Shuningdek qarang:

Hind raqsi

Hind raqsi - bu ko'p qirrali tushuncha; bu musiqa, qo'shiq, teatr, adabiyot, din va falsafa bilan chambarchas bog'liq bo'lgan butun bir dunyo.

Rossiyada Hindistonni o'rganish markazlari

Rossiyada qaerda ular Hindistonni o'rganishadi

Qadimgi Hindistonni o'rganish

Sankt-Peterburg universitetida hind tillari va adabiyotidan dars berish 1836 yilda, R.H.Lenz Sanskrit va qiyosiy tilshunoslikka ma'ruza qilish uchun taklif qilinganida boshlangan. (1808-1836), ammo hind filologiyasini tizimli o'rganish Sharq tillari fakulteti tashkil etilgandan va unda hind filologiyasi kafedrasi ochilgandan keyin boshlandi (1958).

Hindistondagi Russhunoslik markazlari

Hindistonda ular Rossiyani o'rganishadi

Hindistonda biznes

Hozirgi vaqtda Hindiston iqtisodiyoti global iqtisodiy tizimga juda intensiv integratsiyaning qiyin jarayonini boshdan kechirmoqda.

Voronej davlat universiteti (Voronej davlat universiteti) Birla menejment texnologiyalari instituti bilan akademik hamkorlik va talabalar almashinuvi to'g'risida shartnoma imzoladi.

Axborot indologik markazi, Sankt-Peterburg davlat universiteti
Hindiston axborot markazi haqida, aloqa ma'lumotlari, faoliyat doirasi, maqsadlari.

Hindistonning qisqacha tarixi

Hindiston - Hindiston yarim orolida joylashgan Janubiy Osiyodagi davlat. Hindiston hozirgi chegaralaridagi davlat sifatida 1947 yilda tashkil topgan bo'lib, u Britaniya hukumati tomonidan ikkita mustaqil hukmronlik bo'lgan Hindiston va Pokistonga bo'lingan.

Ko'pgina rus talabalari qabul uchun Evropa yoki Amerika universitetlarini tanlaydilar. Ammo Amerika va Evropa aholisi Osiyoga o'qishga borishadi. Har yili eng ko'p talabgorlar oqimi Hindistonga uchadi. Bo'lajak talabalarning asosiy maqsadi oz pulga yaxshi ta'lim olish, til o'rganish va chet elda yashash.

O'qish muddati tanlangan mutaxassislikka bog'liq:

• 
  Savdo yoki san'atni tanlagan talabalar uchun bu muddat uch yilni tashkil qiladi;
  
• 
  Qishloq xo'jaligi, veterinariya meditsinasi, tibbiyot va farmakologiya bo'limlari uchun - to'rt yil;
  
• 
  Besh yildan olti yilgacha yuridik fakultetda o'qish;
  
• 
  Magistr darajasini olish uchun yana ikki yil kerak bo'ladi;
  
• 
  Doktoranturada o'qish muddati tadqiqot yo'nalishi va aspirantning muvaffaqiyati bilan bog'liq.
  

O'quv yili avgustda boshlanadi va aprelda tugaydi. Ilgari, bu davr alohida semestrlarga bo'linmagan, ammo yaqinda Hindistondagi universitetlar ikki semestrlik sxemaga o'tdilar. Ularning har biri taxminan besh oy davom etadi.

Baholash tizimi universitetga bog'liq va quyidagilar bo'lishi mumkin:

• 
  Foiz stavkasi;
  
• 
  Alifbo bo'yicha;
  
• 
  Ta'rif
  
• 
  Nuqta
  

Har bir semestr oxirida sertifikatlash to'rtta asosiy fanlar bo'yicha o'tkaziladi. Semestr o'rtalarida dastlabki sinov o'tkaziladi. Boshqa fanlar bo'yicha akademik ko'rsatkichlar yil davomida tekshirilmaydi. Imtihonlar yil oxirida olinadi.

Ta'lim dasturlari

Hindistonda boshlang'ich va o'rta ta'lim majburiydir. Maktabgacha ta'lim 2 yil davom etadi. Maktab 10 yil davomida o'qidi. O'rta maktabni tugatgandan so'ng, kollejda kasb-hunar ma'lumotini olishingiz va universitetga kirishga tayyorgarlik ko'rishingiz mumkin. Mutaxassislikka qarab, u erda o'qish 6 oydan iborat bo'ladi. 3 yilgacha.

Keyingi bosqich - bu oliy ma'lumot. Hindistonda 700 dan ortiq universitetlar mavjud. Moliyalashtirish turiga qarab, ular uch turga bo'linadi.

