1 Abituriyentlar uchun qo’llanma "beruniy" repetitorlik xizmati

To’g’ri javob:
A. 

---

62 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Bodring ildiz hujayrasida 14 tadan xromosoma 
uchraydi. Uning a) murtagida; b) tuxum hujayrasida; 
c) chang donasining vegetativ hujayrasida; d) 
endosperm hujayrasida nechtadan xromosoma bo’ladi? 
A) a-7; b-7; c-7; d-14 B) a-14; b-14; c-14; d-21 
C) a-14; b-7; c-7; d-21 D) a-14; b-7; c-7; d-14 
2. Bug’doy o’simligi tetraploid navining mikrosporadan 
vegetativ hujayraning hosil bo’lishida profaza (a), 
metafaza (b), anafaza (c) bosqichlaridagi xromosoma 
(1) va DNK molekulalari (2) soni to’g’ri keltirilgan 
javobni ko’rsating. 
A) 1: a-14, b-14, c-28; 2: a-28, b-28, c-28 
B) 1: a-28, b-28, c-56; 2: a-56, b-56, c-56 
C) 1: a-7, b-7, c-14; 2: a-14, b-14, c-14 
D) 1: a-28, b-28, c-28; 2: a-28, b-28, c-28 
3. Olcha (a), turp (b), qalampir (c) o’simliklarining barg 
hujayralari kariotipida xromosomalar soni nechtaga 
teng? 
1) 48; 2) 32; 3) 18; 4) 16; 5) 32; 6) 24; 7) 46 
A) a-5; b-3; c-1 B) a-2; b-4; c-7
C) a- 2; b-3; c-1 D) a-4; b-3; c-1 
4. Embrional rivojalanishning maydalanish bosqichida 
uch marta ekvatorial bo’linishdan so’ng blastomerlar 
soni nechta bo’ladi? 
A) 8 B) 512 C) 128 D) 32 
5. Sholi o’simligi hujayrasida qalampir o’simligiga 
nisbatan ikki barobar kam xromosoma bo’ladi. Sholi 
o’simligi ildizining hujayrasida sodir bo’layotgan 
mitozning telofaza bosqichi yakunida hujayra 
yadrosida xromosomalar soni qancha bo’ladi? 
A) 12 B) 48 C) 24 D) 22 
6. Embrional rivojalanishning maydalanish bosqichida 
olti marta meridinal bo’linishdan so’ng blastomerlar 
soni nechta bo’ladi? 
A) 64 B) 1024 C) 128 D) 512 
7. Qalampir o’simligida meyoz jarayoni buzilishi 
natijasida hujayradagi birinchi juft xromosoma va 
oltinchi juft xromosomalar ajralmay bitta qutbga 
to’planishdi. Shu hujayradan hosil bo’lgan spermalar 
ishtrokida urug’langan markaziy hujayrasida 
xromosomalar soni nechtadan bo’ladi? 
A) 56 yoki 58 B) 71 yoki 73
C) 70 yoki 74 D) 46 yoki 50 
8. Qaysi javobda sog’lom yigitning nerv hujayrasida 
(a), jinsiy hujayrasida (b), leykotsitlarida (c) 
autosomalar va jinsiy xromosomalar soni to’g’ri 
ko’rsatilgan? 
A) a - 44, 2; b - 23, 1; c - 23, 2 
B) a - 44, 2; b - 22, 1; c - 44, 2 
C) a - 23, 1; b - 46, 2; c - 46, 1 
D) a - 23, 1; b - 23, 1; c - 46, 2 
9. 8 mol glyukoza parchalandi. Shundan ikki moli to’liq 
parchalandi. Jami qancha ATF hosil bo’ldi.
A) 304 B) 72 C) 88 D) 76 
10. Turpning somatik hujayrasida 16 ta autosoma 
bo’lsa, bo’linayotgan hujayraning anafaza bosqichida 
xromasomalar sonini aniqlang.
A) 18 B) 36 C) 72 D) 32 
11. Turpning somatic hujayrasida 18 ta xromasoma 
bo’lsa, bo’linayotgan hujayraning anafaza bosqichida 
xromatidlar sonini aniqlang. 
A) 18 B) 36 C) 72 D) 32 
12. Karam hujayrasida mitoz siklining G
2
bosqichidagi DNK sonini aniqlang.
A) 16 B) 18 C) 32 D) 36 
13. Karam hujayrasida mitoz siklining G
2
bosqichidagi xromasoma sonini aniqlang
A) 16 B) 18 C) 32 D) 36 
14. Karam hujayrasida mitoz siklining G
2
bosqichidagi xromatidlar sonini aniqlang
A) 16 B) 18 C) 32 D) 36 
15. Olchaga nisbatan 3 barobar ko’p xromasomaga ega 
o’simlikning mitoz sikli anafaza oxirida xromasoma 
sonini aniqlang. 
A) 96 B) 192 C) 48 D) 384 
16. Olchaga nisbatan 3 barobar ko’p xromasomaga ega 
o’simlikning mitoz sikli anafaza bosqichida qutblarga 
nechtadan xromasoma tarqalishini aniqlang.
A) 96 B) 192 C) 48 D) 384 
17. Olchaga nisbatan 3 barobar ko’p xromasomaga ega 
o’simlikning mitoz sikli anafaza oxirida xromatid 
sonini aniqlang. 
A) 96 B) 192 C) 48 D) 384 
18. Olchaga nisbatan 3 barobar ko’p xromasomaga ega 
o’simlikning mitoz sikli interfazadan so’ng DNK sonini 
aniqlang. 
A) 96 B) 192 C) 48 D) 384 
19. Olchaga nisbatan 3 barobar ko’p xromasomaga ega 
o’simlikning mitoz sikli interfazadan so’ng 
mikronaychalar sonini aniqlang.
A) 54 B) 108 C) 0 D) 27 
20. Uy pashshsining somatik hujayrasida xromasoma 
soni drozofilaga nisbatan 4 taga ko’p bo’lsa, mitoz sikli 
anafaza oxirida xromasoma sonini aniqlang.
A) 32 B) 48 C) 12 D) 24 
21. Uy pashshsining somatik hujayrasida xromasoma 
soni drozofilaga nisbatan 4 taga ko’p bo’lsa, mitoz sikli 
anafaza oxirida xromatid sonini aniqlang.
A) 32 B) 48 C) 12 D) 24 
22. Uy pashshsining somatik hujayrasida xromasoma 
soni drozofilaga nisbatan 4 taga ko’p bo’lsa, mitoz sikli 
interfazadan so’ng DNK sonini aniqlang.
A) 32 B) 48 C) 12 D) 24 
23. Uy pashshsining somatik hujayrasida xromasoma 
soni drozofilaga nisbatan 4 taga ko’p bo’lsa, mitoz sikli 
interfazadan so’ng xromatid sonini aniqlang.

---

63 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 32 B) 48 C) 12 D) 24 
24. Urg’ochi kaptarning somatik hujayrasida 80 ta 
xromosoma mavjud. Erkak kaptarning birlamchi jinsiy 
hujayrasidagi xromosomalar holatini aniqlang. 
A) 78 ta autosoma, 2 juft jinsiy xromosoma 
B) 39 juft autosoma, X va Y xromosoma 
C) 39 juft autosoma, bir juft X xromosoma 
D) 39 ta autosoma, bir juft X xromosoma 
25. Sog’lom odamning somatik hujayrasida mitozning 
profaza (a), metafaza (b), anafaza (c) bosqichlarida 
xromosoma (1) va DNK (2) lar sonini aniqlang. 
A) 1-a-46, b-46, c-92; 2-a-92, b-92, c-92 
B) 1-a-23, b-23, c-23; 2-a-46, b-46, c-46 
C) 1-a-46, b-46, c-46; 2-a-92, b-46, c-46 
D) 1-a-46, b-92, c-92; 2-a-46, b-92, c-92 
26. Karam o’simligi diploid turida meyoz I jarayoni 
anormal kechishi natijasida bir juft xromosomalar 
ajralmay qutblarga noteng taqsimlandi. Hosil bo’lgan 
ikkala hujayradagi xromosomalar to’plami sonini 
aniqlang. 
A) 28 va 26 ta B) 19 va 17 ta
C) 10 va 8 ta D) 18 va 19 ta 
27. Lansetnik embrionidagi blastomerlar 128 taga 
yetishi uchun hujayralar necha marta meridinal (a) va 
ekvatorial (b) bo’linish kerak? 
A) a-3; b-4 B) a-4; b-3 C) a-4; b-2 D) a-2; b-4 
28. Bo’linish natijasida 8 ta blastomer hosil bo’ldi, 
keyingi 16, 32, 64 ta blastomerning qanday 
bo’linishlardan keyin hosil bo’lishini juftlab ko’rsating.
A) meridianal - 16; ekvatorial - 32; meridiаnal - 64
B) ekvatorial - 16; meridiаnal - 32; ekvatorial - 64
C) meridiаnal -16; meridiаnal - 32; ekvatorial - 64
D) ekvatorial - 16; ekvatorial - 32; meridiаnal - 64 
29. Olchaning quyida berilgan qismlarida xromosoma 
soni a=16 ta, b=32 ta, c=48 ta emas.
1) endosperm; 2) tuxum hujayra; 3) po’kak; 4) chang 
donasi; 5) changdon; 6) urug’chi; 7) vegetativ hujayra; 
8) generativ hujayra; 9) spermiy
A) a-1,3,4,5,6; b-1,2,3,4,7,8,9; c-2,3,5,6,7,8,9
B) a-1,3,6,10; b-1,2,3,7,8,9; c-2,10
C) a-1,3,4,6,10; b-1,2,4,5,7,8,9; c-2,3,5,10 
D) a-1,3,5,6,10; b-1,2,4,7,8,9; c-2,10 
30. Blastomerlari 32 taga yetgan uy sichqoni 
embrionida jami xromosomalar soni 1280 ta bo’lsa, 
urug’lantirishda qatnashgan spermatazoidda nechta 
xromosoma bo’ladi? 
A) 40 B) 20 C) 60 D) 16 
31. Tog’olcha murtak xaltasidagi hujayralarda jami 
qancha xromosoma bor? 
A) 64 B) 16 C) 32 D) 8 
32. Meyoz buzilishi tufayli makkajo’xori hujayrasidagi 
ikkinchi va beshinchi xromosomalar jufti tarqalmay bir 
qutbga o’tdi. Hosil bo’lgan shu spermiylar ishtirokida 
urug’langan murtakda xromosomalar nechta bo’ladi? 
A) 18 yoki 22 B) 29 yoki 31 
C) 19 yoki 21 D) 28 yoki 32 
33. Blastomerlari 32 taga yetgan uy sichqoni 
embrionida jami xromosomalar soni 1280 ta bo’lsa, 
urug’lantirishda qatnashgan spermatazoid-da 
xromosomalar qanday holatda bo’ladi? 
A) 19+Y B) 20+X C) 38+XX D) 20+Y 
34. Qora kalamushning tuxum hujayra-sidagi 
autosoma xromosomalari soni 18 ga teng bo’lsa hamda 
embrional rivojlanishning maydalanish bosqichida 
hosil bo’lgan hujayralarda jami xromosomalar 19456 
taga yetgan bo’lsa, blastomerlar soni nechta ekanligini 
aniqlang. 
A) 256 B) 512 C) 1024 D) 128 
35. Lansetnik embrionidagi blastomerlar 8 taga yetishi 
uchun hujayralar necha marta meridianal va 
ekvatorial bo’linish kerak? 
A) 4 va 2 B) 2 va 1 C) 4 va 3 D) 5 va 3 
36. Sholi o’simligi 158 ta urug’ hosil qildi. 
Urug’lanishda qatnashgan spermatozoidlar sonini 
aniqlang? 
A) 316 B) 158 C) 632 D) 79 
37. Sholi o’simligi 158 ta urug’ hosil qildi. Uning 
spermatazoididagi xromasomalar soni 
makkajo’xorinikidan 1 taga ko’p ekanligi ma’lum 
bo’lsa, urug’lanishda qatnashgan spermatozoid-lardagi 
jami xromasomalar sonini aniqlang? 
A) 3476 B) 6636 C) 1738 D) 6000 
38. Arpa o’simligidan 400 ta urug’ olindi. 
Endospermidagi xromasoma soni 33 ga teng ekanligi 
ma’lum bo’lsa, urug’ hosil bo’lishida
qatnashgan spermatozoidlardagi jami xromasoma 
sonini aniqlang? 
A) 8800 B) 8000 C) 7600 D) 4400 
39. Yerbag’ir tugmachagulning changlanish jarayonida 
urug’chi tumshuqchasiga 23 ta chang donachasi kelib 
tushdi. Urug’lanishdan so ‘ng 17 ta urug’ hosil bo’ldi. 
Urug’lanish jarayonida qatnashmagan spermatozoidlar 
jami sonini aniqlang?
A) 12 B) 17 C) 34 D) 6 
40. Yerbagir tugmachagulning changlanish jarayonida 
urug’chi tumshuqchasiga 23 ta chang donachasi kelib 
tushdi. Urug’lanishdan so’ng 17 ta urug’ hosil bo’ldi. 
Urug’lanish jarayonida qatnashgan spermatozoidlar 
jami sonini aniqlang?
A) 12 B) 17 C) 34 D) 6 
41. Na’matak endospermidagi autosoma soni 33 ga 
teng. Changlanish jarayonida urug’chi 
tumshuqchasiga 18 ta chang donachasi kelib tushdi. 
Urug’lanishdan so’ng 15 ta urug’ hosil bo’ldi. 
Urug’lanish jarayonida qatnashgan 
spermatozoidlardagi jami xromasomalar sonini 
aniqlang? 
A) 360 B) 330 C) 432 D) 180 

---

64 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
42. Xrizantema meyoz siklining anafaza II bosqichida 
xromasoma soni 36 ta bo’lsa, anafaza I dagi 
xromasoma sonini aniqlang?
A) 36 B) 18 C) 72 D) 30 
43. Xrizantema meyoz siklining anafaza II bosqichida 
xromasoma soni 36 ta bo’lsa, interfazadagi xromasoma 
sonini aniqlang?
A) 36 B) 18 C) 72 D) 30 
44. Xrizantema meyoz siklining anafaza II bosqichida 
xromasoma soni 36 ta bo’lsa, anafaza I dagi DNK 
sonini aniqlang?
A) 36 B) 18 C) 72 D) 30 
45. Ma’lum bir meva ichida 5 ta urug’ hosil bo’ldi. Shu 
urug’ hosil bo’lishida qatnashgan tuguncha (a), 
urug’kurtak (b), sperma (c) va tuxum hujayra (d) lar 
sonini aniqlang? 
A) a-1; b-5; c-10; d-5 B) a-5; b-5; c-5; d-5
C) a-1; b-1; c-5; d-5 D) a-5; b-1; c-10; d-10 
46. 800 ta birlamchi spermatazoidlar meyoz va mitoz 
bo’lingandan so’ng hosil bo’lgan spermalarning 20 % i 
tuxum hujayrani urug’lantirishda qatnashdi. Hosil 
bo’lgan murtak sonini aniqlang.
A) 1280 B) 640 C) 6400 D) 2560 
47. 800 ta birlamchi spermatazoidlar meyoz va mitoz 
bo’lingandan so’ng hosil bo’lgan spermalarning 20 % i 
tuxum hujayrani urug’lantirishda qatnashdi. 
Urug’lanishda qatnashmagan spermalar sonini 
aniqlang.
A) 1280 B) 3840 C) 6400 D) 2560
48. 800 ta birlamchi spermatazoidlar meyoz va mitoz 
bo’lingandan so’ng hosil bo’lgan spermalarning 20 % i 
tuxum hujayrani urug’lantirishda qatnashdi. 
Urug’lanishda qatnashgan spermalar sonini aniqlang.
A) 1280 B) 3840 C) 6400 D) 2560 
49. 800 ta birlamchi spermatazoidlar meyoz va mitoz 
bo’lingandan so’ng hosil bo’lgan spermalarning 20 % i 
qo’sh urug’lanishda qatnashdi. Tuxum hujayra bilan 
qo’shilgan spermalar sonini aniqlang.
A) 1280 B) 640 C) 6400 D) 2560 
50. Daun sindromi bilan kasallangan erkak hujayra 
siklining metafaza bosqichida autosoma sonini 
aniqlang. 
A) 47 B) 44 C) 45 D) 94 
51. Daun sindromi bilan kasallangan erkak hujayra 
siklining metafaza bosqichida xromasoma sonini 
aniqlang. 
A) 47 B) 44 C) 45 D) 94 
52. Daun sindromi bilan kasallangan erkak hujayra 
siklining metafaza bosqichida DNK sonini aniqlang. 
A) 47 B) 88 C) 45 D) 94 
53. Klaynfelter sindromi bilan kasallangan erkak 
hujayra siklining metafaza bosqichida autosoma sonini 
aniqlang. 
A) 47 B) 44 C) 45 D) 94 
54. Klaynfelter sindromi bilan kasallangan erkak 
hujayra siklining metafaza bosqichida xromasoma 
sonini aniqlang. 
A) 47 B) 44 C) 45 D) 94 
55. Qora kalamushning tuxum hujayrasidagi autosoma 
xromosomalari soni 20 ga teng bo’lsa hamda embrional 
rivojlanishning maydalanish bosqichida hosil bo’lgan 
hujayralarda jami xromosomalar 21504 taga yetgan 
bo’lsa, embrion necha marta meridian yo’nalish bo’ylab 
bo’lingan?
A) 4 B) 10 C) 6 D) 5
, Beruniy ATM 
56. Uy tovug’ining somatik hujayrasida 78 tadan 
xromosoma bo’lsa, uning hujayrasida interfazaning G
2
davridagi hujayra yadrosida nechta xromatid bo’ladi?
A) 156 B) 78 C) 312 D) 160 
57. Blastomerlari 16 taga yetgan tulki embrionida jami 
xromosomalar soni 608 ta bo’lsa, tulki tana 
hujayrasida interfazaning G
2
davridagi hujayra 
yadrosida nechta xromatid bo’ladi?
A) 38 B) 76 C) 19 D) 152 
58. Blastomerlari 16 taga yetgan tulki embrionida jami 
xromosomalar soni 608 ta bo’lsa, tulki tana 
hujayrasida miozning anafaza davridagi hujayra 
yadrosida nechta xromatid bo’ladi?
A) 38 B) 76 C) 19 D) 152 
59. Blastomerlari 16 taga yetgan tulki embrionida jami 
xromosomalar soni 608 ta bo’lsa, tulki tana 
hujayrasida interfazaning G
2
davridagi hujayra 
yadrosida nechta DNK bo’ladi?
A) 38 B) 76 C) 19 D) 152 
60. Kaptar tana hujayrasida 39 juft autosoma bo’ladi. 
Kaptar hujayrasi xromosomalariga nisbatan 2 barobar 
kam xromosomaga ega bo’lgan uy sichqoni tana 
hujayrasida interfazaning G
2
davridagi hujayra 
yadrosida nechta DNK bo’ladi? 
A) 40 B) 80 C) 78 D) 41 
61. Xromosomasi poliploid to’plamli o’simliklar 
guruhini belgilang. 
l) g’o’za 26; 2) tamaki 48; 3) tamaki 24; 4) bug’doy 14; 
5) xrizantema 90; 6) no’xot 14 
A) 1,5 B) 3,5 C) 5,2 D) 3,1 
62. Yangi dunyo g’o’zasini markaziy hujayra va 
spermiy qo’shilishidan hosil bo’lgan hujayradagi 
xromosoma to’plami ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi 
qaysi o’simlikning diploid to’plamidan 1,625 marta 
ko’p. 
A) qalampir B) xrizantema C) tamaki D) bug’doy 
63. Yangi dunyo g’o’zasini markaziy hujayra va 
spermiy qo’shilishidan hosil bo’lgan hujayradagi 
xromosoma to’plami ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi 
qaysi o’simlikning poliploid to’plamidan 1,625 marta 
ko’p. 
A) qalampir B) xrizantema 

---

65 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
C) tamaki D) bug’doy 
64. Embrion blastomerlari soni 128 taga yetishi uchun 
necha foiz hujayralar ekvator tekisligida bo’lingan? 
A) 66,14 B) 57,15 C) 42,85 
D) 33,86 
65. Makkajo’xorining gaploid (a), diploid (b) 
xromosomalar soni va birikkan genlar guruhining soni 
(d) to’g’ri ko’rsatilgan javob variantini tanlang? 
1) 20; 2) 10; 3) 5; 4) 15. 
A) a-2, b-1, d- 3 B) a-2, b-1, d-4
C) a-2, b-1, d-2 D) a-2, b-1, d-1 
66. Suvarak zigotasining ikkinchi marta ekvatorial 
bo’linishidan hosil bo’lgan blastomerlarda necha juft 
xromosoma bo’ladi? 
A) 384 B) 768 C) 192 D) 1536 
67. Arpa o’simligi ildizining o’sish zonasi hujayrasidagi 
xromosomalar soni 21 juft bo’lsa, mikrosporani hosil 
qiluvchi birlamchi hujayradagi xromosomalar sonini 
aniqlang. 
A) 21 B) 63 C) 84 D) 42 
68. Barbara Mak-Klinton regulyator genlarni 
o’rgangan o’simlikning arxeosporasi meyoz 
bo’linishning metafaza II bosqichidagi DNK miqdorini 
aniqlang. (kariotip 2n ga teng) 
69. Karam diploid navi generativ hujayrasi mitoz 
bosqichlari va ularda kuzatiladigan holatlarni mos 
ravishda juftlang.
a) bir DNKli xromosomalarning diploid to’plami; b) bir 
DNKli xromosomalarning gaploid to’plami; c) ikki 
DNKli xromosomalarning diploid to’plami; d) ikki 
DNKli xromosomalarning tetraploid to’plami; e) ikki 
DNKli xromosomalarning gaploid to’plami. 
A) profaza – c; metafaza – c; anafaza – d; telofaza – a 
B) profaza – e; metafaza – e; anafaza – a; telofaza – b 
C) profaza – a; metafaza – c; anafaza – d; telofaza – b 
D) profaza – c; metafaza – c; anafaza – d; telofaza – e
70. Qora kalamushning tuxum hujayrasidagi autosoma 
xromosomalar soni 20 ga teng bo’lsa hamda embryonal 
rivojlanishning maydalanish bosqichida hosil bo’lgan 
hujayralarda jami xromasomalar 21504 taga yetgan 
bo’lsa, embrion necha marta meridian yo’nalish bo’ylab 
bo’lingan? 
A) 4 B) 10 C) 6 D) 5 
71. Blastomerlari 16 taga yetgan tulki embrioning jami 
xromasomalar soni 608 ta bo’lsa, tulki tana 
hujayrasida interfazaning G
2
davridagi hujayra 
yadrosida nechta DNK bo’ladi? 
A) 38 B) 76 C) 19 D) 152 
72. O’rikning somatik hujayrasida olchanikiga 
nisbatan 2 barobar kam xromosoma mavjud. 
Meyozning metafaza II bosqichida ekvatorda nechta 
xromatida joylashgan bo’ladi? 
A) 8 B) 32 C) 24 D) 16 
73. Agar qora kalamushning tuxum hujayrasidagi 
autosoma xromosomalari soni 18 ta bo’lsa hamda 
embrional rivojlanishning maydalanish bosqichida 
hosil bo’lgan hujayralarda jami xromosomalar 19456 
taga yetgan bo’lsa, embrion ekvatorial yo’nalish bo’ylab 
necha marta bo’lingan? 
A) 4 B) 5 C) 6 D) 3
( ) 
74. Shimpanze tanasi hujayralaridagi xromosomalar 
soni to’g’ri berilgan javobni aniqlang. 
a) ovogenezning o’sish davri yakunidagi hujayra;
b) yetuk qon plastinkalari; c) urug’lanish davridagi 
tuxum hujayra pronukleusi; d) spermatogenezning 
ko’payish davri yakunidagi hujayralar; e) bachadon 
devori muskul hujayralari; f) urug’langan tuxum 
hujayra tarkibidagi spermatozoid pronukleusi;
g) gametogenezning yetilish davri yakunidagi hujayra. 
A) a-48; c-24; d-48; e-24; f-24; g-24 
B) a-48; c-24; d-24; e-48; f-24; g-48 
C) a-48; c-24; d-48; e-48; f-24; g-24 
D) a-48; c-24; d-48; e-24; f-24; g-48 
75. Yeryong’oq o’simligi somatik hujayrasi yadrosida 
makkajo’xori diploid to’plamiga nisbatan ikki barobar 
ko’p xromosoma mavjud. Yeryong’oqning 
mikrosporasida (a), endospermidagi bitta hujayrada (b) 
va murtak xaltasidagi hujayralarda (c) jami qanchadan 
xromosoma bo’ladi? 
A) a-20; b-60; c-160 B) a-30; a-90; c-240 
C) a-20; b-60; c-140 D) a-20; b-90; c-240 
76. Shaftolining somatik hujayrasida olchaning 
gaploid holatdagi xromosomasiga nisbatan 2 barobar 
ko’p xromosoma mavjud. Meyozning anafaza I 
bosqichida har bir qutbga nechta xromosoma 
tarqaladi? 
A) 64 B) 8 C) 32 D) 16 
77. Norka somatik hujayrasidagi xromasomalar soni 
drozofila somatik hujayrasidagi autosomalar sonidan 5 
marta ko’p bo’lsa, norkada gametogenezning interkinez 
bosqichida xromasomalar soni nechta bo’ladi? 
A) 15 B) 40 C) 30 D) 20
78. Odamning birlamchi spermatozoidlari tarkibidagi 
autosomalar sonini ko’rsating. 
A) 22 B) 44 C) 45 D) 2l 
77. Geksaploid tamakining mikrosporasidagi (a) va 
arxeosporasidagi (b) autosomalar miqdorini aniqlang. 
A) a-35; b-70 B) a-36; b-36 
C) a-36; b-72 D) a-36; b-18 
78. Do’lana urug’lanishdan so’ng 9 ta urug’li meva 
hosil qildi. Urug’lanishda ishtirok etgan chang 
naychalari soni, tugunchadagi urug’kurtaklar soni va 
spermalar sonini ko’rsating. 
A) 9;9;9 B) 1;1;9 C) 9;9;18 D) 9;18;1 
79. Tamaki meyoz siklining anafaza II bosqichida 
xromosoma soni 48 ta bo’lsa, anafaza I dagi DNK 
sonini aniqlang. 
A) 48 B) 24 C) 96 D) 88 
80. Lansetnik embrionida blastomerlar soni olchaning 
diploid to’plamidagi xromosomalar soniga yetishi 

---

66 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
uchun hujayralar necha marta meridianal va 
ekvatorial bo’linishi kerak? 
A) 4 va 2 B) 3 va 2 C) 3 va 1 D) 5 va 3 
81. Noma’lum ikki jinsli o’simlikning changlanish 
jarayonida urug’chi tumshuqchasiga 16 ta chang 
donasi kelib tushdi. Urug’lanishdan so’ng 5 ta urug’ 
hosil bo’ldi. Urug’lanishda qatnashgan 
spermatozoidlardagi autosomalar soni 120 tani tashkil 
qilsa, noma’lum o’simlikni toping. 
A) xrizantema B) tamaki
C) qalampir D) herbatseum 
82. Bug’doyning diploid navi changdonidagi 
mikrosporalar soni uning somatik hujayrasi 
yadrosidagi xromosomalar sonidan 6 barobar ko’p 
miqdorda yetildi deylik. Agar urug’lanish jarayonida 
56 ta spermiy ishtirok etgan bo’lsa, urug’lanish 
jarayonida ishtirok etmagan spermiylardagi 
xromosomalar sonini ko’rsating. 
A) 196 B) 392 C) 784 D) 1568 
83. 125 ta birlamchi spermatozoidlar meyoz va mitoz 
bo’lingandan so’ng hosil bo’lgan spermalar-ning 14 % i 
tuxum hujayrani urug’lantirishda qatnashdi. Tuxum 
hujayralar bilan qo’shilgan spermalar sonini aniqlang. 
A) 70 B) 140 C) 280 D) 175 
84. Embrional rivojlanishning maydalanish bosqichida 
uch marta ekvatorial bo’linishdan so’ng hosil bo’lgan 
blastomerlarda jami xromoso-malar soni 6144 ta ga 
yetdi. Noma’lum organizm-ni toping. 
A) qora kalamush B) suvarak
C) drozofila D) zog’ora baliq 
85. Tog’olcha mikrosporasi bo’linishining metafaza 
davrida nechta xromosoma (a) va xromatida (b) bo’ladi? 
A) a-8; b-16 B) a-16; b-16
C) a-32; b-32 D) a-16; b-32 
86. Zog’ora baliqda mitozning anafaza bosqichida ikki 
qutbga qarab qancha autosoma xromosoma tarqaladi? 
A) 52 juft B) 51 juft C) 25 juft D) 26 juft 
87. Odam organizmida gametogenezning yetilish 
davrining telofaza II (a) va telofaza I (b) yakunida 
xromosomlar soni qaysi javobda to’g’ri juftlangan? 
A) a-46; b-23 B) a-23; b-23 
C) a-23; b-46 D) a-92; b-23 
88. Noma’lum o’simlik mikrosporalarining mitoz 
bo’linish anafazasida autosoma xromosomalari soni 14 
ta bo’lsa, bu qaysi o’simlik bo’lishi mumkin? 
A) olxo’ri B) tog’olcha C) bug’doy D) olcha 
89. Odam tanasidagi hujayra siklining qaysi davrida 2 
ta hujayra markazi, 108 ta sentriola mikronaychalari 
va 46 ta xromosoma mavjud? 
A) G
2
B) anafaza C) telofaza D) G
1
, Beruniy ATM 
90. Qora kalamushning zigotasi 4 marata meridianal 
bo’lingandan so’ng uning blastulasidagi 
blastamerlarida jami xromasomalr soni 2432 taga 
yetgan bo’lsa, unig tuxum hujayrasidagi xromasomalar 
sonini aniqlang. 
A) 19 B) 20 D) 18 D) 21 
91. Qora kalamushning zigotasi 4 marata meridianal 
bo’lingandan so’ng uning blastulasidagi 
blastamerlarida jami xromasomalr soni 2688 taga 
yetgan bo’lsa, unig tuxum hujayrasidagi xromasomalar 
sonini aniqlang. 
A) 19 B) 20 D) 18 D) 21 
, Beruniy ATM
92. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonidan 2 taga ko’p. Kungaboqarning 
savatchasida 442 ta urug’ hosil bo’lgan bo’lsa, urug’ 
hosil qilishda qatnashgan mikrosporadagi 
xromosomalar sonini toping. 
A) 7512 B) 15028 C) 13260 D) 6630 
93. Qora kalamushning zigotasi 4 marata meridianal 
bo’lingandan so’ng uning blastulasidagi 
blastamerlarida jami xromasomalr soni 2432 taga 
yetgan bo’lsa, unig somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 38 B) 40 D) 42 D) 44 
94. Qora kalamushning zigotasi 4 marata meridianal 
bo’lingandan so’ng uning blastulasidagi 
blastamerlarida jami xromasomalr soni 2688 taga 
yetgan bo’lsa, unig somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 38 B) 40 D) 42 D) 44 
95. Qora kalamushning zigotasi 4 marata meridianal 
bo’lingandan so’ng uning blastulasidagi 
blastamerlarida jami xromasomalr soni 2432 taga 
yetgan bo’lsa, unig somatik hujayrasidagi autosomalar 
xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 36 B) 40 D) 42 D) 44 
96. Qora kalamushning zigotasi 4 marata meridianal 
bo’lingandan so’ng uning blastulasidagi 
blastamerlarida jami xromasomalr soni 2688 taga 
yetgan bo’lsa, unig somatik hujayrasidagi autosomalar 
xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 36 B) 40 D) 42 D) 44 
97. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonidan 2 taga ko’p. Kungaboqarning 
savatchasida 442 ta urug’ hosil bo’lgan bo’lsa, urug’ 
hosil qilishda qatnashgan arxeosporasidagi 
xromosomalar sonini toping. 
A) 7512 B) 15028 C) 13260 D) 6630 
98. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonidan 2 taga ko’p. Kungaboqarning 
savatchasida 442 ta urug’ hosil bo’lgan bo’lsa, urug’ 
hosil qilishda qatnashgan mikrosporadagi autosoma 
xromosomalar sonini toping. 
A) 7072 B) 13260 C) 6466 D) 12376 

---

67 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
99. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonidan 2 taga ko’p. Kungaboqarning 
savatchasida 442 ta urug’ hosil bo’lgan bo’lsa, urug’ 
hosil qilishda qatnashgan arxeosporaradagi autosoma 
xromosomalar sonini toping. 
A) 13260 B) 7072 C) 6466 D) 12376 
100. Xrizantemani murtak xaltasida jami 72 
xromasoma bo’lsa ildiz qinchasidagi xromasomalar 
sonini aniqlang. 
A) 9 B) 8 C) 18 D 216 
101. Xrizantemani murtak xaltasida jami 144 
xromasoma bo’lsa ildiz qinchasidagi xromasomalar 
sonini aniqlang. 
A) 9 B) 24 C) 18 D) 36 
102. Xrizantemani murtak xaltasida jami 72 
xromasoma bo’lsa ildiz qinchasidagi autosoma 
xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 9 B) 8 C) 18 D) 16 
103. Xrizantemani murtak xaltasida jami 144 
xromasoma bo’lsa ildiz qinchasidagi autosoma 
xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 26 B) 34 C) 18 D) 30 
104. No’xat o’simlining kariotipida 14 ta xromasoma 
bo’lsa, Uning a-barg og’izchalarida, b-tuxum 
hujayrasida, c-mikrosporasida, d-arxeosporasida, e-
endosperimida necha xromasoma bor? 
A) a-14, b-7, c-7, d-14, e-21
B) a-14, b-7, c-7, d-7, e-14 
C) a-14, b-7, c-14, d-14, e-21
D) a-14, b-7, c-7, d-14, e-14 
105. Bug’doy o’simlining kariotipida 14 ta xromasoma 
bo’lsa, Uning a-barg og’izchalarida, b-tuxum 
hujayrasida, c-mikrosporasida, d-arxeosporasida, e-
endosperimida necha xromasoma bor? 
A) a-14, b-7, c-7, d-14, e-21
B) a-14, b-7, c-7, d-7, e-14 
C) a-14, b-7, c-14, d-14, e-21
D) a-14, b-7, c-7, d-14, e-14 
106. Xrizantema o’simlining kariotipida 18 ta 
xromasoma bo’lsa, Uning a-barg og’izchalarida, b-
tuxum hujayrasida, c-mikrosporasida, d-
arxeosporasida, e-endosperimida necha xromasoma 
bor? 
A) a-18, b-9, c-9, d-18, e-27
B) a-18, b-9, c-9, d-9, e-18 
C) a-18, b-9, c-18, d-18, e-27
D) a-18, b-9, c-9, d-18, e-18 
107. Karam o’simlining kariotipida 18 ta xromasoma 
bo’lsa, Uning a-barg og’izchalarida, b-tuxum 
hujayrasida, c-mikrosporasida, d-arxeosporasida, e-
endosperimida necha xromasoma bor? 
A) a-18, b-9, c-9, d-18, e-27
B) a-18, b-9, c-9, d-9, e-18 
C) a-18, b-9, c-18, d-18, e-27
D) a-18, b-9, c-9, d-18, e-18 
108. Turp o’simlining kariotipida 18 ta xromasoma 
bo’lsa, Uning a-barg og’izchalarida, b-tuxum 
hujayrasida, c-mikrosporasida, d-arxeosporasida, e-
endospermida necha xromasoma bor? 
A) a-18, b-9, c-9, d-18, e-27
B) a-18, b-9, c-9, d-9, e-18 
C) a-18, b-9, c-18, d-18, e-27
D) a-18, b-9, c-9, d-18, e-18 
109. Qalampir o’simligining kariotipida 48 ta 
xromasoma bo’lsa, Uning a-barg og’izchalarida, b-
tuxum hujayrasida, c-mikrosporasida, d-
arxeosporasida, e-endospermida necha xromasoma 
bor? 
A) a-48, b-24, c-24, d-48, e-72
B) a-48, b-24, c-24, d-24, e-48 
C) a-48, b-24, c-48, d-48, e-72
D) a-48, b-24, c-24, d-48, e-48 
110. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 18 va 22 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) no’xatni meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 8 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) qalampirning meyoz bo’linishida metafaza-2 
bosqichida 12- va 20-juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) xrizantemada hujayrasida metafaza-1 bosqichida 5-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
( ) 
111. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) no’xatni meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 12 va 16 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) qalampirning meyoz bo’linishida metafaza2 
bosqichida 12- va 20-juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) xrizantemada hujayrasida metafaza-1 bosqichida 5-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
112. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) no’xatni meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 8 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) qalampirning meyoz bo’linishida metafaza2 
bosqichida 12- va 20-juft xromasomlar noteng 

---

68 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
taqsimlanib 46 va 50 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) xrizantemada hujayrasida metafaza-1 bosqichida 5-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
113. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) no’xatni meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 8 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) qalampirning meyoz bo’linishida metafaza2 
bosqichida 12- va 20-juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) xrizantemada hujayrasida metafaza1 bosqichida 9-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 16 va 20 ta 
bo’ldi. 
114. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) no’xatni meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 8 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) qalampirning meyoz bo’linishida metafaza2 
bosqichida 22- va 23-juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 46 va 50 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) bug’doyda mitoz yakunida 4-juft xromasoma 
deletsiyaga uchrashi natijasida 14ta xromasoma 
to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
115. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) no’xatni meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 8 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza2 bosqichida 
12- va 20-juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 
26 ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 16 va 20 ta 
bo’ldi. 
116. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5-juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) bug’doy meyoz jarayonida 4-juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 8 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza-2 
bosqichida 11- va 22-juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 46 va 50 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
117. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5- juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) drozofila meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 6 va 10 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza-2 
bosqichida 11- va 22- juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi birinchi 
meyozdan so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 
8 va 10 ta bo’ldi. 
118. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) makkajo’xorini metafaza-2 bosqichida 3- va 5- juft 
xromasomalari qutblarga noteng taqsimlanib 7 va 11 
ta to’plamli hujayra hosil bo’ldi. 
B) bug’doy meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 12 va 16 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza-2 
bosqichida 11- va 22- juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
119. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) turp (n=9) mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 8 va 10 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) drozofila meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 3 va 5 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza-2 
bosqichida 11- va 22- juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) karam(n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
120. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 

---

69 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) turp (n=9) mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 20 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) drozafila meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 3 va 5 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza2 bosqichida 
11- va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 
26 ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlapndi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 16 va 20 ta 
bo’ldi. 
121. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) turp (n=9) mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 20 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi. 
B) drozafila meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 3 va 5 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorillada mitoz bo’linishida metafaza bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 26 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi. 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
122. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) turp (n=9) mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 20 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) melanogasterni meyoz jarayonida 4-juft 
xromasomalari noteng taqimlanib 6 va 10 ta to’plamga 
ega bo’lgan hujayralar hosil bo’ldi. 
C) shimpanze meyoz bo’linishida metafaza-2 
bosqichida 11- va 22- juft xromasomlar noteng 
taqsimlanib 22 va 26 ta xromasomaga ega hujayralar 
hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 8 va 10 ta 
bo’ldi. 
123. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 30 va 34 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 7 va 9 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 26 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) karam(n=9) hujayrasida metafaza1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 16 va 20 ta 
bo’ldi. 
124. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 30 va 34 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 14 va 18 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 26 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 9 va 11 ta 
bo’ldi. 
125. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 30 va 34 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 7 va 9 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 46 va 50 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) karam (n=9) hujayrasida metafaza-1 bosqichida 7-
juft xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan 
so’ng hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 9 va 11 ta 
bo’ldi. 
126. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lmagan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 18 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 7 va 9 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 26 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) bug’doy hujayrasida metafaza bosqichida 7-juft 
xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan so’ng 
hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 12 va 16 ta 
bo’ldi. 
127. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lgan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 18 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 14 va 18 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 46 va 50 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) bug’doy hujayrasida metafaza-2 bosqichida 7-juft 
xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan so’ng 
hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 6 va 8 ta bo’ldi. 

---

70 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
128. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lgan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 18 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 14 va 18 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 22 va 26 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) bug’doy hujayrasida metafaza-2 bosqichida 7-juft 
xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan so’ng 
hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 12 va 16 ta 
bo’ldi. 
129. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lgan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 16 va 18 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 7 va 9 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 46 va 50 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) bug’doy hujayrasida metafaza-2 bosqichida 7-juft 
xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan so’ng 
hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 12 va 16 ta 
bo’ldi. 
130. Mutatsiya jarayoniga xos bo’lgan xususiyatni 
aniqlang. 
A) olchani mitoz bosqichini metafaza davrida 1- juft 
xromasomalar noteng taqsimlandi yakunda 30 va 32 ta 
xromasomaga ega hujayra hosil bo’ldi 
B) tog’olchani meyoz jarayonida 4- juft xromasomalari 
noteng taqimlanib 14 va 18 ta to’plamga ega bo’lgan 
hujayralar hosil bo’ldi. 
C) gorilla meyoz bo’linishida metafaza-2 bosqichida 11- 
va 22- juft xromasomlar noteng taqsimlanib 46 va 50 
ta xromasomaga ega hujayralar hosil bo’ldi 
D) bug’doy hujayrasida metafaza-2 bosqichida 7-juft 
xromasomlar noteng taqsimlandi 1-chi meyozdan so’ng 
hosil bo’lgan hujaylardagi xromasoma 6 va 8 ta bo’ldi. 
131. Makkajo’xorini 2 mm
2
joylashgan ildiz 
tukchalaridagi jami xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 28000 B) 26000 C) 24000 D) 20000 
132. Makkajo’xorini 1 mm
2
joylashgan ildiz 
tukchalaridagi jami xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 7000 B) 26000 C) 14000 D) 20000 
133. Makkajo’xorini 2 mm
2
joylashgan ildiz 
tukchalaridagi jami autasoma xromasomalar sonini 
aniqlang. 
A) 28000 B) 26000 C) 24000 D) 25200 
134. Makkajo’xorini 1 mm
2
joylashgan ildiz 
tukchalaridagi jami xromasomalar sonini aniqlang. 
A) 28000 B) 14000 C) 12600 D) 7000 
135. Shimpanzeda blastamerlar soni, undagi 
xromasomalar sonidan 6016 martaga farq qilsa, hosil 
bo’lgan jami blastamerlar sonini aniqlang. 
A) 128 B) 64 C) 256 D) 512 
136. Shimpanzeda blastamerlar soni, undagi 
xromasomalar sonidan 6016 martaga farq qilsa, necha 
marta meridian (a) va necha marta ekvatrial (b) 
bo’linganligini aniqlang. 
A) a-4; b-3 B) a-4; b-4 C) a-4; b-2 D) a-5; b-4 
137. Noma’lum hayvon 3 marta meridian bo’linish 
bilan 4 marta ekvatrial bo’linishi natijasida 
blastamerlardagi xromasomalar farqi 15872 ni tashkil 
qilsa anafaza jarayonida nechata xromatida bo’ladi? 
A) 64 B) 32 C) 30 D) 16
138. Noma’lum hayvon 3 marta meridian bo’linish 
bilan 4 marta ekvatrial bo’linishi natijasida 
blastamerlardagi xromasomalar farqi 15872 ni tashkil 
qilsa tuxum hujayrasida nechata xromasoma bo’ladi? 
A) 64 B) 32 C) 30 D) 16
139. Noma’lum hayvon 3 marta meridian bo’linish 
bilan 4 marta ekvatrial bo’linishi natijasida 
blastamerlardagi xromasomalar farqi 15872 ni tashkil 
qilsa muskul hujayrasida nechata autosoma bo’ladi? 
A) 64 B) 32 C) 30 D) 16
140. Gorilla blastamerlar soni undagi xromasomalar 
sonidan 3008 marta kam bo’lsa, hosil bo’lgan jami 
blastamerlar sonini toping. 
A) 64 B) 128 C) 32 D) 256 
141. Noma’lum o’simlik 3 marta meridianal bo’linishi 
bilan 3 marta ekvatorial bo’linishi natijasida 
blastamerdagi xromasomalar farqi 2016 ni tashkil 
qilsa anafaza jarayonida nechta xromatida bo’ladi. 
A) 36 B) 18 C) 14 D) 28 
142. Drozafila blastamerlar soni undagi xromasomalar 
sonidan 1792 martaga farq qilsa hosil bo’lgan jami 
blastamerlar sonini aniqlang. 
A) 256 B) 128 C) 64 D) 512 
( )
143. Ulotriksni jinsiy ko’payishida 256 ta gameta hosil 
bo’lgan bo’lsa shu gametaning 25 % dan zigota hosil 
bo’lgan zigotaning 50 % dan ulotriks iplari hosil bo’ldi. 
Qancha ulotriks iplari hosil bo’lgan? 
A) 64 B) 32 C) 128 D) 16 
144. Ulotriksni jinsiy ko’payishida 128 ta gameta hosil 
bo’lgan bo’lsa shu gametaning 50 % dan zigota hosil 
bo’lgan zigotaning 25 % dan ulotriks iplari hosil bo’ldi. 
Qancha ulotriks iplari hosil bo’lgan? 
A) 64 B) 32 C) 128 D) 16 
145. Ulotriksni jinsiy ko’payishida 512 ta gameta hosil 
bo’lgan bo’lsa shu gametaning 25 % dan zigota hosil 
bo’lgan zigotaning 50 % dan ulotriks iplari hosil bo’ldi. 
Qancha ulotriks iplari hosil bo’lgan? 
A) 64 B) 128 C) 32 D) 16 
, Beruniy ATM

---

71 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
146. Ulotriksni jinsiy ko’payishida 64 ta gameta hosil 
bo’lgan bo’lsa shu gametaning 50 % dan zigota hosil 
bo’lgan zigotaning 50 % dan ulotriks iplari hosil bo’ldi. 
Qancha ulotriks iplari hosil bo’lgan? 
A) 32 B) 16 C) 8 D) 64 
147. Ulotriksni jinsiy ko’payishida 32 ta gameta hosil 
bo’lgan bo’lsa shu gametaning 50 % dan zigota hosil 
bo’lgan zigotaning 25 % dan ulotriks iplari hosil bo’ldi. 
Qancha ulotriks iplari hosil bo’lgan? 
A) 8 B) 16 C) 32 D) 64 
148. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 128 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 25 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 50 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
149. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 64 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 25 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 50 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
150. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 32 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 25 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 50 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
( ) 
151. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 64 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 50 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 25 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
152. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 32 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 50 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 25 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
153. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 16 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 50 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 25 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
154. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 128 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 50 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 25 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
155. Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 8 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 50 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 25 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 16 B) 256 C) 32 D) 64 
156.Agar ulotriksning jinsiy ko’payishi natijasida 256 
ulotrikis ipi hosil bo’lgan bo’lsa ulotriks ipini hosil 
qilgan zigotalar soni umumiy zigotani 50 % tashkil 
qilsa, shu zigotani hosil qilgan gameta umumiy 
gametalarni 50 % tashkil qilsa, umumiy gametalar 
sonini aniqlang. 
A) 128 B) 256 C) 512 D) 64 
157. O’simlik hujayrasida 400 ta urug’ yetilgan bo’lsa, 
shu urug’ni hosil bo’lishida qatnashgan chang donalari 
sonini aniqlang.
A) 400 B) 800 C) 200 D) 100
158. O’simlik hujayrasida 400 ta urug’ yetilgan bo’lsa, 
shu urug’ni hosil bo’lishida qatnashgan spermiylar 
sonini aniqlang.
A) 400 B) 800 C) 200 D) 100
159. O’simlik hujayrasida 400 ta urug’ yetilgan bo’lsa, 
shu urug’dagi tuxum hujayrani urug’lantirgan 
spermiylar sonini aniqlang.
A) 400 B) 800 C) 200 D) 100 
160. Fenotipik o’zgaruvchanlikka xos bo’lgan belgilarni 
aniqlang. 
1) individual shaxsiy taraqqiyotning turli bosqichlarida 
o’xshash; 2) individlarning tashqi ko’rinishi o’zaro farq 
qiladi; 3) genotip bilan belgilanadi; 4) o’zgarishlar bir 
tur vakillarining barchasi uchun bir xil bo’ladi; 5) 
muhit sharoitlari ta’sirida belgilarning o’zgarishi 
chegarasiz; 6) har doim ham genotip bilan bog’liq 
bo’lavermaydi; 7) suvi serob va suvi kam tuproqda 
o’sgan o’simliklarning turlicha bo’lishi; 
A) 7,2,3 B) 4,1,2 C) 5,3,6 
D) 6,7,2 
161. Agar erkak Daun sindromi bilan kasallangani 
ma’lum bo’lsa, spermatogenez jarayonida bitta 
birlamchi jinsiy hujayradan hosil bo’lgan 
spermatozoidlarning nechtasi 23 ta xromosomaga ega 
bo’ladi? 
A) 2 В) 0 C) 4 D) 1 
162. Agar erkak Daun sindromi bilan kasallangani 
ma’lum bo’lsa, spermatogenez jarayonida bitta 
birlamchi jinsiy hujayradan hosil bo’lgan 
spermatozoidlarning nechtasi 24 ta xromosomaga ega 
bo’ladi? 
A) 2 B) 0 C) 4 D) 1 
163. Rekombinativ o’zgaruvchanlik tegishli javoblarni 
belgilang. 

