1. J. B. Lamarkning falsafiy va umumiy biologik qarashlari J. B. Lamark ta’limotida tabiiy sistema va tur masalasi

Lamark o’z falsafiy qarashlari bilan XVIII asrda Frantsiyada tarqalgan Deizm oqimiga mansub edi.

• Lamark o’z falsafiy qarashlari bilan XVIII asrda Frantsiyada tarqalgan Deizm oqimiga mansub edi.

Lamarkning umumiy biologik qarashlariga
O’lik tabiat
jismlari
Tirik organizmlar
Tarkibi
O’sish
Oziqlanishi
Rivojlanishi

Organik olamning gradatsiyasi.

• Tirik mavjudotlar tuzilishining murakkablik formasiga qarab, tabiatda ma’lum bir bosqich — pog’ona bor. Lamark uni gradatsiya deb atagan. Gradatsiya printsipi umumiy biologik ahamiyatga ega bo’lib, evolyutsiya jarayonining asosiy yo’nalishi hisoblanadi. Gradatsiya printsipi, Lamark qayd etishicha, sinflar va boshqa yirik taksonomik guruhlarni bir-biriga taqqoslaganda ayniqsa ko’zga yaqqol tashlanadi.

Tabiatda gradatsiya hamma vaqt to’g’ri amalga oshavermaydi. Organizmlarga tashqi muhit ta’sir qilib, ularning traqqiyoti yo’nalishini o’zgartirib turadi. Lamark bu fikrini ko’p misollarda isbotlashga harakat qildi.

• Tabiatda gradatsiya hamma vaqt to’g’ri amalga oshavermaydi. Organizmlarga tashqi muhit ta’sir qilib, ularning traqqiyoti yo’nalishini o’zgartirib turadi. Lamark bu fikrini ko’p misollarda isbotlashga harakat qildi.
• Agar nam o’tlokda yashayotgan biror o’simlikning urug’i quruq joyga tushib qolsa, u bir necha bo’g’indan keyin asta-sekin o’zgarishi, keyingi bo’g’inlarda esa keskin farq kiladigan shaklga aylanishi, oqibatda botaniklar uni yangi tur sifatida kabul qilishi mumkin.
• Tekis joyda tez chopishga moslashgan hayvon molxonada yashashga majbur etildi, deb faraz qilaylik. Yangi sharoitda u semirib ketadi, kuchini va chaqqonligini yo’qotadi. 5- yil qafasda asralgan qush ozod qilinsa, erkinlikdagi boshqa qushlar kabi ucha olmaydi

Lamark ta’limotida tabiiy sistema va tur masalasi

• Tur xillari, kenja turlarning mavjudligi ham turlarning doimiy emasligidan, ularning o’zgaruvchanligidan dalolat beradi. Lamark fikriga ko’ra, tabiatda turlar juda sekinlik bilan o’zgaradi. SHu sababli ham uni kuzatish qiyin, inson turlarning o’zgarish jarayonini emas, balki natijasini biladi, xolos. Lamark turlarning o’zgarmasligi haqidagi fikr noto’g’riligini isbotlash maqsadida inson umri juda qisqa, turlarning o’zgarishi esa uzoq muddatli jarayon, deb uqtiradi.