1. iqtisodiyotga kirish

5. ISTE’MOLCHILAR TANLOVI NAZARIYASI
5.1 Iste’molchining afzal ko‘rishi va naflilik
Bozor iqtisodiyotida iste’molchi mahsulotga bo‘lgan talabni shakllantiruvchi hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchi iste’molchidan qanday mahsulotlarni qancha miqdorda ishlab chiqarish to‘g‘risida ma’lumotni bozordan, narx signallari orqali oladi. O‘z navbatida iste’molchilar mahsulot sotib olish yoki uni rad etish orqali ishlab chiqaruvchining ishini baholaydilar. Demak, iste’molchi bozorda ne’matni afzal ko‘rish asosida o‘zlariga maksimal naf keltiradigan qilib tanlaydilar.
Iste’molchilar tanlovi nazariyasiga ko‘ra ne’mat – bu iste’molchiga ma’lum darajada qoniqish beruvchi har qanday iste’mol obyektidir. Ne’matlar ma’lum to‘plamlarda iste’mol qilinadi. O‘z navbatida ne’matlar to‘plami deganda ma’lum vaqt oralig‘ida iste’mol qilinadigan, ma’lum hajmlardagi aniq ne’matlar to‘plami tushuniladi. Masalan ne’matlarning A to‘plami 5 kg olma va 1 kg konfetdan, B to‘plami esa 4 kg olma va 2kg konfetdan iborat.
Har bir shaxs o‘zining ehtiyojlarini qondirish uchun qandaydir mahsulotdan qanchadir miqdorda sotib olishi kerak, o‘z navbatida mahsulotni xarid qilish uchun ma’lum miqdorda mablag‘i bo‘lishi kerak. Bunda iste’molchining mablag‘i chegaralanganligi sababli u har doim tanlov oldida turadi, ya’ni qaysi mahsulotdan qancha olishi kerak? Iste’molchi qaror qabul qilishda, mavjud imkoniyat doirasida o‘z ehtiyojini maksimal darajada qondirishga, turmush farovonligining darajasini oshirishga harakat qiladi. Ushbu ehtiyojni qondirish darajasi yoki turmush farovonligi darajasi naflilik deyiladi.
Iste’molchining tanlovi - iste’molchining ma’lum tovar yoki xizmatlarni sotib olish to‘g‘risidagi qarori yoki uni iste’mol qilish usuli. Iste’molchilar tanlovi nazariyasi me‘yoriy (marjinal) naflilik nazariyasiga asoslanadi. G‘arb iqtisodchilarining fikriga ko‘ra iste’molchilarning iste’mol bozoridagi xatti-harakatlari ular uchun u yoki bu mahsulot (xizmat) ning nafliligiga bog‘liq.