1-dars Sana: Mavzu: Jismlarning elektrlanishi Darsning maqsadi

4. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Atamalarni izohlash:

• 
  Elektr yoy razryadi
  
• 
  Uchqun razryad
  
• 
  Miltillama razryad
  

Darslikning 102 – betidagi masalalardan yechish
5. O’quvchilarni baholash:Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi

6, Uyga vazifalar.

1. 
   Darslikdan 37- § ni o'qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   

49-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: Magnetizm haqida dastlabki ma’lumotlar

Darsning maqsadi.

1. 
   o'quvchilarda elektr zaryadlarining harakati bilan bog'liq magnit
   

hodisalari bilan tanishtirishni boshlash;

b) magnetizm haqida Markaziy osiyolik mutafakkirlarning fikrlari bi­lan

tanishtirish orqali vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.

d) O’quvchilarning tasavvurini va fikrlash qobiliyatini kengaytirish, fanga qiziqtirish

Dars turi: yangi bilim beruvchi

Dars uslubi: suhbat, savol – javob

Dars materiallari va jihozlari:

1. 
   8-sinf «Fizika» darsligi.
   
2. 
   Taqasimon va to'g'ri magnitlar.
   
3. 
   Magnit strelkasi (ignaga o'rnatilgan).
   
4. 
   Plakatlar.
   

Dars rejasi.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.

3.Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.

4.Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut

5. O’quvchilarni baholash- 2 minut

6. Uyga vazifa berish - 1 minut.

Darsning borishi:

1. Tashkiliy qism. Yangi bob boshlanishi munosabati bilan, o'tgan bobdagi asosiy natijalar qisqa muddatda takrorlanadi. Buning uchun darslikning yakuniy suhbatida keltirilgan fizik-lug'atdan foydalaniladi.

2. O’tilganlarni eslash

1) Elektr yoy razryadi qanday hosil qilinadi?

2) Elektr yoy razryadidan qanday maqsadlarda foydalaniladi?

3) Uchqun razryad qanday hosil qilinadi?

4) Tabiatda chaqmoq qanday hosil bo’ladi?

5) Uchqun razryaddan qandya maqsadlarda foydalaniladi?

6) Miltillama razryad qanday hosil qilinadi?

3. Yangi mavzu bayoni:

So'ngra, magnit strelkasi, doimiy magnitlar bilan tajriba namoyishlar ko'rsatiladi. Bu tajribalar darslikdagi 61, 62-rasmlarda keltirilgan.

Doimiy magnitlarning temir va uning birikmalari bilan ham ta'sirlashishlari ko'rsatib o'tiladi.

Magnit strelkasini doimiy ravishda shimoliy tomonga qarab turishini namoyish qilib, o'quvchilarga savol tashlanadi.

Nima sababdan magnit strelkasi bir tomonga qarab turadi?

O'quvchilar boshlang'ich geografiya kursi, tabiatshunoslik fanlaridan magnitlar haqida qisman eshitganliklari sababli, Yerning ulkan magnit ekanligi unda ham Shimoliy va Janubiy qutblari borligi aytiladi. Darslikda bu qutblarning geografik koordinatalari keltirilgan.

Yerning magnit qutb­lari, geografik qutblari bilan ustma-ust tushmasligi aytiladi.

«Magnit» so'zi Kichik Osiyodagi qadimiy Magnesiya shahri nomidan kelib chiqqan. Bu yerda topilgan temirni tortuvchi toshni «magnesiya toshi» deb atashgan.

Buyuk yurtdoshimiz Abu Rayhon Beruniy (973-1047) o'z asarlarida magnitni “Ohanrabo” - “temirni tortuvchi”- deb atagan. Beruniy qum aralash oltin zarralari orasidan temir zarralarini ajratib olishda magnitdan foydalanilishi haqida yozib qoldirgan. U magnitning bir xil nomli qutblari o'zaro itarilishi, turli qutblari esa tortilishi, magnitga ishqalangan po'lat ham magnitlanib qolishini tajriba orqali asoslab bergan.

Hozirgi paytda elektrotexnika va radiotexnikada, asosan, sun'iy magnitlar qo'llaniladi.

Tabiiy magnit uzoq vaqt ta'sir ettirilganda magnitlangan po'lat boiaklari sun’iу magnitlar deb ataladi.

