1. Ish jоyi yoritilishini tеkshirish

soni

V

1

V

2

V

3

V

4

V

5

V

6

V

7

V

8

V

9

V

10

V

11

V

12

V

13
L

1
60
160

60
60

100

100
60

60

100
60

160

100
60

L


2
100

200
100

100
160

260
160

160
200

100
200

160
100

L

3

160

300
200

200
200

300
260

260
300

160
260

200
160

L

4

200

360
300

300
300

360
400

360
360

260
300

360
200

L

5

300

400
360

460
360

460
460

460
460

360
460

460
400

3.
L-1 lampa quvvatini o`rnating.

a)
b)

2.2- rasm. Luksmеtr (a) va yorug`lik manbai (b), siqоnchani bоsish bilan yoqiladi.

4. Turli masofalar uchun yorug`lik oqimini o`lchang.

2.3- rasm. Ko`chma krоnshtеynni «Vvеrх» (yuqоriga) va «Vniz» (patstga) tugmachalari оrqali
bоshqarish.
5. O`lchangan ma`lumotlarni 2-jadvalga yozing.
2-jadval
L
1

-L
5

L

1
L

2

L
3

L

4
L

5

sm
R

R

R
R

R

---

6. Keyingi lampa uchun 3-5chi amallarni takrorlang.

7. 2-jadval asosida ma`lumotlar grafigini tuzing.
8. Yoritilganlikning masofaga bog`liqlik grafigini va 1ta masofa uchun
yoritilganlikning lampa quvvatiga bog`liqlik grafigini chizing.


Хisobot shakli.
1. Ishning nomi.
2. Ishning maqsadi.
3. Berilgan variant.
4. O`lchangan natijalar jadvali.
5. Xisoblashlar.
6. Natijalar grafigi.
7. Xulosa.


Tеkshiruv savоllari.
1.
Yoritilganlikning o`lchоv birligi qanday?

2.
Yorug`lik оqimining o`lchоv birligi qanday?

3.
Ravshanlikning o`lchоv birligi qanday?

4.
Moddiy burchak nima?

5.
Tabiiy yoritilganlik kоeffitsiеnti nima?

6.
Rang uzatish nimani tavsiflaydi?

7.
Tabiiy yoritilganlikning qanday turlarini bilasiz?

8.
Sun’iy yoritilganlikning qanday turlarini bilasiz?

9.
Yoritgichlarning nima?

10.
Ish unumdоrligi ish jоylaridagi yoritilish sharоitlariga qanday bоg`liq?

11.
Sun’iy yoritilganlik tarmоq kuchlanishiga bоg`liqligi qanday?

12.
Alоqa korхоnalari uchun tabiiy yoritish qanday?

№ 2- son laboratoriya ishi

k = ,Vt

k = ,Vt
k= ,Vt

k= ,Vt
k ,Vt

---

TO’SIQLI KONSTRUKTSIYALARDA TOVUSH

IZOLYATSIYASINI O’RGANISH

Ish mazmuni - Tovush izolyatsiyasini o’lchash, akustik traktlar ish printsipini va
shovqinlarga qarshi kurashish usullari uslubiyatini o’rganish.
1. Nazariy qism.
I.I.

Shovqinlar klassifikatsiyasi (tasnifi). Tovushlarni turli faza, chastota va
amplitudalar bilan tartibsiz aralashmasi shovqin deb ataladi. umuman olganda ish va dam olish
uchun halaqit beradigan tovushlar shovqindir. O’z tasnifiga ko’ra shovqin spektri ikki turga
bo’linadi:
- kengpolosali, bir oktavadan kengroq uzluksiz spektrli ;
- tonalli, spetrida diskret ton ifodasi bo’lgan.
Vaqtinchalik tasnif bo’yicha shovqinni quyidagilarga bo’lish mumkin:
- doimiy, tovush darajasi vaqt mobaynida 5 dBA dan ortmay o’zgaradigan;
- o’zgaruvchan, tovush darajasi vaqt mobaynida 5 dBA dan ortiq uzluksiz o’zgaradigan;
- impulsli shovqin, 10 ms interval bilan I - 200 ms davom etadigan bir yoki bir necha
tovush signallaridan iboratdir.
1.2. Ish joyilaridagi doimiy shovqin tavsifnomasi, 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000 i
8000 Gts, oktava polosalaridagi o’rta geometrik chastotali, dB da o’lchanadigan tovush bosimi
darajasi bilan anqlanadigan pastdagi tenglamada ifodalanadi:
0
lg

