1 Iqtisodiyot va uning bosh masalasi Иқтисодиёт

60 Yashash uchun zarur vositalarning fiziologik minimum.
“Yashash uchun vosita minimum” ( D.Rikardo va T.Maltuslarning) konsepsiyasida ish haqini yaratish uchun zarur vositalarning fiziologik minimum bilan bir hil deb hisoblaydi. Lekin ish haqini zarur vositalarining fiziologikminimumi bilan bir hil deb qarash to’gri emas. Bu minimum o’z ichiga ishchi kuchi shakllanadigon iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy shart-sharoitlartug’dirgan ehtiyojlarni ham oladi.Shu bilan birgaishchi kuchu bahosining quyi chegarasini yashash uchun zarur vositalar miqdorining minimum bilan aniqlash , ishga yo’llovchilar ish haqini mazkur quyi chegaradan pasaytirishga intilishga olib kelishi mumkin.Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarning xo’jalik amaliyotidagi ish haqining darajasini kuzatish shuni ko’rsatadiki, ishchi kuchi bozorida eal ish haqining o’rtacha darajasi yashash uchun zarur jismoniy vositalar minimumiga qaraganda ancha yuqori darajada o’rnatilgan.
61 Nominal va real ish haqi tushunchalari
Ish haqi = ishchi va xizmatchilarning mehnatining miqdori , sifati va unumdorligiga qarab, milliy mahsulotdan oladigon ulushining puldagi ifodasidir. Ish haqining asosiy vazifasi ishchi va xizmatchilarning hayot va mehnat sharoitni yaxshilash boshqacha qilib aytganda mehnat me’yori bilan iste’mol me’yori o’rtasidagi bog’liqlikni ta’minlashdan iboratdir.
Nominal ish haqi = bu ma’lum vaqt davomida olingan pul summasi yoki yoki pul shakldagi ish haqi.
Real ish haqi = bu nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori. Boshqacha qilib ayganda real ish haqi bu nominal ish haqining “harid etish”.
62 Vaqtbay ish haqi hodimning malakasi, mehnatning sifati va ishlagan vaqtiga qarab to’lanadigan ish haqidir.
Ishbay ish haqi ishchining ishlab chiqargan mahsulot miqdori yoki bajargan ishining hajmiga qarab beriladigan ish haqidir.
Ishbay-mukofot tizimi bir qancha ko’rsatkichlar uchun mukofot berishni nazarda tutadi.
Ishbay-progressiv haq to’lashda ishchining belgilab qo’yilgan norma doirasida ishlab chiqargan mahsulotiga uning birligi uchun belgilangan ratsenka bo’yicha ish haqi beriladi, normadan yuqorisiga esa esa oshirilgan haq (ratsenka) bo’yicha pul to’lanadi.