1-dars sana: 9-sinf Mavzu: Molekular –kinetik nazariya haqida tushuncha Darsning maqsadi

Dars turi: aralash

Dars uslubi: suhbat, savol – javob

Dars jihozi: darslik, ko’rgazmalar, rasmlar

Dars rejasi:

1. Tashkiliy qism (3 minut).

2. O’tilgan mavzuni eslash (15 minut).

3. Yangi mavzuning bayoni (18 minut).

4. Yangi mavzuni mustahkamlash uchun savol-javoblar (5 minut).

5. O’quvchilarni baholash (4 minut)

6. Uyga vazifa berish (1 minut)

Darsning borishi

1. Tashkiliy qism. O'qituvchi darsning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, o’quvchilarning darsga tayyorgarligini kuzatish, navbatchi axboroti.

2. O'tilgan mavzuni takrorlash:



3. Yangi mavzu bayoni:

Hozirgi kunda yadro energiyasidan foydalanib ishlaydigan elektr stansiyalari (AES), suv osti kemalari, muzyorar kemalar ishlab turibdi. Xo’sh bu energiya qanday hosil qilinadi?

1938 – yilda nemis olimlari O. Gran va F. Shtrassman uran yadrosi neytron ta’sirida ikki bo’lakka ajralishini ixtiro qiladilar. Bo’linish reaksiyasi ikkita muhim xossa bilan bog’liq ekan.

Birinchidan yadro bo’linganda ancha katta energiya ajraladi. Bu energiyani yadro energiyasi deyiladi.

Ikkinchidan, har bir yadro bo’linganda 2 -3 ta qo’shimcha neytron ajralib chiqadi. Ajralgan energiyani o’lchashlar shuni ko’rsatdiki, bir dona ²³⁵₉₂ U yadrosi bo’linganda undan ~3,2· 10^-11 J energiya ajraladi. Bu energiyani boshqa yoqilg’ilar bilan solishtirilganda farqi juda katta chiqadi. Masalan, 2g ²³⁵₉₂U uran parchalanganda 4 tonna benzin yonganda chiqadigan energiyaga teng miqdorda energiya ajraladi.

Bitta uran yadrosi parchalanganda undan qo’shimcha ravishda chiqqan 2 – 3 ta neytronning har biri yana boshqa yadrolarga urilib, ularni ham parchalaydi. Bunday jarayonni zanjir reaksiya deyiladi. Bu jarayon tezlashib borib, natijada qisqa muddatda katta energiya ajraladi. Bunga portlash deyiladi. Atom bombasining ishlashi shunga asoslangan.

Yadro reaktori Yadro energiyasidan sanoatda foydalanish uchun ajraladigan energiyani birdaniga (bomba sifatida) emas, balki kam miqdorda uzoq vaqt davomida olish kerak. Buning uchun bo’linayotgan yadrolar sonini birlik vaqt davomida bir xil bo’lishiga erishish kerak . Bularni amalga oshiradigan qurilmaga yadro reaktori deyiladi.

Yadro reaktorining asosiy elementlariga quyidagilar kiradi: yadro yoqilg’isi (²³⁵₉₂U, ²³⁹₉₄Pu va boshq.); neytronlarni sekinlatgich (og’ir yoki oddiy suv, grafit va boshq); ajralgan energiyani olib chiquvchi vosita ( suv, suyuq natriy; boradigan reaksiya tezligini boshqaruvchi qurilma (ishchi fazoga kiritiladigan kadmiy yoki bor tarkibli moddadan yasalgan sterjen). Reaktorning tashqi qismi γ – nurlar va neytronlarni yutuvchi qobiqdan iborat.

O’zbekistonda xavfli AESlar qurilmagan.