20

P

P

L




Bunda R - tovush bosimini o’rtacha kvadratli ifodasi , [Pa];

R
0

= 2 ∙10

-5
Pa – eshitish bo’sag’asi.
1.3. ish joylaridagi doimiy kengpolosali shovqinni tahminiy baholash tavsifnomasi
sifatida, shovqin o’lchakichning “sekin” tavsifidagi va pastdagi tenglama bilan aniqlanadigan
tovush darajasi 5 dBA bo’lgan tovushni olish mumkin:
0
lg

20

P

P

L

A

A




bunda L

A
- to’g’irlangan tovush darajasi, dBA; Pa - tovush bosimini o’rtacha kvadratli
ifodasi
1.4.O’zgaruvchan shovqinni tahminiy baholashda, tekshirilayotgan oraliqni pastdagi

tenglama bilan hisoblangan dBA da o’lchanadigan tovushning L

A
o’rtacha darajasini aniqlash

mumkin:

n

L

n

i

L

A

Ai
lg
10

10
lg

10

1
1

.

0










bunda L

Ai
- i

tovush bosimi darajasi dBA; (i= 1,2…n)





n

i

L

Ai
1
1

.
0

10

lg
10

- tovushlarining yig’indisi darajasi L

Ai
dBAda

1.5. Gipotetik mashina kuchlanishining tovush darajasi L
R
bo’lgan, 63, 125, 250, 500,

1000, 2000, 4000 i 8000 Gts, o’rta geometrik chastotali

oktava polosalaridagi shovqin,
mashinaning shovqin tavsifnomasini tavsiflaydi.
,
lg

10

o

p

P

P

L




bunda Lp - tovush kuchlanishi darajasi, dB; P – tovush kuchlanishi, Vt;

R
o

– tovush kuchlanishining bo’sag’a ifodasi, Vt.

1.6. Havo shovqinlaridan himoyalanish uchun shahsiy tovush izolyatsiyasi quyidagicha

aniqlanadi:

---


1

lg

10


ЗИ


L



1
2

P


P







Bunda L
ZI

- himoyalanish uchun shahsiy tovush izolyatsiyasi, dB; τ - tovush uzatish

koeffitsienti; R

2
i R

1
- tushayotgan va o’tayotgan to’lqinlardagi tovush bosimi, Pa.

1.7. Binolarda tovush yutishni akustik hisob- kitobida, tovush yutish maydon ekvivalenti
(fond) A bilan tavsiflanadi


общ

ср

S

А








1
2

Р


Р

ср







bunda
A - binolardagi tovush yutish fondi, m

2
; S

obщ
- himoya yuzasining umumiy

maydoni. m
2
; α

sr
– tovush yutilishining o’rtacha koeffitsienti; R

2
vaR

1
- tushayotgan va

o’tayotgan to’lqinlardagi tovush bosimi.
1.8. Quyidagi tenglama bilan o’rtacha tovush darajasi yoki o’rtacha tovush bosimi
darajasini htsoblanadi:










i

L

n

L
1
.

0
10

1

lg
10




bunda

Li - o’rtacha tovush darajasi yoki o’rtacha tovush bosimi darajasini o’lchash;
n - O’lchov soni yoki o’lchov nuqtasi
Agar o’rtacha tovush darajasi yoki o’rtacha tovush bosimi darajasi bir biridan 5 dB dan
yuqoriroq farq qilsa, unda





n

i

i

L

n

L
1
1




1.9. Tovushni izolyatsiya qiluvchi konstruktsiya, tovushni bir xonadan (binodan) ikkinchi
xonaga (binoga) o’tmasligini ta’minlash uchun xizmat qiladi va uning ta’siri, tovushni
konstruktsiyadan qaytishi sabablidir.
1.10. Tovush yutish sababi, tovush yutkichda tebranish energiyasini issiqlikka aylanishi
natijasida ishqalanishdagi yo’qotishdir. Ishqalanishdagi yo’qotishlar darajasi yumshoq tolali va
g’alvirak materiallarda yuksakdir va shuning uchun tovush yutish konstruktsiyalarda (ZP) ana
shunday materiallardan foydalaniladi. Aksincha, tovush izolyatsiyasi (ZI) konstruktsiyasi uchun
esa, zich hamda qattiq materiallardan foydalaniladi.
Tovush izolyatsiyasi to’siqlari, detsibel kattaligidagi teskari tovush o’tkazuvchi orqali
ifodalanadi:












