1-боб. СоғЛИҚни сақлаш тизимидаги ахборот технологиялари бериш

5- маъруза. Тасвирлар асосида ишловчи тизимлар, уларни техник имкониятлари ва хиллари. 2-D ва 3-D форматдаги тасвирлар билан иш олиб бориш.
Режа:
1. Беморни кузатиш жараёнлари
2. Тиббий жараёнларни бошқариш муаммолари.


5.1. Беморни кузатиш жараёнлари
Замонавий монитор тизимлари қуйидаги муҳим хусусиятларга эга:
• танланган физиологик параметрларни ўлчаш ва қайд қилиш орқали бемор маълумотларини тўплаш қобилияти;
• компьютерда беморнинг аҳволини объектив баҳолаш имконини берадиган ўлчов кўрсаткичлари бўйича компьютерда аналитик ишлов бериш ва шифокорга индивидуал параметрларни тузатишнинг тури ва миқдори бўйича маслаҳат бериш;
• ўлчанган физиологик параметрлар ҳудудида беморнинг аҳволини компьютерда баҳолаш ва беморнинг аҳволини ривожлантиришда объектив тасаввур қилиш учун уларнинг динамикасини таҳлил қилиш;
• тиббий муассасани компьютерлаштиришда умумий маълумотлар базасини яратиш учун компьютер мониторларини ягона маҳаллий тармоққа бирлаштириш имконияти.
Фойдаланиш ҳолатларига қараб мониторингнинг қуйидаги турлари фарқланади:
• операцион компьютер мониторинги операция вақтида беморни автоматик равишда кузатиб бориш,
• операция вақтида беҳушлик харитасида физиологик параметрларни автоматик равишда рўйхатга олиш билан беҳушлик картасини сақлаб туриш,
• автоматик равишда вақтли реферат билан беҳушлик протоколи ўтказиш,
• реконструкция анестезиясини ўтказиш,
• автоматик равишда дискрет бўлим бошлиғи компьютерига ўтиш учун; шошилинч тиббий ёрдам кўрсатиш режими мониторинги.
Масалан, юрак монитори
амбулатория ускуналари аппаратларида ва ўткир коронар синдромларнинг, ноаниқ ангина,
ўткир коронар етишмовчилиги, ўткир миокард инфаркти,
касалхонага ётқизилган босқичда тўсатдан қон айланишини тўхтатишнинг эрта ташхисини оптималлаштиришга хизмат қилади;
оғир беморларнинг аҳволини бир вақтда мониторинг қилиш учун интенсив терапия бўлимларида беморларни кузатиш зарур.
Бундай тизимлар ҳар бир бемор учун ётқизилган монитор ва ҳар бир бемор ҳақида маълумот тўплаш ва тақдим қилиш учун марказий станцияни ўз ичига олади;
физиологик параметрларнинг кундалик мониторинги. Анастомозни, қон босимини, бир марталик ЭКГ қайдномасини анъанавий бир марталик ўлчаш касалликнинг диагностикаси ва даволаниши тўғрилигини белгилаш масаласини доимо очиқ қолдириб, беморнинг касаллигини ҳақиқий ҳолатини акс эттирмайди;
электрофизологик сигналларнинг телеметри. Бу атама телекоммуникация коммуникациялари технологиясидан фойдаланган ҳолда масофадан туриб жойлашган ва тиббий назорат остида бўлган беморлар электрофизологик сигналларининг дискрет мониторингини англатади;
Мобиль алоқа воситаларидан ҳаётий параметрларни индивидуал мониторинг қилиш. Хавфли беморларда асосий ва такрорий миокард инфаркти ва тўсатдан коронар ўлимни самарали олдини олиш.
Тиббий компьютер мониторларининг дастурий таъминоти, қоида тариқасида, маълумот йиғиш, трендларни тўплаш, стенд бэй-экран, сигнал столларини яратиш, мониторнинг конфигурацион менюси, ўлчамларини ўзгартирувчи график ойналар, кўрсатилган сигналларнинг ўлчамларини созлаш имконини беради.
Дастурий таъминот мавжудлиги ўлчов параметрлари ҳақидаги маълумотларни автоматик равишда тўплаш, уларнинг аналитик ишловларини бажариш, параметрларни ўзгартиришни кузатиб бориш, кузатилган параметрлар ҳудудида беморнинг соғлиғини тахмин қилишни баҳолаш, шифокорингизни қайд қилинган

параметрлар учун талаб қилинадиган тузатиш тури ва миқдори ҳақида маслаҳат беради.

Расмни қайта ишлаш тизимлари, томография тадқиқотлари натижаларини тасаввур қилиш, таҳлил қилиш ва архивлаш учун мўлжалланган ва суратни шарҳловчи шифокор ишини осонлаштирадиган мониторинг тизимларига киритилган. Тиббий ходимларнинг ишини автоматлаштириш учун ишлатиладиган график иш станцияларига асосланган кўплаб ахборот тизимлари мавжуд:
- рентген, флюрографик, кўкрак бези саратони текширувларида;
- ангиографик диагностика хоналари ва операция хоналари;
- компьютер ва магнитли резонанс томографияда;
- ультратовуш ва эндоскопик тадқиқотлар;
- радиоизотопда, микроскопик тадқиқотлар.
Мониторинг воситаларининг тасвирни қайта ишлаш тизимининг бир қисми бўлган иш станциялари 2Д ва 3Д тиббий тасвирларни қайта ишлашга имкон беради. Буларнинг барчаси шифокор томонидан тасвирни қайта ишлаш жараёнини объективлаштириш ва тезлаштиришга, патологик намойишлар мавжудлигини аниқлаб, аниқлаб беришга ва шунинг учун диагностика жараёнининг аниқлигини оширишга имкон беради.

2Д тасвирни қайта ишлаш режими сизга қуйидагиларни амалга ошириш имконини беради:

интенсивлик ўлчовларини назорат қилиш орқали визуализацияни сифатини яхшилаш (шифокорга қизиқиш қисмларини янада кўпроқ ифода этиш);
шовқинларни бартараф қилишни амалга ошириш, тасвирни фильтрлашнинг турли усулларини қўллаган ҳолда майдонларнинг чегараларини танлаш;
бошқа тўқималарнинг фонида қон томирларини ажратиб кўрсатиш учун контраст билан ишлашда ажратиш режимини бажариш учун тасвирлар ва расмларнинг бир қаторини қўшиш ва олиб ташлашни амалга оширади;
профиль ўлчовлари ва интенсивлик ҳистограмларини ўз ичига олган статистик ўлчовларни амалга ошириш.
Кўп маълумотни ҳисобга олган ҳолда, рақамли тиббий тасвирлар билан ишлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Компьютер ва магнит-резонанс томографияси, радиоизотоп, ультратовуш ва иссиқлик томографияси бўлими бўлган тиббиёт ташкилотлари, тиббий қиёфага олиб келадиган бошқа ишларни олиб бориш, уларни олиш, қайта ишлаш, архивлаш жараёнларини автоматлаштиради ва бундай тасвирларга киришни таъминлайди. 2.3 ва 2.4-расмларда кузатув жараёнида беморнинг томир тизимини ажратиш учун 2- Д форматидаги тасвирни қайта ишлаш натижалари кўрсатилган.
3Д тасвирлар билан ишлашга қуйидагилар киради:
- ҳар хил моделдаги бир нечта 2Д ва 3Д-тасвирлар билан бир вақтнинг ўзида ишлаш;
- 3Д-кул ранг ўлчовли маълумот тўпламида қизиқиш объектларини танлаш, уларнинг сохталаштирилган ҳудудларини ифодаловчи сегментланган майдонларнинг волуметрик анатомик моделларини қуриш;
- БД-мажмуасининг ўзбошимчаликли қисмларини реконструкция қилиш, қисқартириш, объектларни саралаш ва объектларни сегментировкалаш, шифокор томонидан белгиланган бурчакда;
- сегментли объектларнинг ҳажмини аниқ ўлчаш.
Рис.2.3. Ишлов беришгача бўлган 2Д форматидаги тасвир.

Рис.2.4. Ишлов берилгандан сўнг 2Д форматидаги тасвир.

Тиббий тасвирларни узоқ муддатли сақлаш учун бир нечта тиббий ташкилотларга хизмат кўрсатадиган марказлаштирилган рақамли архивлар ташкил қилиниши мумкин. Тиббий диагностика асбоб- ускуналари ва лаборатория комплексларида яратилган рақамли архивлар ва дастурий таъминот ушбу тиббиёт муассасаси томонидан қўлланиладиган тиббий ахборот тизими билан бирлаштирилиши керак.

5.2. Тиббий жараёнларни бошқариш муаммолари.

Даволаш жараёнларини бошқариш тизимлари беморни турли омилларга (доривор, жисмоний) дозалаш, унинг функционал ҳолатини баҳолаш ва терапевтик таъсирни оптималлаштириш учун этарли таъсир қилиш параметрларини танлаш учун мўлжалланган.
Автоматлаштирилган интенсив терапия тизимлари терапевтик мақсадларда тананинг ҳолатини назорат қилиш, уни нормализация қилиш, беморнинг органлари ва физиологик тизимларини қайта тиклаш ва оддий диапазонда сақлаш учун мўлжалланган тизимлардир. Юқори парваришлаш тизимлари 2 та синфга бўлинади: дастурларни бошқариш тизимлари ва ёпиқ назорат тизимлари.
Дастурий таъминотни бошқариш тизимлари (терапевтик таъсирларни амалга ошириш учун тизимлар): компьютер ускуналари билан жиҳозланган турли хил физиотерапевтик ускуналар, дориларни инфуз қилиш учун асбоблар, ўпкаларни сунъий вентиляция қилиш учун ускуналар ва нафас олиш анестезияси, kardiopulmonarum bypass.
Реанимация тизимининг структуравий тузилмалари мураккаб аппарат-дастурий комплекслар бўлиб, улар мониторинг вазифаларини бирлаштиради, беморнинг ҳолатини баҳолаш ва даволашнинг терапевтик таъсирини ривожлантиради. Biofeedback тизимлари беморга ички органларнинг фаолияти тўғрисида долзарб маълумотларни тақдим этиш учун мўлжалланган, бунда беморга онгли патология тури орқали терапевтик таъсир кўрсатиши мумкин.
Терапевтик эффектларнинг умумий схемаси 2.5-расмда кўрсатилади. Қуйидаги воситалар қўлланилади:
- таъсир манбаи - турли жисмоний омилларни келтирадиган қурилма: электр, магнит, электромагнит нурланиш, термал, ультратовуш, ионлаштирувчи нурланиш;
- таъсир этувчи восита - беморга физик таъсирларни этказадиган қурилма элементлари: электродлар, сенсорлар, индукторлар, эмитрлар;
- назорат бирлиги - экспозициянинг иш турини тартибга солиш ва танлаш учун қурилма: амплитуда, частотани, кучни созлаш, даволаш омилининг таъсир қилиш муддатини танлаш;
- компьютерни йиғиш, кучайтириш ва инсоннинг асосий физиологик характеристикаларини: ЭКГ, ЭЭГ, босим, ҳарорат, нафас олиш, юрак уриш;
- компьютер ёки назоратчи тананинг функционал ҳолатига оид маълумотлар ёки тананинг алоҳида органлари ва тизимлари ҳақида ишлайди ва уни иштирок этувчи шифокор томонидан белгиланган

параметрлар билан солиштиради.

Рис.2.5. Терапевтик таъсирнинг умумий схемаси

Махсус диспенсерлар ёрдамида киритилган ёки томизувчиларнинг таркибига қўшилган дори- дармонлар ҳам таъсир қилувчи омиллар сифатида хизмат қилиши мумкин. Бундай тизимлар анестезиология, реанимация ва қон шакарини тартибга солиш учун ишлатилиши мумкин.

Баъзи қурилмаларда бемор ўзини ички орган ҳолати ҳақида маълумот билан таъминлайдиган ва беморнинг ўз фаолиятини (biofeedback) нормал ҳаракатга эришиш учун интилишга интилаётган фикрлаш элементи вазифасини бажаради. Хастага сигнал сифатида сигналлар (тарозилар, рақамлар, тасвирлар, видеолар), ўйинлар (2Д ва 3Д), tactile (электр стимуляция), аудитория (аудио товуш, овозли хабар, кетма-кет овоз генератори) тақдим этилиши мумкин.

Назорат саволлари:

1. Шошилинч тиббий ёрдам кўрсатиш вазифаси нимадан иборат?
2. Интенсив терапия бўлимларининг мониторинги нима?
3. Кунлик мониторинг нима?
4. Электрофизёлогик сигналларнинг телеметриясининг асосий вазифалари нимадан иборат?
5. Қайси тиббиёт тадқиқотларида тасвирни қайта ишлаш қўлланилади?
6. Шахсий мониторингнинг вазифалари нимадан иборат?