1. 
   Xususiy Ular davlatdan mustaqillik bilan ajralib turadi;
   
2. 
   Markaziy. Hindiston oliy ta'lim bo'limiga bo'ysunadi;
   
3. 
   Mahalliy. Davlat qonunlariga muvofiq ishlash.
   

Hindiston universitetlari uch bosqichni o'z ichiga oladi:

1. 
   Magistratura. Ilmiy daraja asosiy o'quv dasturini tugatgandan so'ng beriladi;
   
2. 
   Ustoz Buning uchun chuqur o'qitish va ilmiy ish yozish kerak. Qabul qilishning minimal yoshi - 21 yosh;
   
3. 
   Doktorantura. 3-4 yillik o'qishdan va dissertatsiyani himoya qilganingizdan so'ng doktorlik dissertatsiyasini olishingizga imkon beradi.
   

12 Qadimgi Xitoyda ilm-fan va ta’lim-tarbiya tizimi qanday bo‘lgan

Qadimgi Xitoy fasafasi konservativ sivilizatsiyaning bir qismi bo`lib u diniy matnlar madaniyatiga tayanardi. Hindistonda bo`lgani kabi, ozod bo`lish yoki xalos bo`lishga nisbatan qiziqish unchalik kuchli bo`lmagan. Aksincha, u ko`proq amaliy va pragmatic yo`nalishga ega edi.

Eramizdan oldingi 200-yil bilan eramizning 220-yiligacha bo’lgan davrda konfutsiychilik din sifatida ham shakllandi. O’zining mazmuniga ko’ra konfutsiychilik diniy marosimi qadimgi Xitoyda tashkil topgan oilaviy-urug’chilik urf-odatlarini qonuniylashtirib, qadimgi qonun va ko’rsatmalarga qat`iyan rioya etish talabi bilan chiqdi. Ulardan eng muhimi ajdodlarga sig’inish edi.Konfutsiychilikning diniy e`tiqodiga ko’ra, ajdodlar ruhini hurmatlash va o’g’illik ehtiromi (syao) insonning bosh majburiyatidir. An`anaviy konfytsiychiliknimng asosiy tushunchalari quyidagilar: “Li” - urf-odat va marosimlarga rioya etish, udum; “Si” - axloqiy me`yorlarni amalga oshirish; “In” - ijobiy ibtido, “Yan” - salbiy ibtido, “Dao” - osmon, koinot yo’li bo’lib, muayyan tartib va qonunga binoan mavjud, uning ifodasi esa insonning xulq-atvori bo’lishi lozim, “Chjen” - insonparvarlik, “I” - burch, “Sin” - samimiylik va ba`zi boshqalar. Daosizm Qadimgi Xitoyda shakllangan yirik falsafiy maktablardan biridir. Daosizmning diqqat markazida tabiat, koinot va inson turdi. Bu ta`limot to’g’risida keyingi paragrafda batafsil fikr yuritamiz