Sun'iy magnitlarning xossalari tabiiy magnitlarning xossalari kabi bo'ladi. Tabiiy va sun'iy magnitlarning barchasi doimiy magnitlardir.

O'zining magnitlangan holatini uzoq vaqt yo'qotmaydigan jism doimiy magnit yoki oddiygina qilib magnit deb ataladi.

4. Mavzuni mustahkamlash:

Darsni mustahkamlash va predmetlararo aloqani yo'lga qo'yish uchun magnit va u bilan bog'liq hodisalar aks etdirilgan badiiy asar va kinolardan parcha aytib beriladi. Bunday parchani Beruniy asarlaridan olish mumkin. Ular haqida darslikning shu bobga kirish suhbatida aytib o'tilgan. Bunga qo'shimcha ravishda Jyul Vernning «O'n besh yoshli kapitan» asarida oshpaz Negoroning kema kompasi yoniga temir bo'lagini tiqib qo'yganligi, natijada uning strelkasi burilib, boshqa tomonga qarab qolganligi, natijada kemaning Afrikaga borib qolganligini aytib berish mumkin. Unga qiziqqan o'quvchilar romanni o'qib, Dik Send qanchalik dovyurak, mard bo'lmasin, lekin bilimi yetishmasligi oqibatida shunday aldanib qolganligini tushunib yetadilar. Bundan yoshlarni chuqur bilimlar olishga intilish hissi kuchaytiriladi.

Atamalarni izohlash:

• 
  Magnit
  
• 
  Beruniy
  
• 
  Sun’iy magnit
  
• 
  Doimiy magnit
  
• 
  Globus
  
• 
  Magnit maydon
  

5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi

6. Uyga topshiriqlar. Qo'lga taqiladigan kompasdan foydalanib, dunyo tomon- larini aniqlab kelish. Doimiy magnit bo'laklari bo'lsa, tajribalar o'tkazib ko'rish.

50-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: Tokning magnit maydoni

Darsning maqsadi.

a) O’quvchilarda magnit maydon haqida tasavvur holsil qilish, tokning magnit maydoni haqida nazariy bilimlar berish

b) O’quvchilarga axloqiy va estetik tarbiya berish, ehtiyotkorlikka o’rgatish

d) O’quvchilarning dunyoqarashini rivojlantirish, ijodkorlik qobiliyatini kuchaytirish

Dars turi: yangi bilimlar beruvchi

Dars uslubi: suhbat, savol – javob

Dars jihozi: darslik, ko’rgazmalar, rasmlar

Dars rejasi.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.

3.Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.

4.Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut

5. O’quvchilarni baholash- 2 minut

6. Uyga vazifa berish - 1 minut.

Darsning borishi

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, o’quchilarning darsga tayyorgarligini kuzatish, navbatchi axboroti.
   

2. O'tilgan mavzuni takrorlash:

1) Magnit so’zi qayerdan kelib chiqqan?

2) Beruniyning magnit haqidagi ta’limotlari haqida nimalarni bilasiz?

3) Sun’iy magnit nima?

4) Doimiy magnit deb qanday jismga aytiladi?

5) Gilbert tomonidan aniqlangan magnit xossalarini tushuntirib bering

3. Yangi mavzu bayoni:

Magnit maydonning elektr toki bilan bog'liqligini tajribada birinchi bo'lib 1820- yilda daniyalik fizik Xans Kristian Ersted (1777-1851) aniqladi.

Ersted tajribasini o'zimiz ham o'tkazib ko'rishimiz mumkin. Buning uchun 137- rasmda tasvirlangan zanjirni yig'aylik.

O'tkazgich simlaridan biri janubdan shimolga tomon tarang tortilgan bo'lsin. Magnit strelkasini rasmda ko'rsatilgandek shu simning ostiga qo'yaylik. Bunda strelka simning yo'nalishida turgan bo'ladi.

Endi kalitni ulab, o'tkazgichdan tok o'tkazaylik. Shu zahoti tok o'tayotgan sim ostidagi magnit strelkasi 90° ga burilib, simga perpendikular joylashib qoladi (138- rasm).

Ersted tajribasi tok o'tayotgan o'tkazgich atrofida magnit maydon bor ekanligini ko'rsatdi.

Elektr toki o'tayotgan o'tkazgich atrofida magnit maydon mavjudligini quyidagi tajribada ham isbotlash mumkin.

