1. Ipoteka krediti va uni rivojlantirishning nazariy’ huquqiy masalalari

1.Ipoteka krediti va uni rivojlantirishning nazariy- huquqiy masalalari

"Ipoteka" so'zi yunoncha kelib chiqqan. Bu atama birinchi marta 6-asr boshlarida paydo boʻlgan. Miloddan avvalgi. (u archon Solon tomonidan kiritilgan) va qarzdorning kreditor oldidagi ma'lum er egalari tomonidan javobgarligini ta'minlash bilan bog'liq edi (dastlab Afinada, majburiyatni bajarmagan taqdirda qarzdorning shaxsi. qullik bilan tahdid qilingan, garov sifatida xizmat qilgan). "Ipoteka" so'zi bizga yunon tilidan (hypotetheca) kelgan. Uning tarjimasi "turish" degan ma'noni anglatadi. Sinonimlardan foydalanib: "poydevor" yoki "ta'kidni ta'minlash" biz bank tizimida qo'llaniladigan ushbu so'zning zamonaviy ma'nosini olamiz.

Ipotekaning zamonaviy tarixi 1998 yilda boshlanadi. Ipotekaning ikkita tushunchasi mavjud. Tor maʼnoda “garov” koʻchmas mulk garovi boʻlsa, keng maʼnoda qarzdorning majburiyatini mulkiy taʼminlash shakllaridan biri boʻlib, bunda koʻchmas mulk ikkinchisining mulkida qoladi., va kreditor, agar qarzdor o'z majburiyatini bajarmasa, o'z mol’mulkini sotish hisobiga qoniqish huquqiga ega bo'ladi. Shunga ko'ra ipoteka - bu ko'chmas mulk garovi bilan ta'minlangan kreditdir.Ipoteka kreditlarining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat.
Birinchidan, ipoteka, har qanday garov kabi, boshqa (asosiy) majburiyat ‘ ssuda yoki kredit shartnomasi, ijara shartnomasi, mehnat shartnomasi, zararning o'rnini qoplash va boshqalarning to'g'ri bajarilishini ta'minlash usulidir. Binobarin, ipoteka ushbu asosiy majburiyatga bog'liq, chunki bu qaramlikdan tashqarida u o'z ma'nosini yo'qotadi.
Ikkinchidan, ipoteka predmeti har doim ko'chmas mulkdir. Ko'chmas mulk er uchastkalari va u bilan mustahkam bog'langan barcha narsalar ‘ korxonalar, turar’joy binolari, boshqa bino va inshootlarni o'z ichiga oladi.
Uchinchidan, ipoteka predmeti qarzdorning ixtiyorida qoladi. Ikkinchisi ushbu mulkning egasi, foydalanuvchisi va haqiqiy egasi bo'lib qoladi.
To'rtinchidan, kreditor va qarzdor o'rtasida ipoteka tashkil etish to'g'risidagi shartnoma notarial tasdiqlanishi va davlat ro'yxatidan o'tkazilishi shart bo'lgan maxsus hujjat ‘ ipoteka bilan tuziladi. Ipoteka ‘o'z egasining quyidagi huquqlarini tasdiqlovchi ro'yxatdan o'tgan qimmatli qog'oz: ipoteka bilan ta'minlangan pul majburiyati bo'yicha, ushbu majburiyatning mavjudligini tasdiqlovchi boshqa dalillarni taqdim etmasdan, ijroni olish huquqi; ipoteka yuklangan mol’mulk ustidan garov huquqi. Muayyan sharoitlarda ipoteka obligatsiyasi qimmatli qog'ozning bir mulkdordan ikkinchisiga o'tishga qodir bo'lgan va dastlabki talabdan etarlicha "uzilib ketgan" xususiyatlarini olishi mumkin.
Har qanday bozor iqtisodiyoti ipoteka krediti kabi tarkibiy qismlarsiz mavjud bo'lolmaydi. Ipoteka krediti hayotning barcha sohalariga ta'sir qiladi, biznesning rivojlanishiga turtki beradi va bank tizimining rivojlanish qonuniyatlarini aks ettiradi. Bunday kreditlash nafaqat bank sektorida, balki sanoat, qurilish sektori, qishloq xo‘jaligi va boshqa ko‘plab sohalarda o‘sish sur’atlarini ta’minlab, iqtisodiyotning real sektorini sezilarli darajada to‘ldiradi. Ipoteka krediti kapital qo‘yilmalar bozorini jonlantirishi va davlat tomonidan to‘g‘ri nazorat qilingan holda investitsiya va moliyaviy inqirozlarni yengib o‘tishi mumkin.
Ipoteka predmeti quyidagilar bo'lishi mumkin: er uchastkalari, binolar, ko'p xonadonli va xususiy uylar, inshootlar va boshqa ko'chmas mulk. Ipoteka - ko'chmas mulk garovi bo'lib, u qarz oluvchining qarz beruvchi oldidagi majburiyatlarini ta'minlash uchun zarurdir. Bunday kreditlash bilan qarz oluvchi uy-joy sotib olishga qaratilgan kredit oladi.Ushbu qarzni to'lash uning kreditor oldidagi burchidir va bunday majburiyatning bajarilishini ta'minlash uchun uy-joy garovga qo'yiladi. Nafaqat uy-joy sotib olish va garovga qo'yish mumkin, balki uni avtomobil, yaxta, er va boshqalar bilan ham amalga oshirish mumkin.