---

72 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
1) suvi serob va suvi kam tuproqda o’sgan 
o’simliklarning turlicha bo’lishi; 2) krossingover; 3) 
gomologik xromosomalarni tasodifiy tarqalishi; 4) 
organizm yoshi bilan bog’liq ro’yobga chiqadigan 
o’zgarishlar; 5) organizm yashovchanligini pasaytirib, 
ayrim hollarda o’limga olib keladigan o’zgarishlar; 6) 
turli xil genotipli organizmlarni chatishtirishdan hosil 
bo’ladigan o’zgarishlar. 
А) 3,2 С) 2,5 В) 5,3,6 D) 1,4 
164. ABEDEFHG >>>>>> ABEFHG. Bu holat qaysi 
mutatsiyaga misol bo’ladi? 
A) translatsiya B) translokatsiya
C) induksiya D) deletsiya 
165. Fenotipik o’zgaruvchanlikka xos bo’lmagan 
belgilarni aniqlang. 
1) individual shaxsiy taraqqiyotning turli bosqichlarida 
o’xshash; 2) individlaming tashqi ko’rinishi o’zaro farq 
qiladi; 3) genotip bilan belgilanadi; 4) o’zgarishlar bir 
tur vakillarining barchasi uchun bir xil bo’ladi; 5) 
muhit sharoitlari ta’sirida belgilaming o’zgarishi 
chegarasiz; 6) har doim ham genotip bilan bog’liq 
bo’lavermaydi; 7) suvi serob va suvi kam tuproqda 
o’sgan o’simliklarning turlicha bo’lishi. 
A) 7,2,3 B) 4,3,2 C) 5,3,6 D) 6,4,2 
166. Klaynfelter sindromi bilan kasallangan o’g’ilning 
onasida gametagenezning qaysi bosqichida 
xromosomalarning qutblarga noto’g’ri taqsimlanishi 
kuzatiladi? 
A) I meyoz bo’linishdan keyin yo’naltiruvchi tanachaga 
24 ta, tuxum hujayraga 22 ta xromosoma o’tganda 
B) I meyoz bo’linishdan keyin yo’naltiruvchi tanachaga 
22 ta, tuxum hujayraga 24 ta xromosoma o’tganda 
C) II meyoz bo’linishdan keyin yo’naltiruvchi 
tanachaga 24 ta, tuxum hujayraga 22 ta xromosoma 
o’tganda 
D) II meyoz bo’linishdan keyin yo’naltiruvchi 
tanachaga 22 ta, tuxum hujayraga 24 ta xromosoma 
o’tganda 
167. Agar ovogenezning yetilish davrida yo’naltiruvchi 
tanachaga 22 ta (22+0) va tuxum hujayraga 24 ta 
(22+XX) xromosomalar tarqalgan va ular normal 
spermatozoid bilan urug’lansa, avlodda qanday genotip 
hosil bo’lishi mumkin? 
A) 44+XO; 44+YO
B) 44+XO; 
C) 44+XO; 44+XXX; 44+XXY; 44+OY 
D) 44+XXX; 44+XXY 
168. Agar ovogenezning yetilish davrida yo’naltiruvchi 
tanachaga 24 ta (22+XX) va tuxum hujayraga 22 ta 
(22+0) xromosomalar tarqalgan va ular normal 
spermatozoid bilan urug’lansa, avlodda qanday genotip 
hosil bo’lishi mumkin? 
A) 44+XO; 44+Y0 
B) 44+XO; 
C) 44+XO; 44+XXX; 44+XXY; 44+OY 
D) 44+XXX; 44+XXY 
, Beruniy ATM 
169. Namoyon bo’lish harakteriga ko’ra (a), sodir 
bo’ladigan joyiga ko’ra (b), paydo bo’lish darajasiga 
ko’ra (c) mutatsiya turlarini aniqlang. 
1) braxidaktiliya; 2) somtik mutatsiya;
3) duplikatsiya; 4) generativ mutatsiya;
5) aneuploidiya; 6) gemofiliya; 7) nuqtali mutatasiya. 
A) a-1,4; b-2,6; c-3,5,7 B) a-1,6; b- 2,4; c-3,5,7 
C) a-1,6; b-2,5; c-3,4,7 D) a-1,7; b- 2,3; c-4,5,6 
170. Namoyon bo’lish harakteriga ko’ra (a), sodir 
bo’ladigan joyiga ko’ra (b), paydo bo’lish darajasiga 
ko’ra (c) mutatsiya turlarini aniqlang. 
1) albinizm; 2) somatik mutatsiya;
3) translokatsiya; 4) generativ mutatsuya;
5) aneuploidiya; 6) gemofiliya; 7) nuqtali mutatsiya. 
A) a-1,4; b-2,6; c-3,5,7 B) a-1,6; b-2,4; c-3,5,7 
C) a-1,6; b-2,5; c-3,4,7 D) a-1,7; b-2,3; c-4,5,6 
171. Ona organizmida ro’y bergan disomiya hodisasida 
gametalarning biriga 1 juft gomologik xromosoma-
larning ikkalasi o’tadi. Odamda gametalarning normal 
spermatazoid bilan urug’lanishidan so’ng qanday 
jarayonlar kuzatiladi? 
1) ikkala ota-onaning gametalarida xromosomalar soni 
farq qilgani sababli urug’lanish sodir bo’lmaydi; 2) nasl 
kariotipida 46 ta xromosoma bo’ladi va rivojlanish 
normal o’tadi; 3) nasl kariotipi nostabil holatda bo’ladi; 
4) Shershevskiy-Terner sindromli farzand tug’ilishi 
mumkin; 5) Daun sindromli farzand tug’ilishi mumkin; 
6) Klaynfelter sindromli farzand tug’ilishi mumkin. 
A) 1,2 B) 2,3 C) 4,5,6 D) 2,5,6 
172. Modifikatsion o’zgaruvchanlik uchun xarakterli 
jihatlarni aniqlang. 
1) guruhli harakterga ega; 2) individual harakterga 
ega; 3) o’zgaruvchanlik chegarasi genotip bilan 
aniqlanadi; 4) reaksiya normasi bilan chegaralangan; 
5) faqat fenotipning o’zgarishiga olib keladi; 6) fenotip 
va genotipning o’zgarishiga olib keladi; 7) asta-sekin 
paydo bo’ladi; 8) to’satdan paydo bo’ladi. 
A) 3,4,5,7 B) 1,4,6,8 C) 2,3,6,8 D) 1,3,4,6 
173. Mutatsion o’zgaruvchanlik uchun xarakterli 
jihatlarni aniqlang.
1) guruhli harakterga ega; 2) individual harakterga 
ega; 3) o’zgaruvchanlik chegarasi genotip bilan 
aniqlanadi; 4) reaksiya normasi bilan chegaralangan; 
5) faqat fenotipning o’zgarishiga olib keladi; 6) fenotip 
va genotipning o’zgarishiga olib keladi; 7) asta-sekin 
paydo bo’ladi; 8) to’satdan paydo bo’ladi. 
A) 2,6,8 B) 1,3,4 C) 2,4,7 D) 3,5,8 
174. Xromosoma obberatsiyasi natijada DNK ma’lum 
bir qismi (15 %) yo’qotildi. Yo’qotilgan qismi 138 ta 
aminokislota sintezlangan bo’lsa, dastlabki 
xromosomada nechta dezoksiriboza bo’lgan?
A) 5520 B) 5220 C) 4660 D) 5660 
175. Xromosoma obberatsiyasi natijada DNK ma’lum 
bir qismi (15 %) yo’qotildi. Yo’qotilgan qismi 138 ta 
aminokislota sintezlangan bo’lsa, dastlabki 
xromosomada nechta fosfot kislota qoldig’i bo’lgan?
A) 5520 B) 5220 C) 4660 D) 5660 

---

73 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
176. Xromosoma obberatsiyasi natijada DNK ma’lum 
bir qismi (15 %) yo’qotildi. Yo’qotilgan qismi 138 ta 
aminokislota sintezlangan bo’lsa, dastlabki 
xromosomadagi DNK fragmenti o’zgarmasdan avval 
nechta aminokislotadan iborat oqsilni kodlagan? 
A) 920 B) 820 C) 720 D) 860 
177. Xromosoma obberatsiyasi natijada DNK ma’lum 
bir qismi (15 %) yo’qotildi. Yo’qotilgan qismi 138 ta 
aminokislota sintezlangan bo’lsa, dastlabki 
xromosomaning uzunligini aniqlang (0,34 nm).
A) 928,4 B) 938.4 C) 928,34 D) 932,4 
178. Shershevskiy – Terner sindromi bilan 
tug’ilgan qiz bolaning somatik hujayrasida 
mitozning metafaza bosqichida autosoma 
xromosomalari (a) jinsiy xromosomalari (b) va jami 
xromatidalari (c) sonini aniqlang. 
A) a-44, b-1, c-90 B) a-44, b-1, c-45 
C) a-88, b-2, c-90 D) a-94, b-2, c-94 
179. Shershevskiy – Terner sindromi bilan tug’ilgan 
qiz bolaning somatik hujayrasida 
mitozning profaza bosqichida autosoma xromosomalari 
(a) va jami xromatidalari (b) sonini aniqlang. 
A) a-44, b-45 B) a-44, b-90
C) a-94, b-94 D) a-88, b-90 
180. Shershevskiy - Terner sindromi bilan tug’ilgan 
qiz bolaning somatik hujayra-sida mitozning 
metafaza bosqichida autosoma xromosomalari (a) va 
jami xromatidalari (b) sonini aniqlang. 
A) a-44, b-90 B) a-44, b-45 
C) a-88, b-90 D) a-94, b-94 
181. Klaynfelter sindromi bilan tug’ilgan bolaning 
somatik hujayrasida mitozning metafaza 
bosqichida autosoma xromosomalari (a) va jami 
xromatidalari (b) sonini aniqlang. 
A) a-94, b-94 B) a-88, b-94 
C) a-47, b-47 D) a-44, b-94 
182. Daun sindromi bilan tug’ilgan qiz bolaning 
somatik hujayrasida mitozning metafaza 
bosqichida autosoma xromosomalari (a) va jami 
xromatidalar (b) va jami xromatidalari (c) sonini 
aniqlang.
A) a-45, b-2, c-94 B) a-94, b-4, c-94 
C) a-45, b-2, c-47 D) a-90, b-4, c-94 
183. Daun sindromi bilan tug’ilgan qiz bolaning 
somatik hujayrasida mitozning metafaza 
bosqichida autosoma xromo-somalari (a) va jami 
xromatidalar (b) sonini aniqlang. 
A) a-94, b-94 B) a-45, b-94 
C) a-90, b-94 D) a-45, b-47 
184. Klaynfelter sindromi bilan tug’ilgan bolalarning 
somatik hujayrasida mitozning anafaza bosqichida 
ikkala qutbdagi jami xromosomalar (a) va 
xromatidalar (b) sonini aniqlang. 
A) a-94: b-94 B) a-47; b-94
C) a-47; b-47 D) a-44; b-96 
185. Makkajo’xorining 2 ta nogomolik xromasomasida 
segmentlar tartibi quidagicha: 1-xromasomada-
ABCDEFJKLM, 2-xromasomada –OPQRSTUVWXYZ. 
Agar 1- xromasomada avval inversiya, keyin birinchiva 
2-xromasoma o’rtasida translokatsiya sodir bo’lgan 
bo’lsa, segmentlar joylashuvi tartibi to’g’ri berilgan 
javobni aniqlang
A) ABCDLKJFEMOPQ B) ABCDLKFEMOPQ
C) ABCDLEFJKMOPQ D) ABCLKJFEMXYZ 
186. Genlarni alifbodagi bitta harf bilan ifodalab, 
ularning xromosomadagi joylashuvi quyidagicha deb 
tasavvur etamiz: KLMDCEFHRG
.
Tashqi muhit 
omillarining ta’sirida hujayrada replikatsiya jarayoni 
buzilishi tufayli xromosoma tuzilmasida mutatsiya 
sodir bo’ldi. Inversiyalangan xromosoma tuzilmasini 
ko’rsating. 
A) KLMDCEFQTSHRG B) KLMDFHRG 
C) KLMDCEEFHRG D) KLECDMFHRG 
187. Alifbodagi bitta harf bitta gen deb hisoblansa, 
quyidagi javoblarning qaysi biri ABDKLMGHJP 
ketma-ketlikdagi genlari bor xromosomada inversiya 
hodisasi yuz berganini ko’rsatadi? 
A) ABDGMLKHJP B) ABDKLMGHJPGH 
C) ABDKLMJP D) ABDKLMGSOTHJP 
188. Qalampir o’simligida meyoz jarayoni buzilishi 
natijasida hujayradagi birinchi juft xromosoma va 
oltinchi juft xromosomalar ajralmay bitta qutbga 
to’planishdi. Shu hujayradan hosil bo’lgan spermalar 
ishtrokida urug’langan markaziy hujayrasida 
xromosomalar soni nechtadan bo’ladi? 
A) 71 yoki 73 B) 46 yoki 50
C) 70 yoki 74 D) 56 yoki 58 
189. Ma’lum bir oqsil bo’lagida 37 ta peptid bog’ 
mavjud. Shu oqsil haqida axborot saqlovchi DNK dagi 
2-6-9 juft nukleotidlar deletsiyaga uchradi. Shundan 
so’ng hosil bo’lgan oqsildagi aminokis-lotalar sonini 
aniqlang. 
A) 36 B) 37 C) 38 D) 39 
190. Oqsil molekulasida 41 ta peptid bog’ bor. Shu oqsil 
haqida axborot saqlovchi DNK bo’lagida 3-, 4-, 6-juft 
nukleotidlarning inversiyasi sodir bo’ldi. Ushbu DNK 
bo’lagi asosida sintezlangan oqsildagi aminokislotalar 
sonini aniqlang. 
A) 42 ta B) 41 ta C) 40 ta D) 44 ta 
191. Endigina sintezlangan DNK molekulasida 1100 ta 
nukleotid bor. Shu DNK tarkibidagi eski fosfat kislota 
qoldig’ini toping. 
A) 0 B) 1100 C) 550 D) 100 
, Beruniy ATM 

---

74 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
II - Q I S M 
G E N E T I K A

Irsiyat – tirik organizmlarning o’z belgi va xususiyatlarini avloddanavlodga (nasldan-
naslga) berish xossasidir. Irsiyat tufayli ota-ona organizmlarning belgi va xususiyatlari 
o’zgarmagan holda nasldan-naslga beriladi.

Jinsiy ko’payishda erkak va urg’ochi hujayralarning o’zaro qo’shilishi, ya’ni urug’lanish 
davrida, xromosomalar ota-onadan naslga o’tadi. Demak, irsiyatning moddiy negizi 
jinsiy hujayralarda joylashib, avlodlar shu hujayra orqali o’zaro bog’lanadi. Bunda ona 
hujayrada bo’lgan belgi va xususiyatlar xromosoma orqali qiz hujayralarga beriladi. 
Shuning uchun irsiyat tufayli bug’doy urug’idan bug’doy, g’o’za chigitidan g’o’za unib 
chiqadi. Lekin avlodlar ota-onalaridan ba’zi belgilari bo’yicha farq qiladi. Ya’ni irsiyat 
organizm belgi va xususiyatlarning “nusxasi” emas, balki u doimo o’zgaruvchanlik bilan 
birga kuzatiladi.

O’zgaruvchanlik – avlodlarning bir yoki bir qancha belgilari bilan o’z ajdodlaridan farq 
qilishdir. O’zgaruvchanlik irsiyatga teskari ko’rinsada, lekin aslida u ham tirik 
organizmlarga xos xususiyatlardir (Ch.Darvin aytganidek, bir turga kiruvchi individlar 
ham bir-biridan farq qiladi). Umuman, yer yuzida hayotning uzluksiz davom etishi va 
rivojlanishi (evolyutsiyasi) tirik organizmlarning ko’payishi bilan bog’liq bo’lib, o’z 
navbatida ko’payish irsiyat bilan bog’liq. Biologik xilma-xillik esa bevosita 
o’zgaruvchanlik hosilasidir. 

Genetika – tirik organizmlarning irsiyati va o’zgaruvchanligini o’rganadigan fan bo’lib, 
grekcha 
“geneticos” - tug’ilish, kelib chiqish degan ma’noni anglatadi (V.Betson, 1906 
y.). 
Masala ishlash uchun qo’llaniladigan genetik belgilar 
, Beruniy ATM
A – domimant belgi (istalgan bosh harf) 
a – resessiv belgi (istalgan bosh harfning 
kichigi) 
AA – dominant gomozigota 
Aa – geterozigota (to’liq yoki chala 
dominat bo’lishi mumkin) 
aa – resessiv gomozigota
P – ota-ona belgisi (lotincha “Parentes” – 
ota-ona ma’nosini beradi) 
x – chatishtirish belgisi 
g - gameta
F – avlod belgisi (lotincha “Filii” so’zidan 
olingan bo’lib “bolalar” ma’nosini 
bildiradi) 
F
1
– birinchi avlod duragayi
F
2
– ikkinchi avlod duragayi 
F
b 
– tahliliy chatishtirish (bekkross) 
♂ – erkak organizm, ya’ni ota (Marsning 
qalqoni va nayza) 
♀ – urg’ochi organizm, ya’ni ona (Venera-
Zuhroning ko’zgusi) 
X – X romosoma
Y – Y xromosoma 

Bir belgining (A) ikkinchi belgidan (a) ustunlik qilishi 
dominantlik deyiladi. 

Birinchi avlodda namoyon bo’lgan belgil 
dominat belgi, namoyon bo’lmagan esa resessiv 
belgi deyiladi. 

Gameta – bir irsiy belgiga ega bo’lgan jinsiy hujayra. 

Birinchi avlod duragaylarini dominant yoki resessiv gomozigotali ota-onalardan 
birortasi bilan chatishtirish 
tahliliy chatishtirish yoki bekkross deb ataladi.

Gomozigotali organizm – bir xil irsiy axborotni tashuvchi gametalarning o’zaro 
qo’shilishidan hosil bo’lgan organizmlar (AA, aa).

Geterozigotali organizm – bir xil irsiy axborotni tashuvchi gametalarning o’zaro 
qo’shilishidan hosil bo’lgan organizmlar (Aa). 

---

75 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
GAMETA OLISH 
Gomozigota organimlardan har doim bir xil gametalar hosil bo’ladi. Masalan, 
makkajo’xorining tuxum hujayrasida 10 ta dominat (A) belgiga xromosomalar bor. Spermiyda 
ham shunday (10 ta A). Agar ular qo’shilsa makkajo’xori tanasining barcha hujayralarida 20 
ta A belgiga ega xromosomalar mavjud bo’ladi. Resessiv belgi ham xuddi shunday namoyon 
bo’ladi, ya’ni tuxum hujayra-10a + spermiy-10a = 20a. Xromosomalar juft ekanligini hisobga 
olsak, 10 juft AA yoki 10 juft aa bo’ladi. 
Gomozigota organizmlardan bir xil gametalar chiqadi:
AA=A, aa=a, AABB=AB, AABBCC=ABC 
Geterozigota organizmda aksincha, har bir geterozigota belgidan 2 xil gameta chiqadi: 
Aa=A+a 
AaBb – bu zigotada ikkita geterozigota belgi borligini hisobga olsak, 4 xil gameta chiqadi, ya’ni 
AB, Ab, aB, ab. 
Organizm bir nechta belgiga ega bo’ladi, barcha belgilardan gametalar hosil bo’lishini 
topish uchun gametalar olishning usullarini bilish zarur.
1-usul.
AaBb organizm uchun: 
A a
B b B b 
G: AB, Ab, aB, ab 
AaBbDd organizm uchun 
A a
B b B b 
D d D d D d D d 
G: ABD, ABd, AbD, Abd 
aBD, aBd, abD, abd 
AaBBDd organizm uchun 
A a
B B
D d D d 
G: ABD, ABd 
aBD, aBd 
2-usul. 
Organizmdan necha xil gameta chiqishini hisoblab olamiz. Bunda ushbu formuladan 
foydalaniladi 2
n=
g. n o’rniga geterozigotalar sonini qo’yib, necha xil gameta hosil bo’lishi 
aniqlanadi. 
AaBbDd=2
n
=2
3
=8. Demak, ushbu organizmdan 8 xil gameta hosil bo’ladi.
1-bosqich. A A A A a a a a
2-bosqich. AB AB Ab Ab aB aB ab ab
3-bosqich. ABD ABd AbD Abd aBD aBd abD abd
AaBBDd=2
n
=2
2
=4. Demak, ushbu organizmdan 4 xil gameta hosil bo’ladi.
1-bosqich. A A a a
2-bosqich. AB AB aB aB
3-bosqich. ABD ABd aBD aBd
X
D
X
D
– bu jinsga birikkan holda irsiylanish hisoblanib gameta olish usuli oddiy:
X
D
X
D
=X
D 
+
X
D
X
D
X
d
=X
D 
+
X
d
X
D
Y=X
D
+Y X
d
Y=X
d
+Y 
X
AB
X
Ab 
– holatda ham yuqoridagi singari gameta hosil bo’ladi 
X
AB
X
AB
=X
AB
+X
AB
X
AB
X
Ab
=X
AB
+X
Ab
X
AB
Y=X
AB
+Y

---

76 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASHQLAR 
1. Quyidagi genotiplar necha xil gameta hosil qiladi? 
a) AABBCCDD; b) aabbccDdmm;
c) AabbCCee; d) AaBB; e) AaBBCcDdmm 
A) a-1; b-2; c-2; d-2; e-8 
B) a-1; b-16; c-4; d-2; e-16 
C) a-1; b-1; c-2; d-2; e-16 
D) a-1; b-1; c-2; d-2; e-4 
2. Qanday genotiplardan 4 xil gameta olish mumkin? 
1) AaBb; 2) AaBBCC; 3) AaBbCC; 4) AaBB;
5) AABbCcDd; 6) AABb; 7) AaBBCcDD; 
8) aaBb; 9) AaBBccDd 
A) 2, 4, 5, 9 B) 1, 2, 7, 8
C) 1, 2, 3, 4 D) 1, 3, 7, 9 
3. BBX
A
X
a
dd genotipli organizm necha xil gameta 
beradi? 
A) 16 B) 2 C) 8 D) 4 
4. X
A
X
a
BbDd genotipli organizm qanday gametalarni 
hosil qilmaydi (1) va hosil qiladi (2)? 
a) X
A
BD; b) X
A
Bd; c) X
A
Bb; d) X
a
BD; e) X
a
Bd; f) X
A
bD; j) 
X
A
bd; i) X
a
Dd; k) X
A
X
a
d 
A) 1 - c, i, k; 2 - a, b, d, e, f, j 
B) 1 - a, b, c, d; 2 - e, f, j, i, k 
C) 1 - a, b, d, e, f, j; 2 - c, i, k 
D) 1 - e, f, j, i, k; 2 - a, b, c, d 
5. AaBbddEe genotipli organizmlarda qanday 
gametalar hosil bo’ladi? 
A) ABdE, AbdE, ABde, Abde, aBDE, aBde, abdE, abde 
B) ABdE, AbdE, ABDe, Abde, aBdE, aBde, abdE, abde 
C) ABdE, AbdE, ABde, Abde, aBdE, aBde, abdE, abde 
D) aBdE, AbdE, ABde, AbDE, aBdE, aBde, abdE, abde 
6. Digeterozigotali organizmlarni aniqlang. 
A) AabbccDD B) aaBbCCDd 
C) AabbCCdd D) aaBbccdd 
7. Qaysi genotipli organizmlar ikkita (1), to’rtta (2), 
sakkizta (3), va o’n oltita (4) gametalar hosil qiladi? 
a) aabbccDd; b) aaBbCcdd; c) AABBccdd;
d) AabbCcDd; e) AaBbCcDDEe; f) aaBbccddee;
j) AabbCCDd; k) aaBbccDdEe; l) aaBbCcDdEe 
A) 1-a, f; 2-b, j; 3-d, k; 4-e, l 
B) 1-a, f; 2-d, k; 3-f, b; 4-e, l 
C) 1-a, j; 2-f, k; 3-d, b; 4-c, l 
D) 1-a, c; 2-b, k; 3-d, l; 4-e, f 
8. Quyidagi berilgan genotiplarning qaysi biridan 4 xil 
tipdagi gametalar olish mumkin? 
1) AABB; 2) AaBB; 3) AaBbCC; 4) AABbCcDD;
5) AABbCCDD; 6) AaBBCcDD; 7) AaBbCc;
8) AABbCcDd; 9) AaBBCCDd. 
A) 3, 4, 6, 9 B) 1, 2, 3, 5
C) 7, 8, 9, 4 D) 6, 4, 3, 2 
9. Ikki belgisi bo’yicha geterozigotali bo’lgan genotipni 
toping. 
A) AABbCCDd B) AaBbCcDD 
C) AaBBCCDD D) AABbCCDD 
10. Quyidagi genotipga ega bo’lgan organizmlardan 
qaysi biri 4 tipdagi gametalar berishini belgilang. 
A) AaBbCcDD B) AaBBCCDd 
C) AABBCcDD D) AaBBCcDd 
11. Quyidagi AaBBCcDD genotipga ega bo’lgan 
organizm necha tipdagi gametalarni hosil qiladi? 
A) 4 B) 2 C) 8 D) 16 
12. Ikki belgisi bo’yicha geterozigota bo’lgan 
genotiplarni ko’rsating. 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd; 3) AaBbCcdd;
4) AABBCcDd; 5) AABbCcDd 
A) 1, 4 B) 1, 4, 5 C) 2, 3 D) 3, 4, 5 
13. Gametalar topishning umumiy formu-lasini 
ko’rsating? 
A) 2
n
B) 3
n
C) 4
n
D) 2
c
14. Geterozigota genotipni ko’rsating? 
A) AA B) aa C) Aa D) A, C 
15. Dominant gomozigota genotipni ko’rsating? 
A) AA B) aa C) Aa D) A, C 
16. Retsessiv gomozigota genotipni ko’rsating? 
A) AA B) aa C) Aa D) A, C 
, Beruniy ATM 
17. Digeterozigota genotipni ko’rsating? 
A) AaBB B) aabb C) AaBb D) AABB 
18. Didominantgomozigota genotipni ko’rsating? 
A) AaBB B) aabb C) AaBb D) AABB 
19. Diresessivgomozigota genotipni ko’rsating? 
A) AaBB B) aabb C) AaBb D) AABB 
20. Birinchi belgisi bo’yicha geterozigota, ikkinchi 
belgisi bo’yicha retsessiv gomozigota genotipni 
ko’rsating? 
A) Aabb B) aabb C) AaBb D) AABB 
21. Digeterozigota genotipdan gameta topish 
formulasini ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
22. Aabb genotipdan gameta topish fo’rmulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
23. Ikki belgisi bo’yicha dominant gomozigota, uchinchi 
geterozigota genotipni ko’rsating? 
A) aaBBCc B) AABbCc C) AabbCc D) AABBCc 

---

77 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
24. Birinchi va uchinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
ikkinchi belgisi bo’yicha retsessiv gomozigota genotipni 
aniqlang? 
A) aaBBCc B) AABbCc C) AabbCc D) AABBCc 
25. AabbCc genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
26. AaBbCc genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
27. Uchta belgisi bo’yicha geterozigota genotipni 
toping? 
A) aaBBCc B) AaBbCc C) AabbCc D) AABBCc 
28. Uchta belgisi bo’yicha dominant gomozigota 
genotipni toping? 
A) aaBBCc B) AaBbCc C) AabbCc D) AABBCC 
29. Trigeterozigota genotipni toping? 
A) aaBBCc B) AaBbCc C) AabbCc D) AABBCc 
30. Birinchi belgisi bo’yicha retsessiv, ikkinchi belgisi 
bo’yicha dominant gomozigota, uchinchi belgisi 
bo’yicha geterozigota genotipni ko’rsating? 
A) aaBBCc B) AaBbCc C) AabbCc D) AABBCC 
31. To’rt belgisi bo’yicha retsessiv gomozigota genotipni 
ko’rsating? 
A) aaBBCcdd B) AaBbCcdd
C) AabbCcdd D) aabbccdd 
32. AaBbCcdd genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
( )
33. AaBbCcDd genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
34. aaBbcc genotip qanday ataladi? 
A) digeterozigota 
B) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
C) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha dominant 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
D) birinchi, ikkinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, uchinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
( ) 
35. Birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha dominant 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
genotipdan gameta topish formulasini ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
36. Birinchi belgisi bo’yicha dominant gomozigota, 
ikkinchi, uchinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
genotipdan gameta topish formulasini ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
37. Qaysi genotip eng ko’p gemeta beradi? 
A) AabbCC B) AaBbcc C) aaBbCc D) AaBbCc 
38. Qaysi genotip eng kam gameta beradi? 
A) AabbCC B) AaBbcc C) aaBbCc D) AaBbCc 
39. Qaysi genotip 8 ta gameta beradi? 
A) aaBBCc B) AaBbCc C) AabbCc D) AABBCC 
40. aabbCc genotip qanday ataladi? 
A) digeterozigota 
B) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
C) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha dominant 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
D) birinchi, ikkinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, uchinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
41. AABbCC genotip qanday ataladi? 
A) digeterozigota 
B) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
C) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha dominant 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
D) birinchi, ikkinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, uchinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
42. Gameta topish formulasi 2
2
bo’lgan genotipni 
ko’rsating? 
A) AabbCC C) AaBBcc B) aaBbCc D) AaBbCc 
43. AaX
a
X
a 
genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
44. AaX
A
X
a 
genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
45. A
1
A
1
A
2
a
2 
genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
46. A
1
a
1
A
2
a
2
A
3
a
3 
genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
47. aaX
A
X
a 
genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
48. AaX
a
Y genotipdan gameta topish formulasini 
ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
49. aaBbCcDdX
a
X
a 
genotipdan gameta topish 
formulasini ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
50. Ikki belgisi bo’yicha geterozigota bo’lgan 
genotiplarni ko’rsating? 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd; 3) AaBbCcdd;
4) AABBCcDd; 5) AABbCcDd. 

---

78 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 1,4,5 B) 2,3 C) 1,4 D) 3,4,5 
51. 4 xil gameta beruvchi genotiplarni ko’rsating? 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd;
3) AaBbCcdd; 4) AABBCcDd; 5) AABbCcDd. 
A) 1,4,5 B) 2,3 C) 1,4 D) 3,4,5 
52. Geterozigota genotipni ko’rsating? 
A) AabbCcDD B) AAbbCcdd 
С) AAbbCCdd D) AaBbCcDd 
, Beruniy ATM 
53. Gameta topish formulasi 2
2
bo’lgan genotiplarni 
ko’rsating? 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd;
3) AaBbCcdd; 4) AABBCcDd; 5) AABbCcDd. 
A) 1,4,5 B) 2,3 C) 1,4 D) 3,4,5 
54. Birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha gomozigota 
(retsessiv), ikkinchi, to’rtinchi belgisi bo’yicha 
geterozigota genotipni ko’rsating? 
A) aaBBbbDd C) aabbCcDD 
B) AABbCCDd D) aaBbccDd 
55. Birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha gomozigota 
(retsessiv), ikkinchi, to’rtinchi belgisi bo’yicha 
geterozigota genotip necha xil gameta beradi? 
A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 
56. 16 xil gameta beruvchi genotipni aniqlang? 
A) trigeterozigota 
B) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha retsessiv 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
C) birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha dominant 
gomozigota, ikkinchi belgisi bo’yicha geterozigota 
D) to’rt belgisi bo’yicha geterozigota 
57. Ikki belgisi bo’yicha gomozigota bo’lgan 
genotiplarni ko’rsating? 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd;
3) AaBbCcdd; 4) AABBCcDd; 5) AABbCcDd. 
A) 1,4,5 B) 2,3 C) 1,4 D) 3,4,5 
58. Qaysi genotip eng kam gameta beradi? 
A) AabbCc C) A
1
a
1
A
2
a
2
A
3
a
3
B) AaX
A
X
a
D) AaBBccDDee 
59. AabbCcddeeWwRr genotip necha xil gameta 
beradi? 
A) 2 B) 8 C) 4 D) 16 
60. Qaysi genotip eng ko’p gameta beradi? 
A) AabbCc C) A
1
a
1
A
2
a
2
A
3
a
3
B) AaX
A
X
a
D) AaBBccDDee 
61. 8 xil gameta beruvchi genotiplarni ko’rsating? 
1) AabbCcDD; 2) AabbCcX
a
Y;
3) A
1
a
1
A
2
a
2
A
3
a
3
; 4) AaBBX
A
X
a
;
5) AabbCcddeeQqRr 
A) 1,4,5 B) 2,3 C) 1,4 D) 3,4,5 
62. AabbCcDd genotipda qanday gameta olinmaydi? 
A) abcd B) AbCd C) aBCd D) AbcD 
63. Qaysi genotip AbCd kabi gameta bermaydi? 
A) AABbCCDd C) AabbCCDd 
B) AaBbCcDd D) AABbccDd 
64. aaBBCcDDX
a
X
a 
genotipdan gameta topish 
formulasini ko’rsating? 
A) 2
1
B) 2
2
C) 2
3
D) 2
4
65. Qaysi genotip abCD kabi gameta bermaydi? 
A) AABbCCdd C) AabbCCDd 
B) AaBbCcDd D) AABbccDd 
66. Birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha gomozigota 
(dominant), ikkinchi, to’rtinchi belgisi bo’yicha 
geterozigota genotipni ko’rsating? 
A) aaBBbbDd C) aabbCcDD 
B) AABbCCDd D) aaBbccDd 
67. Birinchi, uchinchi belgisi bo’yicha gomozigota 
(dominant), ikkinchi, to’rtinchi belgisi bo’yicha 
geterozigota genotip necha xil gameta beradi? 
A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 
68. Gameta topish formulasi 2
3
bo’lgan genotiplarni 
ko’rsating? 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd; 3) AaBbCcdd; 4) 
AABBCcDd; 5) AABbCcDd. 
A) 1,4,5 B) 2,3 C) 1,4 D) 3,5 
, Beruniy ATM 

---

79 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MONODURAGAY CHATISHTIRISH 
Bir-birini istisno etuvchi bir juft belgilar bilan farq qiluvchi organizmlarni duragaylash monoduragay 
chatishtirish deyiladi.
Monoduragay chatishtirish bilan tanishamiz.
To’liq dominantlik. Irsiyat qonuniyatlarini o’rganishni G. Mendel monoduragay chatishtirishdan, ya’ni 
faqat bir juft alternativ belgisi bilan farq qiluvchi ota-onalarni duragaylashdan boshladi. Sariq va yashil no’xatlar 
chatishtirilsa, birinchi avlod duragaylari hammasi bir xil, ya’ni sariq rangda bo’ladi. Bu tajribadan birinchi avlod 
duragaylarining bir xilligi qonuni kelib chiqadi. 
Sariq va yashil no’xotlarni chatishtirsak, birinchi avlod duragaylari hammasi bir xil, ya’ni sariq rangda 
bo’ladi. Bu tajribadan birinchi avlod duragaylarining bir xilligi qonuni kelib chiqadi. Birinchi avlodda yuzaga 
chiqqan belgi dominant (lotincha “dominans” – “ustinlik qilish”) ma’nosini beradi, namoyon bo’lmagan belgi esa 
retsessiv (lotincha “recessus” – chekinish) deb ataladi. 
No’xat 
A – sariq 
a – yashil
AA, Aa – sariq 
Aa – yashil
Beruniy ATM 
Tahliliy chatishtirish 
Mendel irsiyatni o’rganishda duragaylarni tahliliy chatishtirish usuli bilan organizmlarning gomozigotali 
yoki geterozigotali ekanligini aniqlash mumkinligini ko’rsatadi. Buning uchun genotipi aniqlanishi zarur bo’lgan 
organizm bilan gomozigota retsessiv individ chatishtiriladi. 
P: ♀ AA x ♂ aa 
G: A a 
F
1
: Aa 
Agar dominant individ gomozigota bo’lsa, bundan chatishtirishda ajralish sodir bo’lmaydi, F
1
duragaylarida 
bir xil bo’ladi. Agar dominant shakllar geterozigota bo’lsa, u holda: 
P: ♀ Aa x ♂ aa 
G: A a a 
F
1
: Aa, aa 
Bunda ajralish ham genotip, ham fenotip jihatdan 1 : 1 nisbatda bo’ladi. Demak, tekshirilayotgan organizm 
geterozigota ekan. Agar tekshirilayotgan individ ikki juft belgisi bilan farqlansa, u holda 
P: ♀ AaBb x ♂ aabb 
G: AB Ab aB ab ab 
F
1
:
♀
♂ 
AB 
Ab 
aB 
Ab 
ab 
AaBb 
Aabb 
aaBb 
Aabb 
Avlodda 4 xil fenotip 1 : 1 : 1 : 1 nisbatda bo’ladi, ya’ni ularning har biri 25 : 25 : 25 : 25 foizga to’g’ri keladi 

---

80 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Chala dominantlik. G. Mendel to monidan o’tkazilgan bu tajribada bir belgi ikkinchi belgi ustidan to’liq 
domi nantlik qiladi. Ammo organizm belgilarining irsiylanishida to’liqsiz dominantlik hodisasi ham uchraydi. 
Ingliz olimi U. Betson o’z tajribalaridan birida qora (AA) va oq (aa) patlarga ega tovuq zotlarini o’zaro
chatishtirdi. Olingan F
1 
avlod (Aa)ning hammasi havorangli patga ega bo’lgan. F
2 
da esa duragaylar 3 xil 
fenotipik sinfga ajralish beradi, ya’ni 1/4 qismi qora, 2/4 qismi havorang, 1/4 qismi oq bo’ldi. Genotipik va 
fenotipik ajralish nisbati 1:2:1 bo’ldi. 
G’o’zada tolaning rangi (qo’ng’ir – AA, novvotrang – Aa, oq – aa), namozshomgulda gultojibarglarning
rangi (qizil – AA, pushti – Aa, oq – aa), odamlarda soch tolasining (jingalak – AA, taram-taram – Aa,
silliq – aa) irsiylanishi oraliq xarakterga ega. 
Kodominantlik. Somatik hujayralarda ikkitadan allel genlar bo’ladi: ular ota-onadan o’tgan. Ko’p 
allellilikda bunday genlar «xillari» bitta populatsiyaga mansub har xil organizmlarda ota-onadan qaysi 
genlar o’tganligiga qarab turlicha bo’ladi. Masalan, odamda qon guruhi uchta allel (A, B, O) ga ega 
bo’lgan gen bilan belgilanadi. Bunda A va B – dominant allellar, O esa retsessiv allel. Shunday qilib,
odamlarda bu allellarning quyidagi kombinatsiyalari uchraydi: OO – birinchi, AA va AO – ikkinchi,
BB va BO – uchinchi, AB – to’r tinchi qon guruhi. Allel genlarning birgalikda biror belgining 
rivojlanishiga bunday ta’siri kodominantlik deyiladi. 
I qon guruh – I
O
I
O 
II qon guruh – I
A
I
A
, I
A
I
O 
III qon guruh – I
B
I
B
, I
B
I
O 
IV qon guruh – I
A
I
B
P: I
A
I
O
x I
B
I
O
G: I
A
I
O
I
B
I
O 
F: I
A
I
B
I
A
I
O
I
B
I
O
I
O
I
O

---

81 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR ISHLASH USULLARI 
1-masala. Drozofila pashshasining tanasining kulrangligi (A), qoraligiga (a) nisbatan dominantlik qiladi. 
Geterozigotali pashshalar o’zaro chatishtirilganda F
1 
da fenotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 3:1 D) 2:1 
Yechilishi:
A – kulrang 
a – qora 
Aa x Aa 
Genotip: 1:2:1 Fenotip: 3:1
Javob:
C 
2-masala. Odamlarda braxidaktiliya (kalta barmoqlik) normal barmoqqa nisbatan dominantlik qiladi.
Normal barmoqli yigit braxidaktiliya bilan kasallangan qizga uylangan va oilada 4 ta farzand bo’lgan, 
farzandlarning necha % otaga o’xshash? (qizning otasi qo’li normal, onasi esa braxidaktiliya bilan kasallangan va 
bu oilada faqat braxidaktiliya bilan kasallangan farzandlar tug’ilgan)
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 100 % 
Yechilishi: 
A – braxidaktiliya (kalta barmoqlilik) 
a – normal barmoq 
qizning otasi qizning onasi , Beruniy ATM 
aa x AA 
qiz 
Aa
yigit qiz 
aa Aa 
a A, a 
A 
A 
a 
Aa 
50 % 
Aa 
50 % 
Javob:
A 
3-masala. G’o’zada tolasining qo’ng’ir rangi gomozigota holatdagi gen bilan ifodalanadi. Ushbu genning 
retsessiv alleli oq rangni yuzaga keltiradi. Geterozigota holdagi individlarda tolasi novvot rangda bo’ladi. Qo’ng’ir 
tolali bilan oq tolali g’o’za navlari chatishtirilganda F
2
dagi duragaylar orasidan 580 tasining tolasi novvot rangli 
bo’lgan. Duragaylardan nechtasi qo’ng’ir rangli tolaga ega? 
A) 1160 B) 290 C) 1740 D) 580 
Yechilishi: 
AA – qo’ng’ir aa – oq Aa – novvot rang 
qo’ng’ir tola oq tola 
AA x aa 
↓ 
F
1
Aa 
A 
a 
A 
AA 
kulrang 
Aa 
kulrang 
a 
Aa 
kulrang 
aa 
qora 

---

82 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Aa x Aa 
F
2 
Genotip: 1:2:1 Fenotip: 1:2:1
Proporsiya: novvot rangli 2 ta --------------- qo’ng’ir tola 1 ta 
novvot rangli 580 ta --------------- x = qo’ng’ir tola 290 ta
Javob
: B 
4-masala. Tovuqlarda gulsimon toj dominant (A), oddiy toj resessiv (a). Tajribada gulsimon tojli tovuqlar 
oddiy tojli xo’roz bilan chatishtirildi. F
1 
duragaylarning fenotipi va genotipi qanday bo’ladi? 
a)
agar F
1 
o’zaro chatishtirilsa, F
2 
da qanday natija kutish mumkin? 
b)
F
1 
oddiy tojli xo’rozlar bilan qayta chatishtirilsa-chi? 
Yechilishi:
Chatishtirishda ishtirok etgan oddiy tojli xo’rozlarning genotipi ma’lum, chunki aa bo’lishi mumkin. 
Gulsimon tojli tovuqlar ikki xil genotipli – AA va Aa bo’ladi. Shuning uchun masala ikki variantda 
yechiladi. 
1. a) P: gulsimon oddiy 
AA x aa 
gameta A a 
F gulsimon
Aa 
b) F
1
gulsimon gulsimon 
Aa x Aa
gameta A a A a
F
2 
gulsimon gulsimon gulsimon oddiy
AA Aa Aa aa 
( ) 
A 
a 
A 
AA 
qo’ng’ir 
tola 
Aa 
novvot 
rangli 
a 
Aa 
novvot 
rangli 
aa 
oq tola 

---

83 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MONODURAGAY CHATISHTIRISH 
1. No’xat o’simlida gulini qizil rangi oq rangga 
nisbatan to’liq dominantlik qiladi. Agar qizil rangi 
gomozigotali no’xat oq rangli no’xat bilan chatishtirilsa 
F
1
avlodning fenotip va genotipi qanday bo’ladi? 
A) fenotip bo’yicha oq; genotip bo’yicha aa 
B) fenotip bo’yicha qizil; genotip bo’yicha AA 
C) fenotip bo’yicha pushti; genotip bo’yicha Aa 
D) fenotip bo’yicha qizil; genotip bo’yicha Aa 
2. No’xat o’simligini gullarini shoxlari uchida 
joylashganligi barg qo’ltig’ida joylashganligiga 
nisbatan resessiv gen hisoblanadi. Agar gullari barg 
qo’ltig’ida joylashgan genotip bo’yicha gomozigotali 
no’xat o’simligi gullari shoxlari uchida joylashgan 
o’simlik bilan o’zaro chatishtirilsa F
1
avlodning fenotip 
va genotipi qanday bo’ladi? 
A) fenotip bo’yicha gullari barg qo’ltig’ida joylashgan; 
genotip bo’yicha esa 
aa
B) fenotip bo’yicha gullari barg qo’ltig’ida joylashgan; 
genotip bo’yicha esa 
Aa
C) fenotip bo’yicha gullari ham barg qo’ltig’ida ham 
shoxlari uchida joylashgan; genotip bo’yicha 
Aa
D) fenotip bo’yicha shoxlari uchida joylashgan; genotip 
bo’yicha 
aa
3. Pomidor o’simligini mevasini qizil rangi (A), pushti 
rangiga (a) nisbatan dominantlik qiladi. Quydagi 
chatishtirishdan qaysi birida ham qizil rangi ham 
pushti rangli pomidor olish mumkin? 
A) AA x aa B) aa x aa 
C) Aa x Aa D) AA x AA 
4. Ikkita belgisi bo’yicha geterozigotali, bitta belgisi 
bo’yicha ressesiv gomozigotali organizmni toping? 
A) 
AABb
B) 
RrHhJJ
C) 
UuEeBBLl
D) 
DdKkww
5. Drozofila pashshasining tanasining kulrangligi (A), 
qoraligiga (a) nisbatan dominantlik qiladi. 
Geterozigotali pashshalar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 312 ta organizm hosil bo’ldi hosil bo’lgan 
organizmlardan nechtasi kulrang tanali pashshalar 
hisoblanadi? 
A) 312 B) 78 C) 156 D) 234
6. Kulrang (
AA
) gomozigotali qo’y bilan qora rangli 
qo’chqorlar (
aa
) chatishtirilganda F
2
da qanday 
fenotipli organizmlar kutish mumkin? 
A) 75 % qora, 25 % kulrang
B) 50 % kulrang, 50 % qora 
C) 25 % qora, 75 % kulrang
D) hammasi kulrang 
7. Quyonlarda quloq suprasining uzunligi qisqaligiga 
nisbatan to’liq dominantlik qiladi. Geterozigotali 
quyonlar chatishtirilganda avlodni 225 tasini quloq 
suprasi kalta bo’lgan quyonchalar tashkil etadi. 
Qolgan nechta quyonchalarni quloq suprasi uzun 
bo’ladi? 
A) 675 B) 225 C) 900 D) 450 
, Beruniy ATM 
8. Oldingi masala bo’yicha F
1
jami qancha quyonchalar 
olingan? 
A) 675 B) 225 C) 900 D) 450 
9. Ikkita belgisi bo’yicha geterozigotali, bitta belgisi 
bo’yicha dominant gomozigotali organizmni toping? 
A) 
AABb
B) 
RrHhJJ
C) 
UuEeBBLl 
D) 
DdKkww
10. Drozofila pashshasining tanasining kulrangligi (A), 
qoraligiga (a) nisbatan dominantlik qiladi. 
Geterozigotali pashshalar o’zaro chatishtirilganda F
1 
da fenotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 3:1 D) 2:1 
11. Odamlarda qo’y ko’z kulrang ko’zga nisbatan 
dominatlik qiladi. Qo’y ko’zli yigit kulrang ko’zli qiz 
bilan turmush qursa ulardan tug’ulgan farzandlarini 
genotiplari qanday bo’ladi? (yigitni otasi bu belgi 
bo’yicha geterozigota, onasini esa bu belgi bo’yicha 
resessiv) 
A) Aa, AA B) aa C) Aa, aa D) Aa, Aa 
12. Ipak qurtining urug’ining qoramtir rangi oq rangi 
ustidan dominantlik qiladi. Geterozigotali kapalaklar 
chatishtirilganda 90 ta qoramtir rangi kapalaklar hosil 
bo’ldi. Ulardan nechtasi xuddi ota-onaga o’xshash 
genotipga ega? 
A) 90 B) 30 C) 120 D) 60 
13. Qaysi chatishtirishda 1:2:1 nisbat kutish mumkin? 
A) 
AA x aa
B) 
aa x aa
C) 
Aa x Aa
D) 
AA x AA
14. Quyonlarda xurpaygan jun (A) silliq junga (a) 
nisbatan dominantlik qiladi. Geterozigotali quyonlar 
chatishtirilganda F
1
da 120 ta quyon olindi. F
1 
dagi 
dominant va resessiv gomozigotali quyon o’zaro 
chatishtirilganda F
2 
da 45 ta quyon olindi. F
1
va F
2
dagi ota-onaga o’xshash genotipga ega quyonlar 
qanchani tashkil etadi? 
A) 105 B) 45 C) 165 D) 75 
15. Qaysi chatishtirishda 100 % uzunquloqli quyonlar 
olish mumkin? 
A) Aa x Aa B) aa x aa
C) Aa x aa D) AA x Aa 
16. Odamlarda braxidaktiliya (kalta barmoqlik) 
normal barmoqqa nisbatan dominantlik qiladi.
Normal barmoqli yigit braxidaktiliya bilan 
kasallangan qizga uylangan va oilada 4 ta farzand 
bo’lgan, farzandlarning nechasa % otaga o’xshash? 
(qizning otasi qo’li normal, onasi esa braxidaktiliya 
bilan kasallangan va bu oilada faqat braxidaktiliya 
bilan kasallangan farzandlar tug’ilgan)
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 100 % 

---

84 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
17. Odamlarda qo’y ko’z kulrang ko’zga nisbatan 
dominatlik qiladi. Qo’y ko’zli yigit kulrang ko’zli qiz 
bilan turmush qursa ulardan tug’ulgan farzandlarini 
necha % ni kulrang ko’zlari farzandlar tashkil etadi? 
(yigitni otasi bu belgi bo’yicha geterozigota, onasini esa 
bu belgi bo’yicha resessiv) 
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 100 % 
18. Qizil rangili (A) pomidor bilan pushti rangli (a) 
pomidorlar o’zaro chatishtiril-ganda F
1
avlodni 
barchasi qizil rangli pomidorlar tashkil qiladi. Ota-ona 
genotiplarini aniqlang? 
A) AA x aa B) aa x aa 
C) Aa x aa D) Aa x AA 
19. Bug’doy o’simligini tezpisharligi (A), kechpisharligi 
(a) ustidan dominantlik qiladi. Tezpisharlik formalari 
tezpisharlik va kechpisharlik formalari bilan o’zaro 
chatishtirilganda genotip bo’yicha 1:2:1 hamda 1:1 
nisbat hosil bo’lishi uchun qanday genotipli o’simliklar 
chatishtirilishi kerak? 
A) AA x aa; Aa x AA B) AA x aa; Aa x Aa 
C) Aa x Aa; Aa x aa D) AA x aa; Aa x aa 
20. Turmush qurgan oila azolari qo’y ko’z bo’lib, 8 ta 
farzand ko’rishdi. Farzandlarning bitta qizi va bitta 
o’g’li ko’k ko’z, qolgan 6 ta farzanddan 3 tasi qiz bola, 3 
tasi o’g’il bola qo’y ko’z. Ota-ona [1] va farzandlarining 
[2] genotipini aniqlang. (Ko’k ko’z resessiv belgi) 
[1] Bb x Bb; [2] BB, Bb, Bb, 
[1] Bb x bb; [2] Bb, bb 
[1] Bb x Bb; [2] BB, Bb, Bb, bb 
[1] BB x bb; [2] BB, Bb, Bb, bb 
21. Odamlarda shapko’rlik (qorong’ida yahshi 
ko’rmaslik) kasalligi dominant ta’sirida yuzaga 
chiqadi. Ushbu gen bo’yicha geterozigotali erkak 
so’glom ayol bilan turmush qurgan. Bunday oilada 
qanday farzandlar tug’iladi? 
A) hammasi sog’lom
B) hammasi shapko’r 
C) yarmi sog’, yarmi shapko’r 
D) 1 tasi shapko’r, 3 tasi sog’lom 
22. Normal va past poyali o’simliklar o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da normal poyali o’simliklar hosil 
bo’lgan. Birinchi avlod duragayini past poyali 
o’simliklar bilan chatishtirilganda F
2
da 72 ta normal 
va 72 ta past bo’yli o’simliklar namoyon bo’lgan. 
Chatishtirishda ishtirok etgan o’simliklar genotipini 
aniqlang.
A) AA x aa B) aa x aa C) Aa x Aa D) Aa x aa 
23. Drozofila pashshasining tanasining kulrangligi (A), 
qoraligiga (a) nisbatan dominantlik qiladi. 
Geterozigotali pashsha-lar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 312 ta organizm hosil bo’ldi. Hosil bo’lgan 
duragaylarning nechtasi genotipi geterezigotali 
hisoblanadi. 
A) 312 B) 78 C) 156 D) 234
24. Qulpunay o’simligini mevasini qizil rangi, oqish 
rangi ustidan to’liqsiz dominantlik qiladi shuning 
uchun geterozigotali holatda meva rangi pushti bo’ladi. 
Geterozigotali o’simliklar chatish-tirilganda F
1
da 
fenotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 3:1 B) 2:1 C) 1:2:1 D) 1:1 
25. G’o’za o’simligida tolasining malla rangi oq rangiga 
nisbatan chala dominatlik qiladi shunung uchun 
geterozigotali holatda novvot rang tolali o’simlik 
rivojlanadi. Novvoot rangli o’simliklar chatshtirilganda 
F
1
da 310 ta ota-onaga o’xshash o’simlik hosil bo’ldi. F
1
dagi malla rangi o’simliklar sonini aniqlang. 
A) 155 B) 310 C) 620 D) 465 
26. Odamlarda sochning jingalakligi silliqligi ustidan 
chala dominantlik qiladi va geterozigotali holatda 
to’lqinsimon bo’ladi. Bir yigit silliq sochli qizga 
uylangan. Bu oilada tug’ilgan farzandlarning sochi 
qanday bo’ladi. (yigitning otasining sochi jingalak 
onasini sochi esa silliq)
A) to’lqinsimon B) silliq
C) jingalak D) ham to’lqinsimon ham silliq 
27. G’o’za o’simligida barg rangining to’q antotsion 
bo’lishi yashil rangga nisbatan to’liqsiz dominantlik 
qiladi va geterozigotali holatda och antotsion rangli 
o’simliklar hosil bo’ladi. Qaysi chatishtirishda to’q, och 
antotsion va yashil rangli o’simliklar hosil bo’ladi. 
A) AA x aa B) aa x aa C) Aa x Aa D) Aa x aa 
28. Qora (AA) va qizil (aa) rangli qoramollar 
chatishtirilganda F
2
dagi fenotipik nisbatni aniqlang. 
A) 1:1 B) 3:1 C) 2:1 D) 2:1:2 
29. Mongoloid ko’zli erkak yevropoid ko’zli ayolga 
uylandi. Agar oilada yevropoid ko’zli qiz bola tug’ilgan 
bo’lsa, keyingi tug’ilajak farzandlarning fenotipini 
aniqlang (mazkur belgilarning genlari autosomalarda 
joylashgan, yevropoid ko’z shakli retsessiv belgi). 
A) o’g’il bolalar mongoloid, qiz bolalar yevropoid ko’zli 
B) o’g’il bolalar yevropoid, qiz bolalar mongoloid ko’zli 
C) 50 % mongoloid, 50 % yevropoid ko’zli farzandlar 
D) 100 % farzandlar mongoloid ko’zli 
30. Rezus-manfiy (Rh
-
) ota-onadan rezus-musbat (Rh
+
) 
bola tug’iladimi? (rezus-musbat Rh
+ 
dominant holda 
irsiylanadi) 
A) faqat og’il bolalar B) faqat qiz bolalar
C) ha D) yo’q 
31. Bir juft beigisi bo’yicha geterozigota organizm 
tahliliy chatishtirilganda fenotip bo’yicha qanday 
nisbatda xilma-xillik yuzaga keladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 3:1 D) 9:3:3:1 
32. Quyonlarda yungning normal uzunligi dominant 
(B), qisqaligi (b) restsessiv belgi hisoblanadi. Quyidagi 
genotipga ega organizmlar Bb x Bb o’zaro chatishtirili-
shidan qanday fenotipli organizmlar hosil bo’lishini 
aniqlang. 
A) 75 % normal yungli, 25 % qisqa yungli 

---

85 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
B) hammasi normal yungli 
C) 50 % normal yungli, 50 % qisqa yungli 
D) 25 % normal, 50 % oraliq, 25 % qisqa yungli 
33. Pomidor mevasining qizil rangi (A) sariq rangi (a) 
ustidan dominantlik qiladi. Tajribada ota-ona 
organizmlar qizil rangga ega edi, lekin ular 
chatishtirilganda 3/4 qizil, 1/4 sariq rangli. pomidor 
hosil bo’ldi. Ota-onaning genotipini aniqlang. 
A) AA x aa 
B) Aa x aa 
C) Aa x Aa 
D) AA x Aa 
34. Pomidor mevasining qizil rangi (A) sariq rangi (a) 
ustidan dominantlik qiladi. Tajribada ota-ona 
organizmlar qizil rangga ega edi, lekin ular 
chatishtirilganda 3/4 qizil, 1/4 sariq rangli pomidor 
hosil bo’ldi. F
1
duragaylarining genotipini aniqlang.
A) 3 AA, 1 aa В) 3 Аа, 1 aa 
С) 2 AA, 1 Aa, 1 aa D) 1 AA, 2 Aa, 1 aa 
35. Odamda qo’yko’zlik dominant, ko’kko’zlik retsessiv 
belgi. Nikohlangan yigit va qizning biri qo’yko’z, 
ikkinchisi esa ko’kko’z bo’lsa, ular farzandlarining ko’zi 
qanday bo’ladi? 
A) 75 % qo’yko’z, 25 % ko’kko’z 
B) 100 % qo’yko’z 
C) 50 % qo’yko’z, 50 % ko’kko’z 
D) 25 % qo’yko’z, 75 % ko’kko’z 
36. Drozofila meva pashshasida normal qanot 
dominant (W), egilgan qanot retsessiv (w) gen ta’sirida 
rivojlanadi. Naslda F
1
da 3:1 nisbat olish uchun 
qanday genotipli pashshalar o’zaro chatishtirilishi 
kerak? 
A) WW x ww B) ww x ww 
C) Ww x Ww D) WW x Ww 
37. Drozofila meva pashshasida normal qanot 
dominant (T), egilgan qanot retsessiv (t) gen ta’sirida 
rivojlanadi. Naslda F
2
da 3:1 nisbat olish uchun 
qanday genotipli pashshalar o’zaro chatishtirilishi 
kerak? 
A) TT x tt B) tt x tt C) Tt x Tt 
D) TT x Tt 
38. Drozofila meva pashshasida normal qanot 
dominant (U), egilgan qanot retsessiv (u) gen ta’sirida 
rivojlanadi. Naslda F
1
da 1:1 nisbat olish uchun 
qanday genotipli pashshalar o’zaro chatishtirilishi 
kerak? 
A) Uu x uu 
B) uu x uu 
C) UuxUu 
D) UUxUu 
39. Ipak qurti lichinkalarining yo’l-yo’lligi (A), bir xil 
rang (a) lichinka ustidan dominantlik qiladi. Yo’l-yo’l 
geterozigotali qurtdan chiqqan kapalak bir xil rangli 
qurtdan chiqqan erkak kapalak bilan chatishtiriladi. 
F
1
bo’g’inning fenotipi va genotipini toping. 
A) 50 % yo’l-yo’l, 50 % bir xil rangli; Aa, aa 
B) 75 % yo’l-yo’l, 25 % bir xil rangli; AA, Aa, Aa, aa 
C) 50 % yo’l-yo’l, 50 % bir xil rangli; AA, aa 
D) 100 % yo’l-yo’l rangli; Aa 
40. Ipak qurti urug’ining qoramtir rangi (A) oq rangi 
(a) ustidan dominantlik qiladi. Geterozigotali urg’ochi 
kapalak shunday erkak kapalak bilan 
chatishtirilishidan qanday fenotipli nasl olinadi? 
A) 25 % qoramtir, 75 % oq 
B) 50 % qoramtir, 50 % oq 
C) 100 % qoramtir 
D) 75 % qoramtir, 25 % oq 
41. G’o’zada tolasining qo’ng’ir rangi gomozigota 
holatdagi gen bilan ifodalanadi. Ushbu genning 
retsessiv alleli oq rangni yuzaga keltiradi. Geterozigota 
holdagi individlarda tolasi novvot rangda bo’ladi. 
Qo’ng’ir tolali bilan oq tolali g’o’za navlari 
chatishtirilganda F
1
da 1800 ta o’simlik olingan. 
Shundan nechtasining tolasi 
novvot rangda bo’ladi?
A) 1800 B) 450 C) 900 D) 1450 
42. Odamlarda sochning jingalak bo’lishi (J), tekis 
bo’lishi (j) geni ustidan chala dominantlik qiladi, 
shuning uchun geterozigotalilarning sochi to’lqinsimon 
bo’ladi. Sochlari to’lqinsimon bo’lgan ayol, sochi tekis 
bo’lgan erkakga turmushga chiqdi. Bu oila 
farzandlarining fenotipi va genotipini aniqlang. 
A) 75 % jingalak va 25 % silliq; JJ, Jj, jj 
B) 100 % to’lqinsimon; Jj 
C) 50 % to’lqinsimon va 50 % silliq; Jj, jj 
D) 50 % jingalak va 50% silliq; JJ, jj 
43. Dengiz cho’chqachalarining silliq junli bo’lishi 
retsessiv genga bog’liq, hurpaygan bo’lishi esa 
dominant gen bilan aniqlanadi. Hurpaygan junli ikkita 
dengiz cho’chqachalari chatishtirilganda, ulardan 36 
tasi hurpaygan va 11 tasi silliq junli bo’ldi. Ularning 
ichida nechtasi dominant gomozigotali ekanligini 
aniqlang. 
A) 12 B) 18 C) 24 D) 36 
44. G’o’zada tolasining qo’ng’ir rangi gomozigota 
holatdagi gen bilan ifodalanadi. Ushbu genning 
retsessiv alleli oq rangni yuzaga keltiradi. Geterozigota 
holdagi individlarda tolasi novvot rangda bo’ladi. 
Qo’ng’ir tolali bilan oq tolali g’o’za navlari 
chatishtirilganda F
2
dagi duragaylar orasidan 580 
tasining tolasi novvot rangli bo’lgan. Duragaylardan 
nechtasi qo’ng’ir rangli tolaga ega? 
A) 1160 B) 290 C) 1740 D) 580 
45. Pushti rangli qulupnaylami o’zaro 
chatishtirilganda olingan avlodlar orasida 1500 
o’simlik qizil rangli chiqdi. Duragaylar orasida 
taxminan nechtasi pushti rangli bo’lgan? 
A) 1500 B) 3000 C) 750 D) 4500 
46. Kulrang shortgorn zotli sigir va buqalarni 
chatishtirish natijasida 270 ta buzoqchalar olindi 
Ulardan 136 tasi ota-ona rangiga o’xshaydi. Qolgan 
buzoqchalarning genotipini, fenotipini va ularning 
miqdorini aniqlang. Bu misolda chatishtirish 
natijasida kulrang, oq va qora rangli mollarning ham 
bo’lishini e’tiborga oling. 