Plastmassadan yasalgan plastinaning o'rtasidan teshib, ingichka metall steijenni o'tkazamiz. Plastmassa ustiga temir kukunlarini sochib, steijendan tok o'tkazaylik.

Tokning magnit maydoni ta'sirida temir kukunlari steijen atrofida aylanalar bo'ylab joylashib qoladi. Bu aylanalar magnit kuch chiziqlarini tavsiflaydi.

To'g'ri tokning magnit kuch chiziqlari shu tok o'tayotgan o'tkazgichni o'rab olgan ayla­nalar bilan tavsiflanadi.

Tajribani davom ettirib, tok o'tayotgan sterjen atrofiga mayda magnit strelkachalarni qo'yaylik. Shu zahoti strelkachalar magnit kuch chiziqlarining yo'nalishida tartibli joylashib qoladi . Steijendagi tok yo'nalishini o'zgartiraylik. Shu zahoti barcha magnit strelkalari 180°ga buriladi

Agar parmaning ilgarilanma harakati yo'nalishi o'tkazgichdagi tokning yo'nalishida bo'lsa, parma dastasining aylanish yo'nalishi shu tok magnit kuch chiziqlarining yo'nalishini ko'rsatadi.

Ersted tomonidan tokli o'tkazgichning magnit maydoni kashf etilishi elektromagnetizm sohasidagi tadqiqotlarga turtki bo'ldi. Shu yiliyoq, ya'ni 1820- yilda fransuz fiziklari Andre Mari Amper (1775-1836) va Dominik Fransua Arago (1786-1853) o'tkazgich simni yog'och o'zakka o'rab g'altak yasadilar. Undan tok o'tkazib, to'g'ri tok maydonidan ancha kuchli bo'lgan magnit maydonni hosil qildilar.

Metall simdan spiral yasab, undan tok o'tkazaylik. Spiralning ikki tomoniga ikkita magnit strelkachani yaqinlashtiraylik. Ikkala strelkacha spiral o'qi tomon buriladi. Bunda strelkalarning qutblari bir xil yo'nalishda bo'lib qoladi.

4. Yangi mavzuni mustahkamlash.

“X” va “O” o’yini

Ersted tajribasi	G’altakning magnit maydoni	Dominik Fransua Arago
To’g’ri tokning magnit maydoni	Magnit maydon	Tokning magnit kuch chiziqlari
Parma qoidasi	Andre Mari Amper	Yerning magnit maydoni

5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi

6. Uyga vazifalar.

1. 
   Darslikdan 39- § ni o'qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   

51-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: Elektromagnitlar

Darsning maqsadi.

a) O’quvchilarga magnit maydon, elektromagnitning qo’llanilishi haqidagi nazariy va ilmiy tushunchalarni hosil qilish

b) O’quvchilarga mehnat tarbiyasini berishda hamkorlik qilish

d) O’quvchilarning tasavvur ko’lamini va dunyoqarashini rivojlantirish, xotirasini mustahkamlash

Dars turi: yangi bilim berish

Dars uslubi: suhbat, savol – javob

Dars jihozi: darslik, ko’rgazmalar, rasmlar

Dars rejasi.

1.Tashkiliy qism - 2 minut.

2. Uy vazifalarini so'rash - 12 minut.

3.Yangi mavzuning bayoni - 18 minut.

4.Yangi mavzuni mustahkamlash - 10 minut

5. O’quvchilarni baholash- 2 minut

6. Uyga vazifa berish - 1 minut.

Darsning borishi

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, o’quchilarning darsga tayyorgarligini kuzatish, navbatchi axboroti.
   

2. O'tilgan mavzuni takrorlash:

1) Ersted tajribasi nimadan iborat?

2) To’g’ri tokning magnit kuch chiziqlari qanday yo’nalishga ega?

3) Parma qoidasini aytib bering

4) G’altakning magnit kuch chiziqlari qanday yo’nalishda bo’ladi?

5) Tokli g’altakni magnit strelkasiga qiyoslash mumkinmi?

3. Yangi mavzu bayoni:

150- rasmda tasvirlangan zanjirni yig'aylik. G'altakning o'qini Yerning janubiy va shimoliy qutblari yo'nalishiga perpendikular qilib qo'yaylik. G'altak uchidan 10-15 sm uzoqlikka magnit strelkachasini qo'yib, kalitni ulasak, u g'altak tomonga ma'lum burchakka buriladi.

