1. Фан ижтимоий-маданий ҳодиса сифатида билим, фаолият ва ижтимоий


Фан тараққиётига оид ёндошувлар таснифи



Download 1,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/48
Sana10.08.2022
Hajmi1,36 Mb.
#846811
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   48
Bog'liq
592591-9

Фан тараққиётига оид ёндошувлар таснифи. 
Фан тарихининг эмпирик базасини 
ўтмишдаги илмий матнлар, китоблар, журнал мақолалари, олимларнинг ўзаро ёзган 
хатлари, нашр 
қилинмаган 
қўлёзмалар 
ва 
ҳ.к. 
ташкил 
қилади. 
Лекин, 
бубиланфантарихчисиўзтадқиқотиучунетарлиматериалгаэгабўлаоладими?
Барчатарихчиларкабифантарихчиларигаҳамтадқиқотлардаасосбўладиган, 
бир-
бириданфарққиладиганиккийўналишмаълум: 
презентизм 
(ўтмишниҳозиргизамонтилидатушунтирилиши) 
ваантикваризм 
(ўтмишнингтўлиқманзарасиниҳозиргизамонгабоғламасдантиклаш).
Фан 
тараққиётиҳақидагитарихийтадқиқотлардаўзигахос из қолдирганянаиккиоқим ХХ 
асрнинг 
30 
йилларидапайдобўлди. 
1931 
йилдагижаҳонфайласуфларинингЛондондаўтказилганконгрессидаБ.М.Гассен 
Ньютон 
механикасинингижтимоий-иқтисодийилдизлариҳақидамаърузақилади. 
Бумаъруза 
конгресс 
иштирокчиларидакаттатаассуротқолдирадива 
у 
фантарихибиланшуғулланувчиинглизфайласуфларинииккигуруҳгабўлади. 
Ғарб 
фанитарихидапайдобўлганбуйўналишлар
экстернализмваинтернализмдир. 
Интернализм ва экстернализм
.Инглиз физик ва фаншунос олими Ж.Бернал (1901-1971) 
«Фаннинг ижтимоий функциялари», «Фан ва жамият», «Жамият тарихида фан» каби 
мақолаларини нашр қилади ва экстернализмга асос солади. Бу йўналиш намоёндалари 
Э.Цильзель, Р.Мертон, А.Кромби, С.Липпи ва ҳ.к. 
фан тараққиёти ва ижтимоий-
иқтисодий ўзгаришлар орасида ўзаро боғлиқлик борлигини асослашга ҳаракат қилганлар. 
Яъни,
э
кстернализм тамойилига кўрафаннинг ривожланиши ташқи детерминация 
билан тавсифланади, яъни ташқи, ижтимоий-тарихий омиллар таъсири билан 
белгиланади
Фан тарихи ҳақидаги экстернализм концепцияси баъзи фаншунос олимлар орасида 
норозиликни уйғотади ва унга қарама-қарши интернализм, яъни имманент концепция 
шаклланади. Интернализм вакиллари А.Койре, Дж.Прайз, Р.Холл, Дж.Ренделл, 
Дж.Агасси ва бошқалар фикрига кўра, 
фан ижтимоий воқеликдаги ташқи таъсир 
воситасида эмас, балки ўзининг ички эволюцияси, тафаккур услубининг ижодий 
салоҳияти натижасида ривожланади. Демак
и
нтернализм тамойилига кўра:фаннинг 
ривожланиши ички детерминация билан тавсифланади, яъни илмий билишга ичдан хос 
бўлган қонуниятлар билан белгиланади.
Экстерналистлар эса, аксинча, фан ривожланишининг ижтимоий шароитларига 
таянган ҳолда мазкур ривожланиш сабабларини тушуниш мумкин эмаслигини 
таъкидлайдилар. 
Уларнинг фикрича, фан жамият фаолиятининг маҳсулидир, у 
ижтимоий меҳнат тармоқларидан бири ҳисобланади. 
Масалан, қадимги Мисрда геометриянинг ривожланиши ҳар йили Нил дарёсининг 
тошқинидан сўнг ер майдонларининг чегараларини ўрнатиш зарурияти билан 
белгиланган («геометрия» сўзининг ўзи аслида «ер ўлчаш» деган маънони англатади).
«Интернализм – экстернализм» жумбоғи ечиб бўлмайдиган жумбоғ эмас.
Ички детерминация илмий ғояларнинг ривожланиши ва илмий билимларнинг бир 
даражасидан бошқа даражасига ўтиш мантиқини, фан ривожланиш босқичларининг 
тадрижийлигини, илмий тадқиқотлар (кашфиётлар, лойиҳалар, эмпирик маълумотлар, 
назарий тизимлар) натижаларининг объектив мазмунини белгилайди. Ташқи 
детерминация у ёки бу ижтимоий шароитларда илмий билимлар ривожланишининг 
етакчи тенденцияларини, фанни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини 
танлашни, унинг ривожланиш суръатларини, фан мақсадлари ва идеалларини, унинг 
маданиятдаги ўрни ва аҳамиятини қандай талқин қилишни белгилайди. 


2-bilet 

Download 1,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish