1-bob etnologiyaga umumiy tavsif

Mavzuning o’rganilish darajasi. Ayrim tadqiqotchilar o`zbek xalqining kelib chiqishi tarixini mazkur istilo davri bilan bog`lab, o`zbek xalqining shakllanishi XV — XVI asrlardan boshlanadi, degan mutlaqo noto`g`ri fikr yuritib kelgan edilar.
Yirik olimlar, chunonchi, S. P. Tolstov<sup>2</sup>, A. YU. Yakubovskiy, YA. G`. G`ulomov<sup>3</sup>, A. Asqarov<sup>4</sup>, B. Ahmedov, I. Jabborov va boshqalar o`zbek xalqining boshlang`ich yadrosi O`rta Osiyoda quldorlik davrida yashagan qadimgi so`g`diylar, xorazmiylar, sak qabilalari va urug`-aymoqchilikni unutgan, keyinroq ko`chmanchilikdan o`troq dehqonchilikka o`tib sart nomini olgan, turkiy tilda so`zlashuvchi chigil, qorluq, yag`mo, tuxsi, arg`u kabi qavmlardan iborat ekanligini, o`zbek elatining shakllanishi asosan XI-XII asrlarda tugaganligini va XVI asr boshlarida paydo bo`lgan ko`chmanchi Shayboniy o`zbeklarning o`zbek xalqining qadimgi yadrosiga aralashib ketib, unga faqat o`z nominigina berganligini asosli dalillar bilan isbotlab berganlar.
Kurs ishining maqsad va vazifalari. Etnografiya (etno... va ... grafiya), etnologiya, xalqshunoslik — jahondagi barcha xalqlarning, etnik birlikning turli tiplari, ularning kelib chiqishi (etnogenezi), turmush tarzi, urf-odatlari, moddiy va maʼnaviy taraqqiyot darajasidan qatʼi nazar, teng holda oʻzaro tafovuti yoki umumiyligi va oʻxshashligini, ularning oʻziga xos xususiyatlarini oʻrganuvchi maxsus fan sohasi. Etnografiya hozirgi etnoslarning kelib chiqishi va shakllanishi, joylashishi va etnik tuzilishi, urf-odatlari, maʼnaviy madaniyati va milliy xususiyatlarini tarixiy jarayon bilan bogliq holda oʻrganadi. Tarixiy E. yoʻqolib ketgan xalq va elatlar, oʻtmishdagi etnik jarayon, maishiy turmush va maʼnaviy madaniyat xususiyatlarini tadqiq qiladi. Mazkur fanlarning oʻzaro bogʻliqligi tufayli keyingi yillarda qoʻshaloq ilmiy sohalar ham yuzaga keldi, mas, etnik antropologiya, paleoetnografiya, etnolingvistika va boshqalar Hozirgi davrdagi etnik jarayonlarni teran va keng miqyosda tadqiq qilishda keyingi yillarda oʻtkazilayotgan sotsiologik tadqiqotlar yaxshi samara bermoqda. Natijada etnosotsiologiya, etnopsixologiya kabi yangi ilmiy sohalar yuzaga kelishi muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, tabiiygeografik sharoitga
qarab yovvoyi oʻsimliklarni ekib oʻstirish yoki yovvoyi hayvonlarni xonakilashtirish, urchitish kabi oʻziga xos turmush xususiyatlariga ega elatlarning xoʻjalik xususiyatlarini anikdashda Etnografiya bilan hamkorlikda etnobotanika va etnozoologiya kabi yangi sohalar faoliyat koʻrsatmoqda.
Mavzuning davriy chegarasi. Etnografiya bilimlar qadim zamonlardan paydo boʻlgan boʻlsada, lekin mustaqil fan sifatida 19-asrning oʻrtalarida shakllanib boʻldi. Dastlab, bu atamani 16-asrning oxirida nemis yozuvchisi I.Zummer ishlatgan, keyin esa 18-asrning oxirlarida va 1808-yilda maxsus jur.lar shu nom bilan chiqa boshlagan. Etnografiya soʻzi mashhur fransuz tabiatshunosi va fizigi Jan Jak Amper taklifi bilan Parij antropologlari kongressida alohida fan sifatida qabul qilingan (1839).