G'altak ichiga temir o'zak kiritilsa, strelkacha yanada kattaroq burchakka buriladi. Demak, temir o'zak g'altakning magnit maydonini kuchaytiradi.

Odatda, o'zakli g'altakni hosil qilish uchun temir o'zakka izolatsiyalangan sim o'raladi.

Temir o'zakka bir necha qavat qilib izolatsiyalangan o'tkazgich (sim) o’rab hosil qilingan g’altak elektromagnit deb ataladi

Elektromagnit qurilma 1825- yilda ingliz artilleriyachisi Vilyam Sterjen tomonidan kashf etilgan. U yaratgan elektromagnitning g'altagi faqat bir qatlamli simdan iborat edi. 1828- yilda amerikalik fizik Jozef Genri (1797-1878) temir o'zak ustiga izolatsiya­langan simni ko'p qatlam qilib o'rab, katta kuchga ega bo'lgan elektromagnitni yaratdi.

Elektromagnitning tortishish kuchi undan o'tayotgan tok kuchiga to'g'ri proporsionaldir



4. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Darslikning 112, 113 – betidagi rasmlarni izohlash:

5. O’quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etganlar baholanadi. Baholar kundalik daftar va sinf jurnaliga qo’yiladi

6. Uyga vazifalar.

1. 
   Darslikdan 40- § ni o'qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   

52-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: 6 – nazorat ishi

Darsning maqsadi.

a) masalalar yechish orqali o'quvchilarning nazariy jihatdan olgan bilimlarini mustahkamlash.

b) O’quvchilarni mustaqil ishlashga o’rgatish

d) O’quvchilarning xotirasini mustahkamlash

Dars turi: bilim va ko’nikmalarni shakllantirish

Darsda foydalaniladigan metod: savol-javob, test sinovi.

Dars rejasi.

1. 
   Tashkiliy qism - 2 minut.
   
2. 
   Nazorat ishi - 40 minut.
   

3. Uyga vazifa-3 minut

Darsning borishi

1. 
   Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, savol-javob uchun savollarni, test sinovi uchun test topshiriqlarni tayyorlab qo'yadi.
   

Nazorat ishi.

O'qituvchi tomonidan avvaldan tuzib qo'yilgan test- topshiriqlar asosida test sinovi o'tkaziladi.

1. Elektr tokining bajargan ishi formulasini belgilang

A) A = I Ut B) A = mgh C) A = F∙S D) A = Rt

2. 1 k W soat necha Joul? A) 1000 B) 360000 J C) 1000000 J D) 3,6∙10⁶ J

3. Cho’ntak fonari lampasining kuchlanishi 4 V. tok kuchi esa 0,25 A bo’lsa, lampadan o’tuvchi elektr toki 5 minutda qancha ish bajaradi?

A) 5 J B) 300 J C) 3000 J D) 4800 J

4. 2 Ω va 4 Ω li qarshilik zanjirga parallel ulangan. Zanjirning umumiy qarshiligini toping

A) 8 Ω B) 6 Ω C) 1,33 Ω D) 0,75 Ω

5. Xonadondagi elektr hisoblagichning oy boshida ko’rsatgan raqami 1350 oy oxirida esa 1450 bo’ldi. Xonadonda qancha elektr energiyasi sarflangan. (KW∙soatlarda)?

A) 100 B) 1000 C) 360000 D) 1000

6. “Tok urgan odamni tokdan ajratish uchun uning…… tortish kerak”. Gapni to’ldiring

A) qo’lidan B) oyog’idan C) bo’ynidan D) kiyimidan

7. Tokning quvvati formulasini belgilang A) p = J/U B) P=IU C) A = Rut D) J=U/L

8. Joul – Lens qonuni formulasini belgilang

A) Q=I²Rt B) A = JUt C) Q = Rt D) Q = cm(t₂-t₁)

9. Birinchi cho`g`lanma lampochkani kim kashf qilgan ?

A)J.Uatt B)A.N.Lodigin C)Joul D)Amper

10. Qarshiligi 40 bo`lgan sim spiraldan 5A tok o`tmoqda shu spiraldan 10 minut davomida qancha issiqlik miqdori ajraladi?

