1. «Aholi statistikasi» fanini nimani o’rganadi?

120. Oliy moliyaviy hisoblashlar metodlari mohiyati, tayinlanishi va qo‘llanilishi, vazifalari.
XIX asr oxirlariga kelib ixtisoslashuvni kuchayishi natijasida va manfaat ko’rish (yo’qotish) savdodan boshqa tarmoqlarga (masalan, moliyaga) asta-sekin ko’chishi bilan tijorat hisoblashlari bilan bir qatorda moliyaviy hisob-kitoblarga bag’ishlangan kitoblar chop qilina boshlandi. A.N. Glagolev o’z kitobida5 ilk bor murakkab foizlar va rentalar nazariyasi, qoplash rejalarni tuzish metodlarini, foizli qog’ozlarni daromadlilik usullarini yoritib beradi. A.I. Tolvinskiy, I.I. Kaufman, B.F. Maleshevskiy, I.P. Babenko, N.S. Lunskiy va boshqalar yirik olimlari va mutaxassislar ushbu sohani rivojlanishiga katta hissa qo’shganlar. Ular orasida serxosil mexnati bilan N.S. Lunskiy ajralib turadi. Aynan u “oliy moliyaviy hisoblashlar” tushinchasini iste’molga kiritdi.
1917-1980 yillarda oliy moliyaviy hisoblashlar ancha-muncha davom ettirildi. Davr idealogiyasiga mos ravishda (1930-1950) oliy moliyaviy hisob-kitoblar – “xo’jalik hisoblari” deb nomlanadigan bo’ldi. 1960 yillardan boshlab hisobni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish yo’nalishi paydo bo’lishi bilan xo’jalik hisobi kursi o’rniga “IIQIAT – iqtisodiy informatsiyani qayti ishlashni avtomatlashtirilgan tizimi” nomli kurs o’qitila boshlandi. 1990 yillarda bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabati bilan yana oliy moliyaviy hisob-kitoblar bo’yicha darslik, o’quv qo’llanma va monografiyalar chop qilina boshlandi.
Umumiy xolda oliy moliyaviy hisob-kitoblarni paydo bo’lish va rivojlanishi kuyidagi bosqichlardan iborat bo’lishi mumkin: birinchi bosqichda faqat tijorat arifmetikasi bilan yoki tijorat xodimlariga tezkor hisob-kitoblarni o’rgatish: ikkinchi – moliyaviy operatsiyalarni baxolash, yani doimiy to’lovlarni – moliyaviy rentalarni tahlil qilish, uchinchi (bizning davr) – to’lov oqimlari (potoklari) tahlili, to’rtinchi (kelgusida) – moliyaviy investitsiyalar portfeli va qarzlarni tahlili.
121. Bank statistikasi ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil qilish metodlarini ayting?
Banklar faoliyatini xarakterlovchi ko’rsatkichlar tizimi quyidagi guruhlardan tashkil topadi:
- mamlakatda bank tizimining rivojlanishini xarakterlovchi ko’rsatkichlar;
- ma’lum bir mintaqa bank tizimini mamlakat bank tizimi o’rtacha darajasidan farqini xarakterlovchi ko’rsatkichlar;
- bank tizimini rivojlanishini ulushli ko’rsatkichlari.
Mamlakatda yoki regionda bank tizimining rivojlanish darajasi quyidagi ko’rsatkichlar orqali baholanadi: bank aktivlarining mutloq miqdori – barcha aktivlarni qo’shish bilan aniqlanadi; inflyatsiya darajasi – iste’mol baholar indeksi; real aktivlar miqdori – aktivlarning o’sish sur’ati inflyatsiya indeksiga bo’linadi; aholining oylar bo’yicha daromadlari – jon boshiga to’g’ri kelgan daromad aholi soniga ko’paytiriladi; ma’lum bir xududda ro’yxatga olingan banklar soni; bank filiallari soni; mintaqa bank muassasalari soni indeksi – mintaqadagi bank muassasalari soni mamlakat bank muassasalri soniga bo’linadi; bitta bankka to’g’ri keladigan fililiallar soni – fililallar soni banklar soniga bo’linadi; mintaqadagi bank filiallar soni; ro’yxatga olingan banklarning kredit qo’yilmalar xajmi; bitta bankka to’g’ri keladigan kredit qo’yilmalari xajmi – kredit qo’yilmalar xajmi banklar soniga bo’linadi; bank aktivlarida kreditning xissasi – kredit qo’yilmalari bank aktivlariga bo’linadi.