---

86 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) AA, aa - kulrang, oq 90 tadan 
B) Aa, aa - qora, oq 65 tadan 
C) AA, aa - qora, oq 67 tadan 
D) Aa, Aa - kulrang, qora 134 tadan 
47. Sariq va yashil rangli gomozigota bo’lgan 
no’xatlarni chatishtirishda F
2
da fenotip jihatdan 
qanday nisbatda ajralish olish mumkin? 
A) 2:1 B) 1:2:1 C) 3:1 D) 1:1 
48. Qaysi organizm chatishtirilganda F
1
da fenotip 
bo’yicha 1:1 nisbat kuzatiladi? 
A) AA x AA 
B) Aa x Aa 
C) AA x aa 
D) Aa x aa 
49. Odamlarda sochning jingalak bo’lishi (J), tekis 
bo’lishi (j) geni ustidan chala dominantlik qiladi, 
shuning uchun geterozigotalilarning sochi to’lqinsimon 
bo’ladi. Sochlari jingalak bo’lgan ayol, sochi tekis 
bo’lgan erkakga turmushga chiqdi, Bu oila 
farzandlarining fenotipi va genotipini aniqlang. 
A) 75 % jingalak va 25 % silliq; JJ, Jj, jj 
B) 100 % to’lqinsimon; Jj 
C) 50 % to’lqinsimon va 50 % silliq; Jj, jj 
D) 50 % jingalak va 50 % silliq; JJ, jj 
50. Odamlarda sochning jingalak bo’lishi (J), tekis 
bo’lishi (j) geni ustidan chala dominantlik qiladi, 
shuning uchun geterozigotalilarning sochi to’lqinsimon 
bo’ladi. Oiladagi farzandlarning 25% jingalak, 50% 
to’lqinsimon va 25% silliq sochli Ota-ona 
organizmlarining genotipini toping. 
A) JJ x Jj В) JJ x jj C) Jj x Jj D) Jj x jj 
51. Odamlarda kipriklarning uzun bo’lishi W genga, 
kalta bo’lishi w genga bog’liq. Uzun kiprikli ayol bilan 
kalta kiprikli erkak turmushidan 9 ta farzand tug’ildi 
deb faraz qilaylik. Ularning 4 tasi uzun kiprikli, 5 tasi 
kalta kiprikli bo’lsa ota-ona genotipini aniqlang. 
A) ♀ Aa x ♂ aa B) ♀ aa x ♂ AA 
C) ♀ AA x ♂ aa D) ♀ aa x ♂ Aa 
52. Tovuqlarda gulsimon toj dominant (A), oddiy toj (a) 
retsessiv. Tajribada gulsimon tojli tovuqlar oddiy tojli 
xo’rozlar bilan chatishtirildi. F
2
duragaylarining 
fenotipini toping. 
A) 1 ta gulsimon tojli, 2 ta oddiy tojli 
B) 3 ta gulsimon tojli, 1 ta oddiy tojli 
C) 3 ta oddiy tojli, 1 ta gulsimon tojli 
D) 1 ta gulsimon tojli, 1 ta oddiy tojli 
53. Tovuqlarda gulsimon toj dominant (A), oddiy toj (a) 
retsessiv. Tajribada gulsimon tojli tovuqlar oddiq tojli 
xo’rozlar bilan chatishtirildi. F
2
duragaylarining 
genetipik nisbati qanday bo’ladi? 
A) 1:2:1 B) 3:1 C) 1:1:1:1 D) 9:3:3:1 
54. Odamlarda sepkillarning bo’lishi dominant genga, 
sepkillarning bo’lmasligi retsessiv genga bog’liq. 
Sepkilli ayol bilan sepkillari bo’lmagan erkak 
turmushidan beshta farzand tug’ildi deb faraz qilaylik. 
Ularning 3 tasi sepkilli, 2 tasi sepkilsiz bo’lsa, ota-ona 
genotipi qanday bo’ladi? 
A) AA x Aa B) aa x AA 
C) Aa x Aa D) Aa x aa 
55. Tovuqlarda gulsimon toj dominant (A), oddiy toj (a) 
retsessiv. Tajribada gulsimon tojli tovuqlar oddiq tojli 
xo’rozlar bilan chatishtirildi. F
1
duragaylarining 
fenotipi va genotipini toping. 
A) oddiy tojli, Aa B) gulsimon tojli, Aa 
C) gulsimon tojli, AA D) gulsimon tojli, aa 
56. Dukkagi oddiy (dominant) shaklli no’xat navi 
dukkagi bo’g’imli shaklga ega bo’lgan navi bilan 
chatishtirilsa F
2
genotip bo’yicha qanday ajralish 
namoyon bo’ladi? 
A) 3:1 B) 13:3 C) 1:2:1 D) 1:1 
57. Shoxsiz (AA) sigir bilan shoxli 
(aa) buqani 
chatishtirish natijasida F
2
da necha foiz buzoqcha-lar 
shoxli bo’ladi? 
A) 50 B) 75 C) 25 D) 15 
58. Qora rangli geterozigota (Aa) quyonlar o’zaro 
chatishtirilsa olingan duragaylarning necha foizi qora 
rangli gomozigota holatda bo’ladi? 
A) 25 B) 100 C) 50 D) 75 
59. Qora rangli (AA) molni qizil rangli (aa) buqa bilan 
chatishtirilganda, F
2
da necha foiz duragaylar qora 
rangli bo’ladi? 
A) 75 % B) 25 % C) 100 % D) 0 % 
60. Quyonlarda yungning normal uzunligi dominant 
(B), qisqaligi (b) restsessiv belgi hisoblanadi. Quyidagi 
genotipga ega organizmlar Bb x BB o’zaro chatishtirili-
shidan qanday fenotipli organizmlar hosil bo’lishini 
aniqlang. 
A) 75 % normal yungli, 25 % qisqa yungli 
B) hammasi normal yungli 
C) 50 % normal yungli, 50 % qisqa yungli 
D) 25 % normal, 50 % oraliq, 25 % qisqa yungli 
61. Otoskleroz kasalligi o’rta quloq suyakchalarining 
noto’g’ri rivojlanishidan kelib chiqadi. Karlikka olib 
keluvchi bu kasallik autosoma-dominant holda 
irsiylanadi Ota-ona geterozigotali bo’lgan oilada 
gomozigota kasal bolalarning tug’ilish ehtimolligini 
toping. 
A) 50 % B) 100 % C) 25 % D) 75 % 
62. Tajriba uchastkasida no’xat o’simligining 5000 ta 
urug’i ekildi. Ekilgan urug’dan 1210 tasi past bo’yli 
o’simlik bo’lgan. Past bo’yli o’simliklarning irsiylanish 
xarakterini aniqlang. 
A) oraliq 
B) retsessiv 
C) dominant D) epistaz 
63. Tajriba uchastkasida no’xat o’simligining 5000 ta 
urug’i ekildi. Ekilgan urug’dan 1210 tasi past bo’yli 
o’simlik bo’lgan. Ota-ona fenotipini toping. 

---

87 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) uzun va kalta poyali B) normal poyali 
C) kalta poyali D) uzun poyali 
64. Tajriba uchastkasida no’xat o’simligining 5000 ta 
urug’i ekildi. Ekilgan urug’dan 1210 tasi past bo’yli 
o’simlik bo’lgan. Ota-ona genotipini toping. 
A) AaBb x AaBb B) AA x aa 
C) Aa x aa 
D) Aa x Aa 
65. O’rta quloq suyakchalarining noto’g’ri 
rivojlanishidan otoskleroz kasalligi kelib chiqadi. 
Karlikka olib keluvchi bu kasallik autosoma - 
dominant holda irsiylanadi. Ota-ona geterozigotali 
bo’lgan oilada genotipi ota-onakiga o’xshash 
bolalarning tug’ilish ehtimolini toping. 
A) 75 % B) 25 % С) 100 % D) 50 % 
66. Otoskleroz - o’rta quloq suyakchalarining noto’g’ri 
rivojlanishidan kelib chiqadi. Karlikka olib keluvchi bu 
kasallik autosoma dominant holda irsiylanadi. Ota-ona 
geterozigotali bo’lgan oilada sog’lom bola tug’ilish 
ehtimolini toping. 
A) 100 % B) 75 % C) 50 % D) 25 % 
67. Otoskleroz - o’rta quloq suyakchalarining noto’g’ri 
rivoj lanishidan kelib chiqadi. Karlikka olib keluvchi 
bu kasallik autosoma dominant holda irsiylanadi. Ota-
ona geterozigotali bo’lgan oilada kasal bola tug’ilish 
ehtimolini toping. 
A) 100 % B) 75 % C) 50 % D) 25 % 
68. Otoskleroz - o’rta quloq suyakchalarining noto’g’ri 
rivojlanishidan kelib chiqadi. Karlikka olib keluvchi bu 
kasallik autosoma dominant holda irsiylanadi. Ota-ona 
geterozigotali bo’lgan oilada genotipi ota-onanikiga 
o’xshash bolalarning tug’ilish ehtimolini toping. 
A) 100 % B) 75 % C) 50 % D) 25 % 
69. Otoskleroz - o’rta quloq suyakchalarining noto’g’ri 
rivojlanishidan kelib chiqadi. Karlikka olib keluvchi bu 
kasallik autosoma dominant holda irsiylanadi. Ota-ona 
geterozigotali bo’lgan oilada gomozigota kasal 
bolalarning tug’ilish ehtimolini toping. 
A) 100 % B) 75 % C) 50 % D) 25 % 
( ) 

---

88 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
DIDURAGAY VA POLIDURAGAY CHATISHTIRISH
Diduragay chatishtirishda duragaylash uchun ikki juft bir-birini inkor qiluvchi belgilar olinadi, masalan 
rangi va shakli bilan farq qiluvchi no’xotlar chatishtiriladi. 
, Beruniy ATM 
Digomozigotali organizmlarni chatishtirishdan boshlaymiz:
P: ♀ AABB x ♂ aabb genotip 16 (100%) AaBb 
G: 4 AB 4 ab
F
1
: 16 AaBb fenotip 16 (100%) AB 
Birinchi avlod bir xilligi qonunining yuzaga chiqqanligini ko’ramiz. So’ngra hosil bo’lgan digeterozigot 
duragaylar o’zaro chatishtiriladi. 
P: (F
1
) ♀ AaBb x ♂ AaBb 
G: AA Ab aB ab AA Ab aB ab
Hosil bo’lgan gibridlarni tahlil qilish oson bo’lishi uchun ingliz olimi Pennet tavsiya etgan panjaradan 
foydalanamiz. 

---

89 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Uch, to’rt va undan ko’p belgilari bilan tafovut qiladigan formalarni chatishishidan hosil bo’lgan 
organizmlar poliduragaylar deb nomlanadi. Masalan, no’xatning doni sariq, sirti tekis, gultojibargi qizilbo’lgan 
navi doni yashil, sirti burushgan, gultojibargi oq rangda bo’lgan navi bilan chatishtirilsa F
1 
duragaylarning doni 
sariq, sirti tekis, gultojibarglari qizil rangda bo’ladi. 
Agar F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilsa 8 xil urg’ochi gametalar, 8 xil gametalar erkak qo’shilishi 
oqibatida 64 ta zigota hosil bo’ladi. Ularning fenotipi: 27 ta doni sariq, tekis, guli qizil, 9 ta doni sariq, tekis, guli 
oq, 9 ta doni sariq, burushgan, guli oq, 9 ta doni yashil, tekis, guli qizil, 3 ta doni sariq, burushgan, guli oq, 3 ta 
doni yashil, tekis, guli oq, 3 ta doniyashil, burushgan, guli qizil, 1 ta doni yashil, burushgan, guli oq bo’ladi.
AaBbCc x AaBbCc 
ABC 
ABc 
AbC 
Abc 
aBC 
aBc 
abC 
abc 
ABC AABBCC AABBCc AABbCC AABbCc AaBBCC AaBBCc AaBbCC AaBbCc 
ABc AABBCc AABBcc AABbCc AABbcc AaBBCc AaBBcc 
AaBbCc 
AaBbcc 
AbC AABbCC AABbCc AAbbCC AAbbCc AaBbCC AaBbCc AabbCC 
AabbCc 
Abc 
AABbCc 
AABbcc 
AAbbCc 
AAbbcc 
AaBbCc 
AaBbcc 
AabbCc 
Aabbcc 
aBC AaBBCC AaBBCc AaBbCC AaBbCc aaBBCC aaBBCc aaBbCC 
aaBbcc 
aBc 
AaBBCc 
AaBBcc 
AaBbCc 
Aabbcc 
aaBBCc 
aaBBcc 
aaBbCc 
aaBbcc 
abC AaBbCC AaBbCc AabbCC 
AabbCc 
aaBbCC 
aaBbCc 
aabbCC 
aabbCc 
abc 
AaBbCc 
AaBbcc 
AabbCc 
Aabbcc 
aaBbCc 
aaBbcc 
aabbCc 
aabbcc 
, Beruniy ATM

---

90 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
1-masala. Xushbo’y gulli no’xat donining shakli silliq va rangi sariq bo’lgan digeterozigota 
formasi bilan 1-belgisi bo’yicha dominant gomozigotali, 2-belgisi bo’yicha esa geterozigota no’xat 
chatishtirilsa, F
1
da ikkala belgisi bo’yicha dominant genga ega farzandlar sonini toping. 
A) 2 ta B) 4 ta C) 6 ta D) 8 ta 
Yechilishi:
Birinchi navbatda ota va onaning genotipini yozamiz: AaBb x AABb. Endi har bir 
belgini alohida olib chatishtiramiz, ya’ni quyidagilarni bajaramiz: Aa x AA; Bb x Bb Birinchi, ya’ni A 
belgini chatishtirganimizda 2 ta (Aa; AA), ikkinchi belgini chatishtirganimizda esa 4 ta (BB; Bb; Bb; 
bb) farzand hosil bo’ladi deb qaraylik, so’ngra birinchi va ikkinchi chatishtirishda hosil bo’lgan 
farzandlarni yonma-yon yozamiz: AABB; AABb; AABb; AAbb; AaBB; AaBb; AaBb; Aabb lar hosil 
bo’ladi. Bularning orasidan savolda so’ralgan individlarni sanaymiz. Demak, 2 ta belgisi bo’yicha 
dominant genga ega farzandlar soni 6 ta.
To’g’ri javob С. 
Usulning asosiy qismi.
Buning uchun 1-belgini chatishtirganimizda hosil bo’lgan farzandlar 
orasidan dominant gen egalarining sonini 2-belgini chatishtirganimizda hosil bo’lgan dominant genli 
farzandlar soniga ko’paytiramiz. Buni ko’paytirishimizdan maqsad oddiy, ya’ni o’sha biz yonma-yon 
yozib topgan ikki belgisi bo’yicha dominant farzandlar hosil qilgan kombinatsiyalar sonini topishdir. 
Demak, 2x3=6 bo’lar ekan. 
2-masala. Genotipi AaBB bo’lgan erkak va genotipi AaBb bo’lgan ayol nikohidan tug’ilishi 
mumkin bo’lgan farzandlarning necha % i AaBB genotipga ega? 
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 12,5 % 
Yechilishi:
Dastavval ota-ona genotipini yozib olamiz: AaBB x AaBb. 
Endi har bir belgini alohida chatishtiramiz: Aa x Aa; BB x Bb 1-chatishtirishdan AA; Aa; Aa; aa; 
2-sidan esa BB va Bb lar hosil bo’ladi. Keyingi qadamda tug’ilishi mumkin bo’lgan jami farzandlarni 
alohida chatishtirib topilgan belgilarni yonma-yon yozib topamiz. Demak, quyidagi genotiplar kelib 
chiqadi: AABB; AABb; AaBB; AaBb; AaBB; AaBb; aaBB; aaBb. Bu farzandlar orasida AaBB 
genotiplilar 2 ta, ya’ni 25 %. Buni topishni ko’paytirish yo’liga to’xtaladigan bo’lsak, belgilarni alohida 
chatishtirganimizda hosil bo’lgan Aa larning sonini BB lar soniga ko’paytiramiz, ya’ni 2x1=2. Bizga 
kerakli AaBB genotipli individ 2 ta ekan. Jami farzandlarni topishda ota-ona genotipidagi genlar necha 
xil gameta hosil qilishini aniqlab, ularni bir-biriga ko’paytiramiz: 2x1x2x2=8. Endi foizni topamiz. 
2/8x100% = 25% 
To’g’ri javob В. 
3-masala. No’xat donining shakli silliq, rangi esa sariq bo’lgan digeterozigota organizm 
chatishtirilganda F
1
da necha xil genotipik sinf hosil bo’ladi? 
A) 4 xil B) 7 xil C) 3 xil D) 9 xil 
Yechilishi:
Ota-ona genotipi yoziladi: AaBb x AaBb. So’ngra avvalgi masalalarda bajarganimizdek 
har bir belgini alohida-alohida chatishtirganimizda 1-chatishtirishda AA; Aa; Aa; aa, 2-sida esa BB; 
Bb; Bb; bb hosil bo’ladi. Ularda genotipik nisbat 1:2:1 va 1:2:1 bo’lib, 3 xil 1-chatishtirishda va yana 3 
xil 2-chatishtirishda genotipik sinflar hosil bo’ladi. 
To’g’ri javob D. 
4-masala. AaBb x Aabb chatishtirilganda F
1
dagi fenotipik sinflar sonini toping. 
A) 4 B) 6 C) 2 D) 3 
Yechilishi:
Avvalambor, har bir belgini alohida olib chatishtiramiz va har bir chatishtirishdagi 
fenotipik nisbatlarni yozib olamiz. Aa x Aa 3(AA; Aa; Aa):1(aa) va Bb x bb 1(Bb):1(bb) hosil bo’ladi. A 
belgini chatishtirganimizda hosil bo’lgan 3 ta, ya’ni AA; Aa; Aa ni yaxlitligicha a guruh deb belgilab 
olaylik. aa genotipni esa b guruh deb qaraymiz. 2-belgi bo’lmish В ni chatishtirishdan hosil bo’lgan Bb 
ni с guruh, bb ni esa d deb shartli ravishda olamiz. a, b va c, d larni kombinatsiyalar sonini topish 
orqali necha xil fenotipik sinf hosil bo’lishini aniqlaymiz. Ammo a va b yoki с va d bir-biri bilan 
kombinatsiya hosil qilmaydi. Chunki a va b guruh A belgini с va d guruh В belgini ifodalaydi. Endi 
ularni yonma-yon yozsak, kombinatsiyalar soni kelib chiqadi. ac (bu kombinatsiyada a ning o’rnida 
dastlabki 3 ta A belgi, ya’ni AA; Aa; Aa larni qo’yish mumkin. с ning o’rnida esa Bb ni qo’ysak bo’ladi) 
ad; bc; bd. Demak, 4 xil fenotipik sinf hosil bo’lar ekan. 
To’g’ri javob A.

---

91 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
5-masala. AaBbСс genotipli organizmda birinchi juft allel gen oraliq irsiylanadi. Shunday 
genotipli organizmlar o'zaro chatishtirilganda fenotipik (a), genotipik (b) sinflar sonini aniqlang. 
A) a-9; b-27 B) a-12; b-27 C) a-8; b-27 D) a-4; b-9 
Yechilishi:
AaBbCc genotipli organizmda birinchi juft Aa geni oraliq irsiylanadi, qolgan ikki juft 
BbCc genlari esa to'liq irsiylanadi. Ularning fenotiplari noma'lumligi uchun raqamlar orqali ifodalab 
olamiz. 
Masalan, A geni genotipiga ko'ra 3 xil fenotip namoyon qiladi, AA-1; Aa-2; aa-3; Bb va Cc genlari esa 
to'liq irsiylangani uchun 2 xil fenotip namoyon qiladi, ya'ni BB va Bb - 1, bb-2; CC va Cc-1; cc-2. 
AaBbCc x AaBbCc 
ABC 
ABc 
AbC 
Abc 
aBC 
aBc 
abC 
Abc 
ABC 1 1 1 
AABBCC 
1 1 1
AABBCc 
1 1 1
AABbCC 
1 1 1 
AABbCc 
2 1 1 
AaBBCC 
2 1 1
AaBBCc 
2 1 1
AaBbCC 
2 1 1 
AaBbCc 
ABc 1 1 1 
AABBCc 
1 1 2 
AABBcc 
1 1 1 
AABbCc 
1 1 2 
AABbcc 
2 1 1
AaBBCc 
2 1 2
AaBBcc 
2 1 1 
AaBbCc 
2 1 2 
AaBbcc 
AbC 1 1 1
AABbCC 
1 1 1 
AABbCc 
1 2 1 
AAbbCC 
1 2 1 
AAbbCc 
2 1 1 
AaBbCC 
2 1 1 
AaBbCc 
2 2 1 
AabbCC 
2 2 1 
AabbCc 
Abc 1 1 1 
AABbCc 
1 1 2 
AABbcc 
1 2 1 
AAbbCc 
1 2 2 
AAbbcc 
2 1 1 
AaBbCc 
2 1 2 
AaBbcc 
2 2 1 
AabbCc 
2 2 2 
Aabbcc 
aBC 2 1 1 
AaBBCC 
2 1 1 
AaBBCc 
2 1 1 
AaBbCC 
2 1 1 
AaBbCc 
3 1 1 
aaBBCC 
3 1 1
aaBBCc 
3 1 1 
aaBbCC 
3 1 1 
aaBbcc 
aBc 2 1 1 
AaBBCc 
2 1 2 
AaBBcc 
2 1 1 
AaBbCc 
2 1 2 
Aabbcc 
3 1 1 
aaBBCc 
3 1 2 
aaBBcc 
3 1 1 
aaBbCc 
3 1 2 
aaBbcc 
abC 2 1 1 
AaBbCC 
2 1 1 
AaBbCc 
2 2 1 
AabbCC 
2 2 1 
AabbCc 
3 1 1 
aaBbCC 
3 1 1 
aaBbCc 
3 2 1 
aabbCC 
3 1 1 
aabbCc 
abc 2 1 1 
AaBbCc 
2 1 2 
AaBbcc 
2 2 1 
AabbCc 
2 2 2 
Aabbcc 
3 1 1 
aaBbCc 
3 1 2 
aaBbcc 
3 2 1 
aabbCc 
3 2 2 
aabbcc 
Jadvaldagi qora rang bilan belgilangan raqamlarga qarang, ular 12 xil bo'lib, qolganlari ularning 
takroridir, demak, Fenotipik sinflar soni 12 ta ekan. 
Jadvalda qora rang bilan belgilangan genotiplarga qarang. Ular 27 ta bo'lib, qolgan genotiplar 
ularning takroridir. Demak genotipik sinflar soni 27 ta ekan. To'g'ri javob В. 
( ) 

---

92 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik 
qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha geterozi 
gotali) yigit malla sochli, sepkilsiz ayol bilan turmush 
qursa, avlodda qanday genotiplilar olinmaydi? 
A) AaBB, aaBB B) Aabb, aaBb
C) AaBb, Aabb
D) AaBb, aabb 
2. Maymunjon gulkosachasining shakli normal bo’lishi 
chala dominant gen, bargsimon shakli esa genning 
retsessiv alleli bilan ifodalanadi. Geterozigotalarda 
kosachalar shakli o’rtacha bo’ladi. Maymunjon 
poyasining tukli bo’lishi tuksiz ustidan dominantlik 
qiladi. Bu belgilar birikmagan holda irsiylanadi. Ikki 
belgi bo’yicha geterozigotalilar o’zaro chatish-tirilganda 
fenotip bo’yicha qanday nisbatda ajralish namoyon bo’ladi? 
A) 1:2:1 B) 1:2:1:2:4:2:1:2:1
C) 3:6:3:1:2:1 D) 9:3:3:1 
3. Ikki juft belgisi bo’yicha geterozigota 
organizm, ikkala belgisi bilan gomozigota 
retsessiv bo’lgan organizm bilan 
chatishtirilganda genotip bo’yicha qanday
nisbatda ajralish sodir bo’ladi? 
A) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 B) 9:3:3;1
C) 1:1:1:1 D) 1:1 
4. Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik 
qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali) yigit, malla sochli, sepkilsiz ayol bilan 
turmush qursa, avlodda genotip bo’yicha qanday 
ajralish olinadi? 
A) 1:1:1:1 B) 1:4:6:4:1 C) 1:2:1 D) 9:3:3:1 
5. Otasi qora sochli sepkilli, onasi malla sochli 
sepkilsiz yigit otasi malla sochli sepklli, onasi qora 
sochli sepkilsiz qizga uylangan. Bu nikohdan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi ota-onaga genotip jihatdan 
o’xshaydi?
A) 18,75 B) 12,5 C) 25 D) 6,25
6. G’o’za bargini qirqma bo’lishi o’yma bo’lishi ustidan 
chala dominantlik qiladi, geterozigotalilarni bargi 
panjasimon bo’ladi, bargini to’q yashil bo’lishi och 
yashil bo’lishi ustidan chala dominantlik qiladi.
Geterozigotalilarni bargi yashil bo’ladi. Panjasimon 
yashil bargli g’o’za navlari o’zaro chatishtirilganda F
1 
da 960 ta o’simlik olingan bo’lsa ulardan nechtasi 
digeterozigota genotipga ega bo’ladi? 
A) 240 B) 40 C) 120 D) 480 
7. G’o’za o’simligida bargning qirqma bo’lishi o’yma 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalar 
panjasimon shaklga ega. Tolasining malla bo’lishi oq 
rangi ustidan chala dominantlik qiladi, getorozigotalar 
novvotrang rangda bo’ladi. Digeterozigota ota 
onalardan olingan avlodlarning necha foizini 
panjasimon bargli, novvotrang tolali o’simliklar tashkil 
qiladi? 
A) 25 B) 12,50 C) 18,75 D) 6,25 
8. Itlarda junning qora rangi va quloqlarning osilib 
turishi, junning qo’ng’ir rangi va quloqning tikka 
turishi ustidan dominantlik qiladi. “Tozi” zotli qora, 
quloqlari osilib turuvchi it zoti bilan qo’ng’ir junli 
quloqlari tik turuvchi zotlari chatishtirilib olingan 
kuchuklar o’zaro bir-biri bilan chatishtirilgan. Olingan 
kuchuklarning nechtasi fenotip bo’yicha F
1
da olingan 
kuchuklarga o’xshash bo’ladi?
A) 3 B) 4 C) 9 D) 1 
9. Odamlarda kiprikning uzun bo’lishi kalta bo’lishi 
ustidan, sindaktiliya esa normal barmoqqa nisbatan 
dominantlik qiladi. Uzun kiprikli, tutash barmoqli 
erkak, kalta kiprikli normal barmoqli ayol bilan 
turmush qurgan. Ushbu nikohdan faqat ota kabi 
kiprikli kasal farzand tug’ilgan. Ota-onaning va 
farzandning genotipi ko’rsating? 
A) AABB x aaBB; AaBB
B) AABB x aabb; AaBb 
C) aaBB x AAbb; AaBb
D) AAaa x aaBB; AaBb 
10. No’xot o’simligida mevaning yashil bo’lishi sariq 
bo’lishiga, burishgan bo’lishi silliq bo’lishiga nisbatan 
resessivdir. Digeterozigota genotipli o’simliklardan 
avlodlarda donning silliq bo’lishi burishgan bo’lishiga 
nisbatan ajralish ro’y beradi? 
A) 4:1 B) 12:4 C) 16:9 D) 12:3 
11. Ikkita belgisi bo’yicha geterozigotali, bitta belgisi 
bo’yicha ressesiv gomozigotali organizmni toping? 
A) AABb B) RrHhJJ
C) UuEeBBLl D) DdKkww 
12. Pomidor o’simligida mevasining qizil rangi (A), 
pushti rangi (a) ustidan, dumaloq shakli (B), noksimon 
(b) shakli ustidan dominantlik qiladi. Quyidagi 
genotipli o’simliklarning qaysi biri chatishtirilganda 3 
ta qizil dumaloq, 3 ta qizil noksimon, 1 ta pushti 
dumaloq, 1 ta pushti noksimon pomidor mevalari hosil 
bo’ladi? 
A) AAbb x aaBB B) AaBb x AaBB 
C) AaBb x aabb D) AaBb x Aabb 
13. Qovoq o’simligida mevasi etining oq rangi (A), sariq 
rangi (a) ustidan, mevasining disksimon shakli (B), 
yumaloq (b) shakli ustidan dominantlik qiladi. 
Quyidagi genotipli o’simliklarning qaysi biri 
chatishtirilganda oq disksimon, oq yumaloq, sariq 
disksimon, sariq yumaloq shakllari hosil bo’ladi? 
A) AAbb x aaBB B) Aabb x aaBb 
C) AaBb x aaBB D) AaBb x Aabb 
14. Qovoq o’simligida mevasi etining oq rangi (A), sariq 
rangi (a) ustidan, mevasining disksimon shakli (B), 
yumaloq (b) shakli ustidan dominantlik qiladi. 
Quyidagi genotipli o’simliklarning qaysi biri 
chatishtirilganda 1:1:1:1 oq disksimon, oq yumaloq, 
sariq disksimon, sariq yumaloq shakllari hosil bo’ladi? 

---

93 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
1) AaBB x AaBb; 2) AaBb x aabb; 3) AABB x aaBB; 4) 
AaBb x AABb; 5) Aabb x aaBb 
A) 2,3,4 B) 2,5 C) 1,2 D) 2,5,3 
15. Qaysi chatishtirishda fenotip va genotip bo’yicha 
bir xil nisbat olinadi? 
A) AAbb x aaBB B) AaBb x AaBB 
C) AaBb x aabb D) AaBb x Aabb 
16. Pomidor o’simligida mevasining qizil rangi (A), 
pushti rangi (a) ustidan, dumaloq shakli (B), noksimon 
(b) shakli ustidan dominantlik qiladi. Quyidagi 
genotipli o’simliklarning qaysi biri chatishtirilganda 25 
% qizil dumaloq, 25 % qizil noksimon, 25 % pushti 
dumaloq, 25 % pushti noksimon pomidorlar va 50 % 
qizil dumaloq, 50 % pushti noksimon mevalar hosil 
bo’ladi? 
1) AaBb x AaBB; 2) AABB x aabb;
3) aaBb x Aabb; 4) aabb x aabb;
5) AaBB x aaBb; 6) AaBb x AABb; 
7) AAbb x AaBB; 8) AABb x AABb 
A) 7-8 B) 3-5 C) 1-3 D) 2-4 
17. Quyonlarda junning hurpaygan bo’lishi silliqligi 
ustidan, qora bo’lishi oq bo’lishi ustidan to’liq 
dominantlik qiladi. Digeterozigota ota-onadan 
tug’ilgan 320 ta avloddan nechtasi ota-onaga fenotip va 
genotip jihatdan o’xshash bo’ladi? 
A) 180 B) 80 C) 120 D) 60 
18. Qaysi chatishtirishda 2 ta hurpayga qora, 2 ta silliq 
qora quyonlar hosil bo’ladi? 
A) AAbb x aaBB B) AaBB x aaBb 
C) AaBb x aabb D) AaBb x Aabb 
19. Tarvuz mevasining dumaloq shakli uzunchoq 
shakliga nisbatan dominant, chipor bo’lishi yashil 
bo’lishiga nisbatan retsessivdir. Yumaloq chipor 
fo’rmali tarvuz, uzunchoq yashil formasi bilan 
chatishtirilib F
1
da faqat bir xil fenotipli tarvuzlar 
olingan. F
2
da olingan avlodlar ichida eng ko’pchilikni 
tashkil qiluvchi tarvuzlarning fenotipi va foizini 
ko’rsating? 
A) dumaloq chipor; 56,25%
C) uzunchoq chipor; 18,75% 
B) uzunchoq yashil; 25%
D) dumaloq yashil; 56,25% 
20. G’o’za o’simligida bargning qirqma bo’lishi o’yma 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalar 
panjasimon shaklga ega. Tolasining malla bo’lishi oq 
rangi ustidan chala dominantlik qiladi, getorozigotalar 
novvotrang rangda bo’ladi. Digeterozigota o’simliklar 
o’zaro chatishtirilganda qanday fenotipik ajralish ro’y 
beradi? 
A) 1:2:1 B) 1:2:1:2:4:2:1:2:1
C) 3:6:3:1:2:1 D) 9:3:3:1 
21. G’o’za bargini to’q yashil bo’lishi och yashil bo’lishi
ustidan chala dominantlik qiladi. Geterozigotalilarni 
bargi yashil bo’ladi. Tolasining malla bo’lishi oq rangi 
ustidan chala dominantlik qiladi, getorozigotalar 
novvotrang rangda bo’ladi. Digeterozigota ota 
onalardan olingan avlodlarning necha foizini och yashil 
bargli, novvotrang tolali o’simliklar tashkil qiladi? 
A) 25 B) 12,50 C) 18,75 D) 6,25 
22. Agar diduragay chatishtirishda har ikkila 
dominant belgi o’z alleli ustidan chala dominantlik 
qilsa, u holda F
2
da nechta fenotipik guruh hosil 
bo’ladi? 
A) 4 B) 6 C) 9 D) 16 
23. G’o’za o’simligida hosil shohining cheklanmaganligi 
cheklanganligi ustidan to’la dominantlik qiladi, 
tolasining malla bo’lishi oq rangi ustidan chala 
dominantlik qiladi, getorozigotalar novvotrang rangda 
bo’ladi. Quyidagi genotiplardan qaysi biri 
cheklanmagan novvotrang tola fenotipni ifodalaydi. 
1) AABB; 2) AABb; 3) AAbb; 4) aabb;
5) AaBb; 6) aaBb; 7) aaBB 
A) 1,2,5 B) 3,6 C) 2,5 D) 6,7 
24. Bulg’or garmdorisida qizil bo’lishi yashilligi ustidan 
dominantlik qiladi, yupqa etli bo’lishi retsessiv genga 
bog’liq. Agar geterozigota qizil, qalin etli garmdorini 
ikki belgisi bo’yicha retsessiv xili bilan 
chatishtirilganda keyingi bo’g’inda qanday fenotipli 
garmdorilar olinadi? 
A) 50 % qizil yupqa; 50 % yashil yupqa 
B) 25 % qizil yupqa; 25 % qizil qalin; 25 % yashil 
yupqa; 25% yashil qalin 
C) 25 % qizil yupqa; 50 % yashil qalin; 25 % qizil qalin 
D) 75 % qizil yupqa; 25 % yashil qalin 
25. Agar diduragay chatishtirishda har ikkila 
dominant belgi o’z alleli ustidan to’la dominantlik 
qilsa, u holda F
2
da nechta fenotipik guruh hosil 
bo’ladi? 
A) 4 B) 6 C) 9 D) 16 
26. Digeterozigota genotipli ota-onadan olingan 
avlodlarning necha foizi aaBb genotipli bo’ladi? 
A) 25 B) 12,50 C) 18,75 D) 6,25 
27. Bulg’or garmdorisida qizil bo’lishi yashilligi ustidan 
dominantlik qiladi, yupqa etli bo’lishi retsessiv genga 
bog’liq. Agar Aabb x aabb chatishtirilganda keyingi 
bo’g’inda qanday fenotipli garmdorilar olinadi? 
A) 50 % qizil yupqa; 50% yashil yupqa 
B) 25 % qizil yupqa; 25 % qizil qalin; 25% yashil yupqa; 
25% yashil qalin 
C) 25 % qizil yupqa; 50 % yashil qalin; 25 % qizil qalin 
D) 75% qizil yupqa; 25 % yashil qalin 
28. Tarvuz mevasining dumaloq shakli uzunchoq 
shakliga nisbatan dominant, chipor bo’lishi yashil 
bo’lishiga nisbatan retsessivdir. AaBb x aaBb genotipli 
o’simliklar o’zaro chatishtirilganda qanday fenotipik 
ajralish ro’y beradi? 
A) 3:2:2:1 B) 1:1:1:1
C) 3:1:3:1 D) 1:1:1:1:1:1:1:1 

---

94 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
29. G’o’za o’simligida hosil shohining cheklanmaganligi 
cheklanganligi ustidan to’la dominantlik qiladi, 
tolasining malla bo’lishi oq rangi ustidan chala 
dominantlik qiladi, getorozigotalar novvotrang rangda 
bo’ladi. Quyidagi genotiplardan qaysi biri 
cheklanmagan malla tola fenotipni ifodalaydi. 
1) AABB; 2) AABb; 3) AAbb; 4) aabb;
5) AaBb; 6) aaBb; 7) aaBB 
A) 1,2,5 B) 3,6 C) 2,5 D) 1 
30. Quyonlarda junning hurpaygan bo’lishi silliqligi 
ustidan, qora bo’lishi oq bo’lishi ustidan to’liq 
dominantlik qiladi. Qaysi chatishtirishda faqat ota-
onaga o’xshash fenotipli avlodlar olish mumkin? 
A) 
AAbb x aaBB
B) 
AaBb x AABB
B) 
AaBb x aabb
D) 
AaBb x Aabb
31. Maymunjon gulkosachasining shakli normal bo’lishi 
chala dominant gen, bargsimon shakli esa genning 
retsessiv alleli bilan ifodalanadi. Geterozigotalarda 
kosachalar shakli o’rtacha bo’ladi. Maymunjon 
poyasining tukli bo’lishi tuksiz ustidan dominantlik 
qiladi. Bu belgilar birikmagan holda irsiylanadi. 
AaBb x 
aaBb
genotipli o’simliklar o’zaro chatishtirilib 160 ta 
avlod olingan. Olingan avlodlarning nechtasi ota-onaga 
fenotip jihatidan o’xshash bo’ladi? 
A) 160 B) 120 C) 80 D) 140 
32. Odamlarda kiprikning uzun bo’lishi kalta bo’lishi 
ustidan, sindaktiliya esa normal barmoqqa nisbatan 
dominantlik qiladi. Digeterozigotali genotipli ota-
onadan tug’ilgan. Uzun kiprikli, sindaktiliya bilan 
kasallangan bolalar necha foizni tashkil qiladi? 
A) 60% B) 56,25% C) 25% D) 18,75% 
33. Tajribada loviyaning 9 juft belgisining 
irsiylanishi kuzatilmoqda. Agar loviyada 
birlamchi sperma quyidagicha 
(
AaBbCCddEeFfHHIiMM
) genotipga ega bo’lsa, 
spermatogenez jarayonining yetilish bosqichida necha 
xil gameta hosil bo’ladi? 
A) 32 B) 128 C) 9 D) 64 
34. AaBbddEe genotipli organizmlarda qanday 
gametalar hosil bo’ladi? 
A) 
ABdE, AbdE, ABde, Abde, aBDE, aBde, 
abdE, abde
B) 
ABdE, AbdE, ABDe, Abde, aBdE, aBde, 
abdE, abde
C) 
ABdE, AbdE, ABde, Abde, aBdE, aBde, 
abdE, abde
D) 
aBdE, AbdE, ABde, AbDE, aBdE, aBde, 
abdE, abde
35. Qaysi genotipli organizmlar ikkita (1), to’rtta (2), 
sakkizta (3), va o’n oltita (4) gametalar hosil qiladi? 
a) aabbccDd; b) aaBbCcdd; c) AABBccdd; 
d) AabbCcDd; e) AaBbCcDDEe; f) aaBbccddee;
j) AabbCCDd; k) aaBbccDdEe; l) aaBbCcDdEe
A) 1-a, f; 2-b, j; 3-d, k; 4-е, 1 
B) 1-a, f; 2-d, k; 3-f, b; 4-е, 1 
C) 1-a, j; 2-f, k; 3-d, b; 4-c, 1 
D) 1-a, c; 2-b, k; 3-d, l; 4-e, f 
36. Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik 
qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali) yigit malla sochli, sepkilsiz ayol bilan 
turmush qursa, avlodda fenotip bo’yicha qanday 
ajralish olinadi? 
A) 1:2:1 В) 1:1:1:1 С) 9:3:3:1 D) 1:4:6:4:1 
37. Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik 
qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali) yigit malla sochli, sepkilsiz ayol bilan 
turmush qursa, avlodda genotip bo’yicha qanday 
ajralish olinadi? 
A) 1:2:1 B) 1:1:1:1 C) 9:3:3:1 D) 1:4:6:4.1 
38. Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik 
qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali) yigit malla sochli, sepkilsiz ayol bilan 
turmush qursa, avlodda qanday genotiplilar 
olinmaydi? 
A) 
AaBB, aaBB
C) 
Aabb, aaBb
B) 
AaBb, aabb
D) 
AaBb, Aabb
39. Quyonning juni oq va tekis. Agar ikkala belgi ham 
retsessiv holda nasldan naslga o’tsa, ushbu fenotipni 
yuzalantiruvchi genotipni aniqlang. 
A) AABB B) AAbb C) aaBB D) aabb 
40. Drozofila pashshasining tanasi kulrang 
(dominant), qanotlari kalta (retsessiv). Ushbu 
fenotipni yuzaga chiqaruvchi genotip(lar)ni 
ko’rsating. 
A) 
AAbb yoki Aabb
B) 
AABb
C) 
aabb
D) 
AABB yoki AAbb
41. Odamda karlikning ikki turi mavjud bo’lib, ulardan 
birinchisi dominant 
(T)
, ikkinchisi esa retsessiv 
(u)
genlar bilan belgilanadi. Quyidagi chatishtirishlarning 
qaysi birida naslda [5 ta kar:3 sog’lom] nisbatda 
ajralish ro’y beradi? 
A) TtUu x ttuu
B) TtUu x ttUu 
C) TtUu x Ttuu 
D) TtUu x TtUu 
42. Odamda karlikning ikki turi mavjud bo’lib, ulardan 
birinchisi dominant (G), ikkinchisi esa retsessiv (h) 
genlar bilan belgilanadi. Quyidagi chatishtirishlarning 
qaysi birida naslda 7 ta kar: 
1 sog’lom nisbatda ajralish ro’y beradi? 
A) GgHh x gghh 
B) GgHh x ggHh 
C) GgHh x Gghh 
D) GgHh x GgHh 
43. Bulg’or garmdorilarining qizil va yashil, yupqa va 
qalin etli xillari bo’ladi. Qizil rangni boshqaruvchi gen 
dominant, yupqa etli bo’lish retsessiv genga bog’liq. 
Ikki gen ham har xil autosoma xromasomalarda 
joylashgan. Agar geterozigotali qizil va qalin po’stli 
garmdorini ikki belgisi bo’yicha retsessiv xili bilan 

---

95 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
chatishtirilsa F
1
da qanday genotipga ega bo’lgan 
garmdorilami olish mumkin? 
A) AABB, AABb, AaBB, AaBb 
B) AaBb, Aabb, aaBb, aabb 
C) AABB, AABb, aaBb, aabb 
D) aabb, AaBb, aaBB, AAbb 
44. Bulg’or garnidorilarining qizil va yashil, yupqa va 
qalin etli xillari bo’ladi. Qizil rangni boshqaruvchi gen 
dominant, yupqa etli bo’lish retsessiv genga bog’liq. 
Ikki gen ham har xil autosoma xromasomalarda 
joylashgan. Fenotipi qizil qalin po’stli ota-ona 
o’simliklarning genotipi qanday bo’lganda avlodda 
1:1:1:1 nisbatda ajralish ohnadi? 
A) AaBb x AABB 
B) AaBb x AaBb 
С) Aabb x aaBb
D) AABb x aaBb 
45. Bulg’or garmdorilarining qizil va yashil, yupqa va 
qalin etli xillari bo’ladi. Qizil rangni boshqaruvchi gen 
dominant, yupqa etli bo’lish retsessiv genga bog’liq. 
Ikki gen ham har xil autosoma xromasomalarda 
joylashgan. Agar geterozigotali qizil, qalin po’stli 
garmdonni ikki belgisi bo’yicha retsessiv xili bilan 
chatishtirilsa F
1
da qanday fenotipga ega bo’lgan 
garmdorilar 
olinadi? 
A) 25% qizil yupqa; 25% qizil qalin; 25% yashil yupqa; 
25% yashil qalin 
B) 50% qizil yupqa; 50% yashil yupqa 
C) 75% qizil yupqa; 25% yashil qalin 
D) 25% qizil yupqa; 50% yashil qalin; 25% qizil qalin 
46. Itlarda jun rangining qora bo’lishi jigarrang 
ustidan, kalta bo’lishi uzun bo’lishi ustidan to’liq 
dominantlik qiladi. Har ikkala belgining rivojlanishini 
ta’minlovchi genlar boshqa-boshqa xromasomalarda 
joylashgan. Agar digeterozigotali qora va kalta junli 
itlar o’zaro chatishtirilganda keyingi avlodda olingan 
kuchukchalarning necha foizi qora va kalta junli 
bo’ladi? 
A) 56,25 B) 18,75 C) 81,25 D) 6,25 
47. Guli qizil, baland bo’yli, yashil donli o’simliklar guli 
oq, past bo’yli, sariq donli o’simliklar bilan 
chatishtirildi. F
1
da guli qizil, baland bo’yli, sariq donli 
o’simliklar olingan. F
2
da kombinatsiyalar soni 
qancha? Agar F
2
da jami 960 ta o’simlik olingan bo’lsa, 
ulardan qanchasi fenotip bo’yicha F
1
duragaylariga 
o’xshaydi? 
A) 27, 960 
B) 64, 960 
C) 64, 405 
D) 64, 900 
48. Guli qizil, baland bo’yli, yashil donli o’simliklar guli 
oq, past bo’yli, sariq donli o’simliklar bilan 
chatishtirildi. F
1
da guli qizil, baland bo’yli, sariq donli 
o’simliklar olingan. Agar F
2
da jami 960 ta o’simlik 
olingan bo’lsa, ulardan nechtasi genotip jihatdan eng 
dastlabki ota-ona formalarga o’xshash bo’ladi? 
A) 45, 15 
B) 15, 15 
C) 405,45 
D) 405, 90 
49. Guli qizil, baland bo’yli, yashil donli o’simliklar guli 
oq, past bo’yli, sariq donli o’simliklar bilan 
chatishtirildi. F
1
da guli qizil, baland bo’yli, sariq donli 
o’simliklar olingan. Agar F
2
da jami 960 ta o’simlik 
olingan bo’lsa, ulardan nechtasi genotip jihatdan F
1
duragaylariga o’xshash bo’ladi? 
A) 135 B) 120 C) 405 D) 380 
50. Sulida poyaning balandligi, kechpisharligi va zang 
zamburug’iga chidamsizligi poyaning normalligi, 
ertapisharligi, zang zamburug’iga chidamlilik 
belgilariga nisbatan retsessivdir. Baland poyali, 
kechpishar va zang zamburug’iga chidamsiz suli navi 
barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi normal, 
ertapishar, zang zamburug’iga chidamli navi 
bilan chatishtirilishi natijasida olingan F
1
duragaylarini barcha belgilari dominant gomozigotali 
bo’lgan ota forma bilan chatishtirish natijasida avlodda 
472 ta o’simlik olingan. Ular necha xil genotipga ega 
bo’lishi mumkin? 
A) bir xil B) ikki xil C) to’rt xil D) sakkiz xil 
51. Sulida poyaning balandligi, kechpisharligi va zang 
zamburug’iga chidamsizligi poyaning normalligi, 
ertapisharligi, zang zamburug’iga chidamlilik 
belgilariga nisbatan retsessivdir. Baland poyali, 
kechpishar va zang zamburug’iga chidamsiz suli navi 
barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi normal, 
ertapishar, zang zamburug’iga chidamli navi 
bilan chatishtirilishi natijasida olingan F
1
duragaylarini barcha belgilari dominant gomozigotali 
bo’lgan ota forma bilan chatishtirish natijasida avlodda 
472 ta o’simlik olingan. Olingan o’simliklar orasida 
genotipi F
1
ga o’xshash o’simlik qancha bo’lishi 
mumkin? 
A) 472 B) 236 C) 59 D) 8 
52. Sulida poyaning balandligi, kechpisharligi va zang 
zamburug’iga chidamsizligi poyaning nonnalligi, 
ertapisharligi, zang zamburug’iga chidamlilik 
belgilariga nisbatan retsessivdir.Baland poyali, 
kechpishar va zang zamburug’iga chidamsiz suli navi 
barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi normal, 
ertapishar, zang zamburug’iga chidamli navi 
bilan chatishtirilishi natijasida olingan F
1
duragaylarini barcha belgilari dominant gomozigotali 
bo’lgan ota forma bilan chatishtirish natijasida avlodda 
472 ta o’simlik olingan. Olingan o’simliklar orasida 
fenotipi F
1
ga o’xshash o’simlik qancha bo’lishi 
mumkin? 
A) 472 B) 236 C) 59 D) 8 
53. Qoramolarda rangining qoraligi (A) 
jigarrangligi (a) ustidan, shoxsizligi (B) shoxligi (b) 
ustidan dominantlik qiladi. Har ikkala gen har xil 
autosomalarda joylashgan Dominant gomozigota va 
retsessiv gomozigota hayvonlar o’zaro chatishtirilsa, 
ikkinchi avlod duragaylarida qanday fenotipik 
taqsimot kuzatiladi? 
A) 1:2:1 B) 9:3:3:1 C) 9:6:1 D) 9:7 

---

96 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
54. Seleksioner tut ipak qurti kapalagining ikki zotini 
o’zaro chatishtirdi. Ular quyidagi belgilari bilan bir 
biridan farq qilar edi. Birinchi kapalak yashil rangli 
lichinka beradi va ular sariq rangli pilla o’raydi, 
ikkinchi kapalak esa yo’l-yo’l lichinka beradi va ular oq 
rangli pilla o’raydi. F
1
avlodda olingan lichinkalar yo’l-
yo’l bo’lib, ular sariq rangli pilla o’rashgan. F
2
da 6385 
ta sariq pilla o’raydigan yo’l-yo’l lichinka, 2145 ta oq 
pilla o’raydigan yo’l-yo’l lichinka, 2099 ta sariq pilla 
o’raydigan yashil rangli lichinka, 691 ta oq pilla 
o’raydigan yashil rangli lichinka olingan. Genotipi 
digomozigota bo’lgan oq pilla o’raydigan yo’l-yo’l rangli 
lichinkalar soni qancha ekanligini aniqlang. 
A) 1430 B) 715 C) 845 D) 1125 
55. Seleksioner tut ipak qurti kapalagining ikki zotini 
o’zaro chatishtirdi Ular quyidagi belgilari bilan bir 
biridan farq qilar edi. Birinchi kapalak yashil rangli 
lichinka beradi va ular sariq rangli pilla o’raydi, 
ikkinchi kapalak esa yo’l-yo’l lichinka beradi va ular oq 
rangli pilla o’raydi. F
1 
avlodda olingan lichinkalar yo’l-
yo’l bo’lib, ular sariq rangli pilla o’rashgan. F
2
da 6385 
ta sariq pilla o’raydigan yo’l-yo’l lichinka, 2145 ta oq 
pilla o’raydigan yo’l-yo’l lichinka, 2099 ta sariq pilla 
o’raydigan yashil rangli lichinka, 691 ta oq pilla 
o’raydigan yashil rangli lichinka olingan. F
2
avloddagi 
duragaylar genotip jihatdan nechta guruhga bo’linadi? 
A) 3 xil В) 6 xil C) 9 xil D) 12 xil 
56. Seleksioner tut ipak qurti kapalagining ikki zotini 
o’zaro chatishtirdi. Ular quyidagi belgilari bilan bir 
biridan farq qilar edi. Birinchi kapalak yashil rangli 
lichinka beradi va ular sariq rangli pilla o’raydi, 
ikkinchi kapalak esa yo’l-yo’l lichinka beradi va ular oq 
rangli pilla o’raydi. F
1 
avlodda olingan lichinkalar yo’l-
yo’l bo’lib, ular sariq rangli pilla o’rashgan. F
2
da 6385 
ta sariq pilla o’raydigan yo’l-yo’l lichinka 2145 ta oq 
pilla o’raydigan yo’l-yo’l lichinka, 2099 ta sariq pilla 
o’raydigan yashil rangli lichinka, 691 ta oq pilla 
o’raydigan yashil rangli lichinka olingan. F
2
avloddagi 
duragaylar orasida nechtasi ikkala belgisi bo’yicha 
gomozigota retsessiv ekanligini aniqlang. 
A) 715 B) 691 C) 1418 D) 2099 
57. Drozofila meva pashshasida qanotlarning normal 
bo’lishi kalta bo’lishi ustidan, tanasining kulrang 
bo’lishi qora bo’lishi ustidan dominantlik qiladi. 
Drozofila pashshalarini chatishtirish natijasida F
1
da 
37 ta kulrang tanali kalta qanotli va 35 ta qora tanali 
kalta qanotli avlodlar olingan bo’lsa, ota-onaning 
fenotipi qanday bo’lganligini aniqlang. 
A) kulrang tanali kalta qanotli, kulrang tanali kalta 
qanotli 
B) qora tanali uzun qanotli, kulrang tanali kalta 
qanotli 
C) kulrang tanali kalta qanotli, qora tanali kalta 
qanotli 
D) kulrang tanali kalta qanotli, kulrang tanali kalta 
qanotli 
58. Drozofila meva pashshasida qanotlaming 
normal bo’lishi kalta bo’lishi ustidan, tanasining 
kulrang bo’lishi qora bo’lishi ustidan dominantlik 
qiladi. Drozofila pashshalarini chatishtirish natijasida 
F
1
da 37 ta kulrang tanali kalta qanotli va 35 ta qora 
tanali kalta qanotli avlodlar olingan bo’lsa, ota-
onaning genotipi qanday bo’lganligini aniqlang. 
A) aaBb, aabb B) aaBb, AaBb 
C) AaBb, aabb D) AABB, aaBb 
59. Quyonlarda junning kulrang va to’lqinsimon 
bo’lishi oq va silliqligi ustida to’liq dominantlik qiladi. 
Kulrang to’lqinsimon junli va kulrang silliq junli quyon 
zotlari o’zaro chatishtirildi. F
1 
avlodda kulrang 
to’lqinsimon, kulrang silliq, oq to’lsinsimon va oq silliq 
fenotipli duragaylar olingan bo’lsa, ikkala belgisi 
bo’yicha geterozigota duragaylar umumiy F
1
duragaylarning necha foizini tashkil qilishini aniqlang. 
A) 37,5 B) 12,5 C) 25 D) 62,5 
60. Quyonlarda junning kulrang va to’lqinsimon 
bo’lishi oq va silliqligi ustida to’liq dominantlik qiladi. 
Kulrang to’lqinsimon junli va kulrang silliq junli quyon 
zotlari o’zaro chatishtirildi. F
1 
avlodda kulrang 
to’lqinsimon, kulrang silliq, oq to’lsinsimon va oq silliq 
fenotipli duragaylar olingan bo’lsa, birinchi belgisi 
bo’yicha geterozigota duragaylar umumiy F
1 
duragaylarning necha foizini tashkil qilishini aniqlang. 
A) 37,5 B) 12,5 C) 50 D) 62,5 
61. Quyonlarda junning kulrang va to’lqinsimon 
bo’lishi oq va silliqligi ustida to’liq dominantlik qiladi. 
Kulrang to’lqinsimon junli va kulrang silliq junli quyon 
zotlari o’zaro chatishtirildi F
1 
avlodda kulrang 
to’lqinsimon, kulrang silliq, oq to’lsinsimon va oq silliq 
fenotipli duragaylar olingan bo’lsa, ota-ona genotipini 
aniqlang. 
A) AABB x Aabb
B) AaBb x Aabb 
C) AaBb x aabb 
D) AABb x Aabb 
62. Quyonlarda junning kulrang va to’lqinsimon 
bo’lishi oq va silliqligi ustida to’liq dominantlik qiladi. 
Kulrang to’lqinsimon junli va kulrang silliq junli quyon 
zotlari o’zaro chatishtirildi. F
1 
avlodda kulrang 
to’lqinsimon, kulrang silliq, oq to’lsinsimon va oq silliq 
fenotipli duragaylar olingan bo’lsa, quyidagi qaysi 
genotipli organizm F
1
da hosil bo’lmaganligini 
aniqlang. 
A) AAbb B) aaBB C) AaBb D) AABb 
63. Mushuklarda yungining kalta (L) bo’lishi uzun (l) 
bo’lishi ustida, yungida oq dog’larning (S) bo’lishini 
ta’minlovchi gen oq dog’ni yuzaga chiqarmaydigan (s) 
gen ustidan dominantlik qilgan. Kalta yungli oq 
dog’lari bor mushuklar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 
nazariy jihatdan 752 ta mushukchalar olingan, 
ulaming 140 tasi uzun yungli oq dog’li, 47 tasi uzun 
yungli dog’siz mushukchalar bo’lganligini hisobga olib, 
kalta yungli oq dog’lari mavjud bo’lgan mushukcha-
larning sonini aniqlang. 
A) 141 B) 423 C) 282 D) 188 
( )
64. Mushuklarda yungining kalta (L) bo’lishi uzun (l) 
bo’lishi ustida, yungida oq dog’larning (S) bo’lishini 