Ismlar maktabi voqelikni til ifodasi masalalari orqali hal qilishga yo’naltirilgan edi. U ashyolar munosabati va shu munosabatlarning o’zini tadqiq etdi, so’ngra esa hukmlar va ismlarning bir-biriga muvofiq kelishini tekshirdi. Bu maktab vakillaridan biri Xuey Shi ko’pgina narsalarning tushunchalarda noadekvat ifodalanishiga e`tiborni qaratgan.U buning sababini narsalarning bir-biriga qiyoslanmasligida, deb bilgan. O’zgacha uslubda fikrlash, bahs-munozara, isbot uchun dalillar keltirish, mavjud goyalarni rad etish va hokazolar ismlar maktabi uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan. Maktab vakillaridan biri Chjuan-szi vafot etgan raqibi to’g’risida, “Men bilan bahs yuritadigan odam qolmadi” deb qayg’urib yozadi. Ismlar maktabining tafakkur uslubi an`ana mavqeiga ega bo’lgan konfutsiychilik ta`limotiga bardosh bera olmagan.U asta-sekin konfutsiychilikka yaqinlashib, o’zining avvalgi mavqeini yo’qotgan. Moistlar maktabi o’z ismini uning asoschisi Mo-szi (e.o. 479-431 y) nomidan olingan.Unda asosiy e`tabor ijtimoiy axloq muammolariga qaratilgan bo’lib, uni amalga oshirish istibdodiy hokimiyat boshlig’ining qat`iy tashkilotchiligi vositasida namoyon bo’lishi bilan bog’lanadi.Bu maktabda jismoniy mehnat uning tinglovchilarini tarbiyalashning asosiy vositasi hisoblangan.Moistlarning ta`limoti Konfutsiy ta`limotining butunlay qaramaqarshisidir. Uning butun ma`nosi umumiy muhabbat g’oyalari, o’zaro manfaat va muvaffaqiyat qozonishda ifodalanadi Jamiyatdagi barcha odamlar uchun majburiyat sifatida umumiy o’zaro insonparvarlik me`yori tavsiya etiladi, barcha kishilar bir-biriga foyda keltirish haqida g’amxo’rlik qilishlari lozim. Nazariy tadqiqotlar - mehnat faoliyatida ko’zda tutilgan amaliy maqsadga muvofiqlik - zaruriyatdir. Legizm - Qadimgi Xitoyda oziga xos o’ringa ega bo’lgan falsafiy maktablardan biridir.Shen Buxay bu ta`limotning asoschisi deb qaraladi.Bu ta`limotning namoyondalari ko’proqijtimoiy nazariya muammolari bilan shug’ullanishgan.Unda davlatni boshqarish muammolari ustuvor o’rin 8 egallagan.Legizm vakillaridan biri Shan Yanning ta`kidlashicha, aqlli kishilar qonun yaratadilar, boshqa odamlar essa mavjud qonun bilan chegaralanadilar.Qobiliyatli kishilar tartibni o’zgartiradi, bunga qodir bo’lmaganlar esa bo’ysunadi. Qonunni bilmaydigan kishi bilan qonun to;g’risida fikr yuritish behuda, aqli kalta, noqobil kishilar bilan o’zgarishlar haqida gapirishning foydasi yo’q. Bu ta`limotning bosqa bir mashhur vakili Xan Fey-szining fikricha, tartib - har qanday narsaning qiyofasini ifodalovchi tushuncha.Jamiyat hayotidagi tartib - mavjud kamchiliklarni zohiran yashirishdir. Odamlar va hukmdor o’zaro munosabatlarini qayta-qayta qarab chiqishlari zarur. Hukmdor chiqargan qonun va farmonlar ba`zan jamiyat manfaatlariga mos tushmaydi. Chunki ularda mukofat va jazolar tizimi ko’rib chiqilgan, xolos. Inson tabiati esa shaxsiy manfaatdorlik bilan ifodalanadi.Shunday ekan, undan ijtimoiy muammolarni hal etishda foydalanmoq zarur. Fuqaro o’z qobiliyatini foydali narsalarga sarflaydi va undan naf kutadi. Haqiqiy qonun shunday munosabatlarni boshqarishga xizmat qilmog’i lozim.Uningcha jamiyat taraqqiyoti betakrordir. Boshqarish usul va tizimlari yangi ijtimoiy voqelikka mos tushmog’i shart. U o’tmishni mutlaqlashtirib, unga hamdu sanolar yog’dirgan maktablarni ayovsiz tanqid qildi Xulosa qilib aytganda Qadimgi Xitoyda shakllangan falsafiy ta`limotlar juda rangbarang bo’lib, ularda ilgari surilgan g’oyalarning ko’pchilifi hozirgi zamonda ham qiziqish bilan o’rganilmoqda. Ayniqsa, tarbiya, axloq-odob va boshqa ijtimoiy hodisalar to’g’risida bayon qilingan g’oyalar sharqona qadriyatlar shakllanishida muhim rol o’ynab ktlmoqda.

