|
Ipoteka kapital bozori ‘ko'chmas mulk garovi bilan ta'minlangan qarz kapitali qayta taqsimlanadigan moliya bozorining bir qismidir. Ipoteka kreditlash jarayonining ishtirokchilari ipoteka kreditori, qarz oluvchi (mulk egasi), investor, ixtisoslashgan vositachilar va davlatdir. Investorlar turli kredit’moliya tashkilotlari, sug'urta kompaniyalari, pensiya jamg'armalari, shuningdek, aholi. Ipoteka bozoridagi vaziyatni tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlar, bir tomondan, ipoteka obligatsiyalari bo'yicha foiz stavkalari, ikkinchi tomondan, ipoteka krediti stavkalari.
Iqtisodiy nuqtai nazardan, ipoteka ko'chmas mulkka bo'lgan mulk huquqini begonalashtirishning boshqa shakllari (sotib olish va sotish, ayirboshlash) qonuniy yoki tijorat nuqtai nazaridan amaliy bo'lmagan hollarda bozor vositasi bo'lib, turli loyihalarni amalga oshirish uchun qo'shimcha mablag'larni jalb qilish imkonini beradi. Ayniqsa, ipoteka kreditlashning boshqa usullaridan ustunligini ta'minlaydigan kreditning ushbu turining funktsiyalarini va xususiyatlarini ajratib ko'rsatish kerak.
Ipoteka kreditlash orqali amalga oshiriladigan funktsiyalar, quyidagicha ifodalanishi mumkin:
-moddiy ishlab chiqarish sohasiga investitsiyalarni jalb qilishning moliyaviy mexanizmi funktsiyasi;
-jalb qilingan mablag'larning qaytarilishini ta'minlash funktsiyasi;
-boshqa usullar (sotib olish va sotish va boshqalar) iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo'lmagan yoki qonuniy jihatdan imkonsiz bo'lsa, ko'chmas mulkning aylanmasi va qayta taqsimlanishini rag'batlantirish funktsiyasi;
-ipoteka, ipoteka bilan ta'minlangan qimmatli qog'ozlarning hosilalari va boshqalar ko'rinishidagi ko'p darajali soxta kapitalni shakllantirish funktsiyasi.
Asosiy talablar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
kredit summasi, qoida tariqasida, sotib olinayotgan mulkning bozor qiymatining 60-70 foizidan ko'p bo'lmagan miqdorda;
kredit bo'yicha oylik to'lov miqdori qarz oluvchi va birgalikda qarz oluvchilar (agar mavjud bo'lsa) tegishli hisob’kitob davri uchun umumiy daromadining 30 foizidan oshmasligi kerak;
kreditni to'lash ehtimolini baholash tartibida qarz beruvchi qarz oluvchi va birgalikda qarz oluvchilarning joriy daromadlari to'g'risidagi rasman tasdiqlangan ma'lumotlardan foydalanadi.
Ushbu standartlar va talablar kreditor va qarz oluvchi uchun xavflarni kamaytirishga qaratilgan.Uzoq muddatli ipoteka kreditini rivojlantirishning asosiy maqsadi ‘ monopoliyadan xoli uy’joy bozorida fuqarolarning mablag'lari hisobidan uy’joy sotib olishning bozor tamoyillariga asoslangan o'rtacha daromadli O’zbekiston fuqarolarini arzon uy’joy bilan ta'minlashning samarali tizimini yaratish. o'z mablag'lari va uzoq muddatli ipoteka kreditlari. Belgilangan tizimni yaratish quyidagilarga imkon beradi:
fuqarolarning samarali talabini oshirish va uy’joy sotib olishni aholining asosiy qismi uchun qulay qilish;
uy’joy bozorini faollashtirish;
xususiylashtirilgan uy’joylarni real xo‘jalik aylanmasiga jalb etish;
aholi jamg‘armalarini va boshqa byudjetdan tashqari moliyaviy resurslarni uy’joy fondiga jalb etish;
qurilish majmuasining rivojlanishini ta'minlash;
butun mamlakat iqtisodiyotini jonlantirish.
