1. Dunyoqarash subyektiv voqe’likni baholovchi qarorlar to‘plamidir. Atrof-olamni anglashga harakat qilish natijasi o‘laroq kelib chiqadi. Dunyoqarash diniy, falsafiy, ilmiy bo‘lishi mumkin. Dunyoqarash

 Taraqqiyot
— rivojlanishnnt oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga yoʻnalgan shakli, uning 
yuksalishi. Adabiyotlarda T.ni koʻpincha rivojlanish bilan aynanlashtirib koʻyishadi, aslida u 

---

rivojlanishning bir yoʻnalishidir. Shuningdek, T.ni ayrim adabiyotlarda faqat jamiyatdagi rivojlanish 
maʼnosida qoʻllashadi, bu ham bir yoqlama yondashuvdir. T. falsafiy adabiyotlarda progressiv 
rivojlanish tarzida qoʻllaniladi. Odatda rivojlanishning 2 muhim yoʻnalishi boʻlib, biri T. (progressiv 
rivojlanish), ikkinchisi inqiroz (regressiv rivojlanish) deyiladi. T.
ni fakatgina jamiyatga koʻllashning 
xatosi shundaki, jamiyatdan tashqaridagi sistemalarda ham yuksalish roʻy beradi. Mas., muayyan 
tirik organizmlarning T.i, bemordagi kasallikning T.i, kimyoviy jarayonning T.i va boshqalar. T. 
nisbiydir. Rivojlanish bir s
istema uchun T., boshka sistema uchun regress boʻlishi mumkin. Mas., 
kasallikning rivojlanishi, kasallikni vujudga keltiruvchi viruslar uchun T. boʻlsa, bemor organizmi 
uchun inqiroz (regress)dir. Har qanday sistema oʻzining rivojlanishi mobaynida T.ni ham, inqirozni 
ham boshidan kechiradi. Sistemaning ravnaq topishi T.ni anglatsa, uning yemirilishi esa inqirozni 
anglatadi. T. jonsiz, anorganik tabiatga xam, jonli, organik tabiatga ham, jamiyatga, inson 
tafakkuriga, ruhiyatiga ham xos boʻlgan tabiiy va zaruriy jarayondir. T. mikromakromegadunyoda 
ham sodir boʻladi. T. tufayli olamda mukammallashish, yuksalish roʻy beradi, u vujudga kelish, 
murakkablashish, ulgʻayish, yangilanish, tiklanish, sistema yasalish jarayonlari tarzida amalga 
oshadi. T. yaxlit jarayondir.
29.
 Kategoriyalar
(yun. kategoria 
— mulohaza, fikr; belgi) (falsafada)— voqelikdagi hodisalar va 
bilishning muhim, umumiy xususiyat hamda munosabatlarini aks ettiruvchi eng umumiy va asosiy 
tushunchalar. K. bilish va ijtimoiy amaliyot tarixiy 
taraqqiyotining umumlashgan natijasi boʻlib vujudga 
kelgan.
Falsafa fanining kategoriyalari haqidagi turli 
qarash
larni umumlashtirib aytganda, 
ularning mantiqiy tushunchalar sifatidagi quyidagi tavsiflari bor: 1) ob’ektiv vokelikning 
in’ikosi; 2) narsa va hodisalarning o`zaro bog`lanish va aloqadorligini mantiqiy 
umumlashtiruvchi bilish usuli; 3) narsa va hodisalarning rivojlanishi bilan o`zgarib turuvchi 
mantiqiy tushuncha; 4) borliqning mavjudligidan kelib chiqadigan tarixiy — mantiqiy bilish 
darajalaridan biri. Ko`pchilik mutaxassislar kategoriyalar olam, undagi narsa va voqealar, 
ularning asosiy va takrorlanib turuvchi aloqadorligini ifodalaydigan keng mazmundagi 
tushunchalardir, degan fikrga qo`shiladilar. Bu ma’noda borliq, vokelik, harakat, makon, zamon, 
miqdor, sifat va boshqalar falsafaning ana shunday kategoriyalaridir.