1-боб. СоғЛИҚни сақлаш тизимидаги ахборот технологиялари бериш

III БОБ. ДАВОЛАШ ЖАРАЁННИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШҚАРИШ
6- маъруза. Даволаш идораларни тузилиши ва вазифалари. Клиник лабораториялар ва анализ ўтказиш учун воситалар. Клиник идораларни биноларини орасидаги аълоқалар ва маълумот алмашиш стандартлар.
Режа:
1. Клиник лаборатория диагностикаси
2. Биотехнология органларини алмаштириш тизимлари


6.1. Клиник лаборатория диагностикаси
Клиник лаборатория диагностикаси - гематологик, клиник, паразитар, биокимёвий, иммунологик, серологик, молекуляр, биологик, бактериологик, генетик, ситоложик, токсикологик, вирусологик усулларни клиник маълумотларга эга бўлган ва лаборатория хулосасини тузиш асосида инсон танаси биоматериаллари бўйича олиб бориладиган тадқиқотлар тўпламидан ташкил топган диагностик процедура. Масалан, инсон организмидан ташхис қўйиш учун ишлатиладиган патолого-анатомик хизматлар бўлиши мумкин.
Клиник лаборатория диагностикасини компьютерлаштиришни автоматлаштирилган физик-кимёвий анализаторлар билан меҳнатга қобилиятли қўллаш усулларини алмаштириш ва хатоларнинг сонини камайтириш ва таҳлил натижаларининг ишончлилигини ошириш учун лаборатория ахборот тизимларини жорий этиш йўналишлари ўз ичига олади. Ушбу икки соҳа бир-бири билан чамбарчас боғлиқ ва лаборатория ўлчаш тизимларининг энг муҳим функцияси ахборот компонентининг автоматик анализаторлари билан боғланиши бўлиб, материалларни қўлда назорат қилишни йўқотиш ва жавобларни тартиблаштириш имконини беради. Бу ўлчаш қисмидан ахборотни диагностика тизимининг ишлов бериш қисмига узатиш учун лаборатория анализаторларида аппарат-дастурий интерфейслар мавжуд бўлиши мумкин.
Лаборатория ўлчаш тизимларида амалга ошириладиган анъанавий функциялар:
- намунани рўйхатдан ўтказиш (карта рақами, беморнинг тўлиқ номи, шифокор юборган бўлим) ва буюртма қилинган тестлар;
- учун бажарилиши керак бўлган процедуралар журнали яратиш
- компьютерда тадқиқот натижаларини қайд этиш ва ҳисобланган кўрсаткичларни автоматик ҳисоблаш;
- норма ва патологияга мувофиқликни текшириш натижалари;
- чоп этиш натижаларига мос келадиган форматда тиббий муассаса талаблари;
- чексиз муддатли архив натижалари;
- натижалар журналини чоп этиш ва статистика олиш тугалланган ишларнинг сони тўғрисида ҳисобот тақдим этади.
Тизимли тиббий лаборатория диагностикаси ва пулли тиббий хизматларни кўрсатиш тизимида лабораториянинг технологик жараёнини комплекс автоматлаштириш амалга оширилади ва, хусусан:
- хизматларнинг номенклатурасини, нарх-наволарни, шартномаларни сақлаш;
- буюртмаларни рўйхатга олиш, тўловларни қабул қилиш, пул маблағларини бериш билан жисмоний шахсларни қабул қилиш;
- корпоратив мижозларнинг буюртмаларини рўйхатдан ўтказиш;
- бар кодлашни қўллаб-қувватлаш ва намуна олиш;
- беморнинг тадқиқот натижаларининг динамикасини таҳлил қилиш;
- электрон кўринишда электрон кўринишда жўнатиш учун тадқиқот натижаларини чоп этиш;
- лаборатория томонидан кўрсатиладиган тиббий хизматларни автоматик равишда рўйхатга олиш.

6.2. Биотехнология органларини алмаштириш тизимлари

Ҳаётий танадаги функциялар ва протезлар учун биотехник захира тизимлар беморнинг табиий функцияларини ва физиологик тизимларини анъанавий доирада сақлаб қолиш ёки тиклаш, шунингдек, йўқолган аъзолар ва қониқарсиз ишлайдиган органларни алмаштириш учун мўлжалланган.
Операция хоналари, интенсив терапия ва реанимация бўлимларида тизимлар сунъий юрак, сунъий ўпка ва сунъий буйракни ўз ичига олган ҳаётий танадаги функцияларни ўзгартириш учун ишлатилади. Ушбу асбоблар операция муддати давомида, операциядан кейинги даврда ва тегишли донор орган танлангунга

қадар бемор танасининг органлари ва тизимларини ютади.

Сунъий ўпка - перпендикуляр насос бўлиб, у дақиқада 40-50 марта частотада ҳаво етказиб беради. Бундай қурилмаларда улар гофрировка қилинган металлдан ёки пластмассадан тайёрланган сланецлардан фойдаланадилар. Тозаланган ва муайян ҳароратга ўрнатиладиган ҳаво бронхга берилади.
Сунъий юрак тананинг этарлича қон билан таъминланиши учун иш олиб боролмагани вақтида касалнинг ўз юракининг насос функциясини вақтинча алмаштиришга имкон берадиган механик қурилма. Сунъий юракнинг электромеханик ва электро-гидравлик версиялари ишлаб чиқилди (2.6-расм).
Қурилманинг механик қисми, электрон бошқарув блоки ва қувват манбаи тўлиқ жойлаштирилади. Ушбу қурилмалар юрак трансплантациясига муҳтож бўлган беморларда узоқ муддатли фойдаланиш учун мўлжалланган, аммо бунга қарши кўрсатмалар мавжуд.

Рис.2.6. Сунъий юрак.

Ушбу протезлар экстремиталардан нерв импульсларини юборадиган ва қабул қиладиган нерв сонларининг сақланиб қолган ҳолларида сақланади.

Кейин протез механизмларини назорат қилиш ва протезда жойлашган турли сенсорлардан маълумотларни олиш учун ушбу нерв импульсларини ишлатиш мумкин. Бу ишларни бажариш учун протезнинг ижро этувчи механизмлари ва протез сенсорларидаги сигналларни тескари конвертация қилиш учун афферент оқим учун сақланган асаб толалари орқали ўтадиган биоэлектрик сигналларни назорат қилиш сигналларига айлантириш керак. Микропросессор ушбу вазифани олдиндан қайд этилган дастурга мувофиқ биологик назорат остида протезда амалга оширади.
Протезни назорат қилиш учун иккита вариант бор: улар герибилдиримсиз ва герибилдиримсиз.
Ноаниқ протезнинг блок диаграммаси шакл. 2.7.

Рис.2.7. Фикр-мулоҳазасиз протезнинг блок диаграммаси.

Биопотенциал олиш қурилмаси (БПОҚ) орқали эферент нерви толалари (АНН) дан олинган сигнал

биопотанцияли кучайтиргичга, кейин эса аналог-рақамли конверторни микропросессор (МП) ёки микроконтролраторга юборади.

Микропросессорда сигнал узилган ва протезнинг ижро этувчи механизмларига (ИМ) буйруқлар берилган. Бунинг учун МП чиқишидан рақамли код рақамли-аналог конвертор ёрдамида аналог сигналга айлантирилади ва қувват кучайтиргичи (ПА) ёрдамида кучайтирилади. Шундай қилиб, назорат нерв импульслари экстремия протезининг механик ҳаракатларига айланади.
Протетика ва ортопедия бўйича Халқаро Конгрессда компаниялардан бири ўз ривожланишларини намойиш этди - қўл протези, бу билан инсон мураккаб манипуляцияни амалга ошириши мумкин (2.8-расм). Қурилманинг қолган қисмида мушак импульслари ўқилганда ва протез актуаторлари учун тегишли буйруқлар билан ишлашга мослашган микроэлектрик назорат тизими мавжуд.
Ушбу протезнинг ночорлиги биологик тизимларда мавжуд бўлган тескари алоқа этишмовчилиги бўлиб, бу ҳаракатнинг этарлича аниқ эмаслигига олиб келади. Бу этишмаслиги космосдаги мавқе, ҳаракат тезлиги ва қўлланиладиган ҳаракатлар тўғрисида маълумотларга асосланган ҳолда, бўғин ҳаракатларини мувофиқлаштириш имконини берадиган герибилдиримнинг киритилиши билан қопланади.

Рис.2.8. Био назоратли қўл протези

Қурилманинг механик қисми, электрон бошқарув блоки ва қувват манбаи тўлиқ жойлаштирилади. Ушбу қурилмалар юрак трансплантациясига муҳтож бўлган беморларда узоқ муддатли фойдаланиш учун мўлжалланган, аммо бунга қарши кўрсатмалар мавжуд.

Орқага беслеме реакторида космосдаги протез ҳаракатини ва актуаторлар томонидан ишлаб чиқилган ҳаракатларни назорат қилувчи сенсорли тизим мавжуд. Ушбу маълумот МП га киради ва ҳаракатнинг белгиланган параметрлари билан таққосланади. Шундай қилиб, протезнинг ҳаракатини созлаш. Бундан ташқари, протезни объект билан ўзаро боғланиш учун қурилма орқали бошқа афферент нерв толаларига узатилиши мумкин бўлган сенсорли маълумотни идрок эта оладиган сенсорлар ёрдамида "сезиш" мумкин (2-расм, қўл билан механик интерфейсни акс эттиради). Бундай ҳолда, одам протезга қўлни
тегаётган объектни ҳис қилади.
Исроил олимлари дунёда дастлабки муваффақиятли операцияни амалга оширди, натижада сунъий протез қўл беморнинг яшайдиган нерв сонларига боғлиқ бўлиб, у нафақат протез ҳаракатларини назорат қилишни эмас, балки нарсаларга тегинишни ҳам ҳис қилиш имконини берди.
Беморга машқ қилиш учун фақат бир нечта машғулотлар керак эди, шундан кейин сунъий қўлни ўзича эгаллай бошлади.

Назорат саволлари:

1. Клиник лаборатория нима дегани?
2. Лаборатория ўлчаш тизимларининг вазифалари.
3. Лаборатория диагностика воситаларини компьютерлаштириш қандай йўналишларда?

4. Тижорий тиббий лаборатория диагностика тизими ўртасида қандай фарқ бор?

5. Инсоннинг ҳаётий органларининг биотехник алмаштириш тизимининг мақсади нима?
6. Сунъий қалин протезларнинг ишлаши ҳақида бизга хабар беринг.
7. Фикр-мулоҳаза билан протезнинг моҳияти нимада?
8. Протезсиз мулоҳазаларсиз фарқ нима?