Ipoteka to'g'risidagi qonun mustaqil ravishda mavjud bo'lishi mumkin emas. Agar garovga qo'yilgan garov huquqi bo'lmasa, u holda ipoteka ham bo'lishi mumkin emas, chunki garovga qo'yiladigan ob'ekt yo'q. Da'voning haqiqiy emasligi yoki bekor qilinishi ipotekaning haqiqiy emasligi yoki tugatilishiga olib keladi, lekin aksincha emas. Ipotekaning bu qiymati dastlab Rim huquqi tomonidan emas, balki Yevropa davlatlarining bir qator qonun hujjatlarida ham tan olingan. Bankda uy-joy ipoteka kreditlashni shakllantirish va rivojlantirish chora-tadbirlari tizimida ipoteka kreditlash vositalarini tanlashni asoslash muhim o'rin tutadi.Ipoteka kreditlash vositalari deganda qarz oluvchining kredit bo'yicha to'lovlarini, shu jumladan asosiy qarzni to'lash va kredit bo'yicha foizlarni to'lash usullarini hisoblash mexanizmi tushuniladi. Ipoteka kreditlash vositalari uzoq muddatli ipoteka krediti bo'yicha pul oqimini tashkil etish shaklini belgilaydi.Ipoteka kreditlash vositalari kreditor va qarz oluvchining manfaatlarini bog'lash uchun mo'ljallangan:
ipoteka faoliyatining rentabelligini va kreditor mablag'larining qaytarilishini ta'minlash, uning mablag'larini inflyatsiyadan himoya qilish;
- ipoteka kreditlash risklarini kamaytirish;
- kredit qarz oluvchiga berilishi mumkin bo'lgan kredit shartlarini ta'minlash.
Kreditlash vositasini tanlash bir qator omillar bilan belgilanadi, ular orasida quyidagilar:
- iqtisodiyotdagi vaziyat (inflyatsiya darajasi, aholi daromadlari, davlat pul-kredit siyosati va boshqalar);
- ipoteka kreditlarini berish uchun jalb qilingan mablag'larning manbalari va narxi;
- kredit hisob-kitoblarini tushunishning soddaligi va qulayligini ta'minlash zarurati.
Barcha ipoteka kreditlash vositalari o'z-o'zini o'zlashtiradigan (teng to'lovlarni nazarda tutuvchi - doimiy ipoteka krediti) va "balon" to'lovi bilan, qarzning asosiy summasining belgilangan to'lovlari, to'lovlarni yig'ish, o'zgaruvchan stavka bilan bo'lishi mumkin.Kreditlarning birinchi guruhi - standart ipoteka krediti - pul oqimining bunday tashkil etilishini o'z ichiga oladi, bunda kredit to'lovlari teng, odatda oylik bo'lib-bo'lib to'lash shaklida amalga oshiriladi. Bunday kredit annuitet ipoteka krediti deb ataladi. Muddatli annuitet - cheklangan vaqt uchun teng daromadga ega bo'lgan pul oqimi. Qabul qilish teng vaqt oralig'ining oxirida (yoki boshida) amalga oshiriladi.
Kredit to'lovlari har oyda amalga oshiriladi. Qarz oluvchi har oy teng miqdorda to'laydi, uning bir qismi kreditni to'lash uchun ketadi va bir qismi - oy uchun hisoblangan foizlarni to'lash uchun, birinchidan, qarz oluvchiga uning kredit xarajatlari miqdorida barqarorlikni beradi, ikkinchidan, foizlar undirilganligi sababli. ssuda bo'yicha to'lanmagan summaning qoldig'ida qarz oluvchi asosiy qarzning bir qismini har oyda to'lash amalga oshirilmagan va olingan kreditning butun summasiga foizlar hisoblanganidan kamroq foizlarni to'laydi. Bank, o'z navbatida, hisoblangan foizlar bilan birga, berilgan kreditning bir qismini to'lov sifatida oladi, ya'ni. bu variant O’zbekiston uchun eng qulaydir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