Shunday qilib, ipoteka qarzdorning majburiyatlarini mulkiy ta'minlash shakllaridan faqat bittasi bo'lib, unda uy-joy uning mulkida qoladi va kreditor, agar qarz oluvchi o'z majburiyatlarini bajarmasa, uni sotish orqali o'zining pul talablarini qondiradi. mulk. Ipoteka haqidagi bu tushuncha keng ma'noda tushunishdir.Agar siz torroq fikr yuritsangiz, biz ipoteka faqat ko'chmas mulk garovi deb taxmin qilishimiz mumkin.
Yuridik ma'noda gapiradigan bo'lsak, ipoteka krediti - bu bank yoki boshqa kredit muassasasi (qarz beruvchi) va fuqaro yoki yuridik shaxs (qarz oluvchi) o'rtasidagi shartnoma bo'lib, unga ko'ra bank qarz oluvchiga shartnoma shartlariga muvofiq kredit berish majburiyatini oladi. ko'chmas mulk garovi (ipoteka) bilan ta'minlangan holda shartnoma. Qarz oluvchi, o'z navbatida, qarzga olingan summani kelishilgan foizlar bilan belgilangan muddatda qaytarish majburiyatini oladi va shartnoma shartlari bajarilmagan taqdirda, bank garovga oluvchi sifatida o'zining pul mablag'larini qondirish huquqini oladi. qarz oluvchi tomonidan imtiyozli tartibda sotib olingan ko'chmas mulk yoki unga bo'lgan huquqlar qiymatidan talablar.
Ipotekaning ikki turi mavjud. Birinchisi eng keng tarqalgan. Uni "iste'molchi" deb atash mumkin.Shu nuqtai nazardan, ipoteka krediti haqidagi barcha g'oyalar kredit oluvchi va ipoteka banki o'rtasidagi muayyan kreditni olish va unga xizmat ko'rsatish bo'yicha munosabatlarda shakllanadi va tugaydi.Ikkinchi ko'rinish "professional". Unga ko'ra, ipoteka alohida kredit sifatida emas, balki moliya bozorining ajralmas va o'zini o'zi ishlab chiqaruvchi quyi tizimi sifatida qaraladi. Ipoteka kreditlashning bunday ko'rinishining o'ziga xos xususiyati "qarz oluvchi-qarz beruvchi" sxemasidan "qarz oluvchi-yakuniy investor" sxemasiga qadar ishtirokchilar o'rtasidagi munosabatlar zanjirining kengayishidir. Shu bilan birga, banklar va boshqa moliya institutlari potentsial investorlarning vaqtincha bo'sh mablag'larini kredit oluvchilarga ko'maklashish jarayonida xizmat ko'rsatish va vositachilik funktsiyalarini bajarishi haqida aniq rasm paydo bo'ladi
Aholining keng qatlami, shu jumladan, yosh oilalar uchun uy’joy qurilishini va rekonstruktsiya qilishni moliyalashtirish va ipoteka kreditlari berish O’zbekiston Respublikasining «O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida», «Bank va banklar faoliyati to’grisida»,«Ipoteka to’g’risida»gi qonunlari, «Uy’joy qurilishi va uy-joy bozorini yanada rivojlantirish chora’tadbirlari to’g’risida» va «Yosh oilalarni moddiy va ma‘naviy qo’llab’- quvvatlashga doir qo’shimcha chora’tadbirlari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari hamda banklar faoliyatiga oid boshqa me‘yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi -Hozirgi vaqtda ipoteka bankdan kredit olishda ko'chmas mulk garovidir. Garov kreditorga garovga garovga qo'yilgan mol-mulk qiymati miqdorida qarzdorga nisbatan talablarini imtiyozli ravishda qondirish huquqini beradi.
Nihoyat, ipoteka bilan ta'minlangan majburiyat bajarilmagan taqdirda, kreditor garovga qo'yilgan mol’mulkni ochiq kim oshdi savdosida sotishni talab qilishga haqli. Ipoteka shartnomasi bo'yicha garovga qo'yilgan mol’mulkni sotishda ipoteka kreditori boshqa kreditorlarga nisbatan ipotekada ko'rsatilgan miqdorda afzalliklarga ega bo'ladi.Yuqoridagilarga ko'ra, quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin Ipotekaning asosiy tamoyillari:
· oshkoralilik, yoki oshkoralik, har bir manfaatdor shaxsning ipoteka kitobidagi ma'lumotlarga kirishi;
· maqsadlilik’ faqat ma'lum bir ko'chmas mulk uchun va ma'lum miqdorda ipoteka o'rnatish imkoniyati;
· ishonchlilik’ ommaviy kitoblardagi yozuvlar ushbu mulkka nisbatan boshqa huquqlar va qonuniy cheklovlar mavjud emasligini anglatadi, ko'rsatilganlardan tashqari;
· staj’ bir ipoteka huquqining boshqasiga nisbatan ustunligi, uning ipoteka kitobiga kiritilgan vaqtiga qarab;
· qaytarib bo'lmaydiganlik’ ipoteka faqat qonunda yoki shartnomada bevosita nazarda tutilgan hollardagina tugatiladi;
.
Ipoteka operatsiyalarining o'ziga xosligi ipoteka kreditlash mexanizmiga ma'lum talablarni qo'yadi, bu esa uni kreditning mustaqil shakli sifatida ajratish uchun asos bo'lib xizmat qiladi va moliya bozorining alohida segmenti ‘ ipoteka kapitali bozori haqida gapirishga imkon beradi.