13 Qadimgi Sharq madaniyatini Rim va Yunonistonda ilm-fan rivojiga tasiri qanday bo‘lgan

Tarixiy taraqqiyotning keyingi davrlariga kelib, ibtidoiy jamoa tuzumi o'rnini yangi ijtimoiy formatsiya quldorlik tuzum i egalladi. Qadimiy Sharqda birinchi sinfiy jamiyatlar paydo boldi hamda moddiy va ma'naviy madaniyatga asos solindi. Ayniqsa, qadimgi Yunoniston va Rim xalqlari bu m adaniyatni rivojlantirishda katta hissasini qo'shdilar. Darhaqiqat, tarixiy taraqqiyot davomida turh mamlakatlar va xalqlar jahon m adaniyatiga turlichayondashdilar va rivojlantirdilar. M asalan, Xitoyda qog'oz ixtiro qilindi, Hindistonda hisoblashning o'nlik tizircfl. kashf etildi, Mesopotamiyada esa er kurrasini graduslarga, sutkani soatlar, m inutlar va daqiqalarga bo'hsh o'ylab topildi. Eramiz boshlanishidan oldin O'rta Osiyoning janubiy chekkasiga yaqin bo'lgan joyda O'rta dengiz bilan Hindistonni birlashtiruvchi karvon yo'li qurildi. So'ngra O'rta Osiyo orqah Xitoydan O'rta dengizga tomon «Buyuk ipak yo'li» ochildi. Natijada O'rta Osiyo xalqaro savdo-sotiq m arkaziga aylandi. Bu esa o'z navbatida O'rta Osiyo vohalarida m adaniyatning rivojlanishiga ta'sir etdi, yozuvning tarqalishiga yordam berdi. Ayniqsa, qadimgi yunonistonda m adaniyat, m aktab va dastlabki pedagogik fikrlar boshqa mamlakatlarga nisbatan juda erta rivojlandi. Yunoniston uncha k atta bo'lmagan bir qancha quldorlik davlatlaridan tashkil topgan. Uning mo'tabar shaharlari Lakoniya (bosh shahri Sparta) va A ttika (bosh shahri Afina)dir. Bularning har qaysisida tarbiyaning alohida tizimlari vujudga kelib, Sparta usulidagi tarbiya va Afina usulidagi tarbiya deb ataladigan bo'ldi. Ammo ikkala davlatda ham quldorlik tuzum i hukm ron edi. Yunonistonda qullarni «gapiradigan ish quroli» deb hisoblar edilar. Qullar oddiy insoniy huquqlardan ham m ahrum edilar. L ak o n iy a (S p arta)d a kemalar to'xtaydigan qulay gavanlar bo'lmaganligi tufayli qullar m ehnatiga asoslangan dehqonchilik hukm ron edi. 9 ming oiladan iborat bo'lgan quldorlar 250 m ingdan ko'proq aholiga hukmronlik qilardi. Tarbiya ishlari davlat ixtiyorida bo'hb, uning asosiy maqsadi spartaliklaming bolalarini baquwat, jismoniy soglom, bardoshli, chiniqqan jangchilar qilib tarbiyalashdan iborat edi. Spartaliklam ing bolalari 7 yoshgacha uyda yashar, keyin «agella» deb ataluvchi davlat m uassasasida 18 yoshga etguncha tarbiyalanar edi. Ular «pedonom » rahbarligida jismoniy sog'lom bo'lish uchun turli m ashqlar bilan chiniqtirilar, sovuqqa, ochlikka va chanqoqlikka chidashga, og'riqqa bardosh berishga o'rgatilar edi. Ta’limning asosiy qismini harbiy gim nastika m ashqlari egallar edi. Qadimgi yunon tarixchisi, faylasuf olim Plutarx Sparta m aktablaridagi ta’lim-tarbiya haqida gapirib, shunday deydi: «O'qish va yozishga kelganda bolalarga faqat ularning eng zaruri o'rgatilar edi, tarbiyaning qolgan qismi esa bitta maqsad: hech so'zsiz itoat qildirjishni, chidamli bo'lishni va engish ilmini o'rgatishni ko'zda tutar edi». Spartada ta ’lim -tarbiyaning yana bir muhim vazifasi yoshlarni qullarga nisbatan shafqatsiz, ularni mensimaydigan qilib tarbiyalashdan iborat edi. Shu maqsadda yoshlar «K reptiyalar»da, ya’ni kechalari qullarni tutish m ashqlarida qatnashar, shubhali bo'lib ko'ringan har qanday qulni oldirar edilar. Yoshlarga axloqiy tarbiya berishda davlat rahbarlari maxsus suhbatlar o'tkazib, shu yol bilan ularga axloqiy va siyosiy tarbiya berar, bolalarni