---

97 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
ta’minlovchi gen oq dog’ni yuzaga chiqarmaydigan (s) 
gen ustidan dominantlik qilgan. Kalta yungli oq 
dog’lari bor mushuklar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 
nazariy jihatdan 752 ta mushukchalar olingan, 
ularning 140 tasi uzun yungli oq dog’li, 47 tasi uzun 
yungli dog’siz mushukchalar bo’lganligini hisobga olib, 
ota-ona genotipini aniqlang. 
A) LlSs x LlSs B) LlSS x LLSS 
C) LlSs x LLSS D) LLSS x LlSs 
65. Mushuklarda yungining kalta (L) bo’lishi uzun (l) 
bo’lishi ustida, yungida oq dog’larning (S) bo’lishini 
ta’minlovchi gen oq dog’ni yuzaga chiqarmaydigan (s) 
gen ustidan dominantlik qilgan. Kalta yungli oq 
dog’lari bor mushuklar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 
nazariy jihatdan 752 ta mushukchalar olingan, 
ularning 140 tasi uzun yungli oq dog’li, 47 tasi uzun 
yungli dog’siz mushukchalar bo’lganligini hisobga olib, 
birinchi belgisi bo’yicha gomozigota, ikkinchi belgisi 
bo’yicha geterozigota genotipli organizmlar sonini 
aniqlang. 
A) 141 B) 423 C) 282 D) 188 
66. Odamlarda sochlarning qora bo’lishi va tekis farq 
hosil qilmay o’sishi, kipriklarning uzun bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar sochi qora va tekis 
farq hosil qilmay o’sgan, kipriklari uzun genotip 
bo’yicha geterozigota ayol sochi malla va tekis farq 
hosil qilib o’sgan, kipriklari kalta erkakka turmushga 
chiqsa, ularning farzandlari orasida sochi qora va tekis 
farq hosil qilmay o’sadiganlarining necha foizida 
kipriklar uzun bo’ladi? 
A) 12,5 B) 37,5 C) 50 D) 25 
67. Odamlarda sochlarning qora bo’lishi va tekis farq 
hosil qilmay o’sishi, kipriklarning uzun bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar sochi qora va tekis 
farq hosil qilmay o’sgan, kipriklari uzun genotip 
bo’yicha geterozigota ayol sochi malla va tekis farq 
hosil qilib o’sgan, kipriklari kalta erkakka turmushga 
chiqsa, farzandlari-ning necha foizi malla sochli va 
tekis farq hosil qilmay o’sadigan, uzun kiprikli bo’ladi? 
A) 12,5 B) 37,5 C) 25 D) 62,5 
68. Odamlarda sochlarning qora bo’lishi va tekis farq 
hosil qilmay o’sishi, kipriklarning uzun bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar sochi qora va tekis 
farq hosil qilmay o’sgan, kipriklari uzun genotip 
bo’yicha geterozigota ayol sochi malla va tekis farq 
hosil qilib o’sgan, kipriklari kalta erkakka turmushga 
chiqsa, farzandlari-ning foizi tekis farq hosil qilmay 
o’sadigan, uzun kiprikli bo’ladi? 
A) 12,5 B) 37,5 C) 25 D) 62,5 
67. Poyaning balandligi, kechpisharligi va zang 
zamburug’iga chidamsizligi sulida poyaning 
normalligi, ertapisharligi, zang zamburug’iga 
chidamlilik belgilariga nisbatan retsessivdir. Baland 
poyali, kechpishar va zang zamburug’iga chidamsiz 
suli navi barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi 
normal, ertapishar, zang zamburug’iga chidamli navi 
bilan chatishtirilishi natijasida olingan F
1 
duragaylar 
necha xil gameta hosil qiladi? 
A) to’rt xil В) ikki xil С) bir xil D) sakkiz xil 
68. Tajribada pomidor mevasining yumaloq shakli (A), 
noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi (B) sariq rangi 
(b) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada yumaloq qizil 
rangli va noksimon sariq rangli pomidorlar o’zaro 
chatishtirildi. F
1
da 50 % yumaloq qizil rangli, 50 % 
noksimon qizil rangli duragaylar olindi. Ota-ona 
formalarning genotipini aniqlang. 
A) AaBB x aabb 
В) AABb x aabb 
С) AABB x AABB 
D) AaBb x aabb 
69. Quyidagi qaysi genotiplardan 4 xil gameta olish 
mumkin? 
1) AaBb; 2) AaBBCC; 3) AaBbCC; 4) AaBB; 
5) AABbCcDd; 6) AABb; 7) AaBBCcDD;
8) aaBb; 9) AaBBccDd 
A) 2,4,5,9 В) 1,3,7,9 C) 1,2,3,4 D) 1,2,7,8 
70. Amaliyotda ikki juft belgisi bo’yicha 
geterozigota organizm, ikkala belgisi bilan 
gomozigota retsessiv bo’lgan organizm bilan 
chatishtirilganda genotip bo’yicha qanday 
nisbatda ajralish sodir bo’ladi? 
A) 1:1 B) 9:3:3:1 C) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 D) 1:1:1:1 
71. Qora maymunjon gulkosachasining shakli normal 
bo’lishi chala dominant gen, bargsimon shakli esa 
genning retsessiv alleli hisoblanadi. Geterozigotalarda 
kosachalar shakli o’rtacha bo’ladi. Maymunjon 
poyasining tukli bo’lishi tuksiz ustidan dominantlik 
qiladi. Bu belgilar birikmagan holda irsiylanadi. Ikki 
belgi bo’yicha geterozigotalilar o’zaro chatishtirilganda 
fenotip bo’yicha qanday nisbatda ajralish namoyon 
bo’ladi? 
A) 1:2:1 B) 9:3:3:1 C) 3:6:3:1:2:1 D) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 
72. Berilgan genotiplar necha xil gameta hosil qiladi? 
a) AABBCCDD; b) aabbccDdmm;
c) aabbCCee; d) aaBb; e) AaBBCcDdmnv 
A) a-1; b-1; c-2; d-2; e-16 
B) a-1; b-1; c-2, d-2; e-8 
C) a-1; b-16;c-4; d-2; e-16 
D) a-1; b-2; c-2; d-2; e-8 
73. Qanday genotipli organizmlami tahliliy 
chatishtiriliganda 1:1:1:1 nisbatda ajralish 
namoyon bo’ladi? 
A) Aabb x Aabb В) AABb x aabb 
C) aaBb x aabb D) AaBb x aabb 
74. Quyidagilardan ikki belgisi bo’yicha 
geterozigota bo’lgan genotiplarni ko’rsating. 
1) AabbCcDD; 2) AAbbCCdd; 3) AaBbCcdd; 
4) AABBCcDd; 5) AABbCcDd. 
A) 1,4 B) 1,4,5 C) 2,3 D) 3,4,5 
75. No’xatning uzun poyali (dominant), oq 
(retsessiv) gultojbargli, yashil urug’li formasi kalta 
poyali, oq gultojbargli, sariq urug’li (dominant) formasi 

---

98 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
bilan chatishtirildi. F
1
da 80 ta uzun poyali, oq 
gultojbargli, sariq urug’li o’simliklar olindi F
2
da 
olingan 480 ta o’simlikdan qanchasi kalta poyali, oq 
gultojbargli, sariq urug’li bo’ladi? 
A) 120 B) 30 C) 270 D) 90 
76. Pomidor mevasining yumaloq shakli (A), 
noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi (B) sariq rangi 
(b) ustidan dominantlik qiladi. Agar qizil rangli 
yumaloq va qizil rangli noksimon, birinchi belgilari 
bo’yicha geterozigotali pomidorlar o’zaro chatishtirilsa, 
olingan avlodning genotip va fenotipi qanday bo’lishini 
aniqlang. 
A) hammasi bir xil yumaloq qizil 
В) 3:1 (3 ta yumaloq qizil va 1 ta yumaloq sariq) 
C) 1:1:1:1 (yumaloq qizil, yumaloq sariq, 
noksimon qizil, noksimon sariq)
D) 2:2 (2 ta yumaloq qizil, 2 ta yumaloq sariq) 
77. Pomidor mevasining yumaloq shakli (A), 
noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi (B) sariq rangi 
(b) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada 
digeterozigota yumaloq qizil rangli pomidor noksimon 
sariq rangli pomidor bilan o’zaro chatishtirildi. F
1
duragaylarining fenotipini toping. 
A) 9 ta yumaloq qizil rangli, 3 ta yumaloq sariq rangli, 
3 ta noksimon qizil rangli, 1 ta noksimon sariq rangli 
B) hammasi yumaloq qizil rangli 
C) 3 a yumaloq qizil rangli, 1 ta noksimon sariq rangli 
D) 25 % yumaloq qizil rangli, 25 % yumaloq 
sariq rangli, 25 % noksimon qizil rangli, 25 % 
noksimon sariq rangli 
78. Agar AaBbCcDd genotipiga ega duragay bilan 
aabbccdd forma chatishtirilsa, u holda F
1
da necha xil 
gcnotipli duragay hosil bo’lishi mumkin? 
A) 16 B) 8 C) 64 D) 24 
79. No’xatning uzun poyali, oq gultojbargli 
formasi kalta poyali, qizil gultojbargli formasi bilan 
chatishtirildi. Bunda F
1
da 120 ta uzun poyali, qizil 
gulli o’simlik hosil bo’ldi. F
2
da hosil bo’lgan 720 ta 
o’simlikdan nechtasi uzun poyali oq gultojbargli 
bo’ladi? 
A) 120 B) 405 C) 45 D) 135 
80. Pomidor mevasining yumaloq shakli (A), 
noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi (B) sariq rangi 
(b) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada yumaloq qizil 
rangli va noksimon sariq rangli pomidorlar o’zaro 
chatishtirildi. F
1
da yumaloq qizil rangli duragaylar 
olindi. Ota-ona formalarining genotipini aniqlang. 
A) AaBb x aabb 
В) AABb x aabb 
С) AABB X aabb D) AaBB x aabb 
81. KkDd genotipli organizmlar qanday gametalar 
hosil bo’ladi? 
A) Kd, kd, KK, KD B) kD, Kd, kk, KK 
C) Kk, Dd, KD, Kd D) KD, Kd, kD, kd 
82. Qaysi chatishtirishda fenotip bo’yicha xilma-xillik 
27:9:9:9:3:3:3:1 nisbatda bo’ladi? 
A) AaBbCC x AaBBCc В) AaBbCc x AaBbCc 
C) AaBb x aabb D) AABBCC x aabbcc 
83. Pomidor mevasining yumaloq shakli (A), 
noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi (B) sariq rangi 
(b) ustidan dominantlik qiladi. Agar qizil rangli 
yumaloq va qizil rangli noksimon, birinchi belgilari 
bo’yicha geterozigotali pomidorlar o’zaro chatishtirilsa, 
olingan avlodda fenotip bo’yicha qanday ajralish 
kuzatiladi? 
A) 3 ta qizil yumaloq, 1 ta sariq yumaloq 
B) 2 ta qizil yumaloq, 2 ta sariq yumaloq 
C) 1 ta qizil yumaloq, 1 ta sariq yumaloq, 1 ta 
qizil noksimon, 1 ta sariq noksimon 
D) 3 ta sariq yumaloq, 1 ta qizil yumaloq 
84. Quyidagi chatishtirishlarning qaysi birida fenotip 
jihatdan 9:7, 9:6:1, 9:3:3:1, 9:3:4 nisbatlar kuzatiladi? 
A) AaBb x AaBb B) AaBB x AaBB 
C) AABB x aabb D) AaBb x aabb 
85. Pomidor mevasining yumaloq shakli (A), 
noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi (B) sariq rangi 
(b) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada gomozigota 
yumaloq qizil rangli va noksimon sariq rangli 
pomidorlar o’zaro chatishtirildi. F
1 
duragayning 
genotipini aniqlang. 
A) AaBB B) AABB C) AABb D) AaBb 
86. Pushti rangli qulupnaylami o’zaro 
chatishtirilganda olingan avlodlar orasida 1500 
o’simlik qizil rangli chiqdi. Duragaylar orasida 
taxminan nechtasi pushti rangli bo’ladi? 
A) 1500 B) 4500 C) 750 D) 3000 
87. Bulg’or garmdorilarining qizi va yashil, yupqa va 
qalin etli xillari bo’ladi. Qizil rangni boshqaruvchi gen 
dominant, yupqa etli bo’lish retsessiv genga bog’liq. 
Ikki gen ham har xil autosoma xromasomalarda 
joylashgan. Ota-ona o’simliklarning genotipi qanday 
bo’lganda fenotip jihatdan avlodda 1:1:1:1 nisbatda 
ajralish olinadi? 
A) AaBb x AaBb
B) AABb x aaBb 
C) AaBb x AABB 
D) Aabb x aaBb 
88. Digeterozigotali sariq rangli, silliq shaklli donga 
ega ikkita no’xat navlari o’zaro chatish-tirilsa, avlodda 
sariq donning soni yashil rangga, silliq shaklining soni 
burishgan shakliga qanday nisbatda bo’ladi? 
A) rang bo’yicha 3 sariq va 1 yashil, shakli bo’yicha 1:1 
B) har bir belgi bo’yicha 1:1 
С) har bir belgi bo’yicha 3:1 
D) rang bo’yicha 1:1, shakli bo’yicha 3 burishgan va 1 
silliq 
89. Tovuqlarda oyoqlarning patli (B) bo’lishi 
patsizlik (b) ustidan, tojining no’xatsimon (P) bo’lishi 
oddiy toj (p) ustidan dominantlik qiladi. Oyog’i patli, 
no’xatsimon tojli tovuq va xo’rozlar chatishtirilganda 
ota-onaga o’xshash jo’jalar olingan. Ota-ona genotipini 
aniqlang 
A) BbPp x BBPP B) BbPp x BBPp 

---

99 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
C) BbPp x bbpp D) BbPp x BbPP 
90. Quyidagi berilgan genotiplaming qaysi biridan 4 xil 
tipdagi gametalar olish mumkin? 
1) AABB; 2) AaBB; 3) AaBbCC; 4) AABbCcDD; 5) 
AABbCCDD; 6) AaBBCcDD, 7) AaBbCc; 8) AABbCcDd; 
9) AaBBCCDd. 
A) 3,4,6,9 C) 7,8,9,4 B) 1,2,3,5 D) 6,4,3,2 
91. Bir biridan farq qiladigan 4 xildagi genotipni hosil 
qilish uchun qanday organizmlarni chatishtirish 
lozim? 
A) AaBb x aabb yoki Aabb x aaBb 
B) aaBb x aabb yoki Aabb x aabb 
C) Aabb x aabb yoki AAbb x aaBB 
D) AABB x aabb yoki AABb x aaBb 
92. Karlikning ikki xil formasi bo’lib, biri dominant, 
biri retsessiv holda irsiylanadi. Har ikkala formadagi 
kasallik aniqlangan organism genotipini aniqlang. 
A) AaBb B) AABB C) AAbb D) aabb 
93. Quyonlarda junning hurpaygan bo’lishini 
ta’minlovchi K geni, silliq bo’lishini ta’minlovchi k geni 
ustidan, junning qora bo’lishini ta’minlovchi S geni, oq 
bo’lishini ta’minlovchi s geni ustida to’liq dominantlik 
qiladi. Quyidagi chatishtirishlarning qaysi birida 
hurpaygan oq va silliq oq quyon bolasi tug’iladi? 
A) Kkss х kkSs В) KkSS x kkss 
C) KKSs x KkSS D) kkss x Kkss 
94. Quyidagi genotipga ega bo’lgan organizmlar-dan 
qaysi biri 8 tipdagi gametalar berishini belgilang. 
A) AaBBCcDd B) AaBBCCDd 
C) AABBCcDD D) AaBbCcDd 
95. Itlarda yungning uzun bo’lishi, tanasi qora rangda 
bo’lishi va quloqlarining osilganligi, yungining kalta 
bo’lishi, tanasi jigarrangda bo’lishi va quloqlarining 
tikka bo’lishiga nisbatan ustunlik qiladi Barcha belgisi 
bo’yicha geterozigota it, hamma belgilari bo’yicha 
gomozigota retsessiv it bilan chatishtirilgan bo’lsa, 
avloddagi qora uzun yungli itlaming necha foizida 
quloq suprasi osilgan bo’ladi? 
A) 12,5 % B) 37,5 % C) 50 % D) 25 % 
96. Qoramollarda shoxsizlik geni shoxlilik geni 
ustidan, qora rang geni qizil rang geni ustidan 
dominantlik qiladi. Agar ikkala belgi bo’yicha 
geterozigotali shoxsiz buqa va sigirlar 
chatishtirilganda nazariy jihatdan 896 ta buzoq olinsa, 
ulardan qanchasi dominant gomozigotali bo’ladi? 
A) 448 B) 56 C) 168 D) 224 
97. Itlarda yungning uzun bo’lishi, tanasi qora rangda 
bo’lishi va quloqlarining osilganligi, yungining kalta 
bo’lishi, tanasi jigarrangda bo’lishi va quloqlarining 
tikka bo’lishiga nisbatan ustunlik qiladi. Barcha 
belgisi bo’yicha geterozigota it, hamma belgilari 
bo’yicha gomozigota retsessiv it bilan chatishtirilgan 
bo’lsa, olingan avloddagi kalta yungli itlarning necha 
foizida tanasi jigarrang bo’ladi? 
A) 12,5 % B) 37,5 % C) 25 % D) 50 % 
98. Qoramollarda shoxsizlik geni shoxlilik geni 
ustidan, qora rang geni qizil rang geni ustidan 
dominantlik qiladi. Agar ikkala belgi bo’yicha 
geterozigotali shoxsiz buqa va sigirlar 
chatishtirilganda nazariy jihatdan 896 ta buzoq olinsa, 
ulardan qanchasi ikki belgi bo’yicha gomozigotali 
bo’ladi? 
A) 448 B) 56 C) 224 D) 168 
99. Qoramollarda shoxsizlik geni shoxlilik geni 
ustidan, qora rang geni qizil rang geni ustidan 
dominantlik qiladi. Agar ikkala belgi bo’yicha 
geterozigotali shoxsiz buqa va sigirlar chatish-
tirilganda nazariy jihatdan 896 ta buzoq olinsa, 
ulardan qanchasi faqat birinchi belgi bo’yicha 
geterozigotali bo’ladi? 
A) 168 B) 224 C) 56 D) 448 
100. Onasi shapko’r (geterozigota), otasi polidaktiliya 
bilan kasallangan sog’ qiz otasi shapko’r va 
polidaktiliya bilan kasallangan, onasi sog’ yigitga 
turmushga chiqdi. Yigit shapko’rlik bilan, uning ukasi 
polidaktiliya bilan kasallangan. Shu oiladan 
tug’iladigan farzandlarning necha % sog’ bo’lishi 
mumkin? 
A) 33 B) 25 C) 100 D) 50 
101. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplanganligi (B) 
silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariq (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada ikkala 
belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli oq 
mevali o’simlik chatishtirilgan. Avlodda olingan 96 ta 
o’simlikdan 75 % ning mevasi tukli va rangi oq, 25 % 
ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklardan nechtasi bitta belgi bo’yicha 
geterozigotali bo’ladi? 
A) 12 ta B) 72 ta C) 24 ta D) 48 ta 
102. Onasi shapko’r (geterozigota), otasi 
polidaktiliya bilan kasallangan sog’ qiz otasi 
shabko’r va polidaktiliya bilan kasallangan, 
onasi sog’ yigitga turmushga chiqdi. Yigit 
shabko’rlik bilan, uning ukasi polidaktiliya 
bilan kasallangan. Shu oiladan tug’iladigan 
farzandlarning necha % polidaktiliya bilan 
tug’ilishi mumkin? 
A) 25 B) 66,6 C) 50 D) 0 
103. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplanganligi (B) 
silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariq (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada ikkala 
belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli oq 
mevali o’simlik chatishtirilgan. Avlodda olingan 96 ta 
o’simlikdan 75 % ning mevasi tukli va rangi oq, 25 % 
ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklardan nechtasi ikkinchi belgi bo’yicha 
gomozigotali dominant bo’ladi? 
A) 12 B) 72 C) 24 D) 48

---

100 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
104. Itlarda yungning uzun bo’lishi, tanasi qora rangda 
bo’lishi va quloqlarining osilganligi, yungining kalta 
bo’lishi, tanasi jigarrangda bo’lishi va quloqlarining 
tikka bo’lishiga nisbatan ustunlik qiladi. Barcha 
belgisi bo’yicha geterozigota it, hamma belgilari 
bo’yicha gomozigota retsessiv it bilan chatishtirilgan 
bo’lsa, tanasi jigarrang itlarning necha foizida quloq 
suprasi osilgan bo’ladi? 
A) 37,5 % B) 50 % C) 25 % D) 12,5 % 
105. Odamlarda sariq va tekis soch retsessiv belgi 
hisoblanadi. Sochi sariq va to’lqinsimon bo’lgan ayol 
sochi qora va to’lqinsimon bo’lgan erkakka turmushga 
chiqqan. Bu oilada tug’ilish ehtimoli bo’lgan 
farzandlarning necha foizi birinchi belgi bo’yicha 
geterozigotali bo’lishini aniqlang. 
A) 37,5 B) 50 C) 12,5 D) 75 
106. Odamlarda qoshlarning sertuk bo’lishi, yuqori 
qovoqning osilgan bo’lishi, buninning katta bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar qoshi sertuk, qovog’i 
normada, burni katta, genotip bo’yicha gomozigota 
erkak siyrak qoshli, qovog’i osilgan va burni kichik 
gomozigotali ayolgan uylansa, ularning farzandlari 
orasida necha foizining qoshi sertuk, qovog’i osilgan va 
burni katta bo’ladi? 
A) 75 В) 0 С) 25 D) 100 
107. Xushbo’y no’xatning qizil gulli va changchining 
shakli tik formasi bilan oq gulli va changchi shakli 
egilgan formasi o’zaro chatishtirilganda F
1
da 150 ta 
o’simlikning barchasi qizil gulli va changchisi tikka 
shaklga ega bo’ldi. F
1
avlod o’zaro chatishtirilganda 
2400 ta o’simlik olindi. F
2
avlodda nechta o’simlik oq 
gulli va egilgan changchi shakliga ega bo’lgan? 
A) 600 B) 150 C) 1350 D) 450 
108. Xushbo’y no’xatning qizil gulli va changchining 
shakli tik formasi bilan oq gulli va changchi shakli 
egilgan formasi o’zaro chatishtirilganda F
1
da 150 ta 
o’simlikning barchasi qizil gulli va changchisi tikka 
shaklga ega bo’ldi. F
1
avlod o’zaro chatishtirilganda 
2400 ta o’simlik olindi. F
2
olingan o’simliklarning 
fenotipik nisbatini aniqlang. 
A) 1:1:1:1 B) 3:1 C) 9:3:3:1 D) 1:2:1 
109. Ikki belgisi bo’yicha geterozigota bo’lgan 
organizmlarni ko’rsating. 
1) AaBbCcDd; 2) AabbCcDD; 3) AAbbCCdd; 
4) AaBbCcdd; 5) AABBCcDd. 
A) 1,2 B) 3,5 C) 2,5 D) 4,5 
110. G’o’zada poyasining uzun bo’lishi kalta poya 
ustidan to’liq dominantlik qiladi, tolaning malla rangi 
oq rangi ustidan chala dominantlik qiladi, tolaning 
novvotrangda bo’lishi oraliq xarakterga ega. 
Digeterozigota g’o’zalar o’zaro chatishtirilganda 
avlodda 640 ta o’simlik olingan bo’lsa, kalta poyali 
g’o’zalarning necha xil genotipik guruhlari mavjud? 
A) 6 B) 2 С) 9 D) 3 
111. Onasi shabko’r (geterozigota), otasi polidaktiliya 
bilan kasallangan sog’ qiz otasi shabko’r va 
polidaktiliya bilan kasallangan, onasi sog’ yigitga 
turmushga chiqdi. Yigit shabko’rlik bilan, uning ukasi 
polidaktiliya bilan kasallangan. Shu oilada tug’ilgan 
farzandlarning necha % shapko’rlik bilan kasallangan 
bo’lishi mumkin? 
A) 50 B) 33 C) 100 D) 25 
112. Xushbo’y no’xatning qizil gulli va changchining 
shakli tik formasi bilan oq gulli va changchi shakli 
egilgan formasi o’zaro chatishtirilganda F
1
da 150 ta 
o’simlikning barchasi qizil gulli va changchisi tikka 
shaklga ega bo’ldi. F
1
avlod o’zaro chatishtirilganda 
2400 ta o’simlik olindi. F
2
olingan o’simliklarning 
genotipik nisbatini aniqlang. 
A) 3:1 B) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 C) 9:3:3:1 D) 1:2:1 
113. Qoramollarda shoxsizlik geni shoxlilik geni 
ustidan, qora rang geni qizil rang geni ustidan 
dominantlik qiladi. Agar ikkala belgi bo’yicha 
geterozigotali shoxsiz buqa va sigirlar 
chatishtirilganda nazariy jihatdan 448 ta buzoq olinsa, 
ulardan qanchasi shoxsiz bo’ladi? 
A) 336 B) 84 C) 364 D) 112 
114. Odamlarda sochning jingalakligi silliqligi ustidan 
chala dominantlik qiladi, geterozigotali 
organizmlarning sochi to’lqinsimon bo’ladi. O’ng qo’lni 
ishlatish va normal eshitish chapaqaylik va karlik 
ustidan to’liq dominantlik qiladi. Jingalak sochli, 
o’naqay, normal eshituvchi (ikkita belgisi bo’yicha 
geterozigota) ayol, to’lqinsimon sochli, chapaqay, 
normal eshituvchi (geterozigota) erkakka turmushga 
chiqqan. Bu nikohdan tug’ilishi mumkin bo’lgan 
tug’iladigan to’lqinsimon sochli farzandlar orasida 
chapaqay normal va chapaqay kar farzandlaming 
tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 12,5 % va 12,5 % B) 37,5 % va 37,5 % 
C) 37,5 % va 12,5 % D) 25 % va 25 % 
115. Kataraktaning ikki xil irsiy shakllari bor. 
Birinchisi autosoma dominant tipda, ikkinchisi 
autosoma retsessiv tipda birikmagan holda irsiylanadi. 
Kataraktaning autosoma dominant tipi bilan 
kasallangan geterozigotali, retsessiv tipi bo’yicha sog’ 
va gomozigotali qo’yko’z er-xotin nikohidan sog’lom, 
ko’k ko’zli farzand tug’ilgan. Tug’ilgan farzandlaming 
necha foizi uchta belgi bo’yicha gomozigotali bo’ladi? 
A) 25 B) 43,75 С) 50 D) 31,25 
( ) 
116. Onasi qo’y ko’z, otasi jingalak sochli bo’lgan 
taram-taram sochli ona bilan xuddi shunday genotipli 
ota oilasidagi farzandlar orasi dan ko’k ko’z jingalak 
sochli (a), qo’y ko’z jingalak sochli farzandlar necha xil 
genotipga ega? 
A) a-1; b-2 B) a-2; b-4 C) a-1; b-4 D) a-2; b-2 
117. Onasi qo’y ko’z, otasi jingalak sochli bo’lgan 
taram-taram sochli ayol digeterozigota erkakka 
turmushga chiqdi. Tug’ilishi mumkin bo’lgan 
farzandlar orasidan genotipik guruhning necha foizini 

---

101 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
taram sochli qo’y ko’z fenotipli farzandlar tashkil 
etadi? 
A) 56,25 C) 22,2 B) 25 D) 16,6 
118. Onasi qo’y ko’z, otasi jingalak sochli bo’lgan 
taram-taram sochli ayol digeterozigota erkakka 
turmushga chiqdi. Tug’ilishi mumkin bo’lgan 
farzandlar orasidan fenotipik guruhning necha foizini 
taram sochli qo’y ko’z fenotipli farzandlar tashkil 
etadi? 
A) 6,25 C) 22,2 B) 11,1 D) 16,6 
119. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli, toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilgan-da esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. A xo’rozning genotipini toping.
A) BBPP B) BbPP C) bbPp D) BbPp 
120. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli, toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilgan-da esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. A xo’rozning genotipini toping.
A) BBPP B) BbPP C) bbPp D) BbPp 
121. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli, toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilgan-da esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. C tovuqning genotipini toping.
A) BBPp B) BbPP C) bbPp D) BbPp 
122. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli, toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. D tovuqning genotipini toping.
A) BBPP B) BbPP C) bbPp D) BBPp 
123. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. A xo’roz va С tovuqning jo’jalari genotipini 
toping
A) BBPP; BBPP B) BbPP; BBPp
C) BbPP; BBPP D) BbPp; BbPP 
124. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. A xo’roz va D tovuqning jo’jalari genotipini 
toping
A) BBPP; BBPp B) BbPP; BBPp
C) BbPP; BBPP D) BbPp; BbPP 
125. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlaming 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. В xo’roz va С tovuqning jo’jalari genotipini 
toping. 
1) BBPP; 2) BBPp; 3) BbPp; 4) bbpp; 5) BBpp;
6) bbPP; 7) BbPP; 8) bbPp; 9) Bbpp 
A) 1,2,3,4 B) 3,6,7,8 C) 2,3,5,9 D) 4,6,8,9 
126. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. В xo’roz va D tovuqning jo’jalari genotipini 
toping. 
1) BBPP; 2) BBPp; 3) BbPp; 4) bbpp; 5) BBpp; 6) bbPP; 
7) BbPP; 8) bbPp; 9) Bbpp. 

---

102 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 1,2,3,4 B) 3,6,7,8 C) 2,3,5,9 D)4,6,8,9 
127. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. В xo’roz va С va D tovuqning jo’jalari 
genotipini toping. 
1) BBPP; 2) BBPp; 3) BbPp; 4) bbpp; 5) BBpp; 6) bbPP; 
7) BbPP; 8) bbPp; 9) Bbpp 
A) 1,2,3,4 B) 3,6,7,8 C) 2,3,5,9 D)5,6,8,9 
128. Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. В xo’roz va С tovuqning qaysi genotipli 
jo’jalari В xo’roz va D tovuqning jo’jalarida 
uchramaydi? 
1) BBPP; 2) BBPp; 3) BbPp; 4) bbpp; 5) BBpp; 
6) bbPP; 7) BbPP; 8) bbPp; 9) Bbpp 
А) 1,3,4 В) 6,8 С) 2,5,7 D) 5,9 
129. Tovuqlarda oyoqning patli (В) bo’lishi patsizlikka 
(b) nisbatan, no’xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) 
nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun 
olingan A va В xo’rozlar, С va D tovuqlarning 
hammasida oyog’i patli toji no’xatsimon edi. A xo’roz 
ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no’xatsimon 
tojli, oyog’i patli jo’jalar olingan. В xo’roz С tovuq bilan 
chatishtirilganda no’xatsimon tojli, oyoqlari patli va 
patsiz jo’jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa 
no’xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo’jalar 
olingan. В xo’roz va D tovuqning qaysi genotipli 
jo’jalari В xo’roz va С tovuqning jo’jalarida 
uchramaydi? 
1) BBPP; 2) BBPp; 3) BbPp; 4) bbpp; 5) BBpp; 
6) bbPP; 7) BbPP; 8) bbPp; 9) Bbpp 
A) 1,3,4 B) 6,8 C) 2,5,7 D) 5,9 
130. AaBbccddLlMmNnOo va aabbCcDdLlMmnnOo 
quyidagi genotipli organizmlar chatishtirilganda 2 ta 
organizm uchun umumiy bo’lgan gametalarni 
aniqlang. 
1) abcdLmnO; 2) AbcdlMNo; 3) abcdlMno; 4) 
abCdlMno; 5) aBcDLmNO;
A) 1,3 B) 1,4 C) 2,3 D) 2,4 
131. AaBbccddLlMmNnOo va aabbCcDdLlMmnnOo 
quyidagi genotipli organizmlar chatishtirilganda 2ta 
organizm uchun umumiy bo’lmagan gametalarni 
aniqlang. 
1) abcdLmnO; 2) AbcdlMNo; 3) abcdlMno; 4) 
abCdlMno; 5) aBcDLmNO
A) 1,5 B) 3,4 C) 1,3 D) 2,4 
132. AABbCcDDEeFfmm va AAbbCcDDEeffMm 
quyidagi genotipli organizmlar chatishtirilganda 2ta 
organizm uchun umumiy bo’lgan gametalarni 
aniqlang. 
1) AbCDEfm; 2) AbCDEFm; 3) ABcDEfm; 4) AbcDefm; 
5) AbCDEfM 
A) 1,4 B) 1,5 C) 2,4 D) 3,5 
133. AABbCcDDEeFfmm va AAbbCcDDEeffMm 
quyidagi genotipli organizmlar chatishtirilganda 2 ta 
organizm uchun umumiy bo’lmagan gametalarni 
aniqlang. 
1) AbCDEfm; 2) AbCDEFm; 3) ABcDEfm; 4) AbcDefm; 
5) AbCDEfM 
A) 1,4 B) 1,5 C) 2,4 D) 3,5 
134. AaBbddJjKkrr va AaBbDdjjKKRr quyidagi 
genotipli organizmlar chatishtirilganda 2 ta organizm 
uchun umumiy bo’lgan gametalarni aniqlang. 
1) abdjkr; 2) abdjKr; 3) ABdjKr; 4) ABDjkR; 5) aBdJKr
A) 2,3 B) 1,5 C) 2,4 D) 3,5 
135. AaBbddJjKkrr va AaBbDdjjKKRr quyidagi 
genotipli organizmlar chatishtirilganda 2 ta organizm 
uchun umumiy bo’lmagan gametalarni aniqlang. 
1) abdjkr; 2) abdjKr; 3) ABdjKr; 4) ABDjkR; 5) aBdJKr
A) 2,3 B) 1,5 C) 2,4 D) 3,5 
136. AaBbccDdjj va aaBbCcddJj quyidagi genotipli 
organizmlar chatishtirilganda 2 ta organizm uchun 
umumiy bo’lmagan gametalarni aniqlang. 
1) abcdj; 2) aBcdj; 3) aBcDj; 4) Abcdj; 5) aBcdJ 
A) 1,2 B) 2,3 C) 4,5 d) 1,5 
137. AaBbccDdjj va aaBbCcddJj quyidagi genotipli 
organizmlar chatishtirilganda 2 ta organizm uchun 
umumiy bo’lgan gametalarni aniqlang. 
1) abcdj; 2) aBcdj; 3) aBcDj; 4) Abcdj; 5) aBcdJ 
A) 1,2 B) 2,3 C) 4,5 d) 1,5 
138. Sistanuriya buyrak kassalligi bo’lib dominat holda 
irsiylanadi. Gomozigota holatda buyrakka tosh 
yig’iladi, geterazigota holatda siydik tarkibi sistein 
miqdori ortib ketadi. Buyragida toshi bor erkak bilan 
sisteini ko’p ayol oilasidagi avlodning necha foizi 
gomozigota genga ega bo’ladi? 
A) 50 B) 25 C) 75 D) 12,5 
139. Sistanuriya buyrak kassalligi bo’lib dominat holda 
irsiylanadi. Gomozigota holatda buyrakka tosh 
yig’iladi, geterazigota holatda siydik tarkibi sistein 
miqdori ortib ketadi. Buyragida toshi bor erkak bilan 
sisteini ko’p ayol oilasidagi avlodning necha foizi 
geterazigota genga ega bo’ladi? 
A) 50 B) 25 C) 75 D) 12,5 

---

103 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
140. Sistanuriya buyrak kassalligi bo’lib dominat holda 
irsiylanadi. Gomozigota holatda buyrakka tosh 
yig’iladi, geterazigota holatda siydik tarkibi sistein 
miqdori ortib ketadi. Siydigida sisteini ko’p bo’lgan 
erkak va ayol oilasidagi farzandlarning necha foizi 
sog’lom bo’ladi? 
A) 25 B) 80 C) 75 D) 12,5 
141. Sistanuriya buyrak kassalligi bo’lib dominat holda 
irsiylanadi. Gomozigota holatda buyrakka tosh 
yig’iladi, geterazigota holatda siydik tarkibi sistein 
miqdori ortib ketadi. Siydigida siteinni ko’p bo’lgan 
erkak va ayol oilasidagi farzandlarning necha foizi ota-
ona genotipiga o’xshash bo’ladi? 
A) 50 B) 25 C) 75 D) 12,5 
142. Sistanuriya buyrak kassalligi bo’lib dominat holda 
irsiylanadi. Gomozigota holatda buyrakka tosh 
yig’iladi, geterazigota holatda siydik tarkibi sistein 
miqdori ortib ketadi. Siydigida sisteini ko’p bo’lgan 
erkak va ayol oilasidagi farzandlarning necha foizida 
buyragida tosh bo’ladi? 
A) 25 B) 50 C) 75 D) 0 
( )

---

104 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
GENLARNI BIRIKKAN HOLDA IRSIYLANISHI
1906-yilda U. Betson va R. Pennet xushbo’y hidli no’xat o’simliklarini cha tish tirib, chang donasining 
shakli va gulning rangi keyingi avlodda mustaqil holda irsiylanmasligini, duragaylarda ota-ona formalarining 
belgilari takrorlanishini aniqlashdi. Avlodlarda belgilarning mustaqil holda irsiylanishi va erkin 
kombinatsiyalanishi barcha belgilar uchun xos emasligima’lum bo’ldi. Tomas Morgan va uning shogirdlari 
mustaqil holda irsiylanmaydigan genlar belgilarining avloddan avlodga o’tishini o’rgandilar. Agar G.Mendel o’z 
tajribalarini no’xat o’simligida o’tkazgan bo’lsa, Morgan uchun meva pashshasi drozofila asosiy obyekt bo’lib 
xizmat qildi. Drozofilalar tajriba o’tkazish uchun juda qulay obyektdir. Chunki ular laboratoriya sharoitida tez 
ko’payadi, xromosomalar soni 8 ga teng.
Genlarning mustaqil kombinatsiyalanishi qonuni o’rganilayotgan genlar nogomologik xromosomalarda 
joylashsagina o’rinli bo’ladi. Genlar soni xromo somalar sonidan ancha ko’p bo’lganligi sababli bitta xromosoma 
da juda ko’p genlar joylashadi va birikkan holda irsiylanadi. Bir xromosomada joylashgan genlar majmuyi 
birikish guruhi deyiladi.
Organizmdagi genlarning birikish guruhi shu organizm xromosomalarining gaploid to’plamiga teng bo’ladi.
Jumladan, makkajo’xorida 
(Zea mays)
xromosomaning gaploid to’plami va birikish guruhi 10 ga, no’xatda 
(Pisum 
sativum)
7 ga, drozofila meva pashshasida 
(Drosophila melanogaster)
4 ga, odamda 
(Homo sapiens)
23 ga teng. 
Bu hodisani yaxshi tushunish maqsadida drozofilalarda ikki juft belgilarning nasldan-naslga o’tishi bilan 
tanishamiz. Drozofilalarda tananing kulrangligini belgilovchi gen (A) qora rang geni (a) ustidan dominantlik 
qiladi. Normal qanot geni (B) esa kalta qanotni belgilovchi gen (b) dan ustunlik qiladi. Kulrang va normal qanotli 
pashshalarni qora va kalta qanotli pashshalar bilan chatishtirsak, birinchi avlod bir xilliligi yuzaga chiqadi, ya’ni 
kulrang tanali, normal qanotli pashshalar hosil bo’ladi.
F
1
da hosil bo’lgan kulrang tanali, normal qanotli erkak drozofilalarni qora tanali kalta qanotli urg’ochi 
drozofilalar bilan o’zaro chatishtirilsa, F
b
da olingan avlodning ½ qismini kulrang tanali, normal qanotli, ½ 
qismini qora tanali, kalta qanotli individlar tashkil etadi. Bunday birikishga to’la birikish deyiladi. (46-rasm).
Agar urg’ochi digeterozigota pashshani tahliliy duragaylash usulida tekshirsak, avvalgi tajribaga nisbatan 
boshqacharoq natijani kuzatamiz. Bunda 4 xil variantda belgilarga ega bo’lgan avlod hosil bo’ladi. Lekin 
G.Mendel tajribalarida kuzatilgan 1:1:1:1 nisbatdan farq qilib, ota-onalarinikiga o’xshagan belgilar ko’proq
(kulrang tanali, uzun qanotli – 41,5%, qora tanali, kalta qanotli – 41,5%)
, yangi hosil bo’lgan belgilar esa ancha
kam 
(kulrang tanali, kalta qanotli – 8,5 %, qora tanali, normal qanotli – 8,5 %)
uchraydi. Genlar birikishining bu 
xili chala birikish deb ataladi.
Genlar chala birikishining sababini tushunish uchun jinsiy hujayralarning yetilishida kuzatiladigan meyoz 
jarayonini eslash kerak. Meyoz I ning profazasida muhim jarayon – krossingover kuzatiladi. Gomologik 
xromosomalar konyugatsiyalashib allel genlarning almashinuvi sodir bo’ladi. Natijada gametalarning bir qismi 
yangi genlar kombinatsiyasiga ega bo’ladi. Shuning uchun yangi avlodda ota-onalarnikidan farq qiluvchi yangi 
belgilar kombinatsiyasi vujudga keladi. Krossingover natijasida hosil bo’lgan gametalar hamda shu 
gametalardan hosil bo’lgan avlod bir xil nom bilan krossoverlar deb ataladi. Krossingoverga uchramagan 
gametalar ishtirokida hosil bo’lgan avlod nokrossoverlar deb ataladi. T.Morgan qonuni quyidagicha tavsiflanadi: 
bitta xromosomada joylashgan genlar birikish guruhlarini hosil qiladi va nasldan naslga birikkan holda o’tadi.
Ularning birikish ehtimoli shu genlar orasidagi masofaga teskari proporsionaldir. Genlar orasidagi masofa 
morganida deb ataladigan birlik bilan ifodalanadi; 1 morganida 1 % krossingover kuzatiladigan genlar orasidagi 
masofaga teng.
Biz yuqorida ko’rib chiqqan misolimizdagi ikkita gen orasidagi masofa 17 morganidaga teng. 
Belgilarning birikkan holda irsiylanishi, krossingover hodisasiga asoslanib T.Morgan o’z shogirdlari bilan
irsiyatning xromosoma nazariyasini yaratdi.
Uning mazmuni quyidagicha:
( )
– genlar xromosomalarda ma’lum bir chiziqli ketma-ketlikda joylashadi; 
– har bir gen xromosomada o’z o’rni (lokus)ga ega; allel genlargomologik xromosomalarning aynan bir xil 
lokuslarida joylashadi; 
– bitta xromosomada joylashgan genlar birikish guruhini hosil qilib, birgalikda irsiylanadi; birikish 
guruhlari soni xromosomalarning gaploid to’plamiga teng va har bir tur uchun doimiydir. 
– krossingover jarayonida genlarning birikishi buzilishi mumkin, bunda rekombinant xromosomalar hosil 
bo’ladi; krossingover chastotasi genlar orasidagi masofaga bog’liq: masofa qanchalik uzoq bo’lsa, krossingover 
shuncha ortadi; 
– rekombinatsiya foizi asosida genlar orasidagi masofa aniqlanadi, bu esa xromosomalar xaritasini 
tuzishga imkon beradi.
Bu sohadagi tadqiqot natijalari xromosomaning genetik va sitologik xaritasini yaratish imkonini vujudga 
keltirdi. Ma’lum birikish guruhga kirgan genlarning joylashish tasviri genetik xaritadeyiladi. Genetik xaritada 
organizmning har bir birikish guruhi alohida tasvirlanadi va ularda joylashgan genlarning qisqartirilgan nomi 
beriladi, genlar orasidagi masofa krossingover foizlari natijalariga qarab belgilanadi.

---

105 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
To’la birikish Chala birikish 
MASALALAR ISHLASH USULLARI 
1-masala. Analiz qilinuvchi chatishtirishda olingan quyidagicha xilma-xillikka asoslanib: 
ABC – 81 AbC – 129 
AbC – 2 Abc – 381
aBC – 372 ABc – 2
aBc – 120 abc – 73 
a) chatishtirishda ishtirok etgan geterozigota organizmning genotipini; b) uning xromosomasidagi 
genlarning izchilligini; v) krossingover foizini toping. 
Yechilishi: 
a) chatishtirishda ishtiroketgan formani masala shartida berilgan gametalarga qarab aniqlash 
mumkin. Bitta xromosomadagi genlar birikkan holda bo’lgani uchun analiz qiluvchi chatishtirish natijasida hosil 
bo’lgan eng ko’p miqdordagi gametalar 
a A
B b
C va c genli xromosomaga ega ekanligini hisobga olib, chatishtirishda ishtirok etgan geterozigota 
formaning genotipini 
A a
b B
c va C holda tasavvur qilamiz va masalani quyidagicha ko’rsatilgandek yechamiz. 
P a A a a 
B b x b b 
C c c c 
A a A a A a A a 
b B x b B b B b B 
c C c C c C c C 
gametalar: 
A a A a A a A a 
b B B b b B B b 
c C C c C c c c 
nokrossingover krossingover 
A a a a A a a a A a a a A a a a 
b b B b B b b a b b B b B b b b 
c c C c C c c a C c c c c c C c 
381 372 81 73 129 120 2 2 
64,9 % 13,3 % 21,4 % 0,4 % 

---

106 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
b) keltirilgan ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, xromosomada oldin A gen, keyin B gen, so’ngra C gen 
joylashgan; v) krossingover foizini toppish uchun 8 xil gametada berilgan sonlar o’zaro qo’shib chiqiladi, ya’ni 
81+120+372+2+2+381+129+73+1160 va har bir gameta necha foizni tashkil etishi aniqlanadi. Agar 1160=100 % 
bo’lsa, u holda: 
ABC – 81 = 7 % AbC – 129 = 11,1 % 
AbC – 2 = 0,2 % Abc – 381 = 32,8 % 
aBC – 372 = 32,1 % ABc – 2 = 0,2 %
aBc – 120 = 10,3 % abc – 73 = 6,3 % 
ni tashkil etadi. 
Eng ko’p foizli gametalar nokrosingover, kam foizli gametalar krosingover hisoblanadi. Binobarin,
a A 
xromosomalar chalkashuvisiz B va b gametalar hosil bo’ladi. Birinchi va ikkinchi gen oralig’idagi, ya’ni
C c 
birinchi uchastkadagi krossingover ABC 7 % + abc 6,3 % = 13,3 %. Ikkinchi va uchinchi genlar oralig’idagi, ya’ni 
ikkinchi uchastkadagi krossingover aBc 10,3 % + AbC 11,1 % = 21,4 bir vaqtning o’zida ham birinchi, ham 
ikkinchi uchastkadagi qo’sh krossingover abC 0,2 % + ABc 0,2 % = 0,4 dan iborat. Shunday qilib A gen bilan B 
gen orasidagi masofa 7+6,3+0,4+13,7; B gen bilan C gen orasidagi masofa 10,3+11,1+0,4=21,8; A gen bilan C gen 
orasidagi masofa 13+21,8+35,5 morganidaga teng. 
2-masala. Drozofilla meva pashshasining kulrang tanali, uzun qanotli, qizil ko’zli geterozigota urg’ochisi 
xuddi shunday fenotipga ega bo’lgan erkak pashsha bilan chatishtirildi. Urg’ochi pashshadan qanday gametalar 
hosil bo’lishi mumkinligini aniqlang. 
1) X
A 
– 20,75 %; 2) X
a 
– 20,75 %; 3) X
A 
– 20,75 %; 4) X
a 
– 20,75 %; 5) X
A 
– 12,5 %;
6) X
a 
– 12,5 %; 7) X
A 
– 12,5 %; 8) X
a 
– 12,5 %; 9) X
A 
– 4,25 %; 10) X
a 
– 4,25 %;
11) X
A 
– 4,25 %; 12) X
a 
– 4,25 %; 13) X
A 
– 12,5 %; 14) X
a 
– 12,5 %; 15) X
A 
– 12,5 %;
16) X
a 
– 12,5 %; 
A) 5,6,7,8,13,14,15,16 B) 1,2,3,4,9,10,11,12 C) 1,2,3,4,5,6,7,8 D) 5,6,7,8,9,10,11,12 
Yechilishi:
Masala shartida ko’p ma’lumotlar yashirin bo’lib, masalan, drozofilada kulrang tana, uzun 
qanot qora tana, kalta qanotga nisbatan dominantlik qilishi hamda bu ikkala belgi bitta autosome xromosomada 
birikkan holda irsiylanishi, bu belgilar irsiylanishida urg’ochilarida krossingover kuzatilishi (erkaklarida emas), 
krossingoverga uchraganlar 17 %, krossingoverga uchramaganlar 83 % ni tashkil etishi, shu bilan birga, ko’z 
rangining irsiylanishi jinsiy X xromosomaga bog’liqligi, qizil rang dominant, oq rang resessiv irsiylanishi kabilar 
aytilmagan. Bu ma’lumotlarni abituriyentlar darsliklardan o’rgangan bo’lishlari kerak. Shuning uchun masala 
ishlayotganda bularni e’tiborga olish lozim. Avval chatishtirilayotgan urg’ochi va erkak drozofila pashshalarining 
genotipini yozib olamiz. Urg’ochi pashsha genotipi (uchala belgi ham geterozigota deyilgan): 
X
A
X
a
(fenotipi: 
kulrang tanali, uzun qanotli, qizil ko’zli) 
Erkak pashsha genotipi (xuddi shunday fenotipga ega): 
X
A
Y (fenotipi: kulrang tanali, uzun qanotli, qizil 
ko’zli). Bilasizki, drozofilla pashshasining erkaklarida emas, urg’ochilarida krossingover kuzatiladi, natijada, 
bitta autosoma xromosomada joylashgan genlarning birikishi to’liqsiz bo’ladi. Krossingover kuzatilgan urg’ochi 
pashshaning genotipi 
X
A
X
a
yoki 
X
A
X
a
bo’lishi mumkin. Urg’ochi organizmdan hosil bo’ladigan 
gametalarni yozib olamiz. 
Krossingoverga uchramagan gametalar: X
A 
– 20,75 %; X
a 
– 20,75 %; X
A 
– 20,75 %; X
a 
– 20,75 % 
Krossingoverga uchragan gametalar: X
A 
– 4,25 %; X
a 
– 4,25 %; X
A 
– 4,25 %; X
a 
– 4,25 % 
Drozofillada krossingover kuzatilgach, birikish 100 % (to’liq) bo’lmaydi, natijada, 
krossingoverlangan gametalar 17 %, krossingoverga uchramaganlari 83 % ni tashkil etadi. 
Krossingover foizini gametalar soniga bo’lamiz: 17/4=4,25 %. Har bir krossingoverga uchragan gameta 
4,25 % ni tashkil etar ekan. 
Krossingoverga uchramagan gametalar 83 % bo’lib, uni gametalar soniga bo’lamiz. 83/4=20,75 %. 
Har bir krossingoverga uchramagan gameta 20,75 % dan tashkil etar ekan. Demak, testdagi to’g’ri 
javoblar 1,2,3,4,9,10,11,12.

