1. baholash nazariyasiga kfrish

Baholash nazariyasi asoslari


topshiruvchilaming ichidan eng yuqori natija ko‘rsatganlari tanlab olinadi.

• 
  Shakllantiruvchi baholash (o‘rganish uchun baho- I lash) - ta’lim jarayoni davomida ta’lim oluvchilaming
  
• 
  o‘zlashtirish sifatini baholab borish.
  

Shakllantiruvchi baholash natijasida olinadigan xulosalar ta’lim jarayonini ta’minlash (ta’lim oluvchiga va o‘qituvchi- ga ta’lim jarayoni qay darajada samarali kechayotgani haqida ma’lumot berish, keyingi qadamlarini belgilash) uchun ishla- tiladi. Masalan:

• 
  muntazam ravishda sinfda o‘quvchini baholab borish orqali u qaysi bilim, ko‘nikma, malaka yoki kompeten- siyalami yaxshi o‘zlashtirgani yoki о^czlashtirmagani, ni- malar ustida ishlashi kerakligi haqida ma’lumot beriladi;
  
• 
  biron-bir mavzu oxirida nazorat ishi olish orqali o‘qi- tuvchi o‘quvchilari shu mavzuni qay darajada o‘zlashtir- ganliklari, qanday xatolarga yo‘l qo⁶yayotganlari haqi­da ma’lumot olishi va lozim bo‘lsa, o‘tilgan mavzuga yana qaytishi mumkin;
  
• 
  o‘qituvchi o‘quvchilaming boshlang‘ich bilim darajasini aniqlash (diagnostika) maqsadida test o⁶tkazishi va olin- gan ma’lumotlar asosida keyingi qadamlarini rejalashtiri- shi yoki o‘quvchilami guruhlarga ajratishi mumkin.
  

Demak, shakllantiruvchi baholash ta’lim beruvchilarga (o‘qituvchilarga) va ta’lim oluvchilarga (o‘quvchilarga, ta-


21





Komil Jalilov


Shakllantiruvchi baholash samarali bo‘lishi uchun

lovchi baholashdan quyidagi jihatlari bilan farq qilishi \о2щ

• 
  xulosalovchi baholash asosan rasmiy shaklda (imtihol
  sinov, kurs ishi topshirish va hokazo) o‘tkazilsa, shakllanti-
  ruvchi baholash bevosita o‘qituvchi tomonidan asosan noras-
  miy shakllarda (kuzatish, og‘zaki savol-javob, kichik hajm-I
  dagi testlar, yozma ishlar va hokazo) o‘tkaziladi;
  
• 
  xulosalovchi baholashdan keyin, odatda, aynan shu ta’lim j
  oluvchilar guruhi uchun ta’lim jarayoniga o‘zgartirish kiritishj
  imkoni mavjud bo‘lmaydi (lekin xulosalovchi baholashdan!
  olingan ma’lumotlar natijasida keyingi ta’lim oluvchilar gu-J
  ruhi uchun bunday o‘zgarishlami amalga oshirish mumkin), i
  shakllantiruvchi baholash jarayonicla olingan ma’lumotlai
  natijasida o‘qituvchi ta’lim jarayoniga kerakli o⁶zgartirislj|
  lar kirita oladi (masalan, o‘quvchilar bo‘sh o‘zlashtirganl
  mavzuni qayta o‘tishi mumkin);
  
• 
  xulosalovchi baholashdan keyin, odatda, qayta aloqa,j
  

fidbek (inglizcha «feedback»), ya’ni tahlil bo'lmaydi - testj
topshiruvchilaming natijalari e’lon qilinadi, lekin nega shun*
day natijalar chiqqaniga izoh berilmaydi yoki izoh berilsa

ham, test topshiruvchi bu izohni keyingi qadamlami rejalashj

tirish uchun ishlata olmaydi, shakllantiruvchi baholashda
esa o‘qituvchi ta’lim oluvchiga izoh (tushuntirish) berishi

lozim - shunda ta’lim oluvchi o‘z yutuq va kamchiliklarini ]

anglab, keyingi qadamlarini rejalashtira oladi¹.

‘Rowntree D. Assessing Students: How Shall We Know Them. - London: Kogan 1

Page, 1987. -P.24.


lai


24



Baholash nazariyasi asoslari


Test tuzayotganda, uni ishlatayotganda va uning natija- larini talqin qilib, bu natijalar asosida biror-bir qarorga ke- linayotganda, birinchi navbatda, baholashning maqsadini aniqlashtirib olish lozim. Umuman, har qanday testni ishla- tishda quyidagi uch savolga¹ javob berish lozim:

1. 
   Baholashning asosiy maqsadi nimadan iborat?
   
2. 
   Baholashning shakli maqsadga mosmi?
   
3. 
   Baholashdan ko‘zlangan maqsadga erishildimi?