1-amaliy mashg‘ulot O’zbekistonda bank tizimining shakllanishi va rivojlanishi

1.5. Bank tizimini takomillashtirishda davlatning roli
Bank xizmatlari bozorida tijorat banklarining munosib raqobat ko’rsata olishini ta’minlash maqsadida O’zbekiston xukumati banklarni qo’llab-quvvatlash bo’yicha bir qancha chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Banklar mustaqillikning dastlabki yillarida, aniqrog’i 1993 yilda 5 yil muddatga daromad, mol-mulk, yer solig’i kabi to’lovlardan ozod qilindi, va keyinchalik, bu muddat 7 yilga uzaytirildi. Bu mablag’lar banklarning zamonaviy ofisini yaratishga elektron to’lovlar tizimi, avtomatlashtirish tizimini shakllantirishga va boshqalarga yo’naltirildi. Tijorat banklarini qo’llab-quvvatlashda davlat o’z siyosatini izchillik bilan olib bormoqda. Yangi tashkil etilgan xususiy banklar ikki yil muddatga daromad solig’idan ozod etiladi. Xalk banki esa, aholining turli tabaqalariga shu jumladan, kam ta’minlangan qatlamlariga xizmat qilishini hisobga olib 1998 yildan boshlab yana 2005 yilgacha barcha soliq va to’lovlardan ozod qilindi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 15 yanvardagi "Bank tizimini yanada islox qilish chora-tadbirlari to’g’risida"gi qarori bank tizimini barqarorligini oshirish, bank resurslarini faollashtirish, samarali joylashtirish, iqtisodiyotni kreditlashda banklarning rolini oshirishga qaratilgan bo’lib, asosiy maqsad bank xizmatlari bozorida raqobat muxitini yaratish hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000 yil 21 martdagi «Bank tizimini erkinlashtirish va islox qilishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida» Farmoniga muvofiq va O’zbekistonda bank tizimini rivojlantrishni qo’llab-quvvatlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi 2000 yil 24 mart kuni tijorat banklari va ularning faoliyatini yanada takomillashtirish maqsadida qaror qabul qilindi.
Мавзуга оид масалалар

Bankka qo‘yilgan omonat va depozitlar uchun foiz pulini hisoblash

Agar omonatga qo‘yilgan pul uchun muddat tugagandan sO‘ng foiz puli hisoblanadigan bO‘lsa, u holda oddiy foiz hisoblash amalga oshiriladi.

Bunda, a – qo‘yilgan omonat pul uchun olinadigan foiz puli summasi;
A – bankka qo‘yilgan omonat summasi (asosiy summa);
P – yillik foiz stavkasi,%;
k - omonat saqlangan kunlar soni;
K - yildagi kunlar soni.
Xalqaro bank amaliyotida kunlar sonini aniqlashda quyidagi usullardan biridan foydalaniladi:

1. 
   Angliya (aniq) usuli. Bunda oy kunlari va yil uzunligi kalendar bo‘yicha olinadi (365/365).
   
2. 
   Fransiya usuli. Bunda oy kunlari kalendar bo‘yicha va yil uzunligi 360 ga teng deb olinadi (365/360).
   
3. 
   Germaniya usuli. Bunda barcha oy 30 kunga teng va yil uzunligi esa 360 ga teng deb olinadi (360/360).
   

O‘zbekiston banklarida asosan birinchi usuldan foydalaniladi.
Qo‘yilgan pul bilan birga foiz pulining umumiy summasi quyidagicha aniqlanadi.

Bunda, omonat va foiz pulining umumiy summasi;
boshlang‘ich qo‘yilgan summa.
Masalan, bank mijozdan 100 000 ming so‘mni 1 yil muddatga 20 foiz yillik stavka asosida qabul qildi. Bir yil o‘tgandan so‘ng bank foiz pulini hisoblash talab etilsa, u holda quyidagicha hisob-kitob amalga oshiriladi.
a = 100000 + 100000*20*365/365/100 = 120000 ming so‘m
= 100000 * 20*365/365/100 = 20000 ming so‘m
Yana bir misolni ko‘rib chiqamiz. Bankka 1 oy muddatga yillik 20 foiz asosida qo‘yilgan 100 000 ming so‘m omonat uchun foiz pulini hisoblang.
a = 100000 * 20*30/365/100 = 1643.84
Jami qaytariladigan summa quyidagicha topiladi:
= 100000 + 100000*20*30/365/100 = 101643.84 ming so‘m