---

107 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
To’g’ri javob – В. 
3-masala. Drozofilla meva pashshasining kulrang tanali, uzun qanotli, qizil ko’zli geterozigota 
urg’ochisi xuddi shunday fenotipga ega bo’lgan erkak pashsha bilan chatishtirildi. Erkak pashshadan 
qanday gametalar hosil bo’lishi mumkinligini aniqlang. 
1) X
A 
– 20,75 %; 2) Y
– 20,75 %; 3) X
A 
– 20,75 %; 4) Y
– 20,75 %; 5) X
A 
– 25 %;
6) Y
– 25 %; 7) X
A 
– 25 %; 8) Y
– 25 %; 9) X
A 
– 4,25 %; 10) X
a 
– 4,25 %;
11) X
A 
– 4,25 %; 12) X
a 
– 4,25 %; 13) X
A 
– 25 %; 14) Y
– 25 %; 15) X
A 
– 25 %;
16) Y
– 25 %; 
А) 5,6,7,8 B) 1,2,3,4,9,10,11,12 С) 1,2,3,4,5,6,7,8 D) 5,6,7,8,9,13,14,15,16 
Yechilishi:
Bu masala yuqoridagi masalaga o’xshash yo’l bilan ishlanadi. Erkak pashsha genotipi 
quyidagicha: 
X
A
Y (fenotipi: kulrang tanali, uzun qanotli, qizil ko’zli) bo’ladi.
Drozofilla pashshasining, yuqorida aytilganidek, erkaklarida krossingover kuzatilmaydi. Shuning uchun 
ularning birikishi 100 % (to’liq) birikish hisoblanadi. Bu genotipdan gametalar hosil qilamiz: 
X
A
Y: X
A 
– 25 %; Y
– 25 %; X
A 
– 25 %; Y
– 25 % 
Gametalar foizini topish uchun birikish foizini gametalar soniga bo’lamiz. 100/4=25 %. Наr bir gameta 25 
% dan ekan. Testdagi to’g’ri javoblar 5,6,7,8 lardir.
To’g’ri javob – A. 
Qo’shimcha izohlar: Gametalarning foizini topish uchun birikish foizini gametalar soniga bo’lamiz. 
Genotipga qarab hosil bo’ladigan gametalar soni ham o’zgaradi, shunda ularning foiz ko’rsatkichi ham o’zgaradi. 
Masalan, genotip o’zgarsa:
1) 
X
A
X
A
(urg’ochi drozofilla) 
Krosingoverga uchramagan gametalar: X
A 
– 41,5 %; X
A 
– 41,5 %
Krosingoverga uchramagan gametalar: X
A 
– 8,5 %; X
A 
– 8,5 % 
2) 
X
A
Y (erkak pashsha) 
Krosingoverga uchramagan gametalar: X
A 
– 50 %; X
A 
– 50 % 
Krosingoverga uchramagan gametalar: yo’q – 0 %; yo’q – 0 % 
, Beruniy ATM 
4-masala. Drozofilla meva pashshasining kulrang tanali uzun qanotli qizil ko’zli geterozigota urg’ochisi 
xuddi shunday fenotipga ega bo’lgan erkak pashsha bilan chatishtirildi. 
1. Avlodning necha foizi kulrang tanali, uzun qanotli, oq ko’zli bo’lgan? 
2. Kalta qanotli pashshalar avlodning necha foizini tashkil etadi? 
3. Krossingoverga uchragan gametalardan hosil bo’lgan kulrang tanali pashshalar avlodning necha foizini 
tashkil etadi? 
4. Hosil bo’lgan erkak pashshalarning necha foizi qizil ko’zli, uzun qanotli bo’ladi? 
5. Hosil bo’lgan urg’ochi pashshalarning necha foizi kalta qanotli bo’ladi? 
6. Hosil bo’lgan erkak pashshalarning necha foizi qora tanali bo’ladi? 
Yechilishi:
Drozofilla pashshasida tananing kulrangligi qoraligi ustidan, qanotlarning uzunligi kaltaligi 
ustidan, ko’zlarning qizil bo’lishi oq bo’lishi ustidan ustunlik qiladi. Tananing rangi va qanotlarining uzun-
kaltaligi bitta autosoma xromosoma birikkan holda irsiylanadi. Ko’zlarning rangi jinsiy X-xromosomaga bog’liq 
holda irisylanadi. Masalada keltirilgan erkak va urg’ochi pashsha fenotiplari asosida ularning genotipini yozib 
olamiz. Genotiplardan gametalar hosil qilib, erkak va urg’ochi pashsha gametalarning uchrashish ehtimolini 
Pennet katakchasi yordamida oson aniqlaymiz. Bu orqali keyingi avlodda hosil bo’ladigan pashshalaming genotip 
va fenotip bo’yicha ko’rsatkichlarini hisoblab chiqish nihoyatda oson bo’ladi. Bu chatishtirish jarayonida 
krossingoverni unutmaslik kerak. Erkaklarida emas, urg’ochilarida krossingover kuzatildi. Krossingoverga 
uchraganlar 17 % (foiz ko’rsatkichini gametalar soniga bo’lib, har bir gametaning foizi topiladi 17/4=4,25 % dan), 
krossingoverga uchramaganlar 83 % (83/4=20,75 % dan) tashkil etadi. Erkaklarida birikish to’liq (100 %) bo’lgani 
uchun 100/4=25 % dan bo’ladi. 

---

108 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
, Beruniy ATM 

---

109 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Katakchalar ichida gametalar qo’shilishidan hosil bo’lgan zigotalarning genotipi yozilgan bo’lib, 
ularning % ko’rsatkichi ota va ona gametalarining o’zaro ko’paytmasi orqali topiladi. Masalan: 20,75 % 
x 25 % / 100=5,1875 % yoki 4,25 % x 25 % /100=1,0625 % 
1) Avlodning necha foizini kulrang tanali, uzun qanotli, oq ko’zli pashshalar tashkil etishini 
topamiz. 5,1875 % lar 3 ta, 1,0625 % lar 2 tani tashkil etar ekan. 5,1875%x3=15,5625%; 
1,0625%х2=2,125%; 15,5625%+2,125%=17,6875 % ni tashkil etadi. 
2) Kalta qanotli pashshalar avlodning necha foizini tashkil etishini topamiz. Kalta qanotlilar 
avlodda son jihatdan 8 ta bo’lib, ularni foiz ko’rsatkichlarini qo’shib chiqamiz. 5,1875x4+1,0625x4=25% 
ini tashkil etar ekan. 
3) Krossingoverga uchragan gametalardan hosil bo’lgan kulrang tanali pashshalar avlodning 
necha foizini tashkil etishini hisoblaymiz. Avlodda krossingoverga uchragan gametalardan hosil 
bo’lgan kulrang tanali pashshalar 12 ta bo’lib, foiz ko’rsatkichlarini qo’shib chiqamiz. 
1,0625%x12=12,75%. 
4) Hosil bo’lgan erkak pashshalarning necha foizi qizil ko’zli, uzun qanotli bo’ladi? Avlodning 50 
% ini (16 tasini) erkak pashshalar tashkil etadi. Ammo masalada avlodning necha foizi deb 
so’ralmagan. Hosil bo’lgan erkak pashshalarning deyilgani uchun, ularni 100 % deb olamiz. 16 ta 
erkak pashshadan 6 tasi qizil ko’zli, uzun qanotli ekan: 6x100/16=37,5 %. Javob - 37,5%. 
5) Hosil bo’lgan urg’ochi pashshalarning necha foizi kalta qanotli bo’lishini topamiz. Hosil bo’lgan 
urg’ochi pashshalar 16 ta bo’lib, hammasi 100 % deb olsak, ulardan 4 tasi kalta qanotli ekan: 
4x100/16=25 %. Javob - 25%. 
6) Hosil bo’lgan erkak pashshalarning necha foizi qora tanali bo’ladi? Hosil bo’lgan erkak 
pashshalar son jihatdan 16 ta bo’lib, ular 100 % ni tashkil etadi. Qora tanali erkak pashshalar 4 ta 
bo’lib, necha foizni tashkil etishini topamiz: 4x100/16=25 % ekan. 
( )

---

110 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Ituzumdoshlar oilasiga mansub pomidor o’simligida 
meva shoxlarining uzunligi bilan meva shaklini 
ifodalovchi genlar bir xromasomada joylashib, to’liq 
birikkan holda irsiylanadi. Uzun poyali (A), yumaloq 
mevali (B) gomozigota pomidor kalta poyali (a), 
noksimon mevali (b) pomidor bilan chatishtirilib, F
1
da 
110 ta, F
2
da 1200 ta o’simlik yetishtirilgan. F
2
bo’g’inda nechta uzun poyali yumaloq geterozigota 
genotipli pomidor hosil bo’ladi? 
A) 300 B) 1200 C) 600 D) 1090
2. Pomidor o’simligida shoxlaming uzunligi bilan 
mevasining shaklini ifodalovchi genlar to’liq birikkan 
holda irsiylanadi, Seleksioner uzun poyali (H) va 
yumaloq mevali (D) gomozigota pomidor bilan kalta 
poyali (h) va noksimon mevali (d) pomidomi 
chatishtirib, F
1
da 110 ta, F
2
da 1200 ta o’simlik 
yetishtirgan, a) F
2 
da uzun poyali va yumaloq mevali 
o’simlik qancha? b) F
1
dan necha xil gameta hosil 
bo’ladi? 
1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 300 ta; 4) 600 ta; 5) 900 ta; 6) 1200 
ta; 7) 3 xil. 
A) a-7; b-3 B) a-5; b-1 C) a-2; b-4 D) a-7; b-6 
3. Drozofila meva pashshasida tananing qora rangi, 
qanotning kaltaligi retsessiv, tananing kulrangli, 
qanotni normalligi dominant belgi hisoblanadi. 
Tananing rangi bilan qanotini uzunligini belgilovchi 
genlar birikkan bo’lib bir xromasomada joylashgan. 
Tanasi kulrang qanoti normal drozofila tanasi qora 
qanoti kalta drozofila bilan chatishtirilib F
1
da 90 ta 
kulrang tanali, normal qanotli pashsha olindi. F
2 
da 
608 ta pashsha olingan bo’lsa, ularning nechtasi 
kulrang tanali uzun qanotli bo’ladi? 
A) 342 B) 456 C) 114 D) 152 
4. Makkajo’xorida donning silliq shakli burushgan 
ustidan, bo’yalganligi bo’yalmaganligi ustidan 
dominantlik qiladi va genlar o’zaro to’liq brikkan holda 
irsiylanadi. Silliq bo’yalgan donli gomozigota 
makkajo’xori burushgan bo’yalmagan donli o’simliklar 
bilan o’zaro chatishtirilib, F
2
da 24 ta burushgan 
bo’yalmagan donli o’simliklar olingan. Silliq bo’yalgan 
donli o’simliklarning nechtasi geterezigota genotipli? 
A) 24 B) 48 C) 72 D) barchasi 
5. Uzun qanotli kulrang erkak drozofila pashshasini 
(BbVv) qora rang kalta qanotli urg’ochi drozofila (bbvv) 
pashshasi bilan chatishtirish natijasida avlodlar 
orasida faqat ota-onalarga o’xshash formalar teng 
miqdorda olingan. Bunga sabab nima? 
A) genlar bitta xromasomada joylashgan bo’lib 
krossingover kuzatiladi 
B) mutagen faktorlar ta’sirida 
C) genlar har xil juft xromasomalarda joylashgan 
D) genlar bitta xromasomada joylashgan bo’lib 
krossingover kuzatilmagan 
6. Volgograd navli pomidor o’simligida 
shoxlarning uzunligi bilan mevasining shaklini 
ifodalovchi genlar to’liq birikkan holda irsiylanadi. 
Seleksioner uzun poyali (H) va yumaloq mevali (D) 
gomozigota pomidor bilan kalta poyali (h) va noksimon 
mevali (d) pomidomi chatishtirib, F
1
da 110 ta, F
2
da 
1200 ta o’simlik yetishtirgan. a) F
2
da uzun poyali va 
yumaloq mevali o’simlik qancha? b) F
1
da necha xil 
gameta hosil bo’ladi?
1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 300 ta; 4) 600 ta; 5) 900 ta; 6) 1200 
ta; 7) 3 xil. 
A) a-7; b-3 B) a-7; b-6 C) a-2; b-4 D) a-5; b-1 
7. Volgograd navli pomidor o’simligida 
shoxlarning uzunligi bilan mevasining shaklini 
ifodalovchi genlar to’liq birikkan holda irsiylanadi. 
Seleksioner uzun poyali (H) va yumaloq mevali (D) 
gomozigota pomidor bilan kalta poyali (h) va noksimon 
mevali (d) pomidorni chatishtirib, F
1
da 110 ta, F
2
da 
1200 ta o’simlik yetishtirgan.
a) F
2
da necha xil genotipik sinf yuzaga keladi? b) F
2
da nechta o’simlik kalta poyali, noksimon mevali 
bo’ladi?
1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 300 ta; 4) 600 ta; 5) 900 ta; 6) 1200 
ta; 7) 3 xil 
A) a-7, b-3 B) a-7; b-6 C) a-2; b-4 D) a-5; b-1 
8. Katarakta va polidaktiliya kasalliklari 
autosomalarda joylashgan dominant genlarga bog’liq 
bo’lib, to’liq birikkan holda avloddan avlodga beriladi. 
Otasi katarakta, onasi polidaktiliya ayol barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota erkakka turmushga 
chiqdi. Tug’ilgan farzandlaming necha foizi normal 
ko’radigan va besh barmoqli bo’ladi? 
A) 12,5 B) 6,25 С) 0 D) 25 
9. Pomidor o’simligida meva shoxlarining uzunligi 
bilan meva shaklini ifodalovchi genlar bir 
xromasomada joylashib, to’liq birikkan holda 
irsiylanadi. Uzun poyali (A), yumaloq mevali (B) 
gomozigota pomidor kalta poyali (a), noksimon mevali 
(b) pomidor bilan chatishtirilib, F
1
da 110 ta, F
2
da 
1200 ta o’simlik yetishtirilgan. F
2
bo’g’inda nechta 
uzun poyali yumaloq geterozigota genotipli pomidor 
hosil bo’ladi? 
A) 1090 ta B) 600 ta C) 300 ta D) 1200 ta 
10. Katarakta va polidaktiliya kasalliklari 
autosomalarda joylashgan dominant genlarga bog’liq 
bo’lib, to’liq birikkan holda avloddan avlodga beriladi. 
Otasi katarakta, onasi polidaktiliya ayol barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota erkakka turmushga 
chiqdi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi fenotip 
jihatdan ona tomondan bobosiga o’xshaydi? 
A) 12,5 % В) 25 % С) 0% D) 50 % 
11. Odamda rezus omilni belgilovchi gen lokusi, 
eritrotsitlaming shaklini belgilovchi gen lokusi bilan 
bir xromasomada joylashgan bo’lib, ularning orasidagi 
masofa 3 morganidaga teng (K.Shtern, 1965). Rezus 
musbat va elliptositozni belgilovchi genlar dominant 

---

111 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
bo’lib bitta xromasomada joylashgan. Oila qurganlar 
yigit ikkala belgi bo’yicha geterozigota bo’lib, rezus 
musbat gen unga otasidan, elliptositoz gen onasidan 
o’tgan. Qiz esa rezus manfiy va normal shaklli 
eritrotsitga ega. Agar gametogenez jarayonida 
krossingover kuzatilsa, tug’ilgan farzandlarning necha 
foizi elliptositoz kasalligini yuzaga chiqaruvchi 
genning gomozigota holatdagi genotipiga ega bo’ladi? 
A) 25 % B) 50 % C) 100 % D) 0 % 
12. Odamda rezus omilni belgilovchi gen lokusi, 
eritrotsitlarning shaklini belgilovchi gen lokusi bilan 
bir xromasomada joylashgan bo’lib, ularning orasidagi 
masofa 3 morganidaga teng (K.Shtern, 1965). Rezus 
musbat va elliptositozni belgilovchi genlar dominant 
bo’lib bitta xromasomada joylashgan Oila qurganlar 
yigit ikkala belgi bo’yicha geterozigota bo’lib, rezus 
musbat gen unga otasidan, elliptositoz gen onasidan 
o’tgan. Qiz esa rezus manfiy va normal shaklli 
eritrotsitga ega. Agar gametogenez jarayonida 
krossingover kuzatilmasa, tug’ilgan farzandlarning 
necha foizi genotip jihatdan otasiga o’xshash bo’ladi? 
A) 25 % B) 50 % C) 100 % D) 0 % 
13. Odamda rezus olimni belgilovchi gen lokusi, 
eritrotsitlarning shaklini belgilovchi gen lokusi bilan 
bir xromasomada joylashgan bo’lib, ularning orasidagi 
masofa 3 morganidaga teng (K.Shtern, 1965). Rezus 
musbat va elliptositozni belgilovchi genlar dominant 
bo’lib bitta xromasomada joylashgan. Oila qurganlar 
yigit ikkala belgi bo’yicha geterozigota bo’lib, rezus 
musbat gen unga otasidan, elliptositoz gen onasidan 
o’tgan. Qiz esa rezus manfiy va normal shaklli 
eritrotsitga ega. Agar gametogenez jarayonida 
krossingover kuzatilsa, tug’ilgan farzandlarning necha 
foizi genotip jihatdan onasiga o’xshash bo’ladi? 
A) 3 % B) 25 % C) 1,5 % D) 50 % 
14. Gomozigota dominant genotipli kulrang tanali 
uzun qanotli drozofila meva pashshasi gomozigota 
retsessiv qora tanali kalta qanotli formasi bilan 
chatishtirilgan. F
1
avlodni barcha belgisi bo’yicha 
retsessiv forma bilan chatishtirishdan 965 ta kulrang 
tanali uzun qanotli, 944 ta qora tanali kаltа qanotli, 
206 ta qora tanali uzun qanotli, 185 ta kulrang tanali 
kalta qanotli nasllar olingan bo’lsa, krossingover foizi 
nechaga teng bo’ladi?
A) 83 B) 41,5 C) 17 D) 8,5 
15. Gomozigota dominant genotipli kulrang tanali 
uzun qanotli drozofila meva pashshasi gomozigota 
retsessiv qora tanali kalta qanotli formasi bilan 
chatishtirilgan. F
1
avlodni barcha belgisi bo’yicha 
retsessiv forma bilan chatishtirishdan 965 ta kulrang 
tanali uzun qanotli, 944 ta qora tanali uzun qanotli, 
206 ta qora tanali uzun qanotli, 185 ta kulrang tanali 
kalta qanotli nasllar olingan bo’lsa, krossingoverga 
uchramagan duragaylar naslning necha foizi tashkil 
qilganligini aniqlang. 
A) 83 B) 41,5 C) 17 D) 8,5 
16. Kalamushda yungining kulrangligi oq bo’lishi 
ustidan, pushti rangli ko’z qizil rang ustidan 
dominantlik qiladi va ular birikkan holda irsiylanadi. 
Laboratoriyada kulrang yungli pushti ko’zli 
kalamushlar oq yungli qizil ko’zli formalar bilan 
chatishtirilishi-dan 24 ta kulrang yungli pushti ko’zli, 
26 ta oq yungli qizil ko’zli, 25 ta kulrang yungli qizil 
ko’zli, 24 ta oq yungli pushti ko’zli kalamushlar 
olingan. Genlar orasidagi masofani (morganida) 
aniqlang. 
A) 50,5 B) 25 C) 49,5 D) 24 
17. Kalamushda yungining kulrangligi oq bo’lishi 
ustidan, pushti rangli ko’z qizil rang ustidan 
dominantlik qiladi va ular birikkan holda irsiylanadi. 
Laboratoriyada kulrang yungli pushti ko’zli 
kalamushlar oq yungli qizil ko’zli formalar bilan 
chatishtirilishi-dan F
1
da 8 ta kalamush, F
2
olingan 
nasi soni F
1
dagiga qaraganda 13 martaga ko’p va 
ularning 24 tasi ota onaga o’xshamaydigan fenotipga 
ega bo’lsa, krossingover foizini aniqlang. 
A) 24 B) 8 C) 23 D) 11,5 
18. Ma’lum bir xromasoma bo’lagida А, В va С genlari 
o’zaro birikkan holda irsiylanadi. A va В geni orasidagi 
krossingover foizi 4,7 % ni, В va С geni orasidagi 
krossingover foizi 2,1 % ni tashkil qilsa, A va С genlari 
orasidagi masofani (morganida) aniqlang. 
A) 2,6 B) 6,8 C) 9,8 D) 4,7 
19. Kalamushda yungining kulrangligi oq bo’lishi 
ustidan, pushti rangli ko’z qizil rang ustidan 
dominantlik qiladi va ular to’liq birikkan holda 
irsiylanadi. Laboratoriyada kulrang yungli pushti 
ko’zli kalamushlar oq yungli qizil ko’zli formalar bilan 
chatishtirilishidan F
1
da 15 ta, F
2 
da 188 ta nasi 
olingan. a) F
2
da kulrang yungli pushti ko’zli 
geterozigota genotipli kalamushlar qancha? b) F
1
da 
necha xil gameta hosil bo’ladi?
1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 47 ta; 4) 94 ta; 5) 141 ta; 6) 188 ta; 
7) 3 xil. 
A) a-3; b-1 B) a-6; b-7 C) a-5; b-2 D) a-4; b-1 
20. Kalamushda yungining kulrangligi oq bo’lishi 
ustidan, pushti rangli ko’z qizil rang ustidan 
dominantlik qiladi va ular to’liq birikkan holda 
irsiylanadi. Laboratoriyada kulrang yungli pushti 
ko’zli kalamushlar oq yungli qizil ko’zli formalar bilan 
chatishtirilishidan F
1
da 15 ta, F
2 
da 188 ta nasl 
olingan. 
a) F
2
da kulrang yungli pushti ko’zli gomozigota 
genotipli kalamushlar qancha? b) F
2
da necha xil 
gameta hosil bo’ladi?
1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 47 ta; 4) 94 ta; 5) 141 ta; 6) 188 ta; 
7) 3 xil. 
A) a-3; b-1 B) a-6; b-7 C) a-5; b-2 D) a-4; b-1 
21. Katarakta va polidaktiliya kasalliklari 
autosomalarda joylashgan dominant genlarga bog’liq 
bo’lib, to’liq birikkan holda avloddan avlodga beriladi. 
Otasi katarakta, onasi polidaktiliya ayol barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota erkakka turmushga 

---

112 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
chiqdi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi 
kasallikning faqat bir turi bilan kasallangan? 
A) 12,5 % B) 25 % С) 0 D) 50 % 
22. Katarakta va polidaktiliya kasalliklari 
autosomalarda joylashgan dominant genlarga bog’liq 
bo’lib, to’liq birikkan holda avloddan avlodga beriladi. 
Otasi katarakta, onasi polidaktiliya ayol barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota erkakka turmushga 
chiqdi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi 
kasallikning har ikkala turi bilan kasallangan? 
A) 12,5 % B) 25 % С) 0 D) 50 % 
23. Tovuqlarda erta pat hosil qilish va chipor rang 
kech pat hosil qilish va qora rangga nisbatan 
dominantlik qiladi. Bu belgilarni ifodalovchi noallel 
genlar autosomada birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigota organizmlar chatishtirilganda kech pat 
hosil qiladigan chipor rangli jo’jalar avlodni necha 
foizini tashkil qiladi? (xo’roz dominant genlarni faqat 
otasidan olgan, krossingover 20 %) 
A) 5 % B) 12,5 % C) 60 % D) 70 % 
24. Tovuqlarda erta pat hosil qilish va chipor rang 
kech pat hosil qilish va qora rangga nisbatan 
dominantlik qiladi. Bu belgilarni ifodalovchi noallel 
genlar autosomada birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigota organizmlar chatishtirilganda kech pat 
hosil qiladigan qora rangli jo’jalar avlodni necha foizini 
tashkil qiladi? (xo’roz bitta dominant genni otasidan, 
ikkinchisini onasidan olgan, krossingover 20 %) 
A) 5 % B) 20 % C) 50 % D) 12,5 % 
25. Odamda polidaktiliya va katarakta 1 ta 
autosomada joylashgan dominant genlar ta’sirida 
irsiylanadi. Erkak katarakta va polidaktiliya bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan 
o’tgan. Ayol 2 belgisi bo’yicha sog’lom. Nazariy 
jihatdan krossingover 3 % bo’lsa, shu oilada tug’ilishi 
mumkin bo’lgan bolalarning necha foizi ota-onaga 
fenotip jihatdan o’xshash bo’ladi? 
A) 97 % B) 50 % C) 3 % D) 1,5 % 
26. Odamda polidaktiliya va katarakta 1 ta 
autosomada joylashgan dominant genlar ta’sirida 
irsiylanadi. Erkak katarakta va polidaktiliya bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan 
o’tgan. Ayol 2 belgisi bo’yicha sog’lom. Nazariy 
jihatdan krossingover 3 % bo’lsa, shu oilada tug’ilishi 
mumkin bo’lgan bolalarning necha foizi ota-onaga 
genotip jihatdan o’xshash bo’ladi? 
A) 97 % B) 50 % C) 3 % D) 48,5 % 
27. Odamda polidaktiliya va katarakta 1 ta 
autosomada joylashgan dominant genlar ta’sirida 
irsiylanadi. Erkak katarakta va polidaktiliya bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan 
o’tgan. Ayol 2 belgisi bo’yicha sog’lom. Nazariy 
jihatdan krossingover 3 % bo’lsa, shu oilada tug’ilishi 
mumkin bo’lgan bolalarning necha foizi polidaktiliya 
va katarakta bo’yicha sog’lom bo’ladi? 
A) 25 % B) 48,5 % C) 3 % D) 1,5 % 
28. Odamda polidaktiliya va katarakta 1 ta 
autosomada joylashgan dominant genlar ta’sirida 
irsiylanadi. Erkak katarakta va polidaktiliya bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan 
o’tgan. Ayol 2 belgisi bo’yicha sog’lom. Nazariy 
jihatdan krossingover 3 % bo’lsa, shu oilada tug’ilishi 
mumkin bo’lgan bolalarning necha foizi polidaktiliya 
bilan kasallangan bo’ladi?
A) 25 % B) 48,5 % C) 50 % D) 97 % 
29. Odamda polidaktiliya va katarakta 1 ta 
autosomada joylashgan dominant genlar ta’sirida 
irsiylanadi. Erkak katarakta va polidaktiliya bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan 
o’tgan. Ayol 2 belgisi bo’yicha sog’lom. Nazariy 
jihatdan krossingover 3 % bo’lsa, shu oilada tug’ilishi 
mumkin bo’lgan bolalarning necha foizi ota-onaga 
fenotip jihatdan o’xshamagan bo’ladi? 
A) 97 % B) 50 % C) 3 % D) 48,5 % 
30. Digeterozigota (kulrang tanali, normal qanotli 
urg’ochi) va erkak drozofilla pashshalari o’zaro 
chatishtirildi. Avlodda ota-onaning ayrim belgilariga 
ega organizmlar ham hosil bo’ldi. Krossingover 17 %. 
Avlodning necha foizi retsessiv digomozigotali bo’ladi? 
A) 20,75 % B) 17 % C) 25 % D) 12,5 % 
31. Digeterozigota (kulrang tanali, normal qanotli) 
urg’ochi va erkak drozofilla pashshalari o’zaro 
chatishtirildi. Avlodda ota-onaning ayrim belgilariga 
ega organizmlar ham hosil bo’ldi. Avlodning necha foizi 
genotipik jihatdan ota – onasiga o’xshamaydi?
A) 62,50 % B) 17 % C) 58,50 % D) 25,00 % 
32. Digeterozigota (kulrang tanali, normal qanotli) 
urg’ochi va erkak drozofilla pashshalari o’zaro 
chatishtirildi. Avlodda ota-ona ning ayrim belgilariga 
ega organizmlar ham hosil bo’ldi. Avlodning necha foizi 
fenotipik jihatdan ota-onasiga o’xshaydi?
A) 83 % B) 62,5 % C) 41,5 % D) 70,75 % 
33. Daltonizm va shabko’rlikni yuzaga chiaruvchi 
retsessiv genlar X xromosomada joylashgan bo’lib, 
birikkan holda irsiylanadi. Onasi shabko’rlik bilan, 
otasi daltonizm bilan kasallangan, o’zining ko’rish 
qobiliyati normal bo’lgan ayol faqat shabko’rlik bilan 
kasallangan erkakka turmushga chiqdi. Agar ayolda 
krossingover 40 % ga teng bo’lsa, bu oilada 
farzandlarning daltonizm bo’yicha kasal tug’ilish 
ehtimolligini (%) aniqlang. Erkaklarda krossingover 
kuzatilmagan. 
A) 25 B) 45 C) 75 D) 65 
, Beruniy ATM 
34. Daltonizm va shabko’rlikni yuzaga chiqaruvchi 
retsessiv genlar X xromosomada joylashgan bo’lib, 
birikkan holda irsiylanadi. Onasi shabko’rlik bilan, 
otasi daltonizm bilan kasallangan, o’zining ko’rish 
qobiliyati normal bo’lgan ayol faqat shabko’rlik bilan 
kasallangan erkakka turmushga chiqdi. Agar ayolda 
krossingover 40 % ga teng bo’lsa, bu oilada o’g’il 
bolalarning ikki belgi bo’yicha sog’lom tug’ilish 

---

113 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
ehtimolligini (%) aniqlang. Erkaklarda krossingover 
kuzatilmagan. 
A) 20 B) 60 C) 10 D) 40 
35. Digeterazigota kulrang tana, normal qanot (otasi 
kalta qanot qora tana) urg’ochi drozofila bilan kulrang 
tana kalta qanot erkak drozofila pashshasi 
chatishtirilganda 4 xil fenotipik guruh hosil bo’ldi. 
Bunda 183 ta kulrang tana normal qanotli va 117ta 
kulrang tana kalta qanotli pashshalar hosil bo’ldi. 
Hosil bo’lgan avlodning nechtasi qora tana kalta 
qanotli? 
A) 17 B) 83 C) 25 D) 75 
36. Digeterazigota kulrang tana, normal qanot (otasi 
kalta qanot qora tana) urg’ochi drozofila bilan kulrang 
tana kalta qanot erkak drozofila pashshasi 
chatishtirilganda 4 xil fenotipik guruh hosil bo’ldi. 
Bunda 183 ta kulrang tana normal qanotli va 117ta 
kulrang tana kalta qanotli pashshalar hosil bo’ldi. 
Hosil bo’lgan avlodning nechtasi qora tana uzun 
qanotli? 
A) 17 B) 83 C) 25 D) 75 
37. Digeterazigota kulrang tana, normal qanot (otasi 
kalta qanot qora tana) urg’ochi drozofila bilan kulrang 
tana kalta qanot erkak drozofila pashshasi 
chatishtirilganda 4 xil fenotipik guruh hosil bo’ldi. 
Bunda 183 ta kulrang tana normal qanotli va 117 ta 
kulrang tana kalta qanotli pashshalar hosil bo’ldi. 
Hosil bo’lgan avlodning nechtasi genotip bo’yicha 
otasiga o’xshash? 
A) 17 B) 83 C) 25 D) 75 
38. G’oza tolasining malla rangi, oq rang ustidan 
poyasining uzunligi kaltaligi ustidan dominatlik qilib 
birikkan holda irsiylanadi. Digeterozigota tolasi 
mallarang poya uzun g’oza bilan tolasi oq poyasi kalta 
g’oza chatishtirilganda 1200 ta avlodning 216 tasini 
genotipi ota-onasinikidan farq qilsa, kronssingoverning 
% ni aniqlang. 
A) 18 B) 36 C) 9 D) 20 
39. G’oza tolasining malla rangi, oq rang ustidan 
poyasining uzunligi kaltaligi ustidan dominatlik qilib 
birikkan holda irsiylanadi. Digeterozigota tolasi 
mallarang poya uzun g’oza bilan tolasi oq poyasi kalta 
g’oza chatishtirilganda 1200 ta avlodning 216 tasini 
genotipi ota-onasinikidan farq qilsa, hosil bo’lgan 
avlodning nechtasi 2 belgi bo’yicha retsessiv genga ega 
bo’ladi? 
A) 492 B) 108 C) 246 D) 216 
40. G’o’za tolasining malla rangi, oq rang ustidan 
poyasining uzunligi kaltaligi ustidan dominatlik qilib 
birikkan holda irsiylanadi. Digeterozigota tolasi 
mallarang poya uzun g’oza bilan tolasi oq poyasi kalta 
g’oza chatishtirilganda 1200 ta avlodning 216 tasini 
genotipi ota-onasinikidan farq qilsa, hosil bo’lgan 
avlodning nechtasi tolasi oq, poyasi uzun genga ega 
bo’ladi? 
A) 492 B) 108 C) 246 D) 216 
, Beruniy ATM 

---

114 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
JINS GENETIKASI 
Hayvonlar va o’simliklarda erkak va urg’ochi organizmlar nisbati 1 : 1, ya’ni erkak va 
urg’ochi organizmlar soni va urg’ochi organizmlar soni taxminan bir-biriga teng bo’ladi. 
Sitologik tekshirishlar natijasida urg’ochi va erkak organizmlar bir-biridan ayrim 
xromosomalari bilan farqlanishi aniqlangan. 
Erkak va urg’ochi organizmlarning bir-biridan farq qiluvchi xromosomalari jinsiy xromosomalar deyiladi. 
Urg’ochi va erkak organizmlar kariotipini sitogenetik analiz qilib ularning faqat bir jufti farq qilishi 
aniqlangan. Bunday xromosomalar geteroxromosomalar deyiladi va lotincha X va Y harflari bilan belgilanadi. 
Ko’pchilik turlarda urg’ochi organizmda bir xil XX jinsiy xromosomalar, erkak organizmida esa har xil – XY 
xromosomalar kuzatiladi. Qolgan hamma xromosomalar autosomalar deyiladi (ular erkak va urg’ochi 
organizmlarda bir xil bo’ladi). Urg’ochi jins kariotipida jinsiy xromosomalar bir xil bo’ladi, ular bir xil 
gametalarni hosil qilgani uchun gomogametali deyiladi: 
Erkakning jinsiy xromosomalari har xil bo’lib, ikki xil gametalarni hosil qilganligi uchun geterogametali 
deyiladi: 

---

115 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Odamlarda jinsiy irsiylanish 
Jinsiy xromosomalar bir-biridan kattaligi, shakli va genlarning tarkibi bilan farq qiladi. X 
xromosoma Y xromosomaga nisbatan ancha katta, shuning uchun uning ko’p genlarning Y 
xromosomada allellari yo’q. Jinsiy xromosomaga joylashgan genlar orqali nasldan naslga beriluvchi 
belgilar jinsga bog’liq belgilar deyiladi. Hozirgacha asosan X xromosomaga bog’liq belgilar yaxshi 
o’rganilgan. Yuqoridagi rasmda gemofiliya kasalligining irsiylanishi ko’rsatilgan. Odamda X 
xromosomaga bog’liq belgilarga daltonizm, gemofiliya (resessiv), tish emali qo’ng’ir rangda bo’lishi 
(dominant) misol bo’la oladi. Y xromosomaga bog’liq belgilar kamroq. Ularga gipertrixoz, sindaktiliya 
misol bo’la oladi.
1-masala. Tovuqlarda k geni X xromosoma bilan birikkan bo’lib, X
k
X
k
va X
k
Y holatda letal 
xususiyatga ega, jo’jalar tuxumdalik davrida nobud bo’ladilar. Normal tovuq va xo’rozlar 
chatishtirilganda avlodning bir qismi tuxumdan ochib chiqmadi. Tuxumdan ochib chiqqan 120 ta 
jo’janing nechtasi urg’ochi, nechtasi erkak? Nobud bo’lgan jo’jalarning genotipi qanday?
A) 120 ta erkak; X
k
Y, X
k
X
k
B) 60 ta erkak, 60 ta urg’ochi; X
k
X
k
C) 40 ta urg’ochi, 80 ta erkak; X
k
Y D) 40 ta erkak, 80 ta urg’ochi; X
k
X
k 
Yechilishi:
Tovuqlarda erkaklari gomogametali (XX), urg’ochilari geterogamctali (XY) bo’ladi. 
Normal tovuq va xo’rozlarning genotipida K geni mavjud bo’ladi. Normal tovuqning genotipi X
K
Y, 
normal xo’rozning genotipi esa X
K
X
K
yoki X
K
X
k
bo’ladi, ammo avlodda nobud bo’lib, tuxumdan ochib 
chiqmagan jo’jalar borligi uchun xo’rozning genotipi geterozigota holatda olinadi. Chatishtirishda X
K
Y 
(tovuq) va X
K
X
k
(xo’roz) ishtirok etgan.
X
K
Y x X
K
X
k
Gametalar: tovuqdan X
K
va Y, xo’rozdan X
K
va X
k
Avlodda: X
K
X
K
, X
K
X
k
, X
K
Y, X
k
Y genotiplar olinadi. 
Avlodda X
k
Y genotipli jo’jalar tuxumdan chiqmasdan nobud bo’ladi. Qolgan 120 ta jo’jalar (X
K
X
K
-
40 ta, X
K
X
k
-40 ta, X
K
Y- 40 ta) dan, 40 tasi urg’ochi (X
K
Y) va 80 tasi erkak (X
K
X
K
; X
K
X
k
) ekan. Nobud 
bo’lgan jo’janing genotipi X
k
Y - 40 ta bo’lib, urg’ochi bo’lgan ekan. 
To’g’ri javob - С. 
, Beruniy ATM

---

116 Abituriyentlar uchun qo’llanma 

---

117 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Tovuqlarda patining olachipor (A) va qora (a) rangda 
bo’lishini boshqaruvchi gen jinsiy X xromasomada 
joylashgan. Olachipor tovuq bilan qora tus xo’roz 
chatishtirilsa F
1 
da olachipor jo’jaxo’rozlar va qora tusli 
makion jo’jalar paydo bo’lgan. Chatishtirish uchun 
olingan tovuq va xo’rozlarning genotipi qanday 
bo’lgan? 
A) X
a
Y x X
a
X
a
B) X
a
Y x X
A
X
A
C) X
A
Y x X
A
X
a
D) X
A
Y x X
a
X
a 
2. Jinsga birikkan holda nasldan-naslga o’tishda 
quyidagi qanday genotipli ota-onadan daltonik o’g’illar 
tug’ilishi mumkin? 
1) X
D
X
D 
x X
D
Y; 3) X
D
X
d
x
X
D
Y; 
2) X
d
X
d
x
X
D
Y; 4) X
D
X
D 
x X
d
Y 
A) 2,4 B) 3,4 C) 2,3 D) 1,2 
3. Gemofiliyani tashuvchi ona, otasi sog’lom bo’lgan 
oilada o’g’il bolalarning necha foizi gemofiliya bilan 
kasallangan bo’ladi? 
A) 25 B) 50 C) hammasi sog’lom D) 100 
4
. 
Tilla rang tovuq gomozigotali kumush rangli 
xo’roz bilan chatishtirilgan. Kumush rang 
dominant, tilla rang retsessiv bo’lib, ularni 
yuzaga chiqaruvchi genlar X-xromasomada 
joylashgan. Tovuq va xo’rozlarning genotipini 
aniqlang.
A) ♀X
a
X
a 
x ♂X
A
Y B) ♀X
a
X
a 
x ♂X
a
Y 
C) ♀X
a
Y
x ♂X
A
X
a
D) ♀X
a
Y
x ♂X
A
X
A 
5. Gemofiliya kasalligi odamlarda jinsiy X 
xromasomaga bog’langan holda retsessiv nasldan- 
naslga o’tadi. Quyidagi qaysi ota- onadan umuman 
kasal bola tug’ilmaydi? 
A) X
H 
X
H
x X
H 
Y B) X
H 
X
h
x X
h 
Y
C) X
H 
X
h
x X
H 
Y D) X
h 
X
h
x X
h 
Y 
6. Daltonizm bo’yicha tashuvchi ayol, sog’lom erkak 
bilan turmush qurgan bo’lsa, ularning bu nikohidan 
tug’ilgan bolalarning necha foizi sog’lom bo’ladi? 
A) 25 B) 50 C) 75 D) 100 
7. Qanday genotipli ota-onadan daltonik qizlar 
tug’ilmaydi? 
1) X
D
X
D 
x X
D
Y; 3) X
D
X
d
x
X
D
Y; 
2) X
d
X
d
x
X
D
Y; 4) X
D
X
D 
x X
d
Y 
A) 2,4 B) 3,4 C) 2,3 D) barchasi 
8. Otasi gemofiliya bilan kasallangan onasi genotip va 
fenotip jihatdan sog’lom ayol otasi sog’lom, onasi 
genotip va fenotip jihatdan kasal yigitga turmushga 
chiqdi. Bu nikoxdan sog’lom yigit va sog’lom qiz 
tug’ilish ehtimolini toping
A) 0; 25 B) 0; 0 C) 25; 50 D) 25; 25 
9. Gemofiliya tashuvchisi bo’lgan ayol va gemofiliya 
bo’yicha sog’lom erkak turmushidan 12 ta farzand hosil 
bo’ldi. Farzandlarni nechtasi gemofiliya bo’yicha kasal 
bo’ladi? 
A) 2 B) 4 C) 3 D) 9 
10. Odamlarda tish emalining erta qorayishi X 
xromasoma orqali o’tadigan retsessiv belgi. 
Geterozigota genotipli qiz, tish emali erta qorayadigan 
erkak bilan turmush qurgan. Ushbu nikohdan 
tug’ilgan 40 ta farzandan nechtasida tish emali erta 
qorayadi? 
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 
11. Mushuklarda qora rang malla rang geni ustidan 
chala dominantlik qiladi, geterozigotalar toshbaqa 
ko’zli bo’ladi. Bu genlarning ikkalasi jinsiy X 
xromasomada joylashgan. Qanday genotipli ota-
onadan uch xil ko’zli mushukchalar tug’iladi? 
1) X
D
X
D 
x X
D
Y; 3) X
D
X
d
x
X
D
Y; 
2) X
d
X
d
x
X
D
Y; 4) X
D
X
D 
x X
d
Y 
A) 2,4 B) 3 C) 2,3 D) 1 
12. Drozofilada ko’zning qizil bo’lishi dominanat (D), oq 
bo’lishi esa retsessiv (d) genga bog’liq bo’lib, bu genlar 
jinsiy X romosomada joylashgan. Ko’zlari rangsiz 
urg’ochi pashsha, qizil ko’zli erkak pashshalar bilan 
chatishtirilib 50 % qizil, 50 % oq ko’zli pashshalar 
olingan. Ota-onaning genotipini ko’rsating? 
A) X
D
X
d
x
X
d
Y C) X
D
X
D
x
X
d
Y 
B) X
d
X
d
x
X
D
Y D) X
D
X
d
x
X
D
Y 
13. Daltonizm X xromasoma orqali o’tadigan retsessiv, 
Gipertrixoz esa Y xromasoma orqali o’tadigan 
dominant kasallikdir. Qaysi nikohdan har ikkala 
kasallik bilan kasallangan farzand tug’ilishi mumkin? 
A) X
D
X
d
x
X
d
Y
A
B) X
D
X
D
x
X
d
Y
A 
C) X
d
X
d
x
X
D
Y
a
D) X
D
X
d
x
X
D
Y
a 
14. Tovuqlarda patning hoshiyali va oq bo’lishini 
belgilaydigan genlar X xromasomada joylashgan. 
Hoshiyali patni ta’minlaydigan gen dominant. X
D
X
d
x
X
d
Y genotipli tovuq va xo’rozlardan olingan 
avlodlarning necha foizi oq rangli bo’lishi va shu 
avlodlarning jinsini aniqlang? 
A) 25 %; tovuq B) 25 %; xo’roz 
C) 50 %; xo’roz D) 50 %; tovuq va xo’roz 
15. Gemofiliya bo’yicha tashuvchi ayol va sog’lom 
erkak turmushidan tug’ilgan o’gil bolalarning necha 
foizi kasal tug’iladi? 
A) 25 % B) 50 % C) 75 % D) 0 % 
16. Mushuklarda qora rang malla rang geni ustidan 
chala dominantlik qiladi, geterozigotalar toshbaqa 
ko’zli bo’ladi. Toshbaqa ko’zli mushuk bilan qora ko’zli 
mushukni chatishtirish natijasida birinchi 
avlodlarning bittasi malla rangli bo’lgan. Uning jinsi 
va genotipini ko’rsating? 
A) erkak: X
A
X
a
B) urg’ochi: X
A
Y
a 
C) urg’ochi: X
A
X
A
D) erkak: X
a
Y 

---

118 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
17. Ixtioz X xromasoma orqali o’tadigan retsessiv, 
Gipertrixoz esa Y xromasoma orqali o’tadigan 
dominant kasallikdir. Ixtioz bo’yicha tashuvchi ayol, 
har ikkala kasallik bilan kasallangan erkakka 
turmushga chiqdi. Ushbu nikohdan tug’ilgan 4 ta 
qizlarning nechtasi ixtioz bo’yicha kasal, gipertrixoz 
bo’yicha sog’lom bo’ladi? 
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 
18. Jinsga birikkan holda nasldan-naslga o’tishda 
quyidagi qanday genotipli ota-onadan daltonik o’g’illar 
tug’ilishi mumkin? 
1) X
D
X
D 
x X
D
Y; 3) X
D
X
d
x
X
D
Y; 
2) X
d
X
d
x
X
D
Y; 4) X
D
X
D 
x X
d
Y 
A) 2,4 B) 3,4 C) 2,3 D) 1,2 
19. Onasi gemofiliya tashuvchisi, otasi sog’lom bo’lgan 
oilada og’il bolalarning necha foizi gemofiliya bilan 
kasallangan bo’ladi? 
A) 50 B) 25 C) 100 D) 0 
20. Onasi gemofiliya tashuvchisi, otasi sog’lom bo’lgan 
oilada qiz bolalarning necha foizi gemofiliya bilan 
kasallangan bo’ladi? 
A) 0 B) 25 C) 50 D) 100 
21. Otasi gemofiliya bilan og’rigan, onasi sog’lom 
bo’lgan oilada gemofilik o’g’il tug’iladimi? 
A) yo’q B) ha C) 25 % D) 50 %
22. Odamda ter bezlarining bo’lmasligi retsessiv belgi 
bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. Oilada ota va 
o’g’il bu anomaliyaga ega bo’lib, ona sog’lom bo’lsa, 
o’g’ilga bu anomaliyaning otadan o’tganligi ehtimoli 
qanday (%)? 
A) 0 B) 25 C) 100 D) 50 
23. Mushuklarda ranglarni ifodalovchi genlar X- 
xromasomada joylashgan. Qora rang - dominant, lekin 
malla rang ustidan to’liq dominantlik qilolmaydi, 
natijada geterozigotalarda oraliq belgi - toshbaqa rang 
hosil bo’ladi. Toshbaqa rangli mushukchalarning jinsi 
va genotipi qanday bo’ladi? 
A) erkak; X
a
Y B) urg’ochi; X
A
X
A 
yoki Х
A
Х
a
C) erkak; X
A
Y
a
D) faqat urg’ochi; X
A
X
a
24. Odamlarda uchraydigan daltonizm retsessiv d geni 
bilan ifodalanib, u jinsiy X-xromasomada joylashgan. 
Quyida berilgan ota-onalar genotipini tahlil qilib, qaysi 
oilada hamma farzandlar daltonizm kasalligiga ega 
bo’lib tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
А)
X
D
Х
D
X 
Х
D
У
В)
X
d
X
d 
X 
X
d
Y 
C)
X
D
X
d
x
X
D
Y D) X
D
X
D
x
X
d
Y 
25. Odamlarda uchraydigan daltonizm retsessiv d geni 
bilan ifodalanib, u jinsiy X-xromasomada joylashgan. 
Quyida berilgan ota-onalar genotipini tahlil qilib, qaysi 
oilada faqat daltonik o’g’il tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A)
X
D
X
D
x
X
D
Y
В)
X
d
X
d
x
X
d
Y 
С)
X
d
X
d
x
X
D
Y
D)
X
D
X
D
x X
d
Y
26. Odamlarda uchraydigan daltonizm retsessiv d geni 
bilan ifodalanib u jinsiy X-xromasomada joylashgan 
Quyida berilgan ota-onalar genotipini tahlil qilib, qaysi 
oilada daltonik o’g’il va qiz tug’ilish ehtimolini 
aniqlang. 
A) X
D
X
D
x X
D
Y B) X
D
X
d
x X
d
Y 
C) X
D
X
d
x X
D
Y D) X
D
X
D
x X
d
Y 
, Beruniy ATM 
27. Normal rang ajratish geni (dominant) va 
daltonizm geni (retsessiv)
X-xromasomada 
joylashgan. Daltonik erkak kishi sog’lom ayolga 
uylanganida oilada daltonik qiz tug’ildi. Ota-ona 
genotipini aniqlang. 
A) X
D
X
d
x X
D
Y B) X
D
X
D
x X
d
Y 
C) X
D
X
d
x X
d
Y D) X
d
X
d
x X
D
Y 
28. Drozofila pashshasida ko’zining oq rangi X-
xromasomadagi retsessiv gen bilan ifodalanadi. Agar 
oq ko’zli urg’ochi pashsha qizil ko’zli erkak pashsha 
bilan chatishtirilsa F
1
da olingan duragaylarning qaysi 
birida ko’zning rangi oq bo’ladi? 
A) urg’ochi va erkaklarda
B) faqat urg’ochilarda 
C) faqat erkaklarda 
D) F
1
da oq rangli pashshalar uchramaydi 
29. Qanday genotipli tovuqlar va xo’rozlar 
chatishtirilganda, keyingi avlodda tovuqlarning 
barchasi faqar qora tusli, xo’rozlar esa faqat chipor 
tusli bo’ladi? (chipor rang dominant belgi) 
A) ♂ X
a
X
a
x ♀ X
A
Y B) ♀X
A
X
a
x ♂X
a
Y 
C) ♀ X
a
X
a
x ♂ X
a
Y D) ♀X
A
X
a
x ♂X
A
Y 
30. Mushuklarda qora rang В gen bilan, sarg’ish rang 
b gen bilan belgilanadi. Bu ikki gen X xromasomada 
joylashgan va ular Y xromasomada bo’lmaydi. Qora 
rangni boshqaruvchi gen sariq rangni boshqaruvehi 
gen ustidan chala dominantlik holda irsiylanadi. 
Genotipda ikkala gen uchrasa mushuklarning rangi 
olachipor bo’ladi. Agar qora rangli urg’ochi mushuk 
sarg’ish rangli erkak mushuk bilan chatishtirilsa 
qanday rangli va genotipli mushukchalar tug’iladi? 
A) X
B
X
b
, X
B
Y, 50% olachipor va 50% qora 
B) X
B
X
B
, X
B
Y, 100% qora 
C) X
B
X
b
, X
b
Y, 50% olachipor va 50% sarg’ish 
D)
X
B
X
B
, X
B
X
b
, X
B
Y, X
b
Y, 50% qora va 50% 
sarg’ish 
31. Tovuqlarda olachipor patlilik qora ranglilik ustidan 
dominantlik qiladi va X-xromasomaga bog’liq holda 
irsiylanadi. Agar qora rangli tovuq olachipor rangli 
xo’roz bilan chatishtirilsa jo’jalarning rangi qanday 
bo’ladi? 
A) 50 % olachipor tovuq va 50 % olachipor 
xo’roz 
B) 100 % olachipor xo’roz va tovuqlar 
C) 75 % olachipor tovuq va 25 % qora xo’roz 
D) 50 % olachipor tovuq va 50 % qora xo’roz 
32. Quyidagi qanday genotipli ota-onadan daltonik 
o’g’illar tug’ilishi mumkin? 
1)
X
D
X
D
x
X
D
Y;
2)
X
D
X
d
x
X
D
Y;

---

119 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
3)
X
d
X
d
x
X
D
Y;
4)
X
D
X
D
X 
X
d
Y. 
A) 1,2 B) 2,3 C) 3,4 D) 2,4 
33. Tilla rang tovuq gomozigotali kumush rangli xo’roz 
bilan chatishtirilgan. Kumush rang dominant, tilla 
rang retsessiv bo’lib, ularni yuzaga chiqaruvchi genlar 
X-xromasomada joylashgan. Tovuq va xo’rozlarning 
genotipini aniqlang. 
A) ♀ X
a
X
a
x ♂ X
a
Y B) ♂ X
A
X
A
x ♀ X
a
Y 
C) ♀ X
a
X
a
x
♂ X
A
Y D) ♂ X
A
X
a
x ♀ X
a
Y 
34. Tilla rang tovuq geterozigotali kumush rangli 
xo’roz bilan chatishtirilgan. Kumushrang dominant, 
tilla rang retsessiv bo’lib, ularni yuzaga chiqaruvchi 
genlar X-xromasomada joylashgan. Tovuq va 
xo’rozlarning genotipini aniqlang. 
A) ♀ X
a
Y x ♂ X
A
X
a
B) ♂ X
A
Y
a
x ♀ X
a
X
a 
C) ♀ X
A
X
a
x ♂ X
a
Y D) ♀ X
a
X
a
x ♂ X
a
Y
a
35. Tilla rang xo’roz gomozigota tilla rangli tovuq bilan 
chatishtirilgan. Kumush rang dominant, tilla rang 
retsessiv bo’lib, ularni yuzaga chiqaruvchi genlar X-
xromasomada joylashgan. Tovuq va xo’rozlarning 
genotipini aniqlang. 
A) ♀ X
a
Y x ♂ X
a
X
a
B) ♂ X
A
Y
a
x ♀ X
a
X
a 
C) ♀ X
a
X
a
x ♂ X
a
Y D) ♀ X
a
X
a
x ♂ X
a
Y
A
36. Ikki uyli o’simliklardan birida barg 
plastinkasining qisqa bo’lishi (k) retsessiv gen bilan 
belgilanib u X-xromasomada joylashgan. Keng barg 
plastinkasiga ega bo’lgan o’simlik barg plastinkasi 
qisqa bo’lgan o’simlik change bilan urug’lantirilgan. 
Undan hosil bo’lgan urug’dan unib chiqqan urug’chili 
o’simlikni barg plastinkasi keng bo’lgan o’simlik 
change bilan urug’lantirilganda hosil bo’ladigan 
changchili va urug’chili avlodning fenotipini aniqlang. 
(ushbu o’simlikda jinsning belgilanishi odam yoki 
meva pashshasinikiga o’xshaydi). 
A) ikkita keng bargli urug’chili, ikkita keng 
bargli changchili o’simlik 
В) ikkita keng bargli urug’chili, bitta keng bargli va 
bitta qisqa bargli changchili o’simlik 
С) barchaavlod qisqa bargli bo’ladi 
D) ikkita keng bargli changchili, bitta keng 
bargli va bitta qisqa bargli urug’chili o’simlik 
37. Ikki uyli o’simliklardan birida barg 
plastinkasining qisqa bo’lishi (k) retsessiv gen bilan 
belgilanib u X-xromasomada joylashgan. Keng barg 
plastinkasiga ega bo’lgan o’simlik barg plastinkasi 
qisqa bo’lgan o’simlik changi bilan urug’lantirilgan. 
Undan hosil bo’lgan urug’dan unib chiqqan urug’chili 
o’simlikni barg plastinkasi keng bo’lgan o’simlik 
change bilan urug’lantirilganda hosil bo’ladigan 
changchili va urug’chili avlodning genotipini aniqlang. 
(ushbu o’simlikda jinsmng belgilanishi odam yoki meva 
pashshasinikiga o’xshaydi) 
A) X
K
X
K
, X
K
X
k
, X
K
Y, X
K
Y
k
B) X
K
X
K
, X
K
X
k
, X
K
Y, X
k
Y 
C) X
K
X
K
, X
K
X
K
, X
K
Y, X
k
Y D) X
K
X
k
, X
K
X
k
, X
K
Y, X
k
Y 
38. Quyidagi qanday genotipli ota-onadan faqat 
daltonik qizlar tug’ilishi mumkin? 
1)
X
D
X
D
x
X
D
Y;
2)
X
D
X
d
x
X
D
Y;
3)
X
d
X
d
x
X
d
Y;
4)
Х
D
Х
D
x
X
d
Y. 
A)
1,2
B)
3
C)
3,4 D) bunday genotip yo’q 
39. Odamda ter bezlarining bo’lmasligi retsessiv, 
bo’lishi dominant belgi hisoblanadi. Bu belgilarning 
genlari X-xromasomada joylashgan. Mazkur belgi 
bo’yicha geterozigota qiz ter bezlari bor yigitga 
turmushga chiqib 4 ta farzand ko’rgan. Ota-ona va 
farzandlarning genotipi to’g’ri berilgan javobni toping. 
A) X
A
Y х Х
A
Х
А
| X
A
Y, X
A
X
A
, X
A
Y, X
A
X
A 
В) X
A
Y x X
A
X
a
| X
A
Y, X
A
X
A
, X
a
Y, X
A
X
a
C) X
a
Y x
X
A
X
A
|
X
A
Y,
X
A
X
a
,
X
A
Y,
X
A
X
a
D) X
a
Y x X
A
X
a
| X
a
Y, X
A
X
a
, X
A
Y, X
a
Y 
40. Drozofila pashshasida ko’zining oq rangi X-
xromasomadagi retsessiv gen bilan ifodalanadi. Agar 
oq ko’zli urg’ochi pashsha qizil ko’zli erkak pashsha 
bilan chatishtirilsa F
1
da olingan duragaylarning qaysi 
birida ko’zning rangi qizil bo’ladi? 
A) urg’ochi va erkaklarda
В) faqat urg’ochilarda 
C) faqat erkaklarda 
D) F
1
da qizil rangli pashshalar uchramaydi 
41. Drozofila pashshasida ko’zining oq rangi X-
xromasomadagi retsessiv gen bilan ifodalanadi. Agar 
oq ko’zli urg’ochi pashsha qizil ko’zli erkak pashsha 
bilan chatishti-rilsa F
1
da qanday ajralish namoyon 
bo’ladi? 
A) 100 % qizil В) 75 % qizil : 25 % oq 
C) 50 % qizil: 50 % oq D) 25 % qizil: 75 % oq 
42. Gemorragik diatez - allergik kasallik bo’lib, 
retsessiv gen bilan ifodalanadi. Gen alleli X va Y 
xromosomada joylashgan. Ona va uning avlodlari sog’ 
ota kasal bo’lsa, bolalari qanday tug’iladi? 
A) genotip jihatdan 100% sog’
B) fenotip jihatdan 100% sog’ 
C) faqat qizlar kasallanadi 
D) barcha farzandlar kasal 
43. Gemorragik diatez - allergik kasallik bo’lib, 
retsessiv gen bilan ifodalanadi. Gen alleli X va Y 
xromosomada joylashgan. Ona va uning avlodlari sog’, 
ota kasal bo’lsa, farzandlarning necha foizi sog’ 
tug’iladi? 
A) faqat qizlar fenotipik sog’lom 
B) faqat o’g’illar genotipik sog’lom 
C) barcha farzandlar sog’
D) barcha farzandlar kasal 
44. Odamlarda rang ajrata olmaslik (daltonizm) va 
shapko’rlik genlari jinsiy xromosomada joylashgan 
bo’lib, retsessiv holda irsiylanadi. Ular orasidagi 
chalkashuv 48 foizni tashkil etadi. Normal ko’rish 
qobiliyatiga ega ayol (otasi daltonik, onasi shabko’r) 
normal ko’radigan erkakka turmushga chiqsa, fenotip 
jihatdan sog’lom farzandlar tug’ilish ehtimolini (%) 
aniqlang? 

---

120 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 48 B) 52 C) 76 D) 62 
45. Odamlarda rang ajrata olmaslik (daltonizm) va 
shapkorlik genlari jinsiy xromosomada joylashgan 
bo’lib, retsessiv holda irsiylanadi. Ular orasidagi 
chalkashuv 48 foizni tashkil etadi. Normal ko’rish 
qobiliyatiga ega ayol (otasi daltonik, onasi shabko’r) 
normal ko’radigan erkakka turmushga chiqsa, genotip 
jihatdan sog’lom farzandlar tug’ilish ehtimolini (%) 
aniqlang? 
A) 24 B) 52 C) 76 D) 62 
46. Odamlarda rang ajrata olmaslik (daltonizm) va 
shapko’rlik genlari jinsiy xromosomada joylashgan 
bo’lib, retsessiv holda irsiylanadi. Ular orasidagi 
chalkashuv 48 foizni tashkil etadi. Normal ko’rish 
qobiliyatiga ega ayol (otasi daltonik, onasi shapko’r) 
normal ko’radigan erkakka turmushga chiqsa, faqat 
shapko’rlik bilan kasallangan farzandlar tug’ilish 
ehtimolini (%) aniqlang? 
A) 48 B) 12 C) 13 D) 24 
47. Odamlarda rang ajrata olmaslik (daltonizm) va 
shapko’rlik genlari jinsiy xromosomada joylashgan 
bo’lib, retsessiv holda irsiylanadi. Ular orasidagi 
chalkashuv 48 foizni tashkil etadi. Normal ko’rish 
qobiliyatiga ega ayol (otasi daltonik, onasi shapko’r) 
normal ko’radigan erkakka turmushga chiqsa, faqat 
rang ajrata olmaydigan farzandlar tug’ilish ehtimolini 
(%) aniqlang? 
A) 48 B) 12 C) 13 D) 24 
48. Odamlarda rang ajratolmaslik (daltonizm) va 
shapko’rlik genlari jinsiy xromosomada joylashgan 
bo’lib, retsessiv holda irsiylanadi. Ular orasidagi 
chalkashuv 48 foizni tashkil etadi. Normal ko’rish 
qobiliyatiga ega ayol (otasi daltonik, onasi shapko’r) 
normal ko’radigan erkakka turmushga chiqsa, har ikki 
belgi bilan kasallangan farzandlar tug’ilish ehtimolini 
(%) aniqlang? 
A) 48 B) 12 C) 13 D) 26 
, Beruniy ATM 

---

121 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
GENLARNING O’ZARO TA’SIRI 
Organizmlardagi belgilar G. Mendel qonunida ko’rsatilganidek faqat bitta gen ta’sirida emas, balki bir 
necha juft noallel genlarning o’zaro ta’sirida ham irsiylanadi. Noallel genlar xromosomalarning har xil 
lokuslarida joylashgan va har xil oqsillar sintezini ta’minlovchi genlardir. Noallel genlarning o’zaro ta’siriga:
epistaz, komplementarlik, polimeriya misol bo’ladi. 
KOMPLEMENTAR TA’SIR 
Komplementariya so’zi inglizcha “complement” – to’ldirish degan ma’noni anglatadi. Noallel genlar 
birbirini to’ldirishi natijasida yangi belgi rivojlanadi. Belgining rivojlanishiga ta’sir etuvchi noallel genlarning 
ta’siri tufayli F
2
avlodida belgilarning ajralishi 9:7; 9:6:1; 9:3:4; 9:3:3:1 nisbatda bo’ladi. Masalan, noallel genning 
har biri mustaqil ravishda yangi belgini yuzaga chiqarsa, F
2
da ajralish 9:3:3:1 nisbatda bo’ladi.
Komplementar irsiylanishga misol qilib qush boquvchi havaskorlarga tanish bo’lgan avstraliya xoldor 
to’tilarining pat rangining irsiylanishini olish mumkin. Xoldor to’tilarning pat rangi oq, sariq, havorang, yashil 
bo’ladi. Agar havorang patli to’ti oq patli to’ti bilan chatishtirilsa, birinchi avlodda patning havorang belgisi 
dominantlik qiladi. Birinchi avloddagi erkak va urg’ochi havorang to’tilar o’zaro chatishtirilsa, olingan F
2
avlod 
to’tilari orasida esa 75 % havorang, 25 % oq rangli bo’ladi. Xuddi shunday holatni biz sariq patli to’tilar bilan oq 
patli to’tilarni chatishtirganda ham ko’ramiz. Bu tajribada birinchi avlod to’tilari sariq patli bo’lib, ularning 
erkak, urg’ochilari birbirlari bilan chatishtirilsa, hosil bo’lgan ikkinchi avlodda 75% to’tilar sariq, 25 % to’tilar oq 
patli bo’ladi. Har ikki tajriba tafsilotini tahlil qilib, xoldor to’tilarda pat rangi bittadan gen ta’sirida rivojlanadi 
degan xulosaga kelish mumkin. Ammo mazkur xulosa havorang patli to’tilar bilan sariq patli to’tilarni 
chatishtirishda o’z tasdig’ini topmaydi. Chunki keyingi chatishtirishdan olingan birinchi avlod to’tilarining pati 
yashil rangda bo’ladi. Ularning erkak va urg’ochilarini chatishtirib olingan ikkinchi avlodda esa xuddi diduragay 
chatishtirishga o’xshash 4 ta fenotipik sinf, ya’ni 9 ta yashil, 3 ta havorang, 3 ta sariq, 1 ta oq patli to’tilar 
rivojlanadi. 
Dominant allel bo’lmagan genlar alohida-alohida mustaqil ravishda belgiga ta’sir ko’rsata olmasa, F
2
da 9:7 
nisbatda ajralish beradi. Xushbo’y no’xat o’simligining fenotip jihatdan o’xshash oq gulli, lekin genotip bo’yicha 
farq qiluvchi navlari chatishtirilganda shunday natija olingan.
Komplementar genlar mustaqil ravishda u yoki bu belgini yuzaga chiqarsa F
2
da fenotip bo’yicha 9:6:1 
nisbatda ajralish kuzatiladi. 
Genlarning o’zaro 9:3:3:1 nisbatda komplementar ta’siri 

---

122 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Genlarning o’zaro 9:7 nisbatda komplementar 
ta’siri. 
Genlarning o’zaro 9:6:1 nisbatda komplementar 
ta’siri 
1-masala. Bulg’or qalampirida (R_C_) genlarining birgalikda bo’lishi mevasining qizil rangda bo’lishini 
ta’minlaydi, ularning resessiv allellari esa mevasining yashil rangini yuzaga chiqaradi. Genotipda faqat birinchi 
juft allel gen dominant holda bo’lishi mevasining qo’ng’irligini, faqat ikkinchi juft allelining dominant holda 
bo’lishi esa mevasining sariq rangini namoyon etadi. Digeterozigota o’simliklar chatishtirilganda avlodda olingan 
o’simliklardan necha foizining fenotipiga ko’ra genotipini aniqlash mumkin? 
A) 12,5 B) 25 C) 50 D) 6,25 
Yechilishi: Masala shartiga ko’ra o’simliklarning fenotip va genotiplarini yozib olamiz. 
RRCC, RrCC, RrCc, RRCc - qizil; rrcc- yashil; 
RRcc, Rrcc - qo’ng’ir; 
rrCC, rrCc - sariq. 
Digeterozigota o’simliklarni chatishtiramiz. 
RrCc x RrCc 
Gametalar: RC, Rc, rC, rc 
X 
RC 
Rc 
rC 
rc 
RC 
RRCC 
RRCc 
RrCC 
RrCc 
Rc 
RRCc 
RRcc 
RrCc 
Rrcc 
rC 
RrCC 
RrCc 
rrCC 
rrCc 
rc 
RrCc 
Rrcc 
rrCc 
Rrcc 
Avlodda hosil bo’ladi: 
1) 9 ta qizil - 4 xil genotipda; 
2) 3 ta qo’ng’ir - 2 xil genotipda; 
3) 3 ta sariq - 2 xil genotipda; 
4) 1 ta yashil - 1 xil genotipda. 
Demak, faqatgina yashil o’simliklarni fenotipiga ko’ra genotipini aniqlash mumkin ekan. Avlodda 
hammasi bo’lib 16 ta o’simlik olingan bo’lsa, ulardan faqat bittasi yashil rangli bo’lib, ular avlodning 
6,25 % ni tashkil etar ekan. (1x100/16=6,25). To’g’ri javob - D. 

---

123 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
, Beruniy ATM 
2-masala. Xushbo’y hidli no’xotning oq guli navlari chatishtirilganda olingan birinchi avlod o’simliklari, 
qizil guli bo’lgan, ularni o’zaro chatishtirishdan hosil bo’lgan ikkinchi bo’g’in o’simliklarida belgilarning fenotipik 
nisbatini hamda birinchi va ikkinchi bo’g’in hosil qilishda ishtirok etgan ota-ona o’simliklarining genotipini 
aniqlang. 
Yechilishi
. Masala yechishni o’zaro ta’sir qiluvchi genlar, genotiplar va belgi jadvalini tuzishdan 
boshlaymiz: 
Belgi 
Gen 
Genotip
Oq 
A – b –
A – bb 
Oq 
aB –
aaB –
Qizil 
A – B – 
A – B – 
P: ♀ AAbb x ♂ aaBB
Gametalar: Ab aB 
F
1
: AaBb 
Fenotip: qizil rangli 
Genotip: Digeterozigota 
Izoh.
Ota-ona o’simliklarining genotipi har ikkala gen bo’yicha gomozigota (AAbb va aaBB)bo’lib, ularning 
har biri bir juftdan dominant genga (A yoki B) ega. Ushbu dominant genlar alohida-alohida gulga qizil rang bera 
olmaydi, shu bois ota-ona no’xotlarining rangi oq bo’ladi. Biroq birinchi avlod duragaylarining genotipi (AaBb)da 
ikkala dominant gen mavjudligi va ularning o’zaro komplementlar ta’siri 9/16 qismida dominant A va B genlar 
mavjud bo’lganligi uchun qizil rang rivojlanadi, qolgan 7/16 qismi o’simliklarning (3/16 + 3/16 + 1/16 – 7/16) 
genotipi A – bb, aaB – , aa – bbbo’lib, ularda komplementar ta’sir etuvchi dominant genlardan faqat bir jufti 
borligi tufayli duragaylar guli oq rangga ega bo’ladi. 
P: ♀ AaBb x ♂ AaBb 
Gametalar: AB Ab aB ab AB Ab aB ab 
F
2
9 ta qizil; 7 ta oq rangli
2-masala. Ba’zi paytlarda bitta yoki ikkita komplementar gen mustaqil ta’sir etishi mumkin. Shu 
bois, duragaylarning ikkinchi avlodida belgilarning ajralishi nisbati ham o’zgaradi. Qora va oq rangli 
junli sichqonlar chatishtirilib, aguti (yovvoyi – kulrang malla) sichqonlar olingan. Ularni o’zaro 
chatishtirilganda F
2
da 9 ta aguti, 3 ta qora, 4 ta albinos sichqonlar paydo bo’lgan. 
P: ♀ AAbb x ♂ aaBB
Gametalar: Ab aB 
F
1
: AaBb 
Fenotip: Aguti rangli 
Genotip: Digeterozigota 
Birinchi avlod duragaylarini o’zaro chatishtirilganda, F
2
da ajralish 9/16 aguti; 3/16 qora; 4/16 oq 
nisbatda bo’ladi. 

---

124 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
AB 
Ab 
aB 
ab 
AB 
AABB 
aguti 
AABb 
Aguti 
AaBB 
aguti 
AaBb 
aguti 
Ab 
AABb 
aguti 
AAbb 
qora 
AaBb 
aguti 
Aabb 
qora 
aB 
AaBB 
aguti 
AaBb 
Aguti 
aaBB 
albinos 
aaBb 
albinos 
ab 
AaBb 
aguti 
Aabb 
Qora 
aaBb 
albinos 
aabb 
albinos 
Ikkita komplementar genning har biri mustaqil ravishda fenotipda namoyon bo’lishi ham 
ma’lum. Bunga misol qilib tovuqlarda toj shaklining nasldan naslga o’tishini ko’rsatish mumkin. 
3-masala. Agarda gulsimon va no’xotsimon tojli tovuqlar chatishtirilsa F
1
da yong’oqsimon tojli 
tovuqlar paydo bo’ladi. Duragaylarning ikkinchi avlodida 9/16 yong’oqsimon; 3/16 gulsimon; 3/16 
no’xotsimon; 1/16 bargsimon nisbatda ajralish ro’y beradi. Ota-onalar va birinchi, ikkinchi avlod 
duragaylarining genotipini aniqlang. 
F
2
9 ta yong’oqsimon tojli; 3 ta gulsimon tojli; 3 ta no’xotsimon tojli; 1 ta yalpoqsimon tojli tovuqlar 
rivojlanadi, ya’ni bu nisbat duragaylar chatishtirishning avlodida kuzatiladigan fenotip bo’yicha belgilarning 
ajralish nisbatiga mos keladi. 

---

125 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Odamlarda normal eshitish har xil autosomalarda 
joylashgan ikki juft dominant genlarning 
komplementarlik ta’siri natijasida yuzaga chiqadi. Bu 
genlarning bir yoki ikki jufti resessiv holda bo’lsa 
odamda kar-soqovlik namoyon bo’ladi. Kar-soqov ota-
onalardan F
1
da sog’lom farzand tug’ildi. F
2
da 
tug’iladigan farzandlarning necha foizini kar-soqov 
bo’ladi? 
A) 25 B) 43,75 C) 56,25 D) 50 
2. Qovoq o’simligi mevasining shakli ikki jufi 
komplementar genlar bilan belgilanadi. Yumaloq 
shaklli qovoqlar chatishtirilganda F
1 
da gardishsimon 
shaklli qovoqlar hosil bo’ladi. Quyidagi genotiplaming 
qaysi biri qovoqning yumaloq shaklini belgilaydi? 
1)Aabb, 2)AABb; 3)AABB; 4)AaBB; 5)AaBb. 
6)aaBB, 7)aaBb; 8)AAbb 
A) 2,3,4,5 B) 1,6,7,8 C) 1,2,4,5 D) 3,4,7,8 
3. Ikkita har xil genotipga ega bo’lgan yumaloq shaklli 
oshqovoqlar o’zaro chatishtirilib F
1
da gardishsimon 
qovoqlar olindi. F
2
bo’g’inda 450 ta o’simlik 
gardishsimon, 300 ta o’simlik yumaloq va 50 tasi 
uzunchoq mevali bo’lib chiqdi. F
2
bo’g’inda olingan 
uzunchoq mevali o’simliklarning genotipi qanday 
bo’lgan? 
A) aabb В) AaBb C) aaBB D) AAbb 
4. To’tiqushlarda patning yashil bo’lishi A-B, havorang 
bo’lishi A-b, sariq bo’lishi a-B, oq bo’lishi a-b 
genlarning komplementar kelishiga bog’liq. AaBb x 
Aabb genotipli ota-onadan tu’g’ilgan jo’jalarning necha 
foizini oq patli jo’jalar tashkil qiladi? 
A) 6,25 B) 12,5 C) 18,75 D) 25 
5. Drozofila meva pashasida ko’zning qizil rangi ikki 
dominant noallel genlarning komplementar ta’siriga 
bog’liq. Birinchi juftning dominant geni va ikkinchi 
juftning retsessiv genlari jigarrang ko’zni, birinchi 
juftning retsessiv va ikkinchi juftning dominant 
genlari och qizil ko’zni, har ikki juftning retsessiv 
genlari oq ko’zni nomoyon qiladi. Digeterozigotali 
genotipli urg’ochi pashsha oq ko’zli erkak pashsha 
bilan o’zaro chatishtirilib, 120 ta jigarrang ko’zli 
pashshalar olingan. Och qizil ko’zli pashshalarning 
sonini ko’rsating? 
A) 120 B) 240 C) 480 D) 30 
6. Ipak qurtlarida ikki dominant noallel genlar 
komplementar ta’sir etib pillaning sariq rangda 
bo’lishini ta’minlaydi, qolgan barcha holatlarda pilla 
rangsiz bo’ladi. Qaysi chatishtirishda 9:7 nisbat 
kuzatiladi?
A) AaBb x Aabb B) AaBb x AaBb 
C) aaBb x AaBb D) Aabb x aaBb 
7. No’xat o’simligida ikki dominant noallel genlar 
komplementar ta’sir etib, gulning qizil rangda 
bo’lishini ta’minlaydi, har bir juftning dominant geni 
yakka holda, retsessiv genlarning komplementar 
kelishi rangni rivojlantira olmaydi. Qaysi 
chatishtirishdan faqat ransiz gullar olish mumkin. 
A) AaBb x aabb B) AABb x aaBB 
C) aaBb x AAbb D) aaBB x AaBb 
8. Tovuqlarda toj shakli ikki juft allel bo’lmagan 
genlarning o’zaro komplementar ta’siriga bog’liq. 
Birinchi va ikkinchi juftning dominant geni 
yong’oqsimon, birinchi juftning dominant geni va 
ikkinchi juftning retsessiv genlari gulsimon, birinchi 
juftning retsessiv va ikkinchi juftning dominant 
genlari no’xatsimon, har ikki juftning retsessiv genlari 
oddiy tojni nomoyon qiladi. Digeterozigotali genotipli 
tovuq va xo’rozlar chatishtirilganda yong’oqsimon 
tojning no’xatsimon tojga (a) gulsimon tojning oddiy 
tojga (b) nisbati qanday bo’ladi? 
A) a-9:3; b-3:3 B) a-9:3; b-3:1 
C) a-9:1; b-3:1 D) a-9:7; b-3:1 
9. Odamda yaqindan ko’rish dominant belgi bo’lib, turli 
darajada nomoyon bo’ladi. Genotipda har ikkala 
dominant genlar kelsa yaqindan ko’rishning yuqori 
darajasi, dominant genlarning faqat bittasi uchrasa 
yaqindan ko’rishning o’rta darajasi, dominant genlar 
kelmasa normal ko’rish yuzaga chiqadi. Yuqori 
darajada yaqindan ko’radigan erkak, normal 
ko’radigan ayol bilan turmush qurgan. Ulardan 20 ta 
yuqori darajada yaqindan ko’radigan, 40 ta o’rta 
darajada yaqindan ko’radigan va 20 ta normal 
ko’radigan farzandlar tug’ilgan. Ota-onaning 
genotipini ko’rsating? 
A) AaBb x aabb B) AABb x aabb 
C) AaBb x aaBb D) aaBb x Aabb 
11. Tovuqlarda tojning shakli ikki juft komplementar 
genlarga bog’liq. Bir xil genotipli yong’oqsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishtirildi. F
1
da 256 ta nasl olindi. 
Ulardan nechtasi yong’oqsimon, gulsimon, no’xatsimon 
va oddiy tojli bo’ladi? 
A) 144; 48; 48; 16 B) 48; 144; 48; 16 
C) 122; 26; 26; 12 D) 16; 48; 48; 144 
12. Odamlarda normal eshitish har xil autosomalarda 
joylashgan ikki juft dominant (A-B) genlarning 
komplementarlik ta’siri natijasida yuzaga chiqadi. Bu 
genlarning bir yoki ikki jufti resessiv holda bo’lsa 
odamda kar-soqovlik namoyon bo’ladi. Qaysi 
chatishtirishda kar-soqov bolalar tug’ilmaydi? 
A) AaBb x aabb B) AABb x aaBB 
C) aaBb x AAbb D) aaBB x AaBb 
13. Sariq va havorang patli to’tiqushlar o’zaro 
chatishtirilib yashil rangli jo’jalar olingan. Ota-ona va 
jo’jalarning genotipini ko’rsating? 
A) AABB x aabb; AaBb B) AAbb x aaBB; AaBb 
C) aaBB x AABb; AaBb D) Aabb x aaBb; Aabb 
14. Qaysi javobda faqat yumaloq shaklli 
oshqovoqlarning genotipi berilmagan? 
A) AAbb, aaBb, Aabb B) aaBB, AAbb, Aabb 

---

126 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
C) AaBb, AABB, AABb D) A va C 
15. Kartoshka tugunagida antotsion rang bo’lishi 
asosiy P va R genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant D gen bo’lgandagina fenotipda namoyon 
etiladi. Shunga ko’ra, P-rrD- genotipli kartoshka 
tugunagi ko’k-binafsha rang, P-R-D-genotipli tugunagi 
qizil-binafsha rang, ppR-D-genotipli tugunagi pushti 
rangda bo’ladi. Boshqa holatlarda tugunak oq rangda 
bo’ladi. Kartoshkaning geterozigota qizil-binafsha 
tugunakli o’simligi gomozigota oq rangli tugunak hosil 
qiluvchi pprrdd genotipli o’simlik bilan 
chatishtirilganda F
1
da 152 ta o’simlik hosil bo’ldi. 
Ulardan nechtasi pushti rangli bo’ladi? 
A) 152 B) 8 C) 19 D) 10 
16. Itlarda junning qora bo’lishi A-B, malla bo’lishi A-b, 
qo’ng’ir bo’lishi a-B, och sariq bo’lishi a-b genlarning 
komplementar kelishiga bog’liq. Qanday genotipli ota-
onadan barcha rangdagi kuchukchalar olish mumkin? 
A) Aabb x aabb B) Aabb x aaBb 
C) AaBb x AAbb D) aaBb x AaBb 
17. Sichqonlarda jun rangining kulrang bo’lishi 
dominant A va B genlarning komplementar ta’siriga 
bog’liq. A dominant geni mustaqil holda qora bo’lishini, 
B gen esa A geni ishtirokisiz junning rangli bo’lishini 
ta’minlay olmaydi. Shuning uchun genotipda dominant 
B bo’lsa ham sichqonlar oq junli boladi. Ikki juftning 
retsessiv genlari ham junning oq bo’lishiga sabab 
bo’ladi. Qaysi javobda faqat rangsiz sichqonlar genotipi 
berilgan? 
A) Aabb, AaBb, AAbb B) aaBB, aabb, aaBb 
C) AaBb, AABB, AaBB D) Aabb, aaBb, aabb 
18. To’tiqushlarda patlar rangi ikki juft birikmagan va 
allel bo’lmagan genlar bilan ifodalanadi. 
A-B
genotiplilarning pat rangi yashil, 
A-b
genotiplilarniki 
havorang, 
a-B
genotiplilarniki sariq, 
aabb
genotiplilarniki oq rang bo’ladi. Quyidagi chatishtirish-
larning qaysi birida 25 % yashil, 25 % havorang, 25 % 
sariq, 25 % oq rangli to’tiqushlar olish mumkin? 
A) 
AaBb x AaBb
B) 
AaBB x aaBb
C) 
AaBb x aabb
D) 
AaBb x AAbb
19. Tovuqlarda tojning shakli ikkita noallel genlarning 
o’zaro ta’siri tufayli rivojlanadi. Quyidagi 
chatishtrishlarning qaysi birida 50 % yong’oqsimon va 
50 % no’xotsimon tovuq va xo’rozlar olinadi? 
A) 
RrPP x rrpp
B) 
RRPp x rrpp
C) 
RrPp x rrpp
D) 
Rrpp x RRpp
20. Gulsimon tojli tovuqlarning genotipini ko’rsating? 
1) 
AABB
; 2) 
aaBb
; 3) 
Aabb
; 4) 
aabb
; 5) 
AaBb
; 6) 
aaBB
; 
7) 
AAbb
A) 1,3,5 B) 3,7 C) 2,4,6 D) 2,6 
21. Baliqlarning ko’zida antotsion rang bo’lishi asosiy 
D
va 
E
genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant A geni bo’lgandagina fenotipda namayon 
bo’ladi. Shunga ko’ra 
D-eeA
-genotipli baliqlarning ko’zi 
pushti rang, D-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi qizil 
rang, dd-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi och pushti 
rangli bo’ladi, boshqa hollarda ko’z rangi oq bo’ladi. 
Qanday genotipli baliqlar chatishtirilganda F
1 
da 37,5 
% pushti, 37,5 % qizil, 12,5 % oq, 12,5 % och pushti 
ko’zli baliqlar olinadi? 
A) DDEeAa x Ddeeaa B) DdEeAA x DdeeAA 
C) DdEEAa x ddeeAa D) DDEEAa x DdEeaa 
22. Baliqlarning ko’zida antotsion rang bo’lishi asosiy 
D va E genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant A geni bo’lgandagina fenotipda namayon 
bo’ladi. Shunga ko’ra D-eeA-genotipli baliqlarning ko’zi 
pushti rang, D-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi qizil 
rang, dd-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi och pushti 
rangli bo’ladi, boshqa hollarda ko’z rangi oq bo’ladi. 
Geterozigota qizil ko’zli baliqlar ddeeaa genotipli 
baliqlar bilan chatishtirilganda qanday fenotipik 
ajralish nomoyon bo’ladi? 
A) 2:4:2:2 B) 1:4:2:1 C) 1:5:1:1 D) 3:3:1:1 
23. Makkajo’xori o’simligida ikki dominant noallel 
genlar komplementar ta’sir etib so’taning qizil rangli 
don bo’lishini ta’minlaydi, har bir juftning dominant 
geni yakka holda, retsessiv genlarning komplementar 
kelishi rangni rivojlantira olmaydi. Qaysi 
chatishtirishda faqat rangsiz donlar hosil bo’ladi? 
A) AaBb x aabb B) AAbb x Aabb 
C) Aabb x aaBb D) aaBb x AaBb 
24. Qora (AAbb) va oq (aaBB) rangli sichqonlar 
chatishtirilib F
1
da aguti rangli sichqonlar olingan. F
2
da aguti rangli sichqonlar avlodlarning necha foizini 
tashkil qiladi? 
A) 25 B) 43,75 C) 56,25 D) 12,5 
25. Piyoz qizil rangli bo’lishi ikkita dominant noallel 
genlarning komlementar ta’siri natijasida yuzaga 
chiqadi. Dominant A gen mustaqil sariq rangni, B gen 
mustaqil oq rangni, har ikki genning retsessivlari oq 
rangni rivojlantiradi. Quyidagi piyozlar 
chatishtirishidan qanday fenotipik nisbat kutish 
mumkin: [AaBB x aaBb] 
A) 1:1:1:1 B) 2:2 C) 1:2:1 D) 3:1 
( )
26. Komplementar uchun xos bo’lmagan fenotipik 
nisbatni ko’rsating? 
A) 9:7 B) 9:3:3:1 C) 13:3 D) 9:6:1 
27. No’xotsimon tojli tovuqlarning genotipini 
ko’rsating? 
1) AABB; 2) aaBb; 3) Aabb; 4) aabb; 5) AaBb; 6) aaBB; 
7) AAbb 
A) 1,3,5 B) 3,7 C) 2,4,6 D) 2,6 
28. Makkajo’xori o’simligida ikki dominant noallel 
genlar komplementar ta’sir etib so’taning qizil rangli 
don bo’lishini ta’minlaydi, har bir juftning dominant 
geni yakka holda, retsessiv genlarning komplementar 
kelishi rangni rivojlantira olmaydi. Digeterozigota 
genotipli o’simliklar chatishtirilishidan 480 ta ota-
onaga o’xshash fenotip, genotipli o’simliklar olingan. 
Rangsiz donli o’simliklarni sonini toping? 

---

127 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 840 B) 480 C) 600 D) 1080 
29. Baliqlarning ko’zida antotsion rang bo’lishi asosiy 
D va E genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant A geni bo’lgandagina fenotipda namayon 
bo’ladi. Shunga ko’ra D-eeA-genotipli baliqlarning ko’zi 
pushti rang, D-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi qizil 
rang, dd-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi och pushti 
rangli bo’ladi, boshqa hollarda ko’z rangi oq bo’ladi. 
Qanday genotipli baliqlar chatishtirilganda F
1 
da 50 % 
qizil va 50 % oq ko’zli baliqlar olinadi? 
A) DDEeAa x Ddeeaa B) DdEeAA x DdeeAA 
C) DdEEAa x ddeeAa D) DDEEAa x DdEeaa 
30. Piyoz qizil rangli bo’lishi ikkita dominant noallel 
genlarning komlementar ta’siri natijasida yuzaga 
chiqadi. Dominant A gen mustaqil sariq rangni, B gen 
mustaqil oq rangni, har ikki genning retsessivlari oq 
rangni rivojlantiradi. Tajribada ikkita piyoz 
chatishtirilib, faqat oq piyozlar olingan. Ota-onaning 
genotipini ko’rsating? 
A) aaBb x AAbb B) Aabb x aaBB 
C) Aabb x aabb D) aaBb x aabb 
31. Itlarda junning qora bo’lishi A-B, malla bo’lishi A-b, 
qo’ngir bo’lishi a-B, och sariq bo’lishi a-b genlarning 
komplementar kelishiga bog’liq. Digeterozigota 
ganotipli it och sariq junli itlar bilan o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da malla junning qo’ng’ir junga 
nisbati qanday bo’ladi? 
A) 2:1 B) 3:1 C) 1:1 D) 9:3 
32. Ikkita har xil genotipga ega bo’lgan yumaloq 
shaklli oshqovoqlar o’zaro chatishtirilib F
1
da 
gardishsimon qovoqlar olindi. F
2
bo’g’inda 450 ta 
o’simlik gardishsimon, 300 ta o’simlik yumaloq va 50 
tasi uzunchoq mevali bo’lib chiqdi. F
2
bo’g’inda olingan 
yumaloq mevali o’simliklarning nechtasi gomozigotali 
bo’ladi? 
A) 100 В) 200 С) 50 D) 150 
33. Ikkita har xil genotipga ega bo’lgan yumaloq 
shaklli oshqovoqlar o’zaro chatishtirilib F
1
da 
gardishsimon qovoqlar olindi. F
2
bo’g’inda 450 ta 
o’simlik gardishsimon, 300 ta o’simlik yumaloq va 50 
tasi uzunchoq mevali bo’lib chiqdi. F
2
bo’g’inda olingan 
yumaloq mevali o’simliklarning nechtasi geterozigotali 
bo’ladi? 
A) 100 B) 200 C) 50 D) 150 
34. Avstraliya xoldor to’tilarida pat rangining 
irsiylanishi ikki juft allel bo’lmagan gen bilan 
belgilanadi. Genotip A
─
B
─
holatda to’tilarning tanasi 
rangi yashil, A
─
bb holatda havorang, aaB
─ 
holatda 
sariq rang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv genga ega 
bo’lgan to’tilar tanasi oq rangda bo’ladi. Havorang va 
sariq rangli to’tilar chatishtirilganda F
2
da 128 ta to’ti 
hosil bo’lgan Ular orasida sariq rangli to’tilar soni 
qancha ekanligini toping. 
A) 24 B) 8 C) 72 D) 48 
35. Avstraliya xoldor to’tilarida pat rangining 
irsiylanishi ikki juft allel bo’lmagan gen bilan 
belgilanadi. Genotip A
─
B
─
holatda to’tilarning tanasi 
rangi yashil, A
─
bb holatda havorang, aaB
─ 
holatda 
sariq rang hosil bo’ladi. Ikki juft 
retsessiv genga ega bo’lgan to’tilar tanasi oq 
rangda bo’ladi. Agar digeterozigota to’tilar 
o’zaro chatishtirilsa, havorang to’tilarni 
e’tiborga olinmaganda avloddagi duragaylarning necha 
foizi genotip bo’yicha digomozigotali bo’ladi? 
A) 56,25 B) 23 C) 6,25 D) 11,5 
36. Avstraliya xoldor to’tilarida pat rangining 
irsiylanishi ikki juft allel bo’imagan gen bilan 
belgilanadi. Genotip A
─
B
─
holatda to’tilarning tanasi 
rangi yashil, A
─
bb holatda havorang, aaB
─
holatda sariq rang hosil bo’ladi. Ikki juft 
retsessiv genga ega bo’lgan to’tilar tanasi oq 
rangda bo’ladi. Havorang va sariq rangli to’tilar 
chatishtirilganda F
2
da 128 ta to’ti olindi. Ular orasida 
yashil rangli digeterozigota genotipga ega bo’lgan 
to’tilar umumiy yashil to’qilarning necha fozini tashkil 
etishini aniqlang 
A) 25 % B) 44,4 % C) 23 % D) 56,25 % 
37. Аrра o’simligida xlorofil pigmentini 
sintezlashda ikkita ferment qatnashadi. Ularning 
bo’lmasligi pigment sintezining buzilishiga olib boradi. 
Har bir pigmentning sintezi har xil autosomalarda 
joylashgan dominant (A va B) genlar bilan ifodalanadi. 
Birinchi ferment sinteziga javobgar genning 
bo’lmasligi oq rangda, ikkinchi ferment sinteziga 
javobgar genning bo’lmasligi o’simlikning sariq rangda 
bo’lishiga olib keladi. Ushbu genlarning birgalikda 
bo’lmasligi o’simlikning oq rangini, birgalikda bo’lishi 
yashil rangini ta’minlaydi. Agar digeterozigota arpalar 
o’zaro chatishtirilsa, ikkinchi juft genlari gomozigota 
bo’lgan yashil o’simliklar avlodning necha foizini 
tashkil etadi? 
A) 56,25 В) 18,75 С) 6,25 D) 11,5 
38. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’imagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A
─
B
─
holatda tanasi rangi qora, A
─
bb holatda malla, aaB
─
holatda jigarrang rang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv 
genga ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. 
Qora urg’ochi va malla erkak itlar chatishtirilganda 
nazariy jihatda F
1
da 112 ta qora, malla, och sariq, 
jigarrang itlar hosil bo’lgan. Kuchukchalardan 
nechtasi och sariq rangli bo’lganligini aniqlang. 
A) 56 B) 28 C) 14 D) 84 
39. Genlaming o’zaro ta’siriga binoan tovuq 
tojining shakli ikki juft komplementar genlar bilan 
belgilanadi. Quyidagi genotiplarning qaysi biri oddiy 
tojni belgilaydi? 
1) AaBb; 2) AABB; 3) AAbb; 4) Aabb; 5) 
AaBB; 6) aabb; 7) aaBB; 8) aaBb 
A) 6 В) 3,4 С) 7,8 D 1,2,5 
40. Genlarning o’zaro ta’siriga binoan tovuq tojining 
shakli ikki juft komplementar genlar bilan belgilanadi. 

---

128 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Quyidagi genotiplarning qaysi biri yong’oqsimon tojni 
belgilaydi? 
1) AaBb; 2) AABB; 3) AAbb; 4) Aabb;
5) AaBB; 6) aabb; 7) aaBB; 8) aaBb. 
A) 6 В) 3,4 С) 7,8 D) 1,2,5 
41. Oddiy tojli tovuqlar bilan digeterozigotali 
yong’oqsimon tojli xo’rozlar o’zaro chatishtiril-ganda 
fenotip bo’yicha qanday ajralish namoyon bo’ladi? 
A) 50 % yong’oqsimon va 50 % gulsimon tojli 
B) 50 % yong’oqsimon va 50 % no’xatsimon tojli 
C) 100 % yong’oqsimon tojli 
D) 25 % yong’oqsimon, 25 % gulsimon, 25 % 
no’xatsimon, 25 % oddiy tojli 
42. Genlarning o’zaro ta’siriga binoan tovuq 
tojining shakli ikki juft komplementar genlar bilan 
belgilanadi. Quyidagi genotiplaming qaysi biri 
gulsimon tojni belgilaydi? 
1) AaBb; 2) AABB; 3) AAbb; 4) Aabb;
5) AaBB; 6) aabb; 7) AABb. 
A) 6 B) 3,4 C) 7,4 D) 1,2,5 
43. Hidli no’xatning gultojibarglari oq va qizil rangda 
bo’ladi. Genotipi boshqa-boshqa bo’lgan ikkita oq 
gultojibargli shakli chatishtirilgan. Natijada F
1
da qizil 
gultojibargli shakllar, F
2
da esa oq va qizil gultojibargli 
shakllar olingan. Dastlabki ota-ona va F
1
duragayining 
geotipini toping. 
A) AAVV x aavv, AaVv B) AAvv x aaVV, AaVv 
C) AAvv x AaVv, AaVV D) AAVV x AaVv, aaVV 
44. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’lmagan genlar bilan boshqariladi Genotip A
─
B
─
holatda tanasi rangi qora, A
─
bb holatda malla, aaB
─
holatda jigarrang rang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv 
genga ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. 
Qora urg’ochi va malla erkak itlar chatishtirilganda 
qora, malla, och sariq, jigarrang itlar hosil bo’lgan 
Qora kuchukchalar genotip bo’yicha qanday ajralish 
bo’ladi? 
A) 3:1 В) 2:1 С) 1:1.1:1 D) 1:1 
45. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’lmagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A
─
B
─
holatda tanasi rangi qora, A
─
bb holatda malla, aaB
─
holatda jigarrang rang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv 
genga ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. 
Qora urg’ochi va malla erkak itlar chatishtirilganda 
qora, malla, och sariq, jigarrang itlar hosil bo’lgan. Och 
sariq rangli kuchukchalarni hisobga olmaganda, 
qolgan genotipik sinflarning necha foizini 
digeterozigota guruhi tashkil etadi? 
A) 20 % B) 28,5 % C) 14 % D) 40 % 
46. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’imagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A
─
B
─
holatda tanasi rangi qora, A
─
bb holatda malla, aaB
─
holatda jigarrang rang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv 
genga ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. 
Qora urg’ochi va malla erkak itlar chatishtirilganda 
qora, malla, och sariq, jigarrang itlar hosil bo’lgan. 
Avlodning necha foizini ota-ona rangiga ega 
bo’lmagan kuchukchalar tashkil etadi? 
A) 12,5 % B) 50 % C) 25 % D) 37,5 % 
47. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’lmagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A
─
B
─
holatda tanasi rangi qora, A
─
bb holatda malla, aaB
─
holatda jigarrang rang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv 
genga ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. 
Qora urg’ochi va malla erkak itlar chatishtirilganda 
qora, malla, och sariq, jigarrang itlar hosil bo’lgan.
Kuchukcha-larning necha foizini tana rangi malla 
bo’lmagan kuchukchalar tashkil etadi? 
A) 62,5 % В) 37,5 % С) 50 % D) 25 % 
48. Аrра o’simligida xlorofil pigmentini 
sintezlashda ikkita ferment qatnashadi. Ularning 
bo’lmasligi pigment sintezining buzilishiga olib boradi. 
Har bir pigmentning sintezi har xil autosomalarda 
joylashgan dominant (A va B) genlar bilan ifodalanadi. 
Birinchi ferment sinteziga javobgar genning 
bo’lmasligi oq rangda, ikkinchi ferment sinteziga 
javobgar genning bo’lmasligi o’simlikning sariq rangda 
bo’lishiga olib keladi. Ushbu genlarning birgalikda 
bo’lmasligi o’simlikning oq rangini, birgalikda bo’lishi 
yashil rangini ta’minlaydi. Agar digeterozigota arpalar 
o’zaro chatishtirilsa, sariq o’simliklami e’tiborga 
olinmaganda avloddagi duragay-larning necha foizi 
genotip bo’yicha digomozigotali bo’ladi? 
A) 56,25 B) 23 C) 6,25 D) 11,5 
49. Allel bo’lmagan genlarning komplemen-tar ta’sirida 
F
2
da qanday nisbatlar kuzatiladi? 
1) 9:3:3:1; 2) 9:7; 3) 1:4:6:4:1; 4) 9:6:1; 5) 13:3. 
A) 1,2,4 В) 2,4,5 С) 1,3,5 D) 2,3,4,5 
50. Genlarni komplementar o’zaro ta’siriga xos fikrni 
belgilang. 
1) belgilar ikki va undan ortiq juft allel bo’lmagan 
genlarning o’zaro ta’siri natijasida yuzaga chiqadi;
2) ikkinchi avlod duragaylari 9:7 nisbatda ajralish 
beradi; 3) F
2
duragaylar 13:3 nisbatda ajraladi; 4) bir 
allel gen boshqa noallel gen ustidan dominantlik 
qiladi; 5) ingibitor gen faoliyat ko’rsatadi; 6) noallel 
genlar bir-birini to’ldirib yangi belgini yuzaga 
chiqaradi; 7) xo’rozlarning tojini irsiylanishi misol 
bo’ladi; 8) tovuqlaming pat rangini irsiylanishi misol 
bo’ladi; 9) itlarning jun rangini irsiylanishi misol 
bo’ladi; 10) bir allel gen ko’p belgini rivojlantiradi 
A) 1,2,3,9 B) 4,1,7,10 C) 7,1,2,6 D) 2,7,6,9 
51. Аrра o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Agar digeterozigota arpalarni o’zaro chatishtirilsa, 
fenotip bo’yicha qanday ajralish kuzatiladi? 

---

129 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 12 yashil; 3 sariq: 1 oq B) 1 yashil; 2 sariq; 1 oq 
C) 13 sariq; 1 oq D) 9 yashil; 3 sariq; 4 oq 
52. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini. birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Agar digeterozigota arpalarni o’zaro chatishtirilsa, 
avlodda olingan duragay larning necha foizi 
gomozigotali yashil rangli bo’ladi? 
A) 25 % B) 6,25 % C) 12,5 % D) 56,25 % 
53. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. liar bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Agar digeterozigota arpalarni o’zaro chatishtirilsa, 
avlodda olingan duragaylarning necha foizi 
digomozigotali bo’ladi? 
A) 25 % B) 6,25 % C) 12,5 % D) 56,25 % 
54. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. liar bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Agar digeterozigota arpalarni o’zaro chatishtirilsa, 
avlodda olingan duragaylarning necha foizi oq rangli 
gomozigotali bo’ladi? 
A) 25 % B) 6,25 % C) 12,5 % D) 56,25 % 
55. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Agar digeterozigota arpalarni o’zaro chatishtirilsa, 
avlodda olingan duragaylarning necha foizi faqat 
yashil rangli bo’ladi? 
A) 25 % B) 6,25 % C) 12,5 % D) 56,25 % 
56. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2- fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Agar digeterozigota arpalarni o’zaro chatishtirilsa, 
nechta genotipik sinflar hosil bo’ladi? 
A) 4 B) 8 C) 9 D) 27 
57. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Xlorofill pigmentiga ega bo’lgan o’simliklarni genotipi 
qanday bo’lishi mumkin? 
1) AABB; 2) aaBB; 3)Aabb; 4) AaBb; 5) aabb; 6) AABb; 
7) aaBb; 8) AaBB. 
A) 2,3,5,7 B) 1,4,6,8 С) 1,3,4,6 D) 2,5,7,8 
58. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda, 2- fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini, birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Xlorofill pigmentiga ega bo’lmagan o’simliklarni 
genotipi qanday bo’lishi mumkin? 
1) AABB; 2) aaBB; 3) Aabb; 4) AaBb; 5) aabb; 6) AABb; 
7) aaBb; 8) AaBB; 9) AAbb. 
A) 2,5,7 B) 1,4,6,8 C) 3,9 D) 2,3,7,9 
59. Arpa o’simligida xlorofill pigmentini sintezlashda 2 
ta ferment qatnashadi. Ularning bo’lmasligi pigment 
sintezini buzilishiga olib boradi. Har bir fermentning 
sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (A 
va B) genlar bilan ifodalanadi. Agar fermentning 
bittasi bo’lmasa o’simliklar oq rangda. 2-fermentning 
bo’lmasligi sariq rangda bo’lishiga olib keladi. 
Fermentlarning birgalikda bo’lmasligi o’simlikning oq 
rangini. birgalikda bo’lishi yashil rangini ta’minlaydi. 
Sariq rangli o’simlilarni genotipini toping? 
1) AABB; 2) aaBB; 3) Aabb; 4) AaBb; 5) aabb; 6) AABb; 
7) aaBb; 8) AaBB; 9) AAbb. 
A) 2,5,7 B) 1,4,6,8 C) 3,9 D) 2,3,7,9 
60. Komplementariyaga mos keluvchi ta’rifni toping.
1) belgining rivojlanishi bir necha gen nazorati ostida 
bo’ladi; 2) allel bo’lmagan genlarning o’zaro ta’siri 
hisoblanadi; 3) ikkinchi bo’g’inda ajralish nisbati 9:7; 4) 
F
2
da 13:3 nisbatda ajralish boradi; 5) bir dominant 
gen ikkinchi dominant gendan ustunlik qiladi; 6) 
ingibitor gen ta’sirida boradi; 7) to’ldiruvchi ta’sir 
tufayli yangi belgi paydo bo’ladi; 8) xo’rozning toji 

---

130 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
irsiylanishi misol bo’ladi; 9) tovuq pati oq va qora 
rangda irsiylanadi; 10) yangi belgilar rivojlanadi 
A) 1,2,3,6,10 B) 2,4,5,6,9,10
C) 1,2,3,7,8,10 D) 1,2,4,6,8,10 
61. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan 
no’xatsimon tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy 
chatishtirish natijasida ajralish ro’y beradi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
62. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan 
no’xatsimon tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy 
chatishtirish natijasida ajralish ro’y bermaydi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
63. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan gulsimon 
tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y bermaydi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
64. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan gulsimon 
tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y beradi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
65. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan gulsimon 
tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y bermaydi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
66. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan gulsimon 
tojli tovuqlarning necha foizi ikkala geni bo’yicha 
gomozigota holatida bo’ladi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
67. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan 
no’xatsimon tojli tovuqlarning necha foizi ikkala geni 
bo’yicha gomozigota holatida bo’ladi? 
A) 66,6 % B) 75 % C) 25 % D) 33,3 % 
68. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan gulsimon 
tojli tovuqlar F
2
da olingan tovuqlarning necha foizini 
tashkil qiladi? 
A) 6,25 % B) 12,5 % C) 25 % D) 18,75 % 
69. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan 
no’xatsimon tojli tovuqlar F
2
da olingan tovuqlarning 
necha foizini tashkil qiladi? 
A) 6,25 % B) 12,5 % C) 25 % D) 18,75 % 
70. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan 
yong’oqmon tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy 
chatishtirish natijasida ajralish ro’y bermaydi? 
A) 12,5 % B) 50 % C) 25% D) 6,25 % 
71. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda olingan 
yong’oqmon tojli tovuqlarning necha foizi tahliliy 
chatishtirish natijasida ajralish ro’y beradi? 
A) 12,5 % B) 50 % C) 25 % D) 6,25 % 
72. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda hosil bo’lgan 
genotipik sinflarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y bermaydi? 
A) 44,4 B) 75 C) 25 D) 55,5 
73. Digomozigota no’xatsimon va gulsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishirilgandan olingan F
1
duragaylar o’zaro chatishtirilganda hosil bo’lgan 
genotipik sinflarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y beradi? 
A) 44,4 B) 75 C) 25 D) 55,5 
74. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan yashil patli to’tilarning 
necha foizi tahliliy chatishtirish natijasida ajralish ro’y 
bermaydi? 
A) 11,11 B) 25 C) 6,25 D) 50 
75. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan yashil patli to’tilarning 
necha foizi tahliliy chatishtirish natijasida ajralish ro’y 
beradi? 
A) 11,11 B) 25 C) 88,9 D) 6,25 
76. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan havorang patli to’tilarning 
necha foizi tahliliy chatishtirish natijasida ajralish ro’y 
beradi? 
A) 33,3 B) 25 C) 66,6 D) 6,25 
77. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan havorang patli to’tilarning 
necha foizi tahliliy chatishtirish natijasida ajralish ro’y 
bermaydi? 
A) 33,3 B) 25 C) 66,6 D) 6,25 

---

131 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
78. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan sariq patli to’tilarning 
necha foizi tahliliy chatishtirish natijasida ajralish ro’y 
bermaydi? 
A) 33,3 B) 25 C) 66,6 D) 6,25 
79. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan havorang patli to’tilarning 
necha foizi tahliliy chatishtirish natijasida ajralish ro’y 
beradi? 
A) 33,3 B) 25 C) 66,6 D) 6,25 
80. Xoldor to’tilarning sariq va havorangdagilari o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da digeterozigota yashil patli 
to’tilar olindi. F
2
da olingan to’tilarning necha foizi 
tahliliy chatishtirish natijasida fenotipik ajralish ro’y 
beradi? 
A) 50 B) 25 C) 75 D) 6,25 
, Beruniy ATM 

---

132 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
EPISTAZ TA’SIR 
Noallel genlarning biri ikkinchisi ustidan dominantlik qilib, uning fenotipda namoyon bo’lishiga to’sqinlik 
qilishi noallel genlarning epistatik irsiylanishi deyiladi. O’ziga allel bo’lmagan bironta genning ta’sirini 
bo’g’adigan, ya’ni ustunlik qiladigan gen epistatik (ingibitor) gen hisoblanadi. Agar dominant gen ustunlik qilsa 
dominant epistaz, retsessiv gen ustun bo’lsa retsessiv epistaz deyiladi. Dominant epistazda ingibitor genlar 
sifatida dominant genlar ishtirok etadi. Dominant epistazda F
2 
da belgilarning fenotip bo’yicha 13:3 va 12:3:1 
nisbatda ajralishi kuzatiladi. 
Genlarning o’zaro 13:3 nisbatda epistatik ta’siri 
Genlarning o’zaro 12:3:1 nisbatda epistatik 
ta’siri 
1-masala. (Retsessiv ingibitorga doir) Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning qizil rangi sariq 
rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin juft noallel genning retsessiv alleli rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga 
chiqaradi. Qizil va sariq piyozboshli o’simliklar chatishtirilganda 480 ta sariq, oq va qizil piyozboshli o’simliklar 
hosil bo’lgani ma’lum bo’lsa, avlodning nechtasi oq piyozboshga ega bo’ladi? 
A) 60 B) 240 C) 180 D) 120 
Yechilishi:
Dastlab piyozboshlarning genotip va fenotiplarini berilgan shart asosida yozib olamiz. Qizil 
rangli piyozbosh genotipi AA, sariq rangli piyozbosh genotipi aa ekanligi ma’lum. Shu genga noallel ikkinchi juft 
genning retsessivi, ya’ni bb rang ta’sirini bo’g’ib qo’yib, oq rangni yuzaga chiqarar ekan. Noallel genning 
dominant, ya’ni BB esa rangga ta’sir eta olmaydi. Bu masala allel bo’lmagan genlarning o’zaro epistaz ta’siriga 
misol bo’lib, retsessiv bb geni ingibitor gen deyiladi va u faqat gomozigota holatdagina dominant gen ta’sirini 
bo’g’ishi mumkiri. Demak, qizil rang - AABB yoki AaBb, sariq rang - aaBB yoki aaBb; oq rang - AAbb, Aabb yoki 
aabb genotiplarga ega bo’ladi. 
Masala shartiga ko’ra, qizil va sariq piyoboshli o’simliklar chatishtirilgan bo’lib, ularning genotipi qanday 
ekanligini bilish uchun avlodda hosil bo’lgan o’simliklarga e’tibor beriladi. Avlodda sariq, oq va qizil piyozboshli 
o’simliklar hosil bo’lgani uchun genotip quyidagicha bo’ladi: AaBb x aaBb. Ushbu duragaylardan gametalar hosil 
qilamiz. AaBb genotipdan 4 xil (AB, Ab, aB, ab) gametalar va aaBb genotipdan 2 xil (aB va ab) gameta hosil 
bo’ladi. 
Urug’lanish jarayonida bitta organizm gametalari ikkinchi organizmning har bir gametalari bilan 
tasodifan uchrashishi mumkin. Buni Pennet katakchasi yordamida osongina aniqlash mumkin. Pennet 
katakchasiga gorizontal bo’yicha bitta organizm gametalari, vertikal bo’yicha katakchalarning chap tomoniga 
ikkinchi organizm gametalari yoziladi. Katakchalar ichiga esa gametalarning qo’shilishidan hosil bo’lgan 
zigotalarning genotipi yoziladi. Shu yo’l bilan avlodda hosil bo’lgan organizmlarni fenotip va genotip bo’yicha 
hisoblab chiqish nihoyatda oson bo’ladi. 

