1. Asinxron mashinaning energetik diagrammasi Elektromagnit (aylantiruvchi) momenti

Aylanma diagrammaning aniqligi.
Aylana diagrammani qurish vaqtida kiritilgan aniq qiymatlarning barcha qatorida 
quriladi. Asosiy kiritish- joylashtirishning T ko’rinishidan G ko’rinishiga va keng tarmoqlarda 
sirpanishning o’zgarishida doimiy parametrlarga o’tiladi.
Asinxron motorlarda yuklama o’zgarishi vaqtida tokning oshishi uchun tishli zonani 
to’yinishi yuz beradi qaysiki sochilishning induktiv qarshiligini o’zgarishiga o’tilganda. yuqori 
toklarda tish tojlarini to’yinishi tufayli xuddi qo’shimcha o’yiqlarni ochilishidek, stator va 
rotorning induktiv qarshiliklarini kamayishi ko’zda tutiladi. X
q 
kamayishi oqibatida qisqa 
tutashuv tokining oshishi va aylana diagrammaning diametrini oshishiga olib keladi[4]. 
Aylana diagrammaning diametrini o’zgarishi doirani deformatsiyasini keltirib chiqaradi, 
qaysiki I
1
tok vektorining oxirini sirpanishi bo’yicha (3.36-rasm). Birinchi yaqinlashishda 
toklarning geometrik o’rnini isoblash mumkin.
Birinchi doiradan boshqasiga o’tkazilgan chiziq to’yinish xisobiga asinxron motorlarni 
toklarining geometrik o’rniga yaqinroq bo’ladi(3.36-rasm). Albatta, bunday turdagi tok 
diagrammalarini qurish miqdoriy xatolik bilan aloqador va kichik aniqlik bilan bir muncha qiyin. 
3.32-rasm. 
3.33-rasm.
Tokning diagrammasi doiradan farq qiladi, xozirgi vaqtda amaliy xisob kitoblarda deyarli 
qo’llanilmaydi. Aniq bo’lmagan aylana diagramma xaqida gapirsak, joylashtirish sxemasi 
belgilanadi, shunda aylana diagramma asinxron mashina tenglamasiga (3.15) va (3.27) mos 
keladi. Doimiy parametrli mashinalar uchun xavo oralig’ida aylana maydon uchun bu 
tenglamani yozib olamiz, qaysiki stator va rotor cho’lami bo’yicha bo’lgan shuningdek bu 
tenglama ideal asinxron mashinalarga mos keladi.
Real asinxron mashinalarda xavo oralig’ida doimiy garmonikalar soni bo’ladi sirpanish 
o’zgarishi vaqtidagi parametrlar nochiqli qonunga muvofiq o’zgaradi, biroq rotor va statorda 
cho’lg’amidan tashqari birqancha konturlar mavjud qaysiki tutashtirilgan toklar bo’yicha. 
Girdobli tok konturi bu konturga tegishli rotorning po’lat listlari va temir listlar orasida bo’yicha 
izolyatsiyaning mavjudmasligi tufayli tutashtirilgan konturlar texnologik faktorlar xisobiga 
yasaladi: rotorning ustki qismini silliqlash, rotorning magnit o’tkazgich valga makamlanishi, 
biroq statorning magnit o’tkazgichi- stanokda magnit o’tkazgichning tutqich paketlariga 
makamlanadi va boshqa sabablar.

---

Yuqori garmonika ta’sirini o’rganish uchun rotor va statordagi ko’plab mavjud 
konturlani, nochiziqli parametrlarni va boshqa faktorlarni asinxron mashinalarning tenglamasiga 
qaratilishi kuzatiladi va ularni bu faktlarni o’rganish bilan yozib olamiz. Joylashtirish sxemasini 
aniqlik urunishlari va tenglamasiz aylana diagramma, energiyani o’zgarish jarayonini 
ta’riflanishi ilmiy asos bo’lmaydi.
Oxirgi o’n yillikda EM energiyani o’zgarishini elektromexanik tenglamasini echish 
uchun keng qo’llaniladi va bu yo’l elektr mashinalarining nazariyasini rivojlanishining asosi 
bo’ldi. Asinxron mashinalarning nazariyasining rivoji elektromashinalarni qurish bo’yicha 
ixtiyoriy xolat uchun tenglamani yozish imkonini beradi.
Hozirgi kunda elektr mashinalarining nazariyasi rivoji xavo oralig’ida yuqori garmonikali 
energiya o’zgarishining elektromagnit tenglamasini yozish imkonini beradi, mavjud birqancha 
cho’lg’amlarda , nochiziqliklarda va boshqa faktlarda[7]. Elektr mashinalarning analiz va sintez 
maydonida oxirgi o’n yillikda katta yutuqlarga erishdi. Garchi joylashtirish sxemasi va aylana 
diagramma amaliy xisob kitoblarda keng qo’llaniladi, asinxron mashinalarda energiya o’zgarishi 
masalalarining zamonaviy echimi faqatgina EM da qo’llanishi mumkin. Elektr mashinalarining 
nazariyasini o’rganishda birinchi navbatda energiya o’zgarishining elektromexanika xodisalarini 
kuzatish uchun yozilgan tenglamalarni o’rganish lozim.