1-қисм. Тўртламчи давр геологиясини илмий асослари, ўрганиш усуллари ва фойдали қазилмалари

Моллюскалар фаунаси. Тўртламчи ётқизиқларда моллюскалар деярли барча жойда иштирок этадилар. Айниқса, тўртламчи лаврнинг денгиз ва чучук сувли чўкиндиларида моллюска фауналари жуда кўп сонли ва бой тақдим этилган. Тўртламчи лаврнинг нисбатан унча катта бўлмаган давом этишлари оқибатида моллюска фауналари мухим даражада тараққий этишга улгурмаган ва унинг ўзгариш даражалари бу вақт оралиқларида тур ва ост доирасидан чиқмаган. Бу эса замонавий аналогия (актуализм) усули асосида тўртламчи лаврнинг палеогеографик шароитларини ва палеоиқлимини тиклашга имкон беради.
Остракодалар фаунаси. Остракодалар қолдиқларининг энг катта миқдорлари кўлга хос, шельф ва лиман ётқизиқларига, шунингдек қадимий ҳамда қайирга оид аллювийга мансуб. Остракодалар кенг географик тарқалишлари билан фарқланадилар ва улар ўраб-турган шароитларга юқори сезувчанликга эга – уларни ўрганиш ҳароратни тебранишалрини ва шўрланишларни, сувларнинг чуқурликлари ва динамикасини намоён этишга имкон беради. Шунинг учун, остракодологик тахлиллардан тўртламчи даврнинг континентал ва денгиз ётқизиқларининг иқлимий-стратиграфик тадқиқотларида фойдаланилса бўлади.

• 
  Фораминифелар фаунаси. Фораминиферлар ҳароратнинг ва сувни шўрланишининг, эритилган кислородни таркибларининг, ҳавза чуқурликларининг даракловчиси бўлиб хизмат қиладилар. Шунинг учун асосий фораминиферга хос тахлиллардан иқлимий-стратиграфияда фойдаланилади.
  

3.1.2. Палеофлористик тадқиқотлар

Йўқ бўлиб кетган ўсимликларнинг қолдиқлари тўртламчи лавр ётқизиқларининг стратиграфияси учун универсиал аҳамиятга эга. Уларнинг турли-туманлигини палеоботаника ўрганади, ва у ҳам систематик гурухлар (микроскопик сув ўтлари, юқори ўсимликлар), бўйича ва ҳам ўсимликларни маълум қисмлари (палеопалинологик, палеокарпологик, палеоксилологик ва б.) бўйича фанни бир қатор мустақил тармоқларига бўғимланади.

Ҳозирги пайтда флористик объектлар ўсимлик фоссилийларнинг (қадимий) ўлчамларига боғлиқ холда микро- ва макрофлористикларга ажратилади. Микрофлористик учун авваламбор икки етакчи – спора-чангсимон ва диатомли усуллар тавсифли. Улардан биринчисидан оддий кўз билан кўринмайдиган олий ўсимликларнинг чанглари ва спораларини, иккинчисидан эса – майда сув ўтлари –диатомияни ўрганишда фойдаланилади. Микрофлористик усуллар ёрдамида етарлича йирик бўлган ўсимлик қолдиқлари –қадимий уруғлар, мевалар, сўталар, тош қотган дарахт қолдиқлари, торф ва бошқалар тадқиқ этилади.
Тўртламчи ётқизиқларда микрофоссиллар қоидага кўра, ҳар жойда тарқалган, микроқолдиқлари эса кам учрайди.
Қуйида тўртламчи ётқизиқлари учун флористик объектларни тадқиқ этиш усулларинг асосий тавсифлари келтирилган: