1-боб. СоғЛИҚни сақлаш тизимидаги ахборот технологиялари бериш

4- маъруза. Мониторинг тизимлари, уларнинг турлари,
Режа:
1. Функционал диагностика хусусиятлари
2. Функционал диагностика компьютер тизимлари.
a. параметрлари,
b. қўллаш усуллари,
c. уларга қўйиладиган талаблар.

4.1. Функционал диагностика хусусиятлари

Функционал диагностика замонавий тиббиётнинг муҳим қисмидир. Функционал диагностика ёрдамида олинган маълумотлар органик равишда соматик патологияларни аниқлаш бўйича тадқиқотлар натижаларини тўлдиради.
ЭКГ (электрокардиография), спирографи (ташқи нафас олиш функциясини ўрганиш), 24 соат давомида ЭКГ ва қон босими мониторинги, ЭЭГ (электроэнцефалография) ва стресс тестлари энг кенг тарқалган усуллар ҳисобланади. Нафас олиш функциясини, мия функциясини, қон айланишини, асаб тизимининг ҳолати, юракни баҳолашга имкон берадиган мураккаб ишлар мавжуд.
Номини назарда тутган ҳолда, функционал диагностика вазифаси органлар ва тизимлар ҳолатида эмас, балки ишдаги турли ноқулайликларни аниқлашдан иборат. Диагностик тиббиётнинг ушбу қисми кўпинча қўлланилади: сурункали ёки узоқ муддатли касаллик бўлса ва касалликнинг алоҳида прогнозини бартараф этишда ташхис қўйиш қийин бўлса. ЭКГ ёки ЭЕГ сингари бундай текширувлар деярли ҳамма нарсани
- ЭКГ - скрининг текшируви пайтида ёки тиббий кўрик пайтида ва ЭЕГ - ҳайдовчилик комиссиясида ўтказилди.
Шифокорлар барча тизимлар ва органлар бир-бирига боғланганлигини билишади. Масалан, асаб тизимининг функционал ҳолатидаги ўзгариш турли аломатларни келтириб чиқаради. Одатда, тўғри текширув ўтказмасдан аниқ ташхис қўйиш мумкин эмас.
Функционал диагностика орган ва орган тизимларининг касалликлари диагностикаси ва уларнинг инструментал усулларини қўллаш орқали уларнинг функционал қобилиятларини баҳолаш билан боғлиқ. Функционал диагностика сурункали касаллик учун самарасиз даволаниш ёки беморнинг шикояти билан бир вақтнинг ўзида пайдо бўладиган бадавий патологиялар бўлмаса, алоҳида аҳамиятга эга. Замонавий усуллар тизимлар ва жисмларнинг юкни қандай энгишини аниқлашга имкон беради. Кардиоваскуляр, асаб ва респиратор тизимларнинг функционал ҳолатини баҳолаш - бу имтиҳонларнинг асосий вазифаларидир.
Тажрибали мутахасисларнинг назорати остида сўров ўтказиш жуда муҳимдир, кўпинча тадқиқот натижалари аниқ талқин қилинмайди. Ахир, ҳар бир организм тизимлари ва органлари ўз ишларида ишлайди. Ташхислаш учун тарих, клиник кўриниш, функционал тест натижалари ҳисобга олиниши керак. Тўғри ёндашув билан, функционал диагностика диагностика ва самарали даволаш стратегиясини ишлаб чиқишга имкон беради.

Кардиологияда функционал диагностика.

Электрокардиография (ёки ЭКГ) кардиология бўйича асосий ва энг муҳим ташхисий воситадир. Ушбу тадқиқот ўнлаб йиллар мобайнида амалга оширилганига қарамасдан, унинг аҳамияти катта эмас. Бу юрак хуружининг гумон қилинишининг асосий мақсади, юрак ритмининг бузилиши шикояти ва юрак хасталиги учун прогноз қилиш.
Холтер ЭКГ кунлик кузатуви ажралмас қўшимча қурилмалар ва дастурий воситадир. Номидан ЭКГ кўрсаткичларининг кундалик мониторинги бажарилгани аниқ. 24 ёки 48 соат ичида ёзиб олиш беморнинг нормал фаолиятида юрак-қон томир тизими ишини баҳолаш имконини беради.
Оддий ЭКГ текширувларида ёки бошқа сабабларга кўра касалхонада ҳаяжонланишдан келиб чиқадиган хатолар ва ноаниқликлар бекор қилинади. Асосий кўрсатгичлар: юракдаги оғриқ, шикастланишларнинг кўпайиши, тез-тез юз ўгириш. Бу усул, тиббий ёки жарроҳлик даволаниш учун кўрсатмаларни аниқлаш учун ишемик юрак касаллигини (ИҲД), аритмни ишончли тарзда аниқлаш имконини беради.
Худди шу воситалар қон босимини кунлик мониторинг қилиш учун (АБПМ) ишлатилади. Кузатув беморни кун давомида босим ўтказадиган махсус қурилма кийишни талаб қилади. У фаолияти ва дам олиш вақтларини нишонлаш, унинг саломатлиги, овқатланиш ва дори-дармонларни истеъмол қилиш ҳақида эслатиб туриши керак. Бундай ҳолда, ушбу тадқиқот жуда билгилендириcидир ва белгиланган даволаш

самарадорлигини баҳолаш учун, ҳипертансиён ва ҳипотансиён танıсıнı қилишга имкон беради.

Стрессли экокардиёграфи (Стресс ЭхоCГ) ультратовуш текширувидир, бу эса стресснинг кучайиши шароитида намоён бўладиган ишемия белгилари билан танишишга имкон беради. Бу усул яхши, чунки у тўлиқ клиник кўринишдан олдин, коронар артер касаллиги ривожланишидан олдин патологияни аниқлаш имконини беради. Коронар артер касаллигининг эрта намоён бўлишига, даволанишнинг самарадорлигини баҳолашга, жарроҳлик кераклигини баҳолашга имкон беради.
Югуриш меш ёки стресс тести жисмоний фаолият давомида ЭКГ. Юрак-қон томир тизимининг жисмоний стрессга таъсирини баҳолайсиз. Агар юрак ёки қон томирлари касаллиги мавжуд бўлса, бу тест биринчи аломатлар пайдо бўлган пол қийматини кўрсатади. Бундан ташқари, натижалар асосида касалликнинг ҳолатини тахмин қилиш, касалликнинг оғирлигини баҳолаш мумкин.
Атриял transsophageal elektrostimulasyon (CPPS), илгари ташхис қўйилган коронар артер касаллиги бўлган беморларда яширин коронер етишмовчиликларни аниқлаш учун ишлатиладиган воситадир. Текширув вақтида бемор эсофагига мослашувчан проб билан жойлаштирилади - бурун орқали киритилади. Сенсациялар ноқулай бўлиши мумкин, шунинг учун керак бўлса, шифокор тилнинг илдизини беҳушлик билан даволашади. Пробнинг миқдори бир неча миллиметрга тенг, шунинг учун кўпчилик беморлар ушбу амалиётга яхши таъсир кўрсатади.

Неврологияда функционал диагностика.

Электроэнцефалография (ЭЭГ) - Неврологияда асосий диагностика воситаси. Бу миянинг электр имкониятларини рўйхатга олишдан иборат. Кўриб учун электродларни бошга ўрнатиб қўйиш керак. Ўртача бир ишда 20 дақиқадан кўпроқ вақт талаб этилади. ЭЭГ миянинг деярли маълум бўлган функционал патологияларида – ишиш (опухл) ва қон томир касалликлардан бошлаб, то эпилепсиягача қўлланилади. Ушбу усул болалар учун ҳам ишлатилади - мия ярим кортексининг ҳолатини баҳолаш. Клиникада ЭЭГ кўрсатгичларга ва ҳайдовчилар у Электроэнцефалография (ЭЭГ) - Неврологияда асосий диагностика воситаси. Бу миянинг электр имкониятларини рўйхатга олишдан иборат. Кўриб учун электродларни бошга ўрнатиб қўйиш керак. Ўртача бир ишда 20 дақиқадан кўпроқ вақт талаб этилади. ЭЭГ миянинг деярли маълум бўлган функционал патологияларида – ишиш (опухл) ва қон томир касалликлардан бошлаб, то эпилепсиягача қўлланилади. Ушбу усул болалар учун ҳам ишлатилади - мия ярим кортексининг ҳолатини баҳолаш. Клиникада ЭЕГ кўрсатгичларга ва ҳайдовчилар учун тиббий комиссиянинг бир қисми сифатида амалга оширилади.чун тиббий комиссиянинг бир қисми сифатида амалга оширилади.
Эхоэнцефалограмма (ЭхоЭГ) - ҳали мия тадқиқотлари учун асбоб-ускуна воситаси. Фарқ шундаки, у ультратовуш текширувидир. Патологик ўзгаришларни нафақат кортекс ёки медиал тузилмаларда, балки яқинлашмаган суяк бўшлиғида ҳам аниқлаш имконини беради.
Электронейромиография (ЭНМГ) и электромиография (ЭМГ) - нерв-мушакларнинг узатилишини, мушакларнинг электр энергияси даражасини ва периферик нервларнинг функционал ҳолатини, яъни нерв импульсининг тезлигини аниқлаш учун периферик нервларни ва мушаклар вазифасини объектив баҳолаш учун компьютер электрофизёлогик тадқиқотлар воситаси. Ушбу усул периферик нервларнинг ва скелет мушакларининг ўзаро таъсирининг бузилишининг сабабини аниқлаш имконини беради.
Овозланган потенциални рўйхатдан ўтказиш - визуал, аудиторлик (ёки акустик), тери симпатикаси, соматосенсор, когнитив усуллар билан ҳар қандай рецепторларнинг мақсадли стимулланишига жавоб берадиган ушбу фаолиятни аниқлаш учун аппарат-дастурий воситалар гуруҳи. Бу мияда муайян марказларнинг функционал ҳолатини, йўлларнинг ҳолатини баҳолашга ёрдам беради.
Респиратор функцияни текшириш.
Спирометрия - ҳам касал, ҳам соғлом беморларда нафас олиш тизимининг функционал ҳолатини аниқлашнинг муҳим, оддий ва хавфсиз усули ва воситаси. Операциядан олдин беморларда етарли беҳушлик ва операциядан кейинги бошқарувни таъминлаш учун беморларда бронхо-ўпка тизимининг ҳолати аниқланган ўпка касаллиги, хавфли беморларда (чекувчилар, жиддий аллергик анамнезга учраган ва ўпка патологиясига ирсий касаллик) эга бўлган шахслар ҳақида маълумот беради.

4.2. Функционал диагностика компьютер тизимлари.

Функционал диагностика компьютер тизимлари беморнинг аҳволига доир маълумотларни қайта ишлашнинг аниқлиги ва тезлигини анча ошириши мумкин. Энг кенг тарқалган электрокардиограмлар (ЭКГ), электроэнцефалограмма (ЭЭГ), электромимография (ЭМГ), реограмма (РГ), мияни уйғотадиган потенциал (ВП) таҳлил қилиш учун мўлжалланган.

Функционал диагностика тизимлари шифокорни биринчи навбатда эътиборга олишлари керак бўлган хулосанинг энг яхши вариантини ифодалайди. Шу билан бирга ўз тажрибасига, билимига ва сезгига асосланган ҳолда, у ўз хулосасини янада тўғри, шакллантириши мумкин.

Кардиограмларни таҳлил қилиш учун компьютер тизимининг ускуналари қуйидаги асосий жиҳозларни ўз ичига олади (2.1-расм):
- биометрик сигналларни ўқиш қурилмалари - беморнинг танасига тўғридан-тўғри боғланган ва махсус формадаги кондукторларни ташкил этувчи сенсорлар;
- Био-кучайтиргич аналог-рақамли конверторнинг ишлаши учун зарур бўлган ± 1 В, ± 5 В, ± 10 В даражаларига қадар сигналларни кучайтириш учун мўлжалланган;
- аналог ва рақамли конвертор (АРК) кириш аналог сигналларини рақамли шаклга компьютерга кириш ва ундан кейин ишлаш учун ўзгартиради;
- ЭКГ таҳлиллари учун периферия қурилмалари ва махсус дастурий таъминоти бўлган шахсий компьютер.
- беморнинг фаол стимуляцияларга бўлган таъсирини ўрганиш учун нурли, товушли, электр ва бошқа сигналлар билан таъсир этувчи стимуляторлар.
ПАЦИЕНТ
№
СЕНСОР
► БИО-
УСИЛИТЕЛЬ
+
АЦП
—►
ПК
Стимуляторы
Рис. 2.1. Кардиограмма таҳлил тизими

Функционал диагностика тизимининг дастурий таъминоти беморнинг функционал текширувининг қуйидаги босқичларини автоматлаштиришга хизмат қилади:

- Дастлабки тайёрлаш, яъни. тадқиқот усулларини танлаш, юк турларини ва функционал тестларни, қўшимча қурилмаларни (масалан, велосипед эргометрини) танлаш;
- ЭКГни тадқиқ қилиш, тадқиқот ўтказиш;
- ёзувларни танлаш ва таҳрирлаш;
- ёзувлар ва ўлчовларнинг характерли қисмларини танлаш
- ЭКГ кўрсаткичлари;
- таҳлил ва хулоса натижаларини талқин қилиш.
- Тадқиқот ҳужжатлари.
ЭКГ қайдномалари одатда 12 та тармоқланган тизимни ўз ичига олади: 3 стандарт (I, II, III), 3 дона кучайтирилган униполардан иборат қўл-оёқ тизими (avR, avL, avF) ва 6 та унипол кўкрак соҳа тизими (U1-U6). Рўйхатдан ўтган кардиё сигналлари мониторда кўрсатилади, бу сизнинг диққат-эътиборингизни ажратиб олиш ва артефакт ва пикаплардан озод бўлган ёзувларни сақлаш имконини беради.
Маълумотни танлаш ва таҳрирлаш ЭКГ маълумотлар базасида сақланганидан кейин амалга оширилади ва ундан кейинги тизим таҳлиллари учун мўлжалланган.
Ахборот фрагментларини ажратиб олиш ва ЭКГ параметрларини ўлчашда дастурнинг энг муҳим босқичи P, Q, R, S, T тишини таниб олишдир. Бу тан олиш вазифаси ҳар бир тишнинг бошланиш ва тугаш нуқталарини аниқлаш, тишларнинг максимал баландлигини аниқлаш ва уларни идентификациялашдир.
Таҳлил натижаларининг талқини ЭКГ элементларини аниқлаш ва уларнинг параметрларини ўлчаш маълумотларига асосланади.
Тадқиқот ҳужжатлари рақамли, график натижалар ва компьютерлаштирилган ЭКГ-хулосасини чоп этишдан иборат.
Кўпгина компьютерлаштирилган электрокардиографлар ёки кардиак анализаторлари ишлаб чиқарилади (2.2-расм).
Рис.2.2. Кардиоанализатор

Кардио анализаторлар диагностика, реабилитация ва кардиология марказлари ва санаторияларда, функционал диагностика бўлинмаларида, турли тиббиёт муассасаларининг реанимация бўлимларида, тез тиббий ёрдам ва тезкор хизматларда, илмий тадқиқотларда ва таълим мақсадларида фойдаланилади.

Кардио анализаторнинг таркиби: беморнинг электрон бирлиги; компьютер билан УСБ орқали мулоқот қилиш учун интерфейс; электродлар, сенсорлар, кабеллар; компьютер ёки ноутбук, принтер.
Кардиологик анализаторнинг асосий хусусиятлари:
• малакали тиббий гувоҳномани олиш учун картани бошқаришдан тўлиқ текшириш даври;
• ЭКГ тадқиқоти жараёнида ва турли функционал тестларда динамикасини ва ўзаро боғлиқлигини таҳлил қилиш учун электрокардиёграм билан бир вақтда ЭКҚнинг ҳар қандай кантитатиф параметрларини доcардиоcйcле мониторингини ўтказиш;
• тўсатдан юрак ўлим хавфини баҳолаш учун интервал дисперсия таҳлилини; синдромли хулосани автоматик шакллантириш;
• танланган ЭКГ параметрларини дастлабки ҳолатда ва функционал тестларга нисбатан характерли протоколи автоматлаштирилган тарзда ишлаб чиқариш.
Бундан ташқари, кардиологик анализатор қуйидагиларни бажариши мумкин:
• спектрал таҳлил қилиш (спектрли спектрларнинг тузилиши ва спектрал белгилар жадвали);
• ҳар қандай амплитуда-вақтли ЭКГ параметрлари учун статистика хусусиятларини статистик таҳлил қилиш ва ҳистограмлар, сcаттерраммлар ва жадвалларни яратиш;
• ЭКГнинг бир неча ёш гуруҳлари учун ҳар қандай миқдорий параметрлари бўйича стандарт маълумотномаларни яратиш ва таҳрир қилиш;
• электрон тадқиқот файли беморлар учун ягона маълумотлар базаси, нашр этиладиган хабарлар, тарқалган маълумотларни сақлаш тизими билан ишлаш қобилияти билан кўп фойдаланувчилар тармоғи режими тақдим этади.
Ҳар қандай мезон учун тадқиқот қидирув воситалари ишлаб чиқилган.

Назорат саволлари:

1. Функционал диагностика бўйича энг кўп учрайдиган тизимлар қайси?
2. Кардияк таҳлил қилиш учун асосий аппарат воситаларининг рўйхатини беринг.
3. Беморнинг функционал таҳлилининг босқичлари қандай?
4. Юрак анализатори нима?
5. Кардио анализаторнинг асосий хусусиятлари нимада?
6. Кардиограммнинг ахборот параметрлари қандай?
7. Замонавий монитор тизимларининг сифати қандай?
8. Операцион мониторингнинг моҳияти нимадан иборат?