c


fm

L






lg
20

1
lg

10

ЗИ




bunda
f

- chastota, Gts; m - konstruktsiya kassasi, kg;


c

 - havoning to’lqinli

qarshiligi;


c

 = 420 Hc/h3

Shunday qilib, tovush izolyatsiyasi ba’zi bir diapazonda massa logarifmiga teng. Shuning
uchun tovush izolyatsiyalovchi (ZI) konstruktsiyani material massasiga bog’liqligi “massa
qonuni” deb ataladi.
Rezonans sababli yuqori darajadagi tovush chastotalarida massa qonuni buziladi va to’siq
kuchli ravishda tovush o’tkaza boshlaydi.
To’siqdagi tovush izolyatsiyasi qobiliyatini konstruktsiyaning vazni bo’yicha tahminan
hisoblash mumkin.
m>2000 kg/m
2
massali materialdan bir xilda yasalgan yaxlit konstruktsiya uchun tovush

izolyatsiyasi kattaligini ushbu tenglama orqali hisoblab chiqish mumkin:

13
lg

23





G

L

ЗИ



m≤ 2000 kg/m

2
, massda esa, bu tenglama bilan6

---

9
lg

23




G


L

ЗИ




1.11. Ikkita bino o’rtasidagi tovush izolyatsiyasi to’sig’ining hususiyati quyidagi
tenglama bilan aniqlanadi:


A

S

L

L

L

ЗИ
lg
10

2
1








bunda L
1

va

L
2

- shovqinli i sokin binodagi tovush bosimini o’rtacha darajasi; S -

qaytarish maydoni. m

2
; A – binodagi tovush yutish fondi, m

2
.

Binodagi to’liq ovozyutishda α

sr
= 1 tenglama (14) quyidagicha bo’ladi:

2
1

L


L

L

ЗИ




2. Laboratoriya stendini tasvirlash

1- rasmda virtual laboratoriya stendini tasviri ko’rsatilgan:
Stendni ishlash printsipi: Tovush generatoridan radiokarnayga to’lqinlantiruvchi
signal uzatilganda, mikrofon signalni qabul qiladi va natjada shovqin o’lchagich L
1
shovqinni (tekshirilayotgan na’muna bo’lmasa) yoki L

2
shovqinini (tekshirilayotgan

na’muna bo’lsa) qandaydir darajasini ko’rsatadi.
1.Rasm. Virtual laboratoriya stendini tasviri
1 - radiokarnay; 2 – tovush izolyatsiyasi materiali (tovush izolyatsiyasi); 3 - mikrofon; 4- tovush
izolyatsiyasi materialining qalinligi; 5 - shovqin o’lchagich; 6-tovush generatori; 7- chastota
regulyatori; 8- tovush qattiqligi regulyatori;
3. Laboratoriya ishini bajarish tartibi
Dastur bilan ishlashni bоshlashdan оldin «Lab 2» virtual ish o`rnatilgan faylni ishga
tushiring.
1-jadvaldan o`z variantingizni tanlang.
2. Shоvqin o`lchagich (shоvqni tahlillagich) tavsifi bilan tanishib chiqing.
To`siq turlari bilan tanishing va oldin izolyatsiyasiz holatda har bir chastata uchun, baland
gapirgichni ham ozgartirmasdan Db aniqlang

---

3. Turli to`siqlar uchun har xil chastatada o`zgaruvchanligini yozing.

Tоvush gеnеratоri siganlining shunday sathini tanlangki, bu hоlatda shоvqin
o`lchagichning ko`rsatkichi "A" shkalasi bo`yicha 65-6000 Db оralig`ida bo`lsin va bu sathni shu
оraliqda ushlab turing.
4. Olingan ma`lumotlarni 1-jadvalga yozing.
5. Keyingi tuproq turi uchun yana amallarni takrorlang.
6. 2-jadval asosida ma`lumotlar grafigini tuzing.
7. To`siq turiga bog`liqlik grafigini va chastatalarga bog`liqlik grafigini chizing.
Tоvush to`sish sathini o`lchashni chastоtaning 63,125,250,500, 1000,2000,4000 va 6000
Gts qiymatlarida оlib bоring va natijalarni quyidagi jadvalga yozing
8. Tоvush to`sishning 1000 Gts chastоtada hisоblangan qiymatini (Db) 1-formula asosida
jadvalga tushing
Lзи = 20lg(πfρd/R),
f = 1000 Гц, ρ – mаtеrial zichligi, d – qalinligi, R = 420 Н*с/м3 - havoning to`lqin qarshiligi