---

133 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Gametalar 
AB 
Ab 
aB 
ab 
aB 
AaBB 
qizil 
AaBb 
qizil 
aaBB 
sariq 
aaBb 
sariq 
Ab 
AaBb 
qizil 
Aabb 
oq 
aaBb 
sariq 
aabb 
oq 
Chatishtirish natijasida avlodda 8 ta duragay hosil bo’ldi. Ular fenotip bo’yicha 3 ta guruhga ajratiladi: 3 ta 
qizil, 3 ta sariq, 2 ta oq. Masalaga ko’ra avlodda 480 ta o’simlik olingan, demak, 480/8=60. Har bir duragay soni 
60 tadan ekan. Shunday ekan, avlodda qizil rangli piyozboshlar 3x60=180; sariq rangli o’simliklar ham 3x60=180 
ta; oq rangli o’simliklar 2x60=120 ta ekan. Demak, to’g’ri javob D bo’ladi. 
2-masala. (Dominant ingibitorga doir) Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning qizil rangi sariq 
rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin juft noallel genning dominanti alleli rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga 
chiqaradi. Digeterozigota oq piyozboshli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda avlodda jami 480 ta rangli va oq 
piyozboshli o’simliklar hosil bo’lgani ma’lum bo’lsa, ulardan nechtasi rangli piyozboshga ega bo’ladi? 
A) 30 B) 360 C) 180 D) 120 
Yechilishi:
Qizil rangli piyozbosh genotipi AA, sariq rangli piyozbosh genotipi aa ekanligi ma’lum. Shu 
genga noallel ikkinchi juft genning retsessivi, ya’ni bb rangga ta’sir etmaydi. Noallel genning dominant, ya’ni BB 
geni esa rangning ta’sirini bo’g’ib, oq rangning yuzaga chiqishiga sabab bo’ladi. Bu masala allel bo’lmagan 
genlarning o’zaro epistaz ta’siriga misol bo’lib, dominant BB geni ingibitor gen deyiladi va u ham gomozigota, 
ham geterozigota holatda belgiga ta’sir etuvchi allel bo’lmagan gen faoliyatini bo’g’adi. Demak, qizil rang - AAbb 
yoki Aabb, sariq rang - aabb; oq rang - AABB, AABb, AaBb yoki aaBB, aaBb genotiplarga ega bo’ladi. 
Masala shartiga ko’ra, digeterozigotali oq piyozboshli o’simliklar o’zaro chatishtiriladi. AaBb x AaBb 
Gameta- 
lar 
AB 
Ab 
aB 
ab 
AB 
AABB 
oq 
AABb 
oq 
AaBB 
oq 
AaBb 
oq 
Ab 
AABb 
oq 
AAbb 
qizil 
AaBb 
oq 
Aabb 
qizil 
aB 
AaBB 
oq 
AaBb 
oq 
aaBB 
oq 
aaBb 
oq 
ab 
AaBb 
oq 
Aabb 
qizil 
aaBb 
oq 
aabb 
sariq 
Chatishtirish natijasida avlodda 16 ta duragay hosil bo’ldi. Ular fenotip bo’yicha 3 ta guruhga ajratiladi: 3 
ta qizil, 1 ta sariq, 12 ta oq. Masalaga ko’ra avlodda 480 ta o’simlik olingan, demak, 480/16=30. Har bir duragay 
soni 30 tadan ekan. Shunday ekan, avlodda qizil rangli piyozboshlar 3x30=90; sariq rangli o’simliklar ham 
1x30=30 ta; oq rangli o’simliklar 12x30=360 ta ekan. Demak, rangli (qizil va sariq) piyozboshli o’simliklar 
90+30=120 ta ekan. 

---

134 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Piyoz po’stining qizil rangini B gen, sariq rangini b 
gen ifodalaydi, ammo ranglar genotipda V gen bo’lsa 
yuzaga chiqadi. Uning retsessiv v alleli ingibitor 
vazifasini bajaradi va rangning chiqishiga to’sqinlik 
qiladi. Po’sti sariq piyoz oq piyoz bilan 
chatishtirilganda F
1
da olingan barcha duragaylar qizil 
po’stli bo’lgan. F
2 
da fenotip bo’yicha qanday ajralish 
namoyon bo’ladi? 
A) 9 qizil : 6 sariq : 1 oq 
B) 9 qizil : 3 sariq : 4 oq 
C) 1 qizil : 2 sariq : 5 oq
D) 3 qizil : 3 sariq : 2 oq 
2. Sichqonlarning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi, Birinchi juftning 
dominant geni kulrangni, retsessivi esa qora rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rangning 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessiv alleli 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Kulrang 
sichqonlar o’zaro chatishtirilganda 58 kulrang, 19 oq 
sichqonlar paydo bo’lgan. Ota-ona va oq sichqonlarning 
genotipini aniqlang? 
A) AaBB x AaBb; aabb B) AaBB x AaBB; aaBB 
C) AABb x AABb; AAbb D) AaBb x AaBb; aabb 
3. Tovuq patining rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juft 
allelning dominant geni patning rangli bo’lishini, 
uning retsessiv alleli esa oq rangli bo’lishini belgilaydi. 
Ikkinchi juft dominant gen patning rangli bo’lishiga 
to’sqinlik qiladi, uning retsessiv alleli esa rangli 
bo’lishiga to’sqinlik qilmaydi. Tovuq fermasida oq va 
rangli tovuqlar chatishtirilganda 5044 ta oq va 3033 ta 
rangli jo’jalar olingan. Ota-onalarning genotipini 
aniqlang? 
A) licc x iiCC B) liCc x licc 
C) IICC x iicc D) liCc x iiCc 
4. Piyoz po’stining qizil rangini B gen sariq rangini b 
gen ifodalaydi, ammo ranglar genotipda V gen bo’lsa 
yuzaga chiqadi. Uning retsessiv v alleli ingibitor 
vazifasini bajaradi va rangning chiqishiga to’sqinlik 
qiladi. Quyidagi genotiplarning qaysi biri qizil rangli 
fenotipga ega?
a) BBVV; b) Bbvv; c) bbVV; d) bbvv;
e) bbVv; f) BbVv; j) BbVV; k) BBvv
A) c, e B) a, f, j C) b, d, k D) c, e, f 
5. Tovuq patining rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
brikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juft 
allelning dominant geni patning rangli bo’lishini, 
uning retsessiv alleli esa oq bo’lishini belgilaydi. 
Ikkinchi juft dominant gen patning rangli bo’lishiga 
to’sqinlik qiladi, uning retsessivi esa rangli bo’lishiga 
to’sqinlik qilmaydi. Oq tovuq rangli xo’roz bilan 
chatishtirilganda 715 rangli va 716 oq jo’jalar olindi. 
Tovuq, xo’roz va jo’jalaming genotipini aniqlang. 
A) CCli x Ccii; CCIi, Ccii B) Cell x Ccii; CCIi, Ccli 
C) CCII x ccii; Ccii, Ccii D) ccii x Ccii; Ccii 
, Beruniy ATM 
6. Suli o’simligida A gen donga qora beradi, B gen esa 
kulrang beradi, A gen B gen ustidan ingibitorlik qiladi. 
Genotipda ikkala dominant genning bo’lmasligi 
donning ransiz bo’lishiga olib keladi. AaBb x aaBb 
genotipli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 450 
ta kulrang donli sulilar olingan. Qora donli sulilar 
sonini toping? 
A) 450 B) 150 C) 600 D) 300 
7. Piyozlarda po’stning qizil rangi A genga, sariq rangi 
a genga bog’liq. Ikkinchi juftning dominant gen rang 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessivi esa 
rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Quyidagi 
chatishtirishlarning qaysi birida rangsiz piyozlar hosil 
bo’lmaydi? 
A) AABb x AABb B) AaBB x AaBb 
C) AaBb x aabb D) AABb x aaBb 
8. Qovoq mevasining sariq rangi U geniga, yashil rangi 
esa u geniga bog’liq. Ikkinchi juftning dominant geni 
(S) ingibitor vazifasini bajaradi. s gen ranga ta’sir 
ko’rsatmaydi. Quyidagi chatishtirishlarning qaysi 
birida 50 % oq, 37,5 % sariq, 12,5 % yashil rangli 
qovoqlar olinadi
A) UuSs x uuSs B) UuSs x UuSs
C) UuSs x Uuss D) UUSs x Uuss 
9. Itlarda jun rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni qora rangni, retsessivi qo’ng’ir rangni 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rang hosil 
bo’lishini to’xtatadi. retsessivi esa rang hosil bo’lishiga 
ta’sir ko’rsatmaydi. Qo’ng’ir rangli itlarning genotipini 
ko’rsating? 
1) AAbb; 2) aaBb; 3) AaBb; 4) aaBB; 5) aabb; 6) Aabb 
A) 1,3,5 B) 2,4 C) 1,6 D) 5 
10. Sichqonlarda A gen junini kulrang bo’lishi uning 
retsessiv alleli esa qora rangni yuzaga chiqaradi, 
ikkinchi juftning dominant geni rang hosil bo’lishiga 
yordam beradi, uning retsessiv xili ingibitor vazifasini 
bajaradi. Quyidagi berilgan genotiplar orasidan oq 
rangli sichqonlarni genotiplarini ajrating? 
a) AAbb; b) aaBb; c) AaBb; d) aabb; e) Aabb; f) aaBB 
A) a,c,e B) b,d,f C) a,d,e D) b,c,e 
11. G’o’za tolasining rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni malla, retsessivi esa oq rangli bo’lishini, 
ikkinchi juftning dominant geni har ikkala genni 
funksiyasini bo’g’ib yashil rangda bo’lishiga olib keladi, 
uning retsessiv alleli esa rang hosil bo’lishiga ta’sir 
ko’rsatmaydi. Malla va yashil tolali g’o’za liniyalari 
o’zaro chatishtirilib, F
1
da bir xil fenotipli duragaylar 
olindi. F
2
da 800 ta o’simlik olingan. Duragaylar 
orasida qancha malla, yashil va oq tolali bo’lganligini 
toping? 
A) 600; 150; 50 C) 300; 300; 200 
B) 450; 300; 50 D) 600; 100; 100 

---

135 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
12. Qovoq mevasining sariq rangi U geniga, yashil 
rangi esa u geniga bog’liq. Ikkinchi juftning dominant 
geni (S) ingibitor vazifasini bajaradi. s gen ranga ta’sir 
ko’rsatmaydi. Qaysi chatishtirishda rangsiz qovoqlar 
olinmaydi? 
A) UuSS x uuss C) UUss x uuSs 
B) Uuss x UUss D) Uuss x uuSS 
13. Itlarda jun rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni qora rangni, retsessivi qo’ng’ir rangni 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rang hosil 
bo’lishini to’xtatadi, retsessivi esa rang hosil bo’lishiga 
ta’sir ko’rsatmaydi. Digeterozigota ota-onadan 
tug’ilgan qora junli kuchuklarning qo’ng’ir rangli 
kuchuklarga nisbatini ko’rsating? 
A) 3:3 B) 3:1 C) 12:3 D) 9:3 
14. Sichqonlarning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni kulrangni, retsessivi esa qora rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rangning 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessiv alleli 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Kulrang 
sichqonlar o’zaro chatishtirilganda 40 kulrang, 13 qora 
avlodlar paydo bo’lgan. Ota-ona sichqonlaming
genotipini aniqlang. 
A) AABb x AABb B) AaBb x AaBb
C) AaBB x AaBB D) AaBb x AABB 
15. G’o’za tolasining rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni malla, retsessivi esa oq rangli bo’lishini, 
ikkinchi juftning dominant geni ikkala genni 
funksiyasini bo’g’ib yashil rangda bo’lishiga olib keladi, 
uning retsessiv alleli esa rang hosil bo’lishiga ta’sir 
ko’rsatmaydi. Qaysi chatishtirishda 6:1:1 nisbat olish 
mumkin? 
A) AABb x AABb B) AaBb x aaBb
C) AaBB x AaBB D) AaBb x AABb 
16. Sichqonlarda A gen junini kulrang bo’lishi uning 
retsessiv alleli esa qora rangni yuzaga chiqaradi, 
ikkinchi juftning dominant geni rang hosil bo’lishiga 
yordam beradi, uning retsessiv xili ingibitor vazifasini 
bajaradi. Quyidagi berilgan genotiplar orasidan 
kulrang rangli sichqonlarni genotipini ajrating? 
a) AAbb; b) aaBb; c) AaBb; d) aabb; e) Aabb; f) aaBB 
A) a,c B) b,d,f C) a,d,e D) c 
17. Qora donli suli o’simliklari kulrang donli sulilar 
bilan chatishtirilib, 50 % qora donli, 25 % kulrang 
donli, 25 oq donli avlodlar olingan. Ota-onaning 
genotipini ko’rsating? 
A) AaBb x aabb C) AaBb x aaBb 
B) Aabb x aaBb D) AaBb x aaBB 
18. Otlarda junning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni qora, retsessivi esa malla rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni har ikkala 
genni funksiyasini bo’g’ib kulrang rangda bo’lishiga 
olib keladi, uning retsessiv alleli esa rang hosil 
bo’lishiga ta’sir ko’rsatmaydi. Gomozigota kulrang biya 
bilan malla junli ayg’ir bilan chatishtirilib F
1 
20 ta, F
2
da esa 240 ta kulrang toychalar olingan. F
2
da olingan 
kulrang junli toychalarning nechtasi gomozigota 
genotipli? 
A) 20 B) 80 C) 40 D) 60 
19. Kulrang junli biya va ayg’irlar o’zaro chatishtirilib 
keyingi bo’g’inda faqat ota-onaga o’xshash fenotipli 
toychalar olingan. Ota-ona genotipini ko’rsating? 
A) aaBb x aaBb C) aaBb x aaBB 
B) AaBb x aaBb D) aaBb x AABb 
20. Go’za chigitida tuk bo’lishini A gen, tuksiz 
bo’lishini a gen belgilaydi. Bu genlarga noallel B gen 
tuk hosil bo’lishini to’xtatadi, b gen esa tuk hosil 
bo’lishiga ta’sir ko’rsatmaydi. Digeterozigota genotipli 
go’za tuksiz (aaBb) g’o’za bilan chatishtirilib F
1
da 150 
ta ota-onaga o’xshash o’simliklar olingan. F
1
avlodlarning nechtasi tuksiz bo’lgan? 
A) 90 B) 30 C) 210 D) 150 
21. Go’za chigitida tuk bo’lishini A gen, tuksiz 
bo’lishini a gen belgilaydi. Bu genlarga noallel B gen 
tuk hosil bo’lishini to’xtatadi, b gen esa tuk hosil 
bo’lishiga ta’sir ko’rsatmaydi. Qaysi javobda faqat 
tuksiz g’o’za genotiplari berilgan? 
A) AaBb, aaBB, Aabb B) AaBb, aaBb, AABb 
C) AABB, AAbb, aaBB D) AaBB, aabb, Aabb 
22. Sichqonlarning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni kulrangni, retsessivi esa qora rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rangning 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessiv alleli 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. 
Digeterozigota genotipli sichqonlardan tug’ilgan 
avlodlarning necha foizi ota-onaga o’xshash fenotip va 
genotipga ega? 
A) 56,25 B) 18,75 C) 25 D) 12,25 
23. Otlarda junning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi, Birinchi juftning 
dominant geni qora, retsessivi esa malla rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni har ikkala 
genni funksiyasini bo’g’ib kulrang rangda bo’lishiga 
olib keladi, uning retsessiv alleli esa rang hosil 
bo’lishiga ta’sir ko’rsatmaydi. Malla junli biya, kulrang 
junli ayg’ir bilan chatishtirilib keningi avlodda 50 % 
kulrang, 25 % qora, 25 % malla junli toychalar olingan. 
Kulrang junli ayg’irning genotipini ko’rsating? 
A) AaBB B) AABB C) AaBb D) AABb 
24. Piyoz po’stining qizil rangini В gen, sariq 
rangini b gen ifodalaydi, ammo ranglar genotipda V 
gen bo’lsa yuzaga chiqadi. Uning retsessiv v alleli 
ingibitor vazifasini bajaradi va rangning chiqishiga 
to’sqinlik qiladi. Po’sti qizil piyoz sariq piyoz bilan 
chatishtirilganda avlodda qizil, sariq va oq piyozlar 
hosil bo’ladi. Chatishtirilgan ota-onalarning genotipini 
aniqlang. 

---

136 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) BBVV x bbVV B) BBVv x BBVv 
C) BbVV x bbVv D) BbVv x bbVv 
25. Piyoz po’stining qizil rangini В gen, sariq 
rangini b gen ifodalaydi, ammo ranglar genotipda V 
gen bo’lsa yuzaga chiqadi. Uning retsessiv v alleli 
ingibitor vazifasini bajaradi va rangning chiqishiga 
to’sqinlik qiladi. Po’sti qizil piyoz sariq piyoz bilan 
chatishtirilganda avlodda qizil, sariq va oq piyozlar 
hosil bo’ldi. Hosil bo’lgan avlodda fenotip bo’yicha 
qanday ajralish namoyon bo’ladi? 
A) 1 qizil : 2 sariq : 1 oq B) 3 qizil : 3 sariq : 2 oq 
C) 9 qizil : 3 sariq : 4 oq D) 9 qizil : 6 sariq : 1 oq 
26. Piyoz po’stining qizil rangini В gen, sariq 
rangini b gen ifodalaydi, ammo ranglar genotipda V 
gen bo’lsa yuzaga chiqadi. Uning retsessiv v alleli 
ingibitor vazifasini bajaradi va rangning chiqishiga 
to’sqinlik qiladi. Po’sti sariq piyoz oq piyoz bilan 
chatishtirilganda F
1
da olingan barcha duragaylar qizil 
po’stli bo’lgan. F
2
da fenotip bo’yicha qanday ajralish 
namoyon bo’ladi? 
A) 1 qizil : 2 sariq : 1 oq B) 3 qizil : 3 sariq : 2 oq 
C) 9 qizil : 3 sariq : 4 oq D) 9 qizil : 6 sariq : 1 oq 
27. Kartoshka tugunagida antotsion rang bo’lishi 
asosiy P va R genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant D gen bo’lgandagina fcnotipda namoyon 
qiladi. Shunga ko’ra, P-rrD- genotipli kartoshka 
tugunagi ko’k-binafsha rang, P-R-D genotipli tugunagi 
qizil-binafsha rang, ppR-D-genotipli tugunagi pushti 
rangda bo’ladi. Boshqa holatlarda tugunak oq rangda 
bo’ladi. Quyidagi genotiplarning qaysi birida 
fenotipi oq rangli bo’ladi? 
a) PprrDd; b) PpRrDd; c) ppRRDD;
d) PPrrdd; e) pprrDd; f) PPrrDD; j) PPRrDD; k) pprrdd 
А) а, f В) b, j С) d, e, k D) c, f, k 
28. Kartoshka tugunagida antotsion rang bo’lishi 
asosiy P va R genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant D gen bo’lganda-gina fenotipda namoyon 
qiladi. Shunga ko’ra, P-rrD- genotipli kartoshka 
tugunagi ko’k-binafsharang, P-R-D-genotipli tugunagi 
qizil-binafsha rang, ppR-D-genotipli tugunagi pushti 
rangda bo’ladi. Boshqa holatlarda tugunak oq rangda 
bo’ladi. Kartoshkaning geterozigota qizil-binafsha 
tugunakli o’simligi gomozigota oq rangli tugunak hosil 
qiluvchi pprrdd gcnotipli o’simlik bilan 
chatishtirilganda F
1
da 152 ta o’simlik hosil bo’ldi. 
Ulardan ncchtasi qizil-binafsha rangli bo’lgan? 
A) 8 B) 19 C) 95 D) 152 
29. Kartoshka tugunagida antotsion rang bo’lishi 
asosiy P va R genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant D gen bo’lgandagina fenotipda namoyon 
qiladi. Shunga ko’ra, P-rrD- genotipli kartoshka 
tugunagi ko’k-binafsha rang, P-R-D-genotipli tugunagi 
qizil-binafsha rang, ppR-D-genotipli tugunagi pushti 
rangda bo’ladi. Boshqa holatlarda tugunak oq rangda 
bo’ladi. Kartoshkaning geterozigota qizil-binafsha 
tugunakli o’simligi gomozigota oq rangli tugunak hosil 
qiluvchi pprrdd genotipli o’simlik bilan 
chatishtirilganda F
1
da 152 ta o’simlik hosil bo’ldi. 
Ulardan nechtasi oq tugunakli bo’lgan? 
A) 8 В) 19 С) 95 D) 152 
30. Sichqonlarning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni kulrangni, retsessivi esa qora rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rangning 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessiv alleli 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Kulrang 
sichqonlar o’zaro chatishtirilganda 82 kulrang, 35 oq 
va 27 qora rangli sichqonlar paydo bo’lgan. Ota-ona 
sichqonlarning genotipini aniqlang. 
A) AaBb x Aabb В) AaBb x AaBb 
C) AABb x AABb D) AaBb x AAbb 
31. Sichqonlarning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni kulrangni, retsessivi esa qora rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rangning 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessiv alleli 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Kulrang 
sichqonlar o’zaro chatishtirilganda 40 kulrang, 13 qora 
avlodlar paydo bo’lgan. Ota-ona sichqonlarning 
genotipini aniqlang. 
A) AaBb x AaBb B) AaBb x AABB 
С) AaBB x AaBB D) AABb x AABb 
32. Qovoq mevasining oq rangi W, sariq rangi Y, yashil 
rangi у gen bilan ifodalanadi. W gen dominant 
ingibitor vazifasini bajaradi Quyidagi WwYy va wwyy 
genotipiga ega organizmlar o’zaro chatishtirilsa, 
birinchi bo’g’in duragaylarining fenotipi qanday 
nisbatda bo’ladi? 
A) 1 ta sariq, 1 ta yashil, 2 ta oq 
B) 6 ta oq, 1 ta sariq, 1 ta yashil 
C) 3 ta oq, 1 ta sariq
D) hammasi oq 
33. Qovoq mevasining oq rangi W, sariq rangi Y, yashil 
rangi у gen bilan ifodalanadi W gen dominant ingibitor 
vazifasini bajaradi. Quyidagi WwYy va Wwyy 
genotipiga ega organizmlar o’zaro chatishtirilsa, 
birinchi bo’g’in duragaylarining fenotipi qanday 
nisbatda bo’ladi? 
A) 3 ta sariq, 1 ta yashil
B) 6 ta oq, 1 ta sariq, 1 ta yashil 
C) 3 ta oq, 1 ta sariq
D) hammasi oq 
34. Qovoq mevasining oq rangi W, sariq rangi Y, yashil 
rangi у gen bilan ifodalanadi. W gen dominant 
ingibitor vazifasini bajaradi. Quyidagi WwYY va Wwyy 
genotipiga ega organizmlar o’zaro chatishtirilsa, 
birinchi bo’g’in duragaylari-ning fenotipi qanday 
nisbatda bo’ladi? 
A) 3 ta sariq, 1 ta yashil
B) 6 ta oq, 1 ta sariq, 1 ta yashil 
C) 3 ta oq, 1 ta sariq
D) hammasi oq 

---

137 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
35. Qovoq mevasining oq rangi W, sariq rangi Y, yashil 
rangi у gen bilan ifodalanadi. W gen dominant 
ingibitor vazifasini bajaradi. Quyidagi WWYY va wwyy 
genotipiga ega organizmlar o’zaro chatishti-rilsa, 
birinchi bo’g’in duragaylarining fenotipi qanday 
nisbatda bo’ladi? 
A) 3 ta sariq, 1 ta yashil 
B) 6 ta oq, 1 ta sariq, 1 ta yashil 
C) 3 ta oq, 1 ta sariq
D) hammasi oq 
, Beruniy ATM 
36. Qovoq mevasining oq rangi W, sariq rangi Y, yashil 
rangi у gen bilan ifodalanadi. W gen dominant 
ingibitor vazifasini bajaradi. Quyidagi Wwyy va Wwyy 
genotipiga ega organizmlar o’zaro chatishti-rilsa, 
birinchi bo’g’in duragaylarining fenotipi qanday 
nisbatda bo’ladi? 
A) 3 ta oq 1 ta yashil
B) 6 taoq, 1 ta sariq, 1 ta yashil 
C) 2 ta oq, 1 ta sariq, 1 ta yashil 
D) hammasi oq 
37. В gen piyoz po’stining qizil rangini, sariq 
rangini b gen ifodalaydi, ammo ranglar 
genotipda V gen bo’lsa yuzaga chiqadi Uning 
retsessiv v alleli ingibitor vazifasini bajaradi va 
rangning chiqishiga to’sqinlik qiladi Quyidagi 
genotiplarning qaysi biri sariq rangli fenotipga ega? 
a) BBVV; b) Bbvv; c) bbVV; d) bbvv; e) bbVv; 
f) BbVv; j) BbVV; k) BBvv 
A) b,d,k В) c,e C) c,e,f D) a,f,j 
38. Tovuq zotlarida patning oq, qora bo’lishi ikki juft 
noallel genlarga bog’liq. Ulaming birinchi jufti 
dominant holatda patning qora bo’lishi, retsessiv 
holatda patning oq bo’lishini ta’minlaydi. Unga allel 
bo’lmagan ikkinchi juft gen dominant holatda qora 
rang beruvchi gen faoliyatini to’xtatadi. Natijada 
tovuqlarning pati oq rangda bo’ladi. Genotipi har xil oq 
rangli tovuq zotlari chatishtirilganda F
1
da oq rangli, 
F
2
da oq va qora rangli tovuqlar olindi. F
2
da 
olingan qora rangli tovuqlar necha xil genotipga ega? 
A) 1 В) 2 С) 3 D) 9 
39. G’o’za tolasining rangi 2 juft noallel, bir-biriga 
birikmagan gcnlar bilan ifodalanadi Birinchi juft 
dominant geni tolaning malla, retsessivi esa oq rangda 
bo’lishini ta’minlaydi. Ikkinchi juftning dominant geni 
yuqoridagi genlar ta’sirini bo’g’ib, tolaning yashil 
rangda bo’lishiga olib keladi. Uning retsessiv alleli tola 
rangiga ta’sir ko’rsatmaydi. Malla va yashil tolali 
g’o’zalar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 120 ta bir xil 
yashil fenotipli duragaylar olindi. F
2
da esa 800 ta 
o’simlik olindi. Ushbu duragaylarning qanchasi 
genotip jihatdan F
1
ga o’xshash bo’ladi? 
A) 450 tasi B) 50 tasi C) 200 tasi D) 150 tasi 
40. Genlarning epistatik ta’siriga ko’ra tovuqlarning oq 
patli (1) va qora patli (2) formalarini ajrating. 
a) IICC; b) IiCC; c) iiCC; d) Iicc; e) iiCc; f) iicc. 
A) 1-c,e; 2-a,b,d,f В) 1-a,c,d,e; 2-b,f 
C) 1-c,f; 2-a,b,d,e D) 1-a,b,d,f; 2-c,e 
41. Qovoqda U-geni mevaning sariq rangini, u-geni 
yashil rangini ifodalaydi. S – dominant ingibitor, s - 
qovoqlarda rangni yuzaga chiqishiga to’sqinlik 
qilmaydi. Ikki juft dominant gcnlar bo’yicha 
gomozigota oq qovoq yashil qovoqlar bilan chatishtirish 
natijasida hosil bo’lgan F
1
duragaylari o’zaro 
chatishtirilsa F
2
da olingan 1040 ta duragaylaming 
ncchtasi keyingi avlodda ajralish beradi? 
A) 260 B) 195 C) 780 D) 585 
42. Itlarda junining qora bo’lishini A geni, jigarrang 
bo’lishini a geni belgilaydi. I-ingibitor gen bo’lib, 
ranglarning yuzaga chiqishiga yo’l qo’ymaydi, natijada 
itning juni oq rangda bo’ladi. I-geni rangning yuzaga 
chiqishiag to’sqinlik qilmaydi. Jigarrang va oq 
gomozigotali itlar chatishtirilganda F
2
da olingan qora 
itlar avlodning qancha qismini tashkil etadi? 
A) 1/16 В) 12/16 С) 3/16 D) 4/16 
43. Qovoqda U-geni mevaning sariq rangini, u-geni 
yashil rangini ifodalaydi. S-dominant ingibitor, s - 
qovoqlarda rangni yuzaga chiqishiga to’sqinlik 
qilmaydi. Ikki juft dominant genlar bo’yicha 
gomozigota oq qovoq yashil qovoqlar bilan chatishtirish 
natijasida hosil bo’lgan F
1
duragaylari o’zaro 
chatishtirilsa, F
2
da olingan 1040 ta duragaylarning 
nechtasi oq rangda bo’ladi? 
A) 845 ta B) 585 ta C) 195 ta D) 780 ta 
44. Itlarda junning qora bo’lishini A geni, jigarrang 
bo’lishini a geni belgilaydi. I-ingibitor gen bo’lib, 
ranglarning yuzaga chiqishiga yo’l qo’ymaydi, natijada 
itning juni oq rangda bo’ladi. I-geni rangning yuzaga 
chiqishiga to’sqinlik qilmaydi. Jigarrang va oq 
gomozigotali itlar chatishtirilganda F
2
da olingan 
jigarrang itlar avlodning qancha qismini tashkil etadi? 
A) 12/16 B) 4/16 C) 3/16 D) 1/16 
45. Genlarning epistaz ta’siri natijasida tovuq laming 
qora rangda bo’lishini qaysi gcnotip belgilaydi? 
A) Ccli B) CCIi С) Ccii D) ccii 
46. Tovuq zotlarida patning oq, qora bo’lishi ikki juft 
noallel genlarga bog’liq. Ularning birinchi jufti 
dominant holatda patning qora bo’lishi, retsessiv 
holatda patning oq bo’lishini ta’minlaydi. Unga allel 
bo’lmagan ikkinchi juft gen dominant holatda qora 
rang beruvchi gen faoliyatini to’xtatadi. Natijada 
tovuqlarning pati oq rangda bo’ladi. Gcnotipi har xil oq 
rangli tovuq zotlari chatishtirilganda F
1
da oq rangli, 
F
2
da oq va qora rangli tovuqlar olindi. F
2
da olingan 
oq rangli tovuqlar necha xil genotipga ega? 
A) 16 B) 7 C) 13 D) 9 
47. Kartoshka tugunagining ko’k-binafsha rangni 
dominant F geni, pushti rangini dominant G geni 
namoyon qiladi. Lekin bu genlarning faoliyati 
dominant H geni bo’lmasa yuzaga chiqmaydi. 
Genotipda F va G genlari dominant H geni bilan 
uchrashganda tugunak qizil binafsha rang bo’ladi, 
boshqa holatlarda tugunak oq rangda bo’ladi. 

---

138 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Tugunagi oq gomozigotali kartoshka qizil-binafsha 
rangli gomozigota kartoshka bilan chatishtirilgan. 
Olingan avlodning necha foizi fenotip bo’yicha 
qizil-binafsha rangli bo’ladi? 
A) 100 B) 25 C) 75 D) 50 
48. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida 
piyozboshning qizil rang sariq rangga nisbatan 
ustunlik qiladi, lekin ikkinchi juft noallel genning 
retsessiv alleli rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga 
chiqaradi. Qizil va sariq piyozboshli o’simliklar 
chatishtiril-ganda sariq, oq va qizil piyozboshli 
o’simliklar hosil bo’lgani ma’lum bo’lsa, avlodning 
necha foizi oq piyozboshga ega bo’ladi? 
A) 25 % B) 12,5 % C) 37,5 % D) 50 % 
49. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida 
piyozboshning qizil rang sariq raga nisbatan 
ustunlik qiladi, lekin ikkinchi juft noallel 
genning retsessiv alleli rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni 
yuzaga chiqaradi. Digeterozigota o’simliklar 
chatishtirilganda olingan qizil piyozboshli o’simliklar 
necha xil genotipik sinf hosil qiladi? 
A) 4 
В) 3 
C) 2 
D) 9 
50. Otlarda tanasi qora rangda bo’lishi malla rang 
ustida ustunlik qiladi. Lekin bu ranglar ikkinchi juft 
allel bo’lmagan gen tomonidan boshqarilib, uning 
retsessiv alleli (b) rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni 
yuzaga chiqaradi. Digeterozigota otlar chatishtiril-
ganda tug’iladigan toychalarning necha foizini oq 
rangga ega bo’lmagan otlar tashkil etadi? 
A) 75 % B) 25 % C) 50 % D) 56,25 % 
51. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida 
piyozboshning qizil rang sariq ranga nisbatan ustunlik 
qiladi, lekin ikkinchi juft noallel genning retsessiv 
alleli rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. 
Qizil va sariq piyozboshli o’simliklar chatishtirilganda 
480 ta sariq, oq va qizil piyozboshli o’simliklar hosil 
bo’lgani ma’lum bo’lsa, avlodning nechtasi oq 
piyozboshga ega bo’ladi? 
A) 60 B) 240 C) 180 D) 120 
52. G’o’za tolasining rangi 2 juft noallel, bir-biriga 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juft 
dominant geni tolaning malla, retsessivi esa oq rangda 
bo’lishini ta’minlaydi. Ikkinchi juftning dominant geni 
yuqoridagi genlar ta’sirini bo’g’ib, tolaning yashil 
rangda bo’lishiga olib keladi. Uning retsessiv alleli tola 
rangiga ta’sir ko’rsatmaydi. Malla va yashil tolali 
g’o’zalar o’zaro chatishtirilganda F
1
da 120 ta bir xil 
yashil fenotipli duragaylar olindi. F
2
da esa 800 ta 
o’simlik olindi. Ushbu duragaylarning qanchasi yashil 
tolali? 
A) 200 B) 450 C) 150 D) 600
53. Epistaz ta’sirining ta’rifini belgilang.
1) belgining rivojlanishi bir necha gen nazorati ostida 
bo’ladi; 2) allel bo’lmagan genlarning o’zaro ta’siri 
hisoblanadi; 3) ikkinchi bo’g’inda ajralish nisbati 9:7;
4) F
2
da 13:3 nisbatda ajralish boradi; 5) bir dominant 
gen ikkinchi dominant gendan ustunlik qiladi; 6) 
ingibitor gen ta’sirida boradi; 7) to’ldiruvchi ta’sir 
tufayli yangi belgi paydo bo’ladi; 8) xo’rozning toji 
irsiylanishi misol bo’ladi; 9) tovuq pati oq va qora 
rangda irsiylanadi; 10) yangi belgilar rivojlanadi. 
A) 1,2,3,6,10 B) 2,4,5,6,9,10
C) 1,2,3,7,8,10 D) 1,2,4,6,8,10 
54. IICC va iicc genotipli oq patli tovuq va xo’rozlar 
o’zaro chatishtirilganda F
1
da olingan oq patli 
duragaylar o’zaro chatishtirildi. F
2
da hosil bo’lgan oq 
rangli tovuqlarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y beradi? 
A) 23 % B) 25 % C) 75 % D) 77 % 
55. IICC va iicc genotipli oq patli tovuq va xo’rozlar 
o’zaro chatishtirilganda F
1
da olingan oq patli 
duragaylar o’zaro chatishtirildi. F
2
da hosil bo’lgan oq 
rangli tovuqlarning necha foizi tahliliy chatishtirish 
natijasida ajralish ro’y bermaydi? 
A) 23 % B) 25 % C) 75 % D) 77 % 
56. Oq piyoz boshli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da digeterozigota oq piyozboshli F
2
da esa rangli va 
oq piyozboshli o’simliklar olingan bo’lsa, F
2
da olingan 
rangli piyozboshli o’simliklarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda ajralish ro’y beradi? 
A) 66,6 B) 33,3 C) 75 D) 25 
57. Oq piyoz boshli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da digeterozigota oq piyozboshli F
2
da esa rangli va 
oq piyozboshli o’simliklar olingan bo’lsa, F
2
da olingan 
rangli piyozboshli o’simliklarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda ajralish ro’y bermaydi? 
A) 66,6 B) 33,3 C) 75 D) 25 
58. Jigarrang va oq rangli itlar chatishtirilganda F
1
da 
oq rangli digeterozigota itlar hosil bo’lgan bo’lsa, F
2
da 
olingan avlodlarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda fenotipik jihatdan ajralish ro’y 
beradi? 
A) 62,5 B) 50 C) 75 D) 37,5 
59. Jigarrang va oq rangli itlar chatishtirilganda F
1
da 
oq rangli digeterozigota itlar hosil bo’lgan bo’lsa, F
2
da 
olingan avlodlarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda fenotipik jihatdan ajralish ro’y 
bermaydi? 
A) 62,5 B) 50 C) 75 D) 37,5 
60. Oq piyoz boshli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da digeterozigota oq piyozboshli F
2
da esa rangli va 
oq piyozboshli o’simliklar olingan bo’lsa, F
2
da olingan 
oqpiyozboshli o’simliklarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda ajralish ro’y bermaydi? 
A) 84,6 B) 15,5 C) 75 D) 25 
61. Oq piyoz boshli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da digeterozigota oq piyozboshli F
2
da esa rangli va 
oq piyozboshli o’simliklar olingan bo’lsa, F
2
da olingan

---

139 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
oqpiyozboshli o’simliklarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda ajralish ro’y beradi? 
A) 84,6 B) 15,5 C) 75 D) 25 
, Beruniy ATM 

---

140 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
POLIMER TA’SIR
Allel bo’lmagan genlarning polimer tipi komplementariya va epistazdan tubdan farq qiladi. Agar 
komplementar irsiylanishda belgi asosiy, to’ldiruvchi gen allellari ta’sirida paydo bo’lsa, epistazda belgiga bir 
allel gen bevosita, ikkinchi allel bo’lmagan gen bilvosita ta’sir qilsa, polimeriyada bir-biriga allel bo’lmagan 
genlar bir yo’nalishda belgiga ta’sir ko’rsatib uni rivojlantiradi. Polimer irsiylanish kumulativ va nokumulativ 
polimeriyaga ajratiladi. 
Kumulativ polimeriyada ikki juft noallel gen ishtirokida F
2
da fenotip bo’yicha nisbat 1:4:6:4:1 bo’ladi. 
Odamlarda teri rangining irsiylanishini olish mumkin, bu belgi ikki juft noallel genning kumulativ ta’siriga 
bog’liq holda yuzaga chiqadi.
Nokumulativ polimeriyada genotipda polimer genlardan birorta dominant alleli bo’lsa ham belgi yuzaga 
chiqadi. Dominant allellar soni belgining yuzaga chiqish darajasiga ta’sir ko’rsatmaydi. Nokumulativ 
polimeriyada ikki juft noallel gen ishtirokida F
2
da fenotip bo’yicha nisbat 15:1 bo’ladi. Malan, jag’jag’ o’simligida 
qo’zoqcha mevasi uchburchak va tuxumsimon shaklda bo’ladi. Agar qo’zoqchasi uchburchak jag’-jag’ bilan 
qo’zoqchasi tuxumsimon shakldagi jag’jag’ chatishtirilsa, F
1
avlodda qo’zoqcha mevalarning uchburchak shakli 
hosil bo’ladi, F
2
duragaylarining 15/16 qismi uchburchak, 1/16 qismi esa tuxumsimon shakldagi mevaga ega 
bo’ladi. 
Masalan bug’doyda: 
A
1
A
1
A
2
A
2 
– qizil
A
1
A
1
A
2
a
2
– och qizil
A
1
A
1
a
2
a
2
– pushti
A
1
a
1
a
2
a
2
– och pushti
a
1
a
1
a
2
a
2
– oq 
A
1
a
1
A
2
a
2
x A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
A
2
A
1
a
2
a
1
A
2
a
1
a
2
A
1
A
2
A
1
A
1
A
2
A
2
A
1
A
1
A
2
a
2
A
1
a
1
A
2
A
2
A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
a
2
A
1
A
1
A
2
a
2
A
1
A
1
a
2
a
2
A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
a
1
a
2
a
2
a
1
A
2
A
1
a
1
A
2
A
2
A
1
a
1
A
2
a
2
a
1
a
1
A
2
A
2
A
1
a
1
A
2
a
2
a
1
a
2
A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
a
1
a
2
a
2
a
1
a
1
A
2
a
2
a
1
a
1
a
2
a
2
1-masala. Bug’doy o’simligida donining rangi ikki juft allel bo’lmagan va birikmagan polimer genlar bilan 
ifodalanadi. Genotipda 4 ta dominant genlarning kelishi qizil, 3 ta dominant genlarning kelishi och qizil, 2 ta 
kelishi pushti, 1 ta kelishi och qizil, dominant genlarning kelmasligi oq rangda bo’lishini belgilaydi. Pushti 
(A
1
a
1
A
2
a
2
) donli o’simliklar o’zaro chatishtirligan. Olingan avlodlarning necha foizi (a) qizil va (b) pushti donli 
bo’ladi? 
A) a-6,25; b-25 B) a-25; b-18,75 C) a-18,75; b-6,25 D) a-6,25; b-37,50 
Yechilishi: 
Buning uchun yuqoridagi fenotip va jadvaldan foydalanamiz. 
A
1
A
1
A
2
A
2 
– qizil; A
1
A
1
A
2
a
2
– och qizil; A
1
A
1
a
2
a
2
– pushti; A
1
a
1
a
2
a
2
– och pushti; a
1
a
1
a
2
a
2
– oq 
A
1
a
1
A
2
a
2
x A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
A
2
A
1
a
2
a
1
A
2
a
1
a
2
A
1
A
2
A
1
A
1
A
2
A
2 
Qizil 
A
1
A
1
A
2
a
2 
och qizil 
A
1
a
1
A
2
A
2 
och qizil
A
1
a
1
A
2
a
2 
pushti
A
1
a
2
A
1
A
1
A
2
a
2 
och qizil
A
1
A
1
a
2
a
2 
pushti 
A
1
a
1
A
2
a
2 
pushti
A
1
a
1
a
2
a
2 
och pushti
a
1
A
2
A
1
a
1
A
2
A
2 
och qizil
A
1
a
1
A
2
a
2 
pushti
a
1
a
1
A
2
A
2 
pushti
A
1
a
1
a
2
a
2 
och pushti
a
1
a
2
A
1
a
1
A
2
a
2 
Pushti
A
1
a
1
a
2
a
2 
och pushti 
a
1
a
1
A
2
a
2 
och pushti
a
1
a
1
a
2
a
2 
oq 
Hosil bo’lgan 16 ta avlodning har biri 6,25 % ga teng ekanligini hisobga olib, so’ralgan fenotiplar sonini 6,25 
ga ko’paytiramiz. 
a=6,25x1 a=6,25; b=6,25x6 b=37,5 
Javob – D.

---

141 Abituriyentlar uchun qo’llanma 

---

142 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Makkajo’xori so’tasining uzunligi ikki juft polimer 
genlar (A
1
va A
2
) bilan belgilanadi. Dominant 
gomozigotali formalar so’tasining uzunligi 24 sm, 
retsessiv gomozigotali formalar so’tasining uzunligi 16 
sm bo’lsa, F
2 
da 16 sm so’taga ega bo’lgan formalar 
naslning necha % ini tashkil etadi? 
A) 6,25 B) 50 C) 37,5 D) 25 
2. Makkajo’xori so’tasining uzunligi ikki juft polimer 
genlar (A
1
va A
2
) bilan belgilanadi. Dominant 
gomozigotali formalar so’tasining uzunligi 24 sm, 
retsessiv gomozigotali formalar so’tasining uzunligi 16 
sm bo’lsa, F
2 
da 20 sm so’taga ega bo’lgan formalar 
naslning necha % ini tashkil etadi? 
A) 6,25 B) 50 C) 37,5 D) 25 
3. Jag’-jag’ o’simligida mevasining shakli ikki juft allel 
bo’lmagan va birikmagan polimer genlar bilan 
ifodalanadi. Genotipda dominant genlarning kelishi 
uchburchak shaklni, dominant genlarning kelmasligi 
oval shaklni belgilaydi. Mevasi uchburchak shaklli 
jag’-jag’ mevasi ovalsimon shaklli boshqa o’simlik bilan 
chatishtirilib, F
1
da uchburchak shaklli o’simliklar 
olingan. F
2
qanday fenotipik nisbat kuzatiladi? 
A) 1:4:6:4:1 B) 13:3 C) 15:1 D) 12:3:1 
4. Jag’-jag’ o’simligida mevasining shakli ikki juft allel 
bo’lmagan va birikmagan polimer genlar bilan 
ifodalanadi. Genotipda dominant genlarning kelishi 
uchburchak shaklni, dominant genlarning kelmasligi 
oval shaklni belgilaydi. Mevasi uchburchak shaklli 
jag’-jag’ mevasi ovalsimon shaklli boshqa o’simlik bilan 
chatishtirilib, F
1
da uchburchak shaklli o’simliklar 
olingan. F
2
olingan 320 ta avloddan nechtasi 
uchburchak shaklga ega? 
A) 20 B) 300 C) 120 D) 180 
5. Bug’doy o’simligida donining rangi ikki juft allel 
bo’lmagan va birikmagan polimer genlar bilan 
ifodalanadi. Genotipda 4 ta dominant genlarning 
kelishi qizil, 3 ta dominant genlarning kelishi och qizil, 
2 ta kelishi pushti, 1 ta kelishi och qizil, dominant 
genlarning kelmasligi oq rangda bo’lishini belgilaydi. 
Pushti (A
1
a
1
A
2
a
2
) donli o’simliklar o’zaro 
chatishtirligan. Keyingi avlodda qanday fenotipik 
ajralish ro’y beradi? 
A) 1:4:6:4:1 B) 13:3 C) 15:1 D) 12:3:1 
6. Odam terisining rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan polimer genlar bilan ifodalanadi. 
Genotipda 4 ta dominant genlarning kelishi qora, 3 ta 
dominant genlarning kelishi qoramtir, 2 ta kelishi 
oraliq, 1 ta kelishi oqish, dominant genlarning 
kelmasligi oq rangda bo’lishini belgilaydi. Teri rangi 
oraliq bo’lgan ayol, teri rangi oq bo’lgan erkak bilan 
turmush qurgan. Bu nikohdan 1 ta oraliq, 2 ta oqish, 1 
ta oq terili farzandlar tug’ilgan. Ota-onagenotipini 
ko’rsating? 
A) A
1
A
1
A
2
A
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
B) A
1
a
1
A
2
a
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
C) A
1
a
1
A
2
A
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
D) A
1
a
1
a
2
a
2
x a
1
a
1
A
2
a
2
7. Achambiti o’simligini shakli bir juft polimer genlar 
(A
1
va A
2
) bilan belgilanadi mevaning uchburchak 
shakli dominant holda irsiylanadi, tuxumsimon shakli 
retsessiv holda irsiylanadi. Uchburchak shaklli 
degeterozigotali achambiti o’simliklari o’zaro 
chatishtirilib F
1
da olingan 960 ta o’simlikdan nechtasi 
uchburchak shaklga ega?
A) 900 B) 60 C) 360 D) 240
8. Teri rangi oraliq bo’lgan ayol, oqish terili (A
1
a
2
a
1
a
2
) 
erkak bilan turmush qurgan. Ulardan qanday teri 
rangli bolalar tug’ilmaydi? 
A) qora B) qoramtir C) oraliq D) oqish
9. Quyonlarda quloq suprasini uzun (24sm) bo’lishi 
A
1
A
1
A
2
A
2
kaltaligi (12 sm) a
1
a
1
a
2
a
2 
genotip belgilaydi. 
Bunday zotlarning o’zaro chatishtirilsa, F
2
olingan 
avlodlarning necha %i F
1
ga o’xshash quloq suprasiga 
ega bo’ladi? 
A) 25 B) 37,5 C) 50 D) 12,5 
10. Tovuqlar oyog’ida pat bo’lishi 2 ta polimer (A
1 
va 
A
2
) genga bog’liq; agar ulardan 1 tasi genotipda bo’lsa 
tovuq oyog’ida pat hosil bo’ladi, agar polimer genlar 
retsessiv holatda bo’lsa, pat rivojlanmaydi. Oyog’ida 
pati bor tovuq, oyog’ida pati yo’q xo’roz bilan 
chatishtirilib F
1
da oyog’ida pati bor avlod olingan. Ota 
-ona va F
1
avlod genotipini toping?
A) A
1
A
1
a
2
a
2
x a
1
a
1
A
2
A
2
; A
1
a
1
A
2
a
2
B) A
1
A
1
A
2
A
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
; A
1
a
1
A
2
a
2
C) A
1
a
1
A
2
a
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
; A
1
a
1
A
2
a
2
D) A
1
a
1
a
2
a
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
; A
1
a
1
a
2
a
2
11. Norkalarda mo’ynaning rangi ikki juft birikmagan, 
noallel polimer genlar bilan ifodalanadi. Ikki juftning 
dominant genlari mo’ynaning qo’ng’ir rangini, ularning 
retsessivi esa kumush rangda bo’lishini belgilaydi. 
Qo’ng’ir rangli norkalar o’zaro chatishtirilganda 
ulardan faqat ota-onaga o’xshash fenotipli avlodlar 
olingan. Ota-onaning genotipini ko’rsating? 
A) A
1
A
1
a
2
a
2
x a
1
a
1
A
2
A
2
B) A
1
a
1
A
2
A
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
C) A
1
a
1
A
2
a
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
D) A
1
a
1
a
2
a
2
x a
1
a
1
a
2
a
2
12. Tajribada pushti (A
1
a
1
A
2
a
2
) donli va och pushti 
(A
1
a
1
a
2
a
2
) donli bug’doy o’simliklari o’zaro 
chatishtirilib, 160 ta osimlik olingan. Olingan 
o’simliklarning nechtasi pushti donli bo’ladi? 
A) 80 B) 20 C) 60 D) 40
13. Bug’doy o’simligida donining rangi ikki juft allel 
bo’lmagan va birikmagan polimer genlar bilan 
ifodalanadi. Genotipda 4 ta dominant genlarning 
kelishi qizil, 3 ta dominant genlarning kelishi och qizil, 
2 ta kelishi pushti, 1 ta kelishi och qizil, dominant 
genlarning kelmasligi oq rangda bo’lishini belgilaydi. 
Pushti (A
1
a
1
A
2
a
2
) donli o’simliklar o’zaro 
chatishtirligan. Olingan avlodlarning necha foizi qizil 
va pushti donli bo’ladi? 
A) 6,25; 25 B) 25; 18,75
C) 18,75; 6,25 D) 6,25; 37,50 

---

143 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
43. Bug’doy 
donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
a
1
A
2
A
2
va a
1
a
1
a
2
a
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
genotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 1:1:1:1 D) 1:4:6:4:1 
44. Bug’doy donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
A
1
a
2
a
2
va a
1
a
1
A
2
a
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
genotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 1:1:1:1 D) 1:4:6:4:1 
45. Bug’doy donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
A
1
a
2
a
2
va a
1
a
1
A
2
A
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
qanday rangli bug’doylar hosil bo’ladi? 
A) pushti B) qizil C) och pushti D) oq 
46. Bug’doy donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
a
1
A
2
A
2
va a
1
a
1
a
2
a
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
qanday rangli bug’doylar hosil bo’ladi? 
A) pushti va och pushti B) qizil
C) faqat och pushti D) oq 
47. Bug’doy donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
a
1
A
2
a
2
va a
1
a
1
a
2
a
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
fenotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 1:1:1:1 D) 1:3:3:1 
48. Bug’doy donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
a
1
A
2
A
2
va a
1
a
1
a
2
a
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
genotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 1:1:1:1 D) 1:4:6:4:1 
49. Bug’doy donining rangi ikki juft kumulyativ 
polimer genlarga bog’liq. Agar A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
a
2
a
2
genotipli bug’doylar chatishtirilsa, olingan avlodda 
fenotip bo’yicha nisbat qanday bo’ladi? 
A) 1:1 B) 1:2:1 C) 1:1:1:1 D) 1:3:3:1 
14. Muhitning ta’siri unchalik inobatga olinmasa odam 
bo’yining uzunligi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past bo’lishi a
1
a
1
a
2 
a
2
a
3
a
3 
genlarga bog’liq. Odamda barcha genlar 
dominant bo’lganda bo’y uzunligi 180 sm, barcha 
genlar retsessiv bo’lganda bo’y uzunligi 150 sm ga 
teng. Barcha genlar bo’yicha dominant gomozigota 
erkak, past bo’yli ayolga uylandi. Ularning farzandlari-
da bo’y uzunligi necha sm bo’ladi? 
A) 50 % 180 sm, 50 % 150 sm 
B) barchasi 175 sm 
C) barchasi 165 sm 
D) 180 sm, 175 sm,170 sm,165 sm,160 sm,155 sm,150 
sm 
15. Bug’doy donining och qizil rangni belgilovchi 
genotiplarni ko’rsating? 
1) A
1
a
1
A
2
a
2
; 2) a
1
a
1
A
2
a
2
; 3) A
1
A
1
A
2
a
2; 
4) A
1
a
1
A
2
A
2
; 5) A
1
a
1
A
2
a
2
; 6) A
1
A
1
a
2
a
2 
A) 1,6 B) bunday genotip berilmagan 
C) 2,5 D) 3,4 
16. A
1
A
1
a
2
a
2
; A
1
a
1
A
2
A
2
; A
1
a
1
A
2
a
2 
genotipli 
makkajo’xorilarning so’ta uzunligini ko’rsating? 
A) 20; 22; 20 B) 18; 22; 20 
C) 20; 22; 18 D) 16; 22; 20 
, Beruniy ATM 
17. A
1
A
1
A
2
a
2
A
3
a
3 
genotipli odam bo’yini ko’rsating? 
A) 155 sm B) 165sm
C) 150 sm D) 170sm 
18. Makkajo’xori so’tasining uzunligi ikki juft polimer 
genlar (A
1
va A
2
) bilan belgilanadi. Dominant 
gomozigotali formalar so’tasining uzunligi 24 sm, 
retsessiv gomozigotali formalar so’tasining uzunligi 16 
sm bo’ladi. F
2
da 60 ta 22 sm li o’simlik olingan bo’lsa, 
u holda F
2
dagi jami nechta o’simlik olingan? 
A) 320 B) 120 C) 160 D) 200 
21. Muhitning ta’siri unchalik inobatga olinmasa odam 
bo’yining uzunligi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past bo’lishi a
1
a
1
a
2 
a
2
a
3
a
3 
genlarga bog’liq. Odamda barcha genlar 
dominant bo’lganda bo’y uzunligi 180 sm, barcha 
genlar retsessiv bo’lganda bo’y uzunligi 150 sm ga 
teng. Bo’yi 170 sm li ayol, past bo’yli erkakka 
turmushga chiqqan. Ushbu nikohdan to’rtta farzand 
tug’ilgan. Farzandlarning bo’y uzunligi qanday 
bo’lgan? 
A) 165 sm; 160 sm; 160 sm; 150 sm 
B) 180 sm; 175 sm; 160 sm; 155 sm 
C) 165 sm; 165 sm; 160 sm; 155 sm 
D) 165 sm; 160 sm; 160 sm; 155 sm 
22. Quyonlarda quloq suprasini uzun (24 sm) bo’lishi 
A
1
A
1
A
2
A
2
kaltaligi (12 sm) a
1
a
1
a
2
a
2 
genotip belgilaydi. 
Bunday zotlarning o’zaro chatishtirilsa, F
2
olingan 
avlodlarning necha % 24 sm va 21 sm quloq suprasiga 
ega bo’ladi? 
A) 6,25; 25 B) 25; 18,75
C) 18,75; 6,25 D) 6,25; 37,50 
23. Quloq suprasi 24 sm bo’lgan quyon, quloq suprasi 
15 sm (a
1
a
1
A
2
a
2
) quyon bilan chatishtirilgan. Keyingi 
bo’g’inda qanday fenotipik ajralish nomoyon bo’ladi? 
A.2:1 B.1:1 C.1:1:1:1 D.3:1 
24. Quyonlarda quloq suprasini uzun (24 sm) bo’lishi 
A
1
A
1
A
2
A
2
, kaltaligi (12 sm) a
1
a
1
a
2
a
2 
genotip belgilaydi. 
Bunday zotlarning o’zaro chatishtirilsa, F
2 
640 ta 
olingan avlodlarning nechtasi quloq suprasi 15 sm 
bo’ladi bo’ladi? 
A) 40 B) 160 C) 80 D) 240 
25. Makkajo’xorida so’taning 22 sm bo’lishini 
belgilovchi genotiplarni ko’rsa-ting? 
1) A
1
a
1
A
2
A
2
; 2) a
1
a
1
A
2
a
2
; 3) A
1
A
1
a
2
a
2; 
4) A
1
a
1
A
2
A
2
; 5) A
1
a
1
A
2
a
2
; 6) A
1
a
1
a
2
a
2 
A) 1, 6 B) 2, 6 C) 1, 4 D) 3, 5 
26. Polimeriya hodisasida F
2
bo’g’inda 
bo’yicha qanday nisbat kuzatiladi? 
A) 1:4:6:4:1 
B) 13:3 

---

144 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
C) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 D) 9:3:3:1 
27. Muhitning ta’siri unchalik e’tiborga olinmasa, 
odam bo’yining uzunligi A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, past bo’lishi 
а
1
а
1
а
2
а
2
а
з
а
з
genlariga bog’liq. Odamda barcha genlar 
dominant bo’lganda bo’y uzunligi 180 sm, barcha 
genlar retsessiv bo’lganda bo’y 
uzunligi 150 sm ga teng. Quyida berilganlardan bo’y 
uzunligi 160 sm bo’ladigan genotipini toping. 
A) A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
В) а
1
а
1
а
2
а
2
а
3
а
3
С) А
1
a
1
A
2
a
2
а
3
а
3
D) A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
a
3
28. Bug’doy donining rangi 2 ta noallel gen (A
1
va A
2
) 
ta’sirida rivojlanadi. Qizil (A
1
A
1
A
2
A
2
) va oq (a
1
a
1
a
2
a
2
) 
rangli bug’doylar o’zaro chatishtirilsa, F
2
da hosil 
bo’lgan och qizil va och pushti bug’doylar necha xil 
genotipga ega bo’ladi? 
A) 3,3 B) 2,2 C) 3,4 D) 2,3 
29. So’tasi 20 sm va 8 sm uzunlikda bo’lgan ikkita 
makkajo’xori navi chatishtirilgan. Agar har bir 
dominant gen so’taning 5 sm, retsessiv gen 2 sm 
uzunligini belgilasa, uning uzunligi 14 sm bo’lgan 
so’taning genotipini aniqlang. 
1) B
1
b
1
B
2
B
2
; 2) B
1
b
1
B
2
b
2
; 3) B
1
B
1
B
2
b
2
;
4) b
1
b
1
B
2
B
2
; 5) B
1
B
1
b
2
b
2
; 6) B
1
B
1
B
2
b
2
. 
A) 6,3,2 B) 2,5,4 C) 1,6,3 D) 1,3,5 
30. Makkajo’xori so’tasi 22 sm va 10 sm uzunlikda 
bo’lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir 
dominant gen 5,5 sm, retsessiv gen 2,5 sm uzunlikni 
namoyon etsa, u holda F
1
da so’taning uzunligi necha 
sm bo’ladi? 
A) 16 B) 14 C) 20 D) 18 
31. Quyonlaming quloq suprasining uzunligi 2 juft 
polimer genlar bilan ifodalanadi. Agar har bir 
dominant gen 6 sm, retsessiv gen esa 3 sm uzunligini 
ta’minlasa, bu holda quloq suprasining uzunligi 24 va 
12 sm li bo’lgan organizmlarning genotipi qanday 
bo’lishi mumkin? 
1) D
1
D
1
D
2
D
2
2) D
1
d
1
D
2
D
2
3) D
1
D
1
D
2
d
2
4) D
1
D
1
d
2
d
2
5) D
1
d
1
d
2
d
2
6) d
1
d
1
d
2
d
2
7) d
1
d
1
D
2
d
2
8) D
1
d
1
D
2
d
2
A)
5,7
B)
1,6
C)
2,3
D)
4,8
32. Makkajo’xori so’tasining uzunligi 24 va 12 sm 
bo’lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir 
dominant gen so’tasining 6 sm, retsessiv gen 3 sm 
uzunligini namoyon qilsa, F
2
dagi 720 ta o’simlikdan 
nechtasi 2 ta dominant genli bo’ladi? 
A) 270 B) 120 C) 45 D) 180 
33. Muhitning ta’siri unchalik e’tiborga olinmasa, 
odam bo’yining uzunligi А
1
А
1
А
2
А
2
А
3
А
3
, past bo’lishi 
а
1
а
1
а
2
а
2
а
3
а
3
genlariga bog’liq. Odamda barcha genlar 
dominant bo’lganda bo’y uzunligi 180 sm, barcha 
genlar retsessiv bo’lganda bo’y uzunligi 150 sm ga 
teng. Barcha genlar bo’yicha dominant gomozigota 
erkak, past bo’yli ayolga uylandi. Ularning 
farzandlarida bo’yning uzunligi necha sm bo’ladi? 
A) 50 % 180 sm, 50 % 150 sm
B) 180 sm, 175 sm, 170 sm, 165 sm, 160 sm, 
155 sm, 150 sm 
C) barchasi 175 sm 
D) barchasi 165 sm 
( )
34. Bug’doy doni rangining irsiylanishi polimer 
genlarning o’zaro ta’siriga bog’liq. Bug’doyning doni 
qizil va oq rangda bo’lgan navlari chatishtirilganda 
hosil bo’lgan o’simliklarning doni pushti rangli bo’ladi. 
Oq donli bug’doy navini yetishtirish uchun F
1
da 
olingan o’simliklar qanday genotipli o’simliklar bilan 
chatishtirilishini ko’rsating. 
1) A
1
a
1
A
2
a
2
2) A
1
A
1
a
2
a
2
3) a
1
a
1
A
2
a
2
4) a
1
a
1
A
2
A
2
5) a
1
a
1
a
2
a
2
6) A
1
a
1
a
2
a
2
7) A
1
a
1
A
2
A
2
A) 6,2,3,1 B) 7,1,3,4 C) 1,7,4,2 D) 1,6,5,3 
35. Makkajo’xori so’tasining uzunligi 24 va 12 sm 
bo’lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir 
dominant gen so’tasining 6 sm, retsessiv gen 3 sm 
uzunligini namoyon qilsa, F
2
dagi 720 ta o’simlikdan 
nechtasi 3 ta dominant genli bo’ladi? 
A) 45 B) 120 C) 270 D) 180 
36. Bug’doy donining rangi 2 ta noallel gen (A
1
va A
2
) 
ta’sirida rivojlanadi. Qizil (A
1
A
1
A
2
A
2
) va oq (a
1
a
1
a
2
a
2
) 
rangli bug’doylar o’zaro chatishtirilsa F
2
da hosil 
bo’lgan genotipik guruhlarning necha foizi och pushti 
fenotipga ega bo’ladi? 
A) 33,3 B) 22,2 C) 25 D) 18,75 
37. Odamlarda terining rangi ikki xil gen bilan 
belgilanadi. AABB genotipli odamlarning terisi qora, 
aabb genotipli odamniki oq bo’ladi. Genotipda uchta 
dominant gen bo’lsa qoramtir, 2 ta bo’lsa oraliq, 1 ta 
bo’lsa oqish bo’ladi. Terisi oraliq rangdagi 
digeterozigota ayol va erkak turmushidan terisi oraliq 
rangli farzandlar tug’ilish ehtimoli necha foiz bo’ladi? 
A) 37,5 B) 6,25 C) 66,7 D) 25 
38. Makkajo’xori so’tasining uzunligi 24 va 12 sm 
bo’lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir 
dominant gen so’tasining 6 sm, retsessiv gen 3 sm 
uzunligini namoyon qilsa, F
2
dagi 720 ta o’simlikdan 
nechtasi 1 ta dominant genli bo’ladi? 
A) 45 B) 120 C) 270 D) 180 
39. А
1
А
1
A
2
а
2
А
3
а
3
genotipli organizmdan necha turdagi 
gametalar olinadi? 
A) 16 B) 8 C) 4 D) 6 
40. Polimeriya hodisasiga mos keluvchi javoblarni 
tanlang. 
1) bitta genning bir qancha belgini rivojlanishiga 
ta’siri; 2) allel bo’lmagan bir necha genning bitta 
belgini rivojlanishiga ta’siri; 3) organizmning miqdoriy 
belgilarida uchraydi; 4) organizmning nobud bo’lishiga 
sabab bo’ladi; 5) tovuq pati jingalak bo’lishi 
hayotchanlikka salbiy ta’sir ko’rsatadi; 6) gul, poya va 
shoxlarning to’q qizil bo’lishiga olib keladi; 7) lavlagi 
ildizmevasidagi shaker miqdorini belgilaydi; 8) bug’doy 
boshog’i uzunligi shu hodisa tufayli ta’minlanadi. 
A) 1,3,5,7 B) 1,4,5,6 C) 2,3,7,8 D) 2,4,6,8 

---

145 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
41. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 2 juft retsessiv 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 2250 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 6 B) 8 C) 4 D) 2 
42. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 2625 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 6 B) 8 C) 4 D) 2 
43. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 1875 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 6 B) 8 C) 4 D) 2 
44. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 1500 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 6 B) 1 C) 4 D) 2 
45. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4,8 kg, agar 2 juft 
retsissev gendan iborat bo’lsa 1,6 kg bo’lsa, A
1
A
1
A
2
a
2
va a
1
a
1
a
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalar 
og’irliklari to’gri ko’rsatilgan javobni aniqlang. (gramm 
birlikda) 
A) 2400; 1600 B) 3200; 2400
C) 3200; 1200 D) 3600; 2400 
46. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4,8 kg, agar 2 juft 
retsissev gendan iborat bo’lsa 1,6 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va 
A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning 
nechtasi 3200 gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 8 B) 6 C) 4 D) 2 
47. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4,8 kg, agar 2 juft 
retsissev gendan iborat bo’lsa 1,6 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va 
A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning 
nechtasi 2400 gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 8 B) 4 C) 6 D) 2 
48. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4,8 kg, agar 2 juft 
retsissev gendan iborat bo’lsa 1,6 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va 
A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning 
nechtasi 4000 gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 8 B) 4 C) 6 D) 2 
49. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4,8 kg, agar 2 juft 
retsissev gendan iborat bo’lsa 1,6 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va 
A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning 
nechtasi 1600 gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A)1 B)4 C)6 D)2 
, Beruniy ATM 
50. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4,8 kg, agar 2 juft 
retsissev gendan iborat bo’lsa 1,6 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va 
A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning 
nechtasi 4800 gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 1 B) 4 C) 6 D) 2 
51. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,2 kg bo’lsa, A
1
A
1
A
2
A
2
va a
1
a
1
a
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalar og’irliklari to’g’ri 
ko’rsatilgan javobni aniqlang. (gramm birlikda) 
A) 1200 B) 2600 C) 3300 D) 1900 
52. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,2 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 2600 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 8 B) 4 C) 6 D) 2 
53. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,2 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 3300 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 8 B) 4 C) 6 D) 2 
54. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,2 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan mevalarning nechtasi 1900 
gr og’irlikka ega bo’ladi. 
A) 8 B) 4 C) 6 D) 2 
55.Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,2 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan o’simliklar orasida ajralish 
ro’y beradigan mevasi eng og’ir o’simliklar sonini 
aniqlang. 
A) 2 B) 8 C) 4 D) 6 

---

146 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
56. Oshqovoq mevasining og’irligi ikki juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 2 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 4 kg, agar 2 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,2 kg bo’lsa, A
1
a
1
A
2
a
2
va A
1
a
1
A
2
a
2
chatishtirilganda olingan o’simliklar orasida ajralish 
ro’y beradigan mevasi eng yengil o’simliklar sonini 
aniqlang. 
A) 2 B) 8 C) 4 D) 6 
57. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, a
1
a
1
A
2
A
2
a
3
a
3
va 
A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
58. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
59. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, a
1
a
1
a
2
a
2
A
3
A
3
va 
A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
60. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
A
2
A
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
61. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
A
1
A
1
a
2
a
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
62. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
A
1
A
1
A
2
A
2
a
3
a
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
63. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
a
2
a
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
64. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
A
2
A
2
a
3
a
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C)2000 D)2750 
65. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 2750 
66. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
a
2
a
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 1750 
67. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
A
2
A
2
a
3
a
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 1750 
68. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
A
1
A
1
a
2
a
2
a
3
a
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 2500 B) 2250 C) 2000 D) 1750 
69. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 3 kg, agar 3 juft retsissev 
gendan iborat bo’lsa 1,5 kg bo’lsa, A
1
A
1
A
2
A
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
A
2
A
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 3320 B) 1750 C) 2250 D) 2500 
70. Oshqovoq mevasining og’irligi uch juft kumulativ 
polimer genlar ta’sirida irsiylanadi. Agar 3 juft 
dominat gendan iborat bo’lsa 6 kg, agar 3 juft retsessiv 
gendan iborat bo’lsa 4,2 kg bo’lsa, a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
va 
a
1
a
1
a
2
a
2
A
3
A
3
genli qovoq chatishtirilganda hosil 
bo’ladigan qovoq mevasi og’irligini aniqlang. 
A) 5200 B) 5500 C) 4200 D) 4500 
71. Digomozigota oq va qizil donli bug’doylar o’zaro 
chatishtirilganda olingan F
1
duragaylar o’zaro 

---

147 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
chatishtirilganda hosil bo’lgan pushti rangli 
donlarning necha foizi tahliliy chatishtirilganda 
ajralish ro’y bermaydi? 
A) 33,3 % B) 12,5 % C) 66,65 % D) 25 % 
72. Digomozigota oq va qizil donli bug’doylar o’zaro 
chatishtirilganda olingan F
1
duragaylar o’zaro 
chatishtirilganda hosil bo’lgan pushti rangli 
donlarning necha foizi tahliliy chatishtirilganda 
ajralish ro’y beradi? 
A) 33,3 % B) 12,5 % C) 66,6 % D) 25 % 
73. Digomozigota oq va qizil donli bug’doylar o’zaro 
chatishtirilganda olingan F
1
duragaylar o’zaro 
chatishtirilganda hosil bo’lgan och qizil rangli 
donlarning necha foizi tahliliy chatishtirilganda 
ajralish ro’y bermaydi? 
A) 0 % B) 12,5 % C) 100 % D) 25 % 
74. Digomozigota oq va qizil donli bug’doylar o’zaro 
chatishtirilganda olingan F
1
duragaylar o’zaro 
chatishtirilganda hosil bo’lgan och qizil rangli 
donlarning necha foizi tahliliy chatishtirilganda 
ajralish ro’y beradi? 
A) 0 % B) 12,5 % C) 100 % D) 25 % 
75. Digomozigota oq va qizil donli bug’doylar o’zaro 
chatishtirilganda olingan F
1
duragaylar o’zaro 
chatishtirilganda hosil bo’lgan och pushti rangli 
donlarning necha foizi tahliliy chatishtirilganda 
ajralish ro’y beradi? 
A) 0 % B) 12,5 % C) 100 % D) 25 % 
76. Digomozigota oq va qizil donli bug’doylar o’zaro 
chatishtirilganda olingan F
1
duragaylar o’zaro 
chatishtirilganda hosil bo’lgan och qizil rangli 
donlarning necha foizi tahliliy chatishtirilganda 
ajralish ro’y bermaydi? 
A) 0 % B) 12,5 % C) 100 % D) 25 % 
77. Qizil va oq donli bug’doylar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da pushti, F
2
da esa qizil, och qizil, pushti, och 
pushti va oq donli bug’doylar olingan bo’lsa. F
2
da 
olingan pushti donli bug’doylarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda ajralish ro’y beradi? 
A) 66,6 B) 33,3 C) 50 D) 37,5 
78. Qizil va oq donli bug’doylar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da pushti, F
2
da esa qizil, och qizil, pushti, och 
pushti va oq donli bug’doylar olingan bo’lsa. F
2
da 
olingan pushti donli bug’doylarning necha foizi tahliliy 
chatishtirilganda ajralish ro’y bermaydi? 
A) 66,6 B) 33,3 C) 50 D) 37,5 
79. Qizil va oq donli bug’doylar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da pushti, F
2
da esa qizil, och qizil, pushti, och 
pushti va oq donli bug’doylar olingan bo’lsa. F
2
da 
olingan och pushti donli bug’doylarning necha foizi 
tahliliy chatishtirilganda ajralish ro’y bermaydi? 
A) 100 B) 0 C) 25 D) 50 
80. Qizil va oq donli bug’doylar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da pushti, F
2
da esa qizil, och qizil, pushti, och 
pushti va oq donli bug’doylar olingan bo’lsa. F
2
da 
olingan och pushti donli bug’doylarning necha foizi 
tahliliy chatishtirilganda ajralish ro’y beradi? 
A) 100 B) 0 C) 25 D) 50 
81. Qizil va oq donli bug’doylar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da pushti, F
2
da esa qizil, och qizil, pushti, och 
pushti va oq donli bug’doylar olingan bo’lsa. F
2
da 
olingan och qizil donli bug’doylarning necha foizi 
tahliliy chatishtirilganda ajralish ro’y beradi? 
A) 100 B) 0 C) 25 D) 50 
82. Qizil va oq donli bug’doylar o’zaro chatishtirilganda 
F
1
da pushti, F
2
da esa qizil, och qizil, pushti, och 
pushti va oq donli bug’doylar olingan bo’lsa. F
2
da 
olingan och qizil donli bug’doylarning necha foizi 
tahliliy chatishtirilganda ajralish ro’y bermaydi? 
A) 100 B) 0 C) 25 D) 50 
83. Bug’doy donining rangi polimer tipda irsiylanadi. 
Pushti rang tetrapoid navli bug’doy o’zaro 
chatishtirilishidan olingan donning endosperimidagi 
polimerlar sonini toping. 
A) 12 B) 24 C) 32 D) 8 
84. Bug’doy donining rangi polimer tipda irsiylanadi. 
Pushti rang tetrapoid navli bug’doy o’zaro 
chatishtirilishidan olingan donning murtak xaltasidagi 
polimerlar sonini toping. 
A) 12 B) 24 C) 32 D) 8 
85. Bug’doy donining rangi polimer tipda irsiylanadi. 
Pushti rang tetrapoid navli bug’doy o’zaro 
chatishtirilishidan olingan donning murtakdagi 
polimerlar sonini toping. 
A) 12 B) 24 C) 32 D) 8 
, Beruniy ATM 

---

148 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
PLEYOTROPIYA 
Genlarning pleyotrop ta’siri biokimyoviy tabiatga ega: bitta gen nazorati ostida hosil bo’ladigan bitta oqsil – 
ferment nafaqat bitta belgining yuzaga chiqishiga, shuningdek, boshqa turli xil belgi va xususiyatlarga ham ta’sir 
etib, ularda o’zgarishlarni keltirib chiqaradi. Genlarning pleyotrop ta’siri birinchi marta G. Mendel tomonidan 
aniqlangan, bunda u to’q qizil gulli o’simliklarning barg qo’ltig’ida qizil dog’larni, urug’ po’sti esa kulrang 
yokiqo’ng’ir rangda bo’lishini kuzatgan. Bunday belgilarning rivojlanishi bitta irsiy omil (gen) ta’sirida amalga 
oshadi.
Odamda retsessiv irsiy kasallik – o’roqsimon anemiya uchraydi. Gemoglobin molekulasida 
aminokislotalardan birining o’rin almashibqolishi eritrotsit shaklining o’zgarishiga olib keladi. Shu bilan bir 
vaqtda yurak-qon tomir, nerv, ovqat hazm qilish, ayirish sistemalarida chuqur o’zgarishlar yuzaga chiqadi. 
Mazkur kasallik bo’yicha gomozigota organizm bolalikda nobud bo’ladi. Shunday qilib, “gen belgining 
rivojlanishini belgilaydi” degan ibora ma’lum darajada shartlidir, chunki genning ta’siri boshqa genlarga bog’liq. 
Genlarning o’zaro ta’siri yuzaga chiqishiga tashqi muhit omillari ham ta’sir ko’rsatadi. Genotip o’zaro 
ta’sirlashadigan genlar sistemasidir. 
Mavzuga doir masalalar ishlash 
1-masala. Odamda talassemiya (A) chala dominant holda irsiylanadi. Dominant gomozigotalar erta halok 
bo’ladi, geterozigotalar yashaydi. O’roqsimon anemiya (b) retsessiv gomozigota holatda o’limga olib keladi, 
geterozigotalar yashaydi va kasallikning yengil formasi bilan kasallangan bo’ladi. Digeterozigota ota-onalardan 
hosil bo’lgan farzandlarning necha foizi talassemiyaning yengil formasi bilan kasallangan bo’ladi? 
A) 25 B) 37,5 C) 50 D) 75 
Yechilishi: 
Masala shartiga ko’ra digeterozigota formalarni chatishtiramiz va halok bo’lgan avlodlarni 
belgilab olamiz.
AaBb x AaBb 
AB 
Ab 
aB 
Ab 
AB 
AABB 
AABb 
AaBB 
AaBb 
Ab 
AABb 
AAbb 
AaBb 
Aabb 
aB 
AaBB 
AaBb 
aaBB 
aaBb 
ab 
AaBb 
Aabb 
aaBb 
Aabb 
Jadvaldagi talassemiyaning yengil formasi bilan kasallangan farzandlar genotipi: AaBB, AaBb 
Ko’rinib turibdiki, 9 ta avloddan 6 tasi talassemiyaning yengil formasi bilan kasallangan. 
16 ta -------- 100 % 
6 ta -------- x=37,5 %
Javob
– B. 
2-masala. Karp baliqlarining bir turida tangachalar butun tanasi bo'ylab bir xil joylashadi, ikkinchi turida 
tangachalari bir necha qator tasma shaklida joylashadi. Tajribada tangachasi bir xil joylashgan karplar 
chatishtirilishidan olingan 4500 ta avloddagi baliqlarning 3000 tasi tangachasi bir xil, 1500 tasida tasmasimon 
joylashganligi, shuningdek, naslning 25 foizi embrionlik davrida nobud bo'lganligi aniqlandi. Agar birinchi 
avlodda olingan har xil fenotipli baliqlar o'zaro chatishtirilsa, naslning necha foizining genotipi gomozigota 
holatda bo'ladi? 
A) 0 
B) 50 
C) 25 
D) 75 
Yechilishi
: tangachalari bir xil bo'lishini dominant - A geni, tangachalari tasmasimon bo'lishi retsessiv - a 
geni bilan belgilaymiz. 
Tangachasi bir xil karplar o'zaro chatishtirilganda, avlodda tasmasimon tangachali baliqlar paydo bo'lgan, 
demak bir xil tangachali karplarning genotipi geterozigotali bo'lgan. 
Aa x Aa 
F
1
avlodda: AA, Aa, Aa, aa genotipli baliqlar hosil bo'ladi. 
Avlodda olingan barcha baliqlar soni 4500 bo'lsa, ulardan 3000 tasi bir xil tangachali (Aa-1500ta, Aa-1500 ta), 
1500 tasi tasmasimon (aa), naslning qolgan 25 % ni AA genotipli baliqlar tashkil etadi, ular embrionlik davrida 
nobud bo'lgan. 
F
1
da hosil bo'lgan har xil fenotipli baliqlar bular tasmasimon (Aa) va bir xil tangachali (aa) baliqlar o'zaro 
chatishtirilgan. 
Aa x aa 

---

149 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
F
2
avlod: Aa (bir xil) va aa (tasmasimon) genotipli baliqlar 50 % dan teng nisbatda hosil bo'ladi. Genotipi 
gomozigotali (aa) baliqlar 50 %, geterozigotali baliqlar (Aa) ham 50 % ni tashkil etadi.
Javob
– B. 
3-masala. Tovuqlarda k geni X xromosoma bilan birikkan bo'lib, X
k
X
k
va X
k
Y holatda letal xususiyatga ega, 
jo'jalar tuxumdalik davrida nobud bo'ladilar. Normal tovuq va xo'rozlar chatishtirilganda avlodning bir qismi 
tuxumdan ochib chiqmadi. Tuxumdan ochib chiqqan 120 ta jo'janing nechtasi urg'ochi, nechtasi erkak? Nobud 
bo'lgan jo'jalarning genotipi qanday? 
A) 120 ta erka; X
k
Y, X
k
X
k
B) 60 ta erkak, 60 ta urg'ochi; X
k
X
k
C) 40 ta urg'ochi, 80 ta erkak; X
k
Y 
D) 40 ta erkak, 80 ta urg'ochi; X
k
X
k
Yechilishi:
Tovuqlarda erkaklari gomogametali (XX), urg'ochilari geterogametali (XY) bo'ladi. Normal tovuq 
va xo'rozlarning genotipida K geni mavjud bo'ladi. Normal tovuqning genotipi X
K
Y, normal xo'rozning genotipi 
esa X
K
X
K
yoki X
K
X
k
bo'ladi, ammo avlodda nobud bo'lib, tuxumdan ochib chiqmagan jo'jalar borligi uchun 
xo'rozning genotipi geterozigota holatda olinadi. Chatishtirishda X
K
Y (tovuq) va X
K
X
k
(xo'roz) ishtirok etgan. 
X
K
Y x X
K
X
k
Gametalar: tovuqdan X
K
va Y, xo'rozdan X
K
va X
k
Avlodda: X
K
X
K
, X
K
X
k
, X
K
Y, X
k
Y genotiplar olinadi. 
Avlodda X
k
Y genotipli jo'jalar tuxumdan chiqmasdan nobud bo'ladi. Qolgan 120 ta jo'jalar (X
K
X
K
-40 ta, X
K
X
k
-
40 ta, X
K
Y- 40 ta) dan, 40 tasi urg'ochi (X
K
Y) va 80 tasi erkak (X
K
X
K
; X
K
X
k
) ekan. Nobud bo'lgan jo'janing genotipi 
X
k
Y -40 ta bo'lib, urg'ochi bo'lgan ekan.
Javob
– С. 

---

150 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
MAVZUGA DOIR MASALALAR 
1. Qoramollarda D gen tana qismlari o’zaro nisbatini 
nomutanosiblikka olib keladi (oyoqlarining kalta 
bo’lishi, bosh suyagi, mushak sistemasiga ta’sir etib, 
qoramol vaznining oshishiga). D gen letal xususiyatga 
ega. Uning retsessiv allali d gen esa tana qismlarining 
normal nisbatta bo’lishi va hayotga layoqatligini 
ta’minlaydi. Geterozigota genotipli qoramollardan hosil 
bo’lgan 200 ta avloddan nechtasi o’lib ketadi? 
A) 100 B) 50 C) 150 D) 0 
2. Odamda talassemiya (A) chala dominant holda 
irsiylanadi Dominant gomozigotalar erta halok bo’ladi, 
geterozigotalar yashaydi O’roqsimon anemiya (b) 
retsessiv gomozigota holatda o’limga olib keladi, 
geterozigotalar yashaydi va kasallikning yengil 
formasi bilan kasallangan bo’ladi. Digeterozigota ota-
onalardan tug’ilgan farzandlaring necha foizi halok 
bo’ladi? 
A) 43,75 B) 25 C) 50 D) 75 
3. Odamda talassemiya (A) chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalar erta halok bo’ladi, 
geterozigotalar yashaydi. O’roqsimon anemiya (b) 
retsessiv gomozigota holatda o’limga olib keladi, 
geterozigotalar yashaydi va kasallikning yengil 
formasi bilan kasallangan bo’ladi. Digeterozigota ota-
onalardan tug’ilgan farzandlarning necha foizi 
talassemiyaning yengil formasi bilan kasallangan 
bo’ladi? 
A) 25 B) 37,5 C) 50 D) 75 
4. Odamda talassemiya (A) chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalar erta halok bo’ladi, 
geterozigotalar yashaydi. O’roqsimon anemiya (b) 
retsessiv gomozigota holatda o’limga olib keladi, 
geterozigotalar yashaydi va kasallikning yengil 
formasi bilan kasallangan bo’ladi. Digeterozigota ota-
onalardan tug’ilgan farzandlaming necha foizi 
o’roqsimon anemiyaning yengil formasi bilan 
kasallangan bo’ladi? 
A) 25 В) 31,25 С) 50 D) 75 
5. Odamda talassemiya (A) chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalar erta halok bo’ladi, 
geterozigotalar yashaydi. O’roqsimon anemiya (b) 
retsessiv gomozigota holatda o’limga olib keladi, 
geterozigotalar yashaydi va kasallikning yengil 
formasi bilan kasallangan bo’ladi. Digeterozigota ota-
onalardan tug’ilgan farzandlarning necha foizi ikkala 
kasallik bo’yicha sog’lom bo’ladi? 
A) 6,25 B) 25 C) 31,25 D) 50 
6. Qorako’l qo’ylari junining sheroziy rangda 
bo’lishini ta’minlovchi gen dominant bo’lib, 
pleyotrop ta’sirga ega. Sheroziy rangdagi erkak va 
urg’ochi qo’ylar chatishtirilganda 82 ta sheroziy rangli 
va 41 ta qora rangli qo’zichoq olingan. Ota-ona genotipi 
va nobud bo’lgan qo’ylar sonini toping. 
A) Kk x kk; 123 ta Kk В) Kk x Kk; 41 ta KK 
C) KK x kk; 41 ta Kk D) KK x KK; 82 ta KK 
7. Qorako’l qo’ylari junining sheroziy rangda bo’lishini 
ta’minlovchi gen dominant bo’lib, pleyotrop ta’sirga 
ega. Sheroziy qo’ylarni o’zaro chatishtirilganda, jami 
750 ta qo’zichoqlar olinib, sheroziy va qora rangli 
qo’zichoqlar 490:260 nisbatda bo’lgan. Ushbu avlodda 
qo’zichoqlardagi fenotipik nisbat nechaga teng 
ekanligini toping. 
A) 1:2:1 B) 1:1 C) 3:1 D) 2:1 
8. Qorako’l qo’ylarida sheroziy rang Aa genotip, qora 
ranglilik esa aa genotip ta’sirida yuzaga chiqadi AA 
genotip esa qo’ylarni embrional rivojlanish davrida 
nobud bo’lishiga sabab bo’ladi. Qo’ychilik xo’jaliklari 
naslda sheroziy qo’ylar olish va iqtisodiy zarar 
ko’rmaslik uchun quyidagi qaysi genotipli ota-onani 
chatishtirishni qo’llash maqsadga muvofiq 
hisoblanadi? 
A) Aa x Aa B) AA x aa C) aa x aa D) Aa x aa 
9. Tovuqlarda bir juft gen (A-a) o’z ta’sirini har 
tomonlama namoyon qiladi AA- letal, Aa-kalta 
oyoqlilik, aa-esa odatdagi oyoqlilikni namoyon qiladi. 
Tajribalardan birida kalta oyoqli tovuqlar o’zaro 
chatishtirilganda jami 600 ta jo’jalar olinib, ulardan 
400 tasi kalta oyoqli, 200 tasi uzun oyoqli bo’lgan. Ota-
ona genotipini aniqlang. 
A) Aa x Aa B) AA x aa C) aa x aa D) Aa x aa 
10. Tovuqlarda bir juft gen (A-a) o’z ta’sirini har 
tomonlama namoyon qiladi. AA - letal, Aa - kalta 
oyoqlilik, aa - esa odatdagi oyoqlilikni namoyon qiladi. 
Agar tajribada odatdagi oyoqlik tovuq va xo’rozlar 
chatishtirilsa F
2
da necha foiz jo’jalar kalta oyoqlik 
tug’iladi? 
A) 25 В) 0 C) 50 D) 75 
11. Sichqonlarda jun rangini sariq va qora bo’lishi bir 
juft allel (Ss) genlariga bog’liq. Bu genni ss holati 
sichqonlarda qora rangni, Ss genotip esa sariq rangni 
nazorat qilsa, SS genotip esa sichqonlarni embrional 
rivojlanish davrida nobud bo’lishiga sababchi bo’ladi. 
Sariq sichqonlar o’zaro chatishtirilsa nazariy jihatdan 
kutilgan 3:1 nisbat o’rniga sariq va qora rangli 
sichqonlar 2:1 nisbatda paydo bo’lgan. Ota-ona 
genotipini aniqlang. 
A) Ss x Ss B) SS x ss C) ss x ss D) Ss x ss 
12. Sichqonlarda jun rangini sariq va qora bo’lishi bir 
juft allel (Aa) genlariga bog’liq. Bu genni aa holati 
sichqonlarda qora rangni, Aa genotip esa sariq rangni 
nazorat qilsa, AA genotip esa sichqonlarni enibrional 
rivojlanish davrida nobud bo’lishiga sababchi bo’ladi. 
Sariq rangli sichqonlar o’zaro chatishtirilganda sariq 
va qora sichqonlar 204:102 nisbatda bo’lgan. Ota-ona 
genotipi va nobud bo’lgan sichqonlar sonini toping. 
A) Aa x aa; 102 ta AA B) Aa x Aa; 101 ta AA 
C) AA x aa; 102 ta AA D) AA x AA; 198 ta AA 

---

151 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
13. Sichqonning junining sariq rangda bo’lishini 
ta’minlovchi gen dominant bo’lib, pleyotrop ta’sirga 
ega. Sariq rangdagi erkak va urg’ochi sichqonlar 
chatishtirilganda 124 ta sariq va 62 ta kulrang sichqon 
olingan. Ota-ona genotipi va nobud bo’lgan sichqonlar 
sonini toping. 
A) Aa x aa; 186 ta Aa B) Aa x Aa; 62 ta AA 
C) AA x aa; 62 ta Aa D) AA x AA; 124 ta AA 
14. Sichqonlarda jun rangi sariq va qora bo’lishi bir 
juft allel genlarga (A-a) bog’liq. Ma’lum bo’lishicha 
sariq rangli sichqonlar faqat geterozigotali holatda 
bo’ladi. Agar sariq rangli sichqonlar qora rangli 
sichqonlar bilan chatishtirilsa nisbat qanday bo’ladi? 
A) 3 :1 В) 1:1 С) 1:2:1 D) 2:1 
15. Odamda talassemiya (A) chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalar erta halok bo’ladi, 
geterozigotalar yashaydi. O’roqsimon anemiya (b) 
retsessiv gomozigota holatda o’limga olib keladi, 
geterozigotalar yashaydi va kasallikning yengil 
formasi bilan kasallangan bo’ladi. Digeterozigota ota-
onalardan tug’ilgan farzandlarning necha foizi genotip 
jihatdan ota-onaga o’xshaydi? 
A) 12,5 % B) 25 % C) 50 % D) 75 % 
16. Karp balig’ining tangachalari bir xil va lentasimon 
bo’lgan xillari bor. Lentasimon tangachlarga ega 
baliqlar urchitilganda hosil bo’lgan 4500 ta avlodning 
25 % i nobud bo’ldi. Ota-ona genotipini aniqlang? 
A) AA x aa B) AaBb x AaBb
C) Aa x Aa D) Aa x aa 
17. Pleyotropiya hodisasiga mos keluvchi javoblarni 
tanlang. 
1) bitta genning bir qancha belgini rivojlanishiga 
ta’siri; 2) allel bo’lmagan bir necha genning bitta 
belgini rivoj lanishiga ta’siri; 3) organizmning miqdoriy 
belgilarida uchraydi; 4) organizmning nobud bo’lishiga 
sabab bo’ladi; 5) tovuq pati jingalak bo’lishi 
hayotchanlikka salbiy ta’sir ko’rsatadi; 6) gul, poya va 
shoxlarning to’q qizil bo’lishiga olib keladi; 7) lavlagi 
ildizmevasidagi shakar miqdorini belgilaydi; 8) bug’doy 
boshog’i uzunligi shu hodisa tufayli ta’minlanadi. 
A) 1,3,5,7 B) 1,4,5,6 C) 2,3,7,8 D) 2,4,6,8 
18. Tovuqlarda kalta oyoqlilikga javob beradigan (bb) 
gomozigota resessiv holda o’limga olib keladi. DD-
jingalak; Dd-to’lqinsimon; dd-normal patni 
rivojlantiradi. Digeterozigota organizmlar 
chatishtirilganda yashovchan va normal patli tovuqlar 
tug’ilish ehtimolini (%) aniqlang. 
A) 18,75 B) 6,25 C) 37,5 D) 56,25 
19. Tovuqlarda kalta oyoqlilikga javob beradigan (bb) 
gomozigota resessiv holda o’limga olib keladi. DD-
jingalak, Dd-to’lqinsimon, dd-normal patni 
rivojlantiradi. Digeterozigota organizmlar 
chatishtirilganda, yashovchan tovuqlar genotipi 
ajralishi qanday bo’ladi? 
A) 1:2:2:4:1:2 B) 1:2:1
C) 1:2:2:4:1:2:1:2:1 D) 3:6:3:1:2:1 
20. Tovuqlarda X xromosomada joylashgan resessiv 
gen jo’jalarning tuxumni yorib chiqmasdan oldin nobud 
bo’lishiga olib keladi. Avlodda 120 ta tirik jo’ja olindi. 
Ularning qanchadan qismini urg’ochi va erkak 
tovuqlar tashkil qiladi. 
A) 80 ta erkak va 40 ta urg’ochi
B) hammasi erkak
C) 60 erkak va 60 urg’ochi
D) 40 erkak va 80 urg’ochi 
, Beruniy ATM 

---

152 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
YAKUNIY MASHQLAR 
1. Odamlarda qo’y ko’z kulrang ko’zga nisbatan 
dominatlik qiladi. Qo’y ko’zli yigit kulrang ko’zli qiz 
bilan turmush qursa ulardan tug’ulgan farzandlarini 
necha % ni kulrang ko’zlai farzandlar tashkil etadi? 
(yigitni otasi bu belgi bo’yicha geterozigota, onasini esa 
bu belgi bo’yicha resessiv) 
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 100 % 
2. Tulkining somatik hujayrasida 38 xromasoma bor, 
Ularning: a) tuxum hujayrasida; b) urug’ hujayrasida; 
c) urug’langan tuxum hujayrasida; d) yangi tug’ilgan 
tulkilarning somatik ujayralarida qanchadan 
autosomalar borligini belgilang? 
A) a-19; b-19; c-38; d-38 B) a-18; b-18; c-36; d-36 
C) a-38; b-38; c-76; d-76 D) a-38; b-38; c-19; d-76 
3. Jingalak sochli, birinchi guruhli, daltonik qiz silliq 
sochli, to’rtinchi guruhli, sog’lom yigit bilan turmush 
qurgan. Ulardan tug’iladigan o’g’ilni genotipini 
ko’rsating? 
A) AaI
A
I
O
X
D
Y
B) AaI
B
I
B
X
d
Y 
C) AaI
A
I
O
X
d
Y D) AaI
B
I
O
X
D
Y 
4. DNKning 20 % ni G tashkil qilib, shu DNK 
tarkibidagi G va S o’rtasida 54 ta H
2
bog’ mavjud. Shu 
DNK ning uzunligini (a), jami vodorod bog’lar (b) va 
shu DNK dan sintezlangan i-RNKdagi nukleotid (c) 
sonini toping? 
A) a-15,3 nm; b-216; c-90
B) a-30,6 nm; b-90; c-216 
C) a-15,3 nm; b-108; c-45
D) a-30,6 nm; b-108; c-110 
5. Rang ajratolmaslik (daltonizm) va 
nomozshomko’rlikni yuzaga chiqaruvchi genlar X 
xromasomada joylashgan bo’lib, ular bir-biri bilan 
to’liq birikkan resessiv gen hisoblanadi. O’naqaylik esa 
dominant belgi bo’lib autosomada joylashgan. 
Chapaqay, normal ko’rishga ega bo’lgan (ammo onasi 
nomozshomko’r, otasi esa rang ajrata olmaydigan) ayol 
shu belgilar bo’yicha sog’lom o’naqay (geterozigotali) 
erkak bilan turmush qurdi. Bu oilada tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi chapaqay va ikkala kasallik 
bo’yicha sog’lom? 
A) 50 B) 75 C) 25 D) 100 
6. Makkajo’xori maysalarining yashil bo’lishi 
sariqlikdan, xira bo’lishi yaltiroq bo’lishligi ustidan 
dominantlik qiladi va bu genlar bitta xromasomada 
joylashgan bo’lib birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigotali o’simlik sariq, yaltiroq formasi bilan 
chatishtirilganda F
1
da 1200 ta o’simlik olindi F
1
dagi 
organizmlarning 106 tasi sariq, xira, 110 tasi esa 
yashil, yaltiroqni tashkil qiladi. Birikish foizini toping? 
A) 18 % B) 20 % C) 64 % D) 82 % 
7. Quyonlarda quloq suprasini uzun (24 sm) bo’lishi 
A
1
A
1
A
2
A
2
kaltaligi (12 sm) a
1
a
1
a
2
a
2 
genotip belgilaydi. 
Bunday zotlarning o’zaro chatishtirilsa, F
2
olingan 
avlodlarning necha % i 24 sm va 21 sm quloq suprasiga 
ega bo’ladi? 
A) 6,25; 25 B) 25; 18,75
C) 18,75; 6,25 D) 6,25; 37,50 
8. Fenilketonuriya bo’yicha kasallangan, gemofilya 
bo’yich sog’lom ayol, I qon guruhli daltonizm bo’yicha 
kasal yigitga turmushga chiqqan. Ushbu oilada 
fenilketonuriya bo’yicha kasal, I va II qon guruhli 
farzandlar va gemofilya va daltonizm bo’yicha kasal 
o’g’il bolalar tug’ilgan. Qiz bolalarning hammasi 
gemofilya bo’yicha sog’lom bo’lgan. Ushbu oilada 
fenilketonuriya bo’yicha sog’ qiz bolalarning necha foizi 
daltonizm bo’yicha sog’lom? 
A) 50 B) 12,5 C) 25 D) 6,25 
9. Jinsga birikkan holda nasldan-naslga o’tishda 
quyidagi qanday genotipli ota-onadan daltonik o’g’illar 
tug’ilishi mumkin? 
1) X
D
X
D 
x X
D
Y; 2) X
d
X
d
x
X
D
Y; 3) X
D
X
d
x
X
D
Y; 
4) X
D
X
D 
x X
d
Y 
A) 2,4 B) 3,4 C) 2,3 D) 1,2 
10. Qaysi chatishtirishdan universal retsipient farzand 
tug’iladi? 
A) I
A
I
O 
x I
B
I
b
C) I
B
I
B
x I
O
I
O
B) I
A
I
B
x I
O
I
O
D) I
A
I
A
x I
O
I
O 
11. Sichqonlarning rangi ikki juft allel bo’lmagan va 
birikmagan genlar bilan ifodalanadi. Birinchi juftning 
dominant geni kulrangni, retsessivi esa qora rangli 
bo’lishini, ikkinchi juftning dominant geni rangning 
hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessiv alleli 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. 
Digeterozigota genotipli sichqonlardan tug’ilgan 
avlodlarning necha foizi ota-onaga o’xshash fenotip va 
genotipga ega? 
A) 56,25 B) 18,75 C) 25 D) 12,25 
12. Shaftoli o’simligida mevasining tukliligi 
silliqligidan, meva etining oqligi sariqligi ustidan 
dominantlik qiladi. Mevasi tukli bo’lgan shaftoli bilan 
meva eti oq bo’lgan va faqat bitta belgisi bo’yicha 
gomozigotali shaftolilar chatishtirilganda F
1
da 126 ta 
mevasi silliq meva eti sariq bo’lgan shaftolilar olindi. 
F
1
dagi jami organizmlar sonini toping? 
A) 68 B) 252 C) 126 D) 504 
13. Insulin tarkibida 25 ta aminakislota uchrab shu 
insulin sintezlangan DNK ning 24 % G tashkil qiladi. 
Shu DNKdagi A soni (a) va jami vodorod bog’lar (b) 
sonini toping? 
A) a-39; b-186 B) a-78; b-189 
C) a-39; b-189 D) a-36; b-200 
14. Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik 
qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali) yigit, malla sochli, sepkilsiz ayol bilan 
turmush qursa, avlodda genotip bo’yicha qanday 
ajralish olinadi? 
A) 1:1:1:1 B) 1:4:6:4:1 C) 1:2:1 D) 9:3:3:1 

---

153 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
15. Bug’doy o’simligida donining rangi polimer genlar 
ta’siriga bog’liq. Genotipida 4 ta dominant gen kelishi 
donni rangini qizil bo’lishini 3 ta dominant kelishi och 
qizilni, 2 ta dominant gen kelishi pushti, 1 ta dominant 
gen kelishi och pushti, faqat resessiv genlar kelishi oq 
bo’lishini ta’minlaydi. Fenotip jihatdan o’xshash, 
genotip jihatdan har xil bo’lgan o’simliklar 
chatishtirilganda F
1
dagi organizmlarning 455 ta doni 
qizil bo’ldi. F
1
da 3 xil fenotip guruh hosil bo’lgan. F
1
dagi genotipi ota-onaga o’xshash o’simliklar sonini 
toping? 
A) 455 B) 1010 C) 1655 D) 2020 
16. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant
holda irsiylanadi. Ko’z qorachig’ini to’liq ko’rinmasligi 
jinsiy X xromasoma orqali o’tuvchi retsessiv belgi 
hisoblanadi. Quyidagi AaX
A
X
a
x AaX
A
Y ota-ona 
turmushidan gipertonik qizlarning tug’ilish 
ehtimolligini toping? 
A) 25 % B) 37,5 % C) 50 % D) 12,5 % 
17. O’naqay, qo’y ko’zli (otasi chapaqay, kulrang ko’zli 
onasi esa o’naqay, qo’y ko’zli) yigit, ota-onasi chapaqay, 
singlisi kulrang ko’zli, o’zi esa qo’y ko’zli 
(geterozigotali) bo’lgan qizga uylangan. Ushbu oiladagi 
o’naqay, qo’y ko’zli farzandlarni chapaqay, qo’y ko’zli 
farzandlarga nisbati qanday bo’lishini aniqlang. 
A) 3:3 B) 1:1:1:1 C) 3:1 D) 2:2 
18. Dala sichqonida junning sariq rangda bo’lishini 
ta’minlovchi gen dominant bo’lib, pleyotrop ta’sirga 
ega. Sariq rangdagi erkak va urg’ochi sichqonlar 
chatishtirilganda 124 ta erkak va 62 ta kulrang 
sichqonlar olingan. Ota-ona genotipi va nobud bo’lgan 
sichqonlar sonini toping? 
A) Aa x Aa; 62 ta AA B) AA x AA; 124 ta AA
C) Aa x aa; 186 ta Aa D) AA x aa; 62 ta Aa 
19. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir 
necha yo’l bilan nasldan-naslga o’tadi. Bu kasallikning 
bitta turi autosomada joylashgan dominant gen bilan, 
ikkinchi turi retsessiv autosoma geni bilan ifodalanadi. 
Bu genlar bir-biri bilan birikmagan holda irsiylanadi. 
Agar ota-onalar ikkala patologik genlar bo’yicha 
geterozigotali bo’lsa, har ikkala turi bo’yicha sog’ 
bolalarning tug’ilish ehtimoli nechaga teng? 
A) 1/16 B) 9/16 C) 15/16 D) 3/16 
20. Axborot tashuvchi RNK tarkibida nukleotidlar
quyidagi nisbatda uchraydi: guanin-31, uratsil-19, 
sitozin-21, adenin-29. Mazkur i-RNK molekulasi 
asosida uning sintezida ishtirok etgan. DNK 
molekulasining tarkibidagi nukleotidlar miqdorini 
aniqlang. 
A) T-48; A-48; G-52; S-52 B) T-29; A-29; G-31; S-31 
C) T-19; A-29; G-21; S-31 D) T-29; A-19; G-21; S-31 
21. Itlarning junni rangi ikki juft noallel genlarga 
ta’siriga bog’liq. A-gen junning qora bo’lishini a-gen esa 
jun rangini jigarrang bo’lishini ta’minlaydi. B-gen esa 
ularni ta’sirini bo’g’ib junni rangsiz bo’lishini 
ta’minlaydi, uning resesivi esa yordamchi vazifasini 
bajaradi. Oq rangli urg’ochi it qora rangli erkak it 
bilan chatishtirilganda (ikkala organizm ham faqat 
bitta belgisi bo’yicha geterozigotali) F
1
dagi barcha 
organizmlarning junining rangi oq bo’ldi. F
1 
dagi 
genotip jihatdan bir-biridan farq qiluvchi organizmlar 
o’zaro chatishtirilgan-da F
2
dagi qora rangli 
organizmlarning, jigarang rangli organizmlarga 
nisbati bir xil bo’ldi. F
2
da 80 ta organizm hosil bo’lgan. 
F
2
dagi qora va jigarrang rangli organizmlar qanchani 
tashkil qiladi? 
A) 60 B) 20 C) 10 D) 40 
22. Tovuqlarda tojning shakli ikki juft komplamentar 
genlarga bo’g’liq. Bir xil genotipli yong’oqsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishtirildi. F
1
da 256 ta nasl olindi. 
Ulardan nechtasi yong’oqsimon, gulsimon, no’xatsimon 
va oddiy tojli bo’ladi? 
A) 144; 48; 48; 16 B) 48; 144; 48; 16 
C) 122; 26; 26; 12 D) 16; 48; 48;144 
23. Gemofiliya X xromasomada joylashgan resessiv gen 
hisoblanadi. II qon guruhli gemofilya bo’yicha sog’lom 
va geterozigotali ota-onadan tug’ilgan, II qon guruhli 
farzandlarni necha foizi gemofilya bo’yicha kasal?
A) 12,5 B) 25 C) 50 D) 75 
24. II qon guruhli, polidaktilya bilan kasallangan ayol, 
III qon guruhli polidaktilya bilan kasallangan erkakka 
turmushga chiqqan. Er-xotinni onallari I qon guruhli 
va normal barmoqqa ega. Ushbu oilada tug’ilgan IV 
qon guruhli polidaktilya bilan kasallangan 
farzandlarni, III qon guruhli polidaktiliya bilan 
kasallangan farzandlarga nisbati qanday? 
A) 3:3 B) 1:1:1:1 C) 3:1 D) 2:2 
25. Oshqovoqlarning mevasining shakli genlarning 
komplementar ta’siriga bog’liq bo’lib, genotipda A-B 
kelishi mevaning shaklini gardishsimon bo’lishini, A-
bb, aa-B kelishi esa yumaloq bo’lishini, genotipda faqat 
resessiv genlar kelishi mevani shaklini uzunchoq 
bo’lishini belgilaydi. Fenotip jihatdan o’xshash, genotip 
jihatdan har xil bo’lgan o’simliklar chatishtirilganda F
1
da fenotip bo’yicha nisbat 6:2 bo’ldi va jami 1200 ta 
o’simlik olindi. F
1
dagi faqat bitta belgisi bo’yicha 
gomozigotali gardishsimon o’simliklar sonini toping? 
A) 450 B) 300 C) 600 D) 900 
26. Quloq suprasi 24 sm bo’lgan quyon, quloq suprasi 
15 sm (a
1
a
1
A
2
a
2
) quyon bilan chatishtirilgan. Keyingi 
bo’g’inda qanday fenotipik ajralish nomoyon bo’ladi? 
A) 2:1 B) 1:1 C) 1:1:1:1 D) 3:1 
27. Achambiti o’simlikini mevasini shakli bir juft 
polimer genlar (A
1 
va A
1
) bilan belgilanadi. Mevaning 
uchburchak shakli dominant holda, tuxumsimon 
shakli resissev holda irsiylanadi. Uchburchak shaklli 
degeterozigotali o’simliklar o’zaro chatishtirildi va F
1 
da 960 ta o’simlik olindi. Shulardan nechtasi 
uchburchak shaklga ega bo’ladi? 
A) 900 B) 60 C) 360 D) 240 

---

154 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
28. Oshqovoqlarning mevasining shakli genlarning 
komplementar ta’siriga bog’liq bo’lib, genotipda A-B 
kelishi mevaning shaklini gardishsimon bo’lishini A-
bb, aa-B kelishi esa yumaloq bo’lishini, genotipda faqat 
resessiv genlar kelishi mevani shaklini uzunchoq 
bo’lini belgilaydi. Fenotip jihatdan o’xshash, genotip 
jihatdan har xil bo’lgan o’simliklar chatishtirilganda F
1
da fenotip bo’yicha nisbat 6:2 bo’ldi va jami 1200 ta 
o’simlik olindi. F
1
dagi faqat bitta belgisi bo’yicha 
gomozigotali gardishsimon o’simliklar sonini toping? 
A) 450 B) 300 C) 600 D) 900 
29. Digeterozigotali sariq rangli, silliq shaklli donga 
ega ikkita no’xat navlari o’zaro chatishtirilgansa, 
avlodda sariq donning soni yashil rangga, silliq 
shaklining soni burishgan shaklga qanday nisbatda 
bo’ladi? 
A) har bir belgisi bo’yicha 1:1
B) har bir belgisi bo’yicha 3:1 
C) har bir belgisi bo’yicha 9:3:3:1 
D) har bir belgisi bo’yicha 2:1 
30. Quyonlarda junning silliqligi va oqligi, xurpaygan 
va qoraligiga nisbatan resessivdir. Quyidagilardan 
qaysi birida fenotip va genotip guruh soni bir xil 
bo’ladi? 
A) AaBb x aabb B) Aabb x aaBb 
C) AAbb x AaBb D) A, B 
31. Odamlarda tallasemiya, araxonodaktiliya, 
axondroplaziya kasaliklari chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalilar embrional 
rivojlanish davrida halok bo’ladi. Geterozigotalilar 
yashaydi va kasalikning yengil formasi bilan 
kasallangan bo’ladi. Tallasemiya bo’yicha sog’lom, 
qolgan ikkala kasaliklarning yengil formasi bilan 
kasallangan ayol, axondroplaziya bo’yicha sog’lom 
qolgan ikkala kasalik bo’yicha yengil formasi bilan 
kasallangan erkakka turmushga chiqdi. Bu nikohdan 
uchala kasallik bo’yicha sog’lom farzandlarni tug’ilish 
ehtimolini toping? 
A) 6,25 % B) 12,50 % C) 18,75 % D) 25 % 
32. Odamlarda kar-soqovlikni ikkita turi uchraydi, 
ular retsessivdir. Bir xil genotipli va ikkinchi xili, bir 
xil genotipli ota-onalardan karsoqov farzandlar 
tug’iladi. Har xil genotipli ota-onadan esa gapiradigan 
va eshitadigan farzandlar tug’iladi. Quydagi Ddee x 
ddee genotipli ota-onadan sog’lom farzandlarni 
tug’ilish ehtimolini toping? 
A) 100 % B) 0 % C) 25 % D) 50 % 
33. Odamlarda ko’z qorachigini to’liq ko’rinmasligi 
jinsga birikkan holda irsiylanadigan ressesiv belgi. 
Miopleya kasaligi dominant holda nasldan naslga 
o’tadi. Ko’z qorachig’i to’liq ko’rinadigan sog’lom ayol, 
ko’z qorachig’i to’liq ko’rinmaydigan miopleya bilan 
kasallanga erkakka turmushga chiqdi. F
1 
da bu 
nikohdan ko’z qorachig’i to’liq ko’rinadigan kasalikning 
yengil formasi bilan kasallangan qizlarning tug’ilish 
ehtimolini toping? 
A) 50 % B) 0 % C) 75 % D) 100 % 
34. Odamlarda quloq suprasini pastki qismini teriga 
yopishmagan bo’lishi, yopishganligi ustidan 
dominantlik qiