1. Dialektologiya fani haqida umumiy ma’lumot

чзцэлэ: ~ caqala: (Toshkent) // бувэк ~ buvak (Fargona) I! бала~bala (shim. o‘zb.sh.);тухум ~ tyxym (Toshkent) // мэйэк ~ majak (qipchoq) 11 йьмьрта ~jimirta (Xorazm);огър ~ oyir (Toshkent) // кэлъ~ kali (shim.o‘zb.sh.) // сок,ъ~ so.qi(Xorazm);чумолъ ~ cumali (Toshkent) // орчэ~ morca (Samarqand) -царьнджа ~ qarinza (Xorazm);чорчэй~ copcaj (Toshkent) Нмэтзл ~ matal (Samarqand) // ертэй~ ertaj (Xorazm).b) ayni bir so ‘z shevalarda turlicha та ’noga ega bo‘ladi:шоть~ sati - Toshkentda arava qismi no’li, Farg‘onada narvon;byvb ~ buvi - Toshkentda ota va onaning onasi, Farg‘onada onama’nosida.пэшшэ~ passa - Toshkentda chaqmaydigan hashorat, Farg‘ona vashimoliy o‘zbek shevalarida chaqadigan hashorat.d) narsa va buyumlar ayni bir vazifani bajarsa-da, ularning nimadanyasalganligi va harakat natijasiga ко 'ra ular turlicha no’llanishi mumkin:нонпэр~ nanpar. U qush va parranda patidan yasaladi (Samarqand);
чэкьч ~ cakic. U yog'och va simdan yasalib, urish, yassilashma’nosini ifoda qiladi (Toshkent);
ду/сь~ dtiki. U duk-duk taqlidiy so‘zidan olingan (shim.o‘zb.shev).Shuningdek, ayrim so‘zlar sheva vakillarining ayni bir predmetniifodalashda turli tushunchalardan kelib chiqishlari asosida no’llangan bo’lshi mumkin. Masalan, туйнэк ~ tuynak (shim.o‘zb.shev.) / ду:йнэк~ dii.nak (Xorazm.) // апча/чапча~ sapca/cap6a (qipchoq) so‘zlariendigina palakda paydo bo’lgan, pishmagan qovunni bildiradi.туйнэк!ду:йнэк~ ttijnak/dii.nak so‘zi tugmoq tushunchasidan kelibchiqqan, сапча/чапча~ sapca/capca esa sop, ushlash mumkin bo’lganpredmet tushunchasi bilan bog’liq.
Har bir shevaning o‘ziga xos so‘zlari bo’ladi. Masalan, shimoliyo'zbek shevalarida джай~ zaj asta), туцултьрув~ turiultiruv (asabgategmoq), бетэн~ botan (boshqa); qipchoq lahjasi shevalarida сьйац~sijaq (ko’rinishi), ърац~ irarj (epidemiya); o‘g‘uz lahjasi shevalaridaмэцзэмж ~ maqzamak (o‘xshamoq), атьз ~ atiz (ekin maydoni) kabi.O’zbek shevalaridagi barcha leksik o‘ziga xosliklami o‘rganish lug'atboyligimizni, til imkoniyatlarimizni kengaytirishimizga yordam beradi va shuning uchun adabiy tilga bunday so‘zlarni o‘rni bilan qabul qilib boorish zarur. O’zbek shevalariga xos so‘zlarni jargon va argolardan farqlashlozim, dialektal so‘zlar barcha sheva vakillari uchun tushunarli bo’ladi.Jargonlar va argolar esa dialektal xarakterga ega bo’lmaydi, balki ma’lum ijtimoiy guruh yoki bir toifa kishilar uchungina tushunarli bo’ladi. Masalan, savdogarlar tilida dollar o‘mida ko'ki , yallathilar tilida to‘yo‘rnida otar, pul o‘mida yakan so‘zi qo’llanadiki, ular ijtimoij diafektgaoiddir.