1. Фан ижтимоий-маданий ҳодиса сифатида билим, фаолият ва ижтимоий

17.Илмий билимнинг ривожланишида фан далилларини умумлаштиришнинг 
аҳамияти. (Магистрлик диссерациясига илмий далиллар йиғиш мисолида 
асосланади).
Билим – инсон онгининг таркибий қисми. Онг, билимдан ташқари, ҳиссиёт, кайфият, 
сезги, ирода ва ҳоказоларга ҳам эга. Билим, онгнинг таркибий қисми сифатида, улар 
билан чамбарчас боғлиқ. Ахборот коммуникатив жараёнга қўшилиб, билим муайян 
шахснинг бойлигига айланишига имконият яратади. Билим – субъект онгининг мазмуни, 
билиш фаолиятининг натижаси, амалда мавжуд предметларга боғланган билиш 
образлари мажмуи. Муайян субъект билимининг мазмуни ҳеч қачон идрок этилган 
ахборот мазмуни билангина чекланмайди. Идрок этиш билимнинг алоҳида тури 
сифатида олинган ахборотни англаб етиш, тушуниш, талқин қилишни назарда тутади.
Илмий билимлар ҳажмининг ўсиши билан боғлиқ бўлган демократик жамият шароитида 
билимнинг янги шаклларини излаш муаммоси муҳим аҳамият касб этади. Бу муаммо 
асосан билимни семиотика воситалари ёрдамида соддалаштириш йўли билан шаклан 
ўзгартириш билан боғлиқ. Ахборотнинг эвристик мазмунини ўрганишда информацион 
вазиятнинг қуйидаги унсурлари муҳим ўрин тутади: 1) ахборот субъекти (ахборот 
олувчи, уни ўзгартирувчи ва ундан фойдаланувчи), ахборот объекти (ахборот манбаи): 
субъект билан ўзаро алоқага киришади; 2) эҳтиёжлар: акс эттирилган ранг-
барангликнинг муҳим қисмини танлаш масаласини ечади. Субъектнинг қизғин изчил 
фаолияти ахборотнинг шаклланиш жараёнида муҳим омиллардан бири сифатида амал 
қилади. Ташқи таъсирлардан ахборот объектининг субъектга таъсири, таъсирни 
кодлаштириш ва моделлаштириш, тескари алоқа, субъектнинг билим даражаси 
таъсирида 
ўзгариш ва ҳоказоларни қайд этиш мумкин. Илмий билимнинг информативлиги фаннинг ҳозирги 
даврдаги ривожланиш қонуниятлари, аввало унинг самарадорлигини оширишга кўмаклашувчи 
билишдаги интеграция жараёнлари билан белгиланади. Фаннинг интеграциялашуви 
информативликнинг муҳим хусусиятларидан бири – билимнинг тушунтирувчи ва башорат қилувчи 
кучини оширади. Илмий билишга информативликни инвариантлик орқали таҳлил қилиш хос. 
Информативлик инвариантлик маъносида кўп жиҳатдан концептуал тизимларнинг тушунтирувчи кучи 
ёрдамида ифодаланади. Ҳозирги замон фанининг мантиқий-гносеологик асосларидан бири бўлган 
интеграция илмий билимнинг информативлик даражаси ва асосий 
информацион имкониятларини 
ўзгартиради. Бу билимнинг бир даражасидан бошқа даражасига, нарсалар ва ҳодисалар 
мазмунини янада теранроқ акс эттирувчи билимга ўтиши билан боғлиқ. Интегратив 
жараёнлар назарий тизимларнинг теранлик даражасини ошириб, назария ва эмпирик 
маълумотларнинг қўлланиш доирасини кенгайтиради. Назария мазмунининг янада 
теранлашуви информативлик даражасининг ошишига, тушунчалар ҳақидаги 
ахборотнинг интегратив жараёнларга таъсир кўрсатиш имкониятини рўёбга чиқаришга 
кўмаклашади. Шундай қилиб, фаннинг интеграциялашуви тушунчалар тизимларининг 
информативлигини уларнинг ўзаро алоқаси асосида рўёбга чиқариш механизми 
ҳисобланади. Билимнинг информативлиги илмий фаолиятни ўзгартириш, билиш, 
ижтимоий-коммуникатив ва психологик жиҳатларини қайд этишни тақозо қилади. 
Илмий ахборот коммуникатив жараёнга қўшилиб, билиш фаолиятининг 
самарадорлигини ошириш воситасига айланади. Бу билимнинг информативлигига 
нисбатан гносеологик ва социологик ёндашувларнинг бирлиги билан белгиланади. 
Социологик ёндашув шуни кўрсатадики, билимнинг информативлик даражасини моддий 
ишлаб чиқаришнинг ўсиши, моддий-ўзгартириш фаолияти асосий вазифалари комплекс, 
интегратив хусусиятининг кучайиши ҳам, илмий коммуникацияларнинг ривожланиши 
ҳам оширади. Билимнинг янги унсурлари вужудга келишида ижтимоий-коммуникатив 
жараёнга қўшилган, ўзлаштирилган ижтимоий муҳим унсурлар фаол иштирок этади 

---