savol-javob jarayonida aniq va lo'nda javob berishga o'rgatgan. Yigitlar 18—20 yoshga etganda «Efeblar» o'spirinlar guruhida harbiy xizmatni o'taganlar. Spartada qizlar tarbiyasiga ham alohida e’tibor berilgan. Ulam i harbiy va jismoniy tarbiya m alakalari bilan qurollantirib borilgan. Chunki erkaklar jangga ketganlarida ular shaharni qo'riqlab, qullarni itoatda saqlashini ta ’m inlar hatto jangga ham qatnashardilar. A fin ad a esa hayot, tartib, intizom, m aktab tizimi va undagi ta ’limtarbiya spartanikidan butunlay farq qilar, qullar xususiy mulk hisoblanar edi. Afinada eram izdan ilgarigi V—IV asrlarda m adaniyat gullab yashnadi. Fan, me’morchilik va haykaltaroshlik rivoj topdi. Ham jismoniy, ham ma’naviy jihatdan etuk kishini, Afinada eng ko'rkam va barkamol inson(ideal) hisoblangan. Bolalar 7 yoshga etguncha uyda tarbiyalanar, o'g'il bolalar 7 yoshdan boshlab maktabga qatnar, qizlar esa oilada ona ko'magida uy-ro'zgor ishlariga o'rgatilar, chunki xotin-qizlaming hayoti uy doirasidan chiqmas edi. 256 Afinada bolalar dastlab 7 yoshdan 13—14 yoshgacha «gram m atist» (savod o'rgatish ma’nosida) yoki «kifarist» (grekcha musiqa o'qituvchisi ma’nosida) maktablarda tahsil oiganlar. Bu xususiy maktablarda o'qish pullik bo'lgan. Shuning uchun kamxarj fuqarolam ing bolalari ushbu m aktablarda ta’lim ololmagan. M aktablarda «didaskol» deb atalgan o'qituvchilar mashg'ulot olib borar edilar. (Men o'qitaman, degan ma’nodagi «didasko» so'zidan keyinroq «didaktika» — ta ’hm nazariyasi kehb chiqqan). O'g'il bolalami maktabga qullar etaklab borar edi, bunday qul pedagog deb atalgan («pays» - bola, «agogeyn» - etaklab borish degan so'zlardan olingan). G ra m m a tist m aktabida o'qish, yozish va hisoblash o'rgatilar edi, o'qishda harflarni hijjalab o'qitish usuli, so'ng qo'shib o'qish usulidan fo y d a la n g a n la r. Y ozuvni o 'rg a tish d a m um su rilg a n y a ltiro q taxtachalardan foydalangan va ingichka cho'p yordamida yozganlar. Sonlar barmoqlar, sopol toshlar, sanoq taxtasi yordami bilan hisoblagan. K ifa rist m aktabida adabiy bilim va estetik tarbiya berilar, muzika, ashula, deklomatsiyalar o'rgatilar edi. O'g'il bolalar 13-14 yoshga etganlaridan keyin p a le s tra («kurash maktabi») deb atalgan o'quv yurtiga o'tar, bu yerda ikki-uch yil davomida jismoniy mashqlar bilan shug'ullanardilar. Masalan: sakrash, yugurish, kurashish, disk va nayza uloqtirish, suvda suzish kabilar. Palestrada o'qish tekin bolgani uchun yoshlaming ko'pchiligi shu yerda o'qish bilan cheklanib qolar edi. Badavlatroq oiladan bolganlari esa palestrani tugatgach g im n a siy g a (jismoniy, ijtimoiy tarbiya) kirar edi. Ularga falsafa, siyosat, adabiyot fan la ri o'rg atilar, ta h siln i tu g a tg a n la r d av lat boshqaruvihda qatnashishlari mumkin edi. Nihoyat, Spartada bo'lgani kabi, Afinada ham 18 dan 20 yoshgacha bolgan yoshlar Efeblar qatoriga o'tib, harbiy xizmatga tayyorlanar va siyosiy bilimlarini oshirishni davom ettirardilar. Aholining ko'pchilik qismi bolalarni m aktablarda o'qita olmaganligi sababh ularga kasb-hunar o'rgatish odat tusiga kirgan edi. Ayrim xatsavodi bor ota-onalar bolalariga o'qishni o'zlari o'rgatar edilar. Bu davlat tomonidan qonunlashtirilib qo'-yilib bechorahol tabaqaga m ansub otaonalar o'z bolalariga biror kasbni o'rgatishga m ajbur edilar. Aks holda ulam ing bolalari kelgusida keksayib qolgan ota-onalari to'g'risida moddiy g'amxo'rlik qilishdan ozod etilgan.