A)2000 J B) 10000 J C)20 J D) 600000 J

11. Qaysi kattalik parallelulangan o`tkazgichlarning barchasida bir xil bo`ladi ?

A ) J B) U C) R D)q

12. Manbaning turli qutb (fazalari) dan kelayotgan 2 elektr sim ochiq joyining bir - biriga tegib ketishiga ……… deyiladi.

A)Qisqa tutashuv B)Isitish asbobi C) o`tkazgich D)Iste `molchi

13. Elektr asboblarini tarmoqqa ulangan holda tamirlash …………….

A)Mumkin B)Mumkin emas C) qisqa tutashuv D)To`g`ri javob yo`q

14. Suyuqliklarda ionlarga ajraladigan va shu sababli elektr tokini otkazadigan moddalar …………… deyiladi.

A) elektroliz B) ion bog’lanish C) elektrolit D) kovalent bog’lanish

15. Elektrolitdan tok o’tayotganda elektrodlarda modda ajralib chiqish hodisasiga……deyiladi

A) elektroliz B) elektrolit C) ion bog’lanish D) tok kuchi

16. Faradey I qonunini belgilang: A) q=Jt B) m=ρV C) m=m₀N D) m=K∙q

17. Faradey II qonunini belgilang: A) K=_ B) m=_ C) m=Kq D) F=eN_A

18. Faradey doimiysi qanchaga teng? A) 1,6∙10^-19C B) 96500 c/mol C) 8,85∙10^-12 D) 9,81

19. Gaz orqali elektr toki o’tishiga……deyiladi?

A) elektroliz B) elektrolit C) gaz zaryadi D) rekombinatsiya

20. Nomustaqil razryad nima?

A) ionizator ta’siri to’xtalishi bilan to’xtaydi B) ionizator ta’siri to’xtatilganda ham to’xtamaydi

C) kuchli zaryadlar oqimi D) barcha javob to’g’ri

Javoblar:

1	A	6	D	11	B	16	D
2	D	7	B	12	A	17	A
3	B	8	A	13	B	18	B
4	C	9	B	14	C	19	C
5	A	10	D	15	A	20	A

3. Uyga vazifa: O’tilganlarni takrorlash

53-dars Sana: 8-sinf

Laboratoriya ishi: Eng oddiy Elektromagnit qurilmasini yig’ish va ishlashini sinash
Darsning maqsadi.

a) O'quvchilarning elektromagnit qurilmasini yig’ish va ishlashini sinash bo'yicha egallagan bilimlarini mustahkamlash

b) O’quvchilarni mustaqil ishlashga o’rgatish

d) O’quvchilarning olgan bilimlarini amaliyotda mustahkamlash

Dars turi: malakalarni oshirish

Dars uslubi: demonstratsion usul

Kerakli jihozlar: akkumulator, reostat, kalit, ulovchi simlar, kompas, g'altak, temir o'zak, o'zagi taqasimon bo'lgan elektromagnit

Darsning borishi:

1. Tashkiliy qism

2. Ish haqida tushuncha.

3.Ishni bajarish tartibi

1. Tok manbayi, reostat, g'altak va kalitdan iborat elektr zanjir yig'ing.

2. 
   Yig'ilgan elektr zanjirning sxemasini chizing.
   

3. Zanjirni ulab, kompas yordamida g'altak qutblarini aniqlang.

4. Kompasni g'altakning o'qi bo'ylab magnit maydon ta'siri keskin kamayguncha undan uzoqlashtiring.

5. G'altakning ichiga temir o'zak qo'yib, elektromagnitning kompas strelkasiga ko'rsatayotgan ta'sirini kuzating va xulosa chiqaring.

4. Mustahkamlash: Xulosalaringizni daftaringizga yozing.

Laboratoriya daftarlari terib olinadi.

5. Uyga vazifa: O’tilgan mavzularni takrorlab kelish


54-dars Sana: 8-sinf

Mavzu: Elektromagnit rele
Darsning maqsadi.

a) O’quvchilarga elektromagnit rele, relening tuzilishi va ishlash prinsipi, elektromagnit relening qo’llanilishiga misollar yuzasidan nazariy bilimlar berish

b) O’quvchilarga axloqiy va mehnat tarbiyasini berish, kasbga yo’llash

d)O’quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshirish, ularda izlanuvchanlikni kuchaytirish, tasavvur ko’lamini va dunyoqarashini rivojlantirish