1. Dialektologiya fani haqida umumiy ma’lumot

iy,ыy, үv,uv tipidagi diftongsimon tovush birikmalari ba’zi o‘zbek shevalarida i,ы,u tovushlarining cho‘ziq varianti (i:, ы:,u:) eshitilsa ham, ko‘pchilik o‘zbek shevalarida fonetik jihatdan diftong harakteridagi ayrim tovush bo‘lmay, balki ikki mustaqil tovushdan iborat bo‘lgan tovushlar birikmasidir. Masalan, qipchoqkiydi//ki:di, oquv//oqu:, bilүv~bilү:
Undoshlar. Transkripsiyada b,d,z,s,m,n,r,n,s,t,sh, undoshlari o‘zicha ishlatiladi. Qolgan belgilar quyidagi ma’noda qo‘llaniladi.
v – lab-lab v, lab-tish v undoshi uchrab qolsa alohida izohlash zarur.
y – ruscha y ga nisbatan siqiqroq talaffuz qilinadigan tovush. Nemis tilidagijundoshga to‘g‘ri keladi.
g‘ – chuqur til orqa, frikativ (sirg‘aluvchi) tovush.
g‘’ – chuqur til orqa, portlovchi tovush.
g – sayoz til orqa, portlovchi tovush.
g’ – gdan ko‘ra sayozroq tovush, yumshoq g.
g‘ – til orqa, frikativ (sirg‘aluvchi) tovush.
j– ruscha j ga mos keladigan tovush
dj– affrikat (qorishiq) tovush
q – chuqur til orqa, portlovchi tovush
k – sayoz til orqa, portlovchi tovush.
k’– k dan ko‘ra sayozroq tovush, yumshoqk.
l– til orqa l
l'– til oldi yumshoql
ng– til orqa burun tovushi
ң'– ng dan ko‘ra sayozroq tovush, yumshoqng
ng^k – kqo‘shib talaffuz qilinadigan ng tovush.
f – lab-lab f.Lab-tish f undoshi uchrab qolsa alohida izohlash zarur.
chsh– affrikat (qorishiq) tovush.
t– qipchoq shevalarida affrikat ch tovushi talaffuzida o‘zini tashkil qilgan qismi t va sh ga ajrab ketadi va shunday talaffuz qilinadi. Bunday chog‘daikki belgi orqali (so‘nggisi kichikroq) ifodalaydi.t^sh
x –chuqur til orqa, frikativ (sirg‘aluvchi) tovush