14 Qadimgi Rimda ta’lim-tarbiya tizimi qanday bo‘lgan

Tarbiya va maori f . Qad. davrlarda bolalar oilada tarbiyalangan. Miloddan avvalgi 5-asrda ibtidoiy maktablar vujudga kelgan. Bolalar maktabga 7 yoshdan qabul qilinib, 4—5 yil oʻqitilgan. Uyda va maktabda lotin, yunon tillari, yozish, oʻqish, hisob oʻrganilgan. Bolalar dastlab xonadonlarda oʻqituvchi yollab oʻqitilgan, keyinchalik maktablarda taʼlim berishning yangi tizimi shakllandi. Miloddan avvalgi 2-asrning 60-yillarida grammatika, ritorika maktablari vujudga keldi. Milodiy 1-asrda qizlar uchun grammatika maktablari tashkil topdi. Ritorika maktablarida 13—19 yoshdagi bolalar oʻqitildi. Bu maktablar, asosan, notiqlik sanʼatini oʻrgatar edi. Maktablarda HUQoʻQ, falsafa, tarix, sheʼriyatdan taʼlim berilar edi. 2-asrdan huquqshunoslik guruhlari tashkil topdi. Imperator Mark Avreliy davrida (2-asr) Afinada oliy maktablar tashkil etildi. Bunday maktablar keyinchalik Rimning gʻarbiy viloyatlarida ham vujudga keddi. Respublika davrida taʼlim xususiy tarzda olib borildi, unga davlat aralashmadi, biroq imperiya davrida u nazorat ostiga olindi. Oʻqituvchilar davlat xizmatchilari boʻlib, maosh oladigan boʻldilar. 362 yildan boshlab oʻqituvchilarni imperator tasdikladi. Madaniyati. R. shahardavlatdan yirik Oʻrta dengiz davlatiga aylanguncha murakkab taraqqiyot bosqichlarini bosib oʻtdi. Afina, Iskandariya, Pergam va boshqa yunon ilmiy va madaniy markazlar ham shu davlat tarkibiga kirib, etrusk, yunon, shuningdek, ellinizm davri madaniyatlari taʼsirida boyidi. Din va mifologiya. Kds. rimliklar juda koʻp xudolarga eʼtiqod qilganlar, turli narsalarning , Mas, buloq, oʻrmon, daraxt, joylarning va ekinlarning ilohiy homiysi — maʼbudasi mavjud deb ishonganlar. Bu maʼbuda va homiylar dastlab qiyofasiz, keyinchalik etrusk va yunon dinlari taʼsirida inson qiyofasida tasvir etilgan. Ularga qurbonlik qilib turilgan (Mas, hosilni oshirishni soʻrab sigir qurbonlik qilingan). Ibtidoiy dinlarga eʼtiqod qilgan kishilar chakalakzor, togʻ, maydonlarda ibodat qilganlar (shu yerlarda mehroblar ishlangan). Ibodatxonalar qurish odati rimliklarga etrusklardan oʻtgan. Mars (dastlab dala va hosil xudosi, keyinchalik — urush xudosi), Diana (yunonLarda — Artemida; ov maʼbudasi), Venera (bogʻ, hosildorlik maʼbudasi, keyinchalik — Afrodita — muhabbat va goʻzallik maʼbudasi), Fortuna (kismet maʼbudasi), Feroniya (yer maʼbudasi) kabi xudo (maʼbuda)larga umumitalyan xalqlarining xudolari deb karalgan. Ayrim xudolarga maʼlum tabaqalar, maʼlum kasb egalari koʻproq eʼtiqod bilan qaraganlar. Mac, chavandozlar Neptunga, savdogarlar Merkuriyga, qullar Dianaga koʻproq eʼtiqod qilishgan. Yunon madaniyati taʼsirida koʻpgina diniy urfodatlar tarqalgan. Miloddan avvalgi 3-asrda yer osti xudolari sharafiga har 100 yilda bir marta oʻyinlar, har yili esa ekin xudosi Saturn sharafiga dala ishlari tugagandan soʻng dek.da bayram oʻtkazilgan. Miloddan avvalgi 2-asr oxiri — 1-asrlarda Isida (qad. misrliklarning hosildorlik va onalik maʼbudasi), Osiris (kad. misrliklarning oʻsimlik, oy, Nil suvlari xudosi, shuningdek, narigi dunyoning podshosi deb ham eʼtiqod qilingan) kabi Sharq maʼbudalariga ham eʼtiqod qilina boshlandi. Miloddan avvalgi 1—milodiy 1-asrlardan hukmronlik qilayotgan va ilohiylashtirilgan marhum imperatorlarga sigʻinish joriy qilindi. Qullar va kambagʻallar rasmiy xudolardan tashqari koʻproq mehnat axli rahnamosi deb bilgan Pan (choʻponlar homiysi, chorvachilik xudosi), Silvan (oʻrmon, dala xudosi) kabi xudolarga ibodat qilishardi. Asta-sekin Sharq xudolariga eʼtiqod va ishonch kuchaydi. Shu tarzda R. dinlari tushkunlikka uchrab, 4-asr oxirlarida imperator Feodosii 1, turli maʼjusiy urfodatlarni man qildi, shu bilan R. dinlari barham yedi.

