1. Endogen geologiyalik protsessler. Magmatizm intruziv xam effuziv magmatizmi xaqqinda

Jer silkiniw. Jer kabatının silkinishi jer silkiniu deyiladi. jer yuzasini yemiruvchi, bulzuvchi jer silkiniularning 68% ga yaqini Pireneyya, Alp, Apennin, Karpat, Bolqon, Kavkaz tau ’lariga xam O’rta Asiyoning tau ’ tizmalariga, ximolay tau ’lariga, qolgan 28% i tinch okean xalqasiga to’g’ri keladi. Bullar seysmik rayonlardir. jer silkiniu xodisalarini o’rganuvchi fan syeysmologiya deb ataladi. jer silkiniu jer kabatının ichki qismidagi massalarning juda kuchli xarakatga kelishidan paydo bo’ladi xam jer silkiniu to’lqinlari markazdan atrofga qarab tarqaladi. jer sirtining tebranishi, unga ichki qatlamlardan o’tib keluvchi egiluvchan to’lqining o’rilishidan kelib chiqadi. Agar to’lqin tikka urilsa, ya'ni jer silkiniu silkiniu sirti menen tug’ri yamasa qiyaroq bulrchak payda qilsa, silkiniu ustidagi narsalar jokarıga ko’tarilib, pastga tushadi. Agar to’lqin qiya urilsa, silkiniu ustidagi narsalar gorizontal xarakatlanadi, ba'zan ular qayiqqa o’xshab tebranadi. jer silkiniu uaktıdaba'zi to’lqin zarbalarini kishilar sezmaydi, faqat maxsus asbobgina sezadi, bulnday kuchsiz jer silkiniu xarakati mikrosyeysma, asboblarsiz seziladigan jer silkiniu makroseysma deyiladi. jer silkiniu to’lqinlarini xisobga oluvchi asboblar o’rnatilgan 500 ga yaqin stantsiya silkiniu sharida xar yili 9000 tagacha jer silkiniuni, ya'ni soatiga bir marta jer silkiniu bo’lishini xisobga oladi. jer ning ichidagi jer silkiniu boshlangan markaz - gipotsyentr, uning silkiniu betine tikka chiqqan joyi - fokusi - epitsyentr deb ataladi. Hozirgi zamon tektonikalık xaraketjerini tikkeley organishimiz xam asboblar orqali ularning qiymatini wlchashimiz mumkin. Shu kabi ywnalishini ham aniqlash mumkin. Masalan: vertikal xaraketler musbat – kwtariluvchi xam manfiy – chwkuvchi bwlishi mumkin. Hozirgi zamon vertikal xam gorizontal tektonikalık xaraketlerni wrganish natijalari shuni kwrsatadiki, ularning wrtacha tezligi yiliga 1-2 sm dan oshmaydi. Birinchi qarashda bul judayam arzimasdek tuyuladi. Birak bull xaraketler yuz ming xam millionlab yillar davomida twxtovsiz kechishi mumkin. Yiliga 1 sm dagi kotarilish tezligi bir million yil davomida balandligi 10 km bwlgan tau `ni payda qiladi. Bul Himolaydan ham baland!