15 Qadimgi Yunonistonda ta’lim-tarbiya va ilm-fan rivojlanishi qanday bo‘lgan

Yunonistonda m aktab va madaniyatning tez rivojlanishi pedagogika nazariyasining tug'ilishiga imkon yaratdi. Pedagogika nazariyasiga olim va faylasuflardan Suqrot, Platon, Aristotel va Demokritlar asos soldilar. Quyida bu faylasuf olimlar haqida qisqacha to'xtalib o'tamiz. S u q rot(S akrat). (eramizdan avvalgi 469-399-yillar) O'zining ijtimoiy kehb chiqishiga qaramay (Suqrot haykaltaroshning o'g'li edi) konservativ zamindor aristokratlarning ideologi edi. Bu albatta uning falsafiy va pedagogik qarashlarida o'z aksini topdi. Suqrot dunyoning tuzilishini, buyu(mlarning fizik holatini bilib bo'lmaydi, odamlar faqat o'zlarinigina bilishi, axloqni kamol toptirishi lozim deb hisoblar, faylasuf bo'hshi bilan birga ajoyib notiq ham edi. Keng maydonlarda so'zga chiqar, axloqqa doir m asalalar yuzasidan suhbatlar o'tkazar, tinglovchilami savol-javob yo'li bilan haqiqatni topishga undar edi. Bu «Suqrot metodi»(Evristik) nomi bilan fanga kirgan. S u q ro t — falsafiy d ia le k tik a n in g a so sc h ila rid a n b iri. Baxs orqah, ya'ni muayyan m asalalarni o'rtaga qo'yish va ularga javob topish yo'li bilan haqiqatni aniqlash mumkin deb uqtiradi faylasuf. A ristotelning yozishicha Suqrot m avjud h aq iq atd an um um iy tushunchalarga o'tish haqidagi induktiv ta ’lim otni ham da h a r bir narsaning\ m ohiyatini bilishning birinchi im koniyatini beradigan tushunchalam i aniqlash haqidagi ta’limotni yaratgan. Suqrotning etika sohasidagi asosiy tezislari quyidagilardan iborat: ezgulik bilimdir, donishmandlik, ya'ni yaxshilikni biluvchi yaxshilik qiladi; yomonlik qiluvchi esa yaxshilikni yo bilmaydi yoki pirovardida yaxshilikning tantanasi uchun yomonlik qiladi. Suqrotning ta'biricha, aql bilan axloq o'rtasida ziddiyat bo'hshi mumkin emas. Ulug' faylasuf tarbiyada axloqiy, estetik, jismoniy tarbiya mezonini ishlab chiqdi. Lekin Suqrotning axloqiy qarashlarida tengsizlikni yaqqol sezish mumkin. Uning fikricha, axloq faqat imtiyozli «mumtoz»largagina xos, «mumtoz» kishilar haqiqiy axloqning yagona egalari bo'lganliklari uchun hokimiyat ham ularning qollarida bo'lmog'i kerak deydi. Suqrot davlat boshqaruvining monarxiya, tiraniya, aristokratiya, pohtiya va demokratiya kabi shakllarini tanqid qilgani uchun ayblanib, o'hm jazosiga hukm qilinch o'z ixtiyori bilan zahar ichgan. A flo tu n (P la to n ) eram izdan ilgari (424-347-yillari) yashagan. Qadimgi Yunonistonning m ashhur - idealist faylasufi, Suqrotning shogirdi, ob'ektiv idealizm nazariyasining asosichisi «g'oyalar dunyosi»ni birlamchi, his qiluvchi narsalar dunyosini ikkilamchi deb hisobladi. Aflotun olamni hodisalar dunyosi va g'oyalar dunyosi deb ikkiga boldi. Uning fikricha g'oyalar abadiy va o'zgarmasdir. Uning nazarida, narsalar g'oyalar olamining soyasidir, xolos. Afina aristokratiyasining namoyondasi bo'lgan Aflotun, aristokratiyaning abadiy hukmronligi haqidagi nazariyani ilgari surdi. Uning fikricha ideal aristokrajtik davlat uch xil ijtimoiy guruh: faylasuflar, jangchilar, hunarm andlar va dehqonlar guruhidan iborat bo'lishi lozim. F ay lasu flar d av latn i boshqaradilar, jan g c h ila r u n i h a r qanday dushm andan himoya qiladilar, uchinchi guruh esa m ehnat qihb, mo'l hosil etishtirib, faylasuflar va jangchilami boqadilar. Uning tasawuridagi ideal davlatda qullar ham hunarm andlar ham huquqsizdirlar, qanoat va itoatkorlik fazilatlariga xos deb ta’kidlaydi u. Aflotun - davlat tomonidan tashkil etilmog'i va hukmron guruhlaming - faylasuflar va jangchilarning m anfaatini ko'zlamog'i lozim. Aflotun o'zining pedagogika tizimida Sparta va Afina tizimining ba’zi bir belgilarini birlashtirishga intiladi. A flotunning fikricha, bolalar uch yoshdan 6 yoshgacha davlat tomonidan tayinlab qo'-yilgan tarbiyachilar rahbarhgida maydonchalarda tu rh o'yinlar o'ynash bilan shug'ullanishlari lozim. Aflotun o'yinlami maktabgacha tarbiya vositasi deb hisoblab, ularga katta ahamiyat beradi, shuningdek, bolalarga hikoya qihb beriladigan m ateriallarni sinchiklab tanlash kerakligini ham uqtirib o'tadi. U bolalarga yoshlik chog'idanoq ijtimoiy tarbiya berish tarafdori edi. Aflotun xotin-qizlar tarbiyasi xususida fikr yuritib, Spartadagi usulni ma’qullaydi. Um um an Aflotun tarbiya tizimining butun m azm uni va mohiyati jismoniy m ehnatdan g'oyat nafratlanish ruhi bilan sug'orilgan. Aflotun g'oyasiga ko'ra bo'lajak faylasuflar va jangchilarning «jismoniy m ehnat to'g'risida xato o'ylashlari» ham taqiqlab qo'yilgan, shuningdek qullaming bolalarini o'qitmagan ma’qul. Biroq, Aflotun m aktabgacha tarbiya to'g'risida, davlat tomonidan izchillik bilan ohb borilishi lozim bo'lgan tarbiya tizimi to'g'risida bir qancha muhim fikrlarni aytib, ijobiy o'm ak nam unasida tarbiyalashni talab qilgan. Aflotun o'zining axloqiy g'oyalarini ilgari surar ekan, ustozi Suqrotga ergashib, ob’ektiv idealizm yo'lini tutadi. Aflotun etikasining asosiy nazariy tayanch nuqtasi — inson ongi chegaralaridan tashqarida bo'lgan va mangulik g'oyalari olamida xudoning doimiy nazorati ostida bo'ladigan yagona o'zgarm as «yaxshilik» g'oyasidir. U ning fikricha, erdagi yaxshiliklaming hamm a turi o'zida me’yor, go'zallik va haqiqatdan iborat uch tushunchani jamlagan ohy «yaxshilik g'oyasi»ning inikosigina bo'hshi mumkin. O dam ning axloqiy hayoti shu oliy «yaxshilik g'oyasi»ga intihshga to'la bo'ysungan va xushbaxtlikni tashkil etadigan, faqat ohy «yaxshilik» g'oyasiga intilishdagina xulqning nam unasini ko'rish mumkin. Platonning shogirdi bolgan, makedoniyalik Iskandam i tarbiyalagan, qadimgi Gresiyaning eng yirik ideahst-faylasufi va olimi A rastuning pedagogika nazariyasini yaratishdagi va uni rivojlantirishdagi xizmatlari juda ulkan. A rastu (A risto tel) (eramizdan avvalgi 384-322-yillar)da yashagan. Aflotunning shogirdi, makedoniyalik Iskandarning ustozi. Qadimgi Yunonistoning yirik ideahst-faylasufi va olimi. Aflotun olamni g'oyalar va hodisalar dunyosiga bolgan boisa, uning shogirdi Arastuning aytishicha, g'oyani shaklga o'xshatish mumkin. H ar qanday buyum da biz uning moddasini va shaklini ko'rishimiz mumkin. Moddada n arsalar bo'hshi uchun imkoniyatlar bor; modda biron shakl oiganidan so'nggina narsa boiib qoladi. Chunonchi, m arm am ing o'zi bir m oddadir, ammo unga m a’lum shakl berilsa, haykal tusini olishi mumkin. Butun hayot taraqqiyot jarayonidir, bu jarayon, Arastuning fikricha, tashqi kuchlaming ta’siri ostida sodir bo'lmaydi, balki ichki taraqqiyotning o'zidir. A rastu tashqi olamning mavjudligiga shubha qilmaydi va hissiy tajrib an i, sezgilarni bilishning asosi deb hisoblaydi. A rastu n in g ta ’kidlashicha bilishdagi xatolar noto'g'ri tafakkurdan, ya’ni hissiy tajribani noto'g'ri talqin qilishdan kehb chiqadi. A rastu shakl bilan mazmunning birligini ko'rsatib o'tdi, taraqqiyot g'oyasini olg'a surdi. A rastu olamda tana va jon bor, tana bilan jon m ateriya bilan shakl tariqasida bir-biridan ajralmagan holda mavjuddir, deydi. Uningcha, uch xil jon bor: o'simlikdan tarkib topgan jon oziqlanish va urchib ko'payishda namoyon boladi; hayvonotdan tarkib topgan jon, o'simlik xossalaridan tashqari sezgilarda va istaklarda namoyon bo'ladi; aqlning ifodasi bolgan jon, o'simlik va hayvonot xossalaridan tashqari, u tafakkur yoki bilish xislatlariga ega. Insondagi jonning hayvoniy qismi aqlga tobe bolganligi sababh, uni iroda deb atash mumkin. A rastuning fikricha, jonning m ana shu uch xiliga muvofiq uch xil tarbiya - jismoniy, axloqiy va aqhy tarbiyalardir. Tarbiyaning maqsadi aql va irodani kamol toptirishdan iborat. H ar bir moddada rivojlanish imkoniyati bor bolganidek, insonga ham tabiat faqat qobiliyatlam ing boshlang'ichinigina beradi, insonda kamol topish imkoniyati mavjud va bu im koniyat tarbiya vositasi bilan ro'yobga chiqariladi. Tabiat jonning uch xilini bir-biri bilan chambarchas bog'lab qo'ygan, biz ham tarbiyada tabiat belgilab bergan yo‘ldan borib, jismoniy, axloqiy va aqhy tarbiyani bir-biri bilan chambarchas bog'lab ohb borishimiz lozimligini uqtiradi. A rastuning fikriga ko'ra, davlatning umumiy bitta oxirgi maqsadi bor, u ham bo'lsa, davlat hamma fuqarolarga bir xilda tarbiya berihshini t a ’m in lash i lozim, m ana sh u n d ay ta rb iy a b e rish esa x u su siy tashabbusning vazifasi bo'lmasdan, balki davlatning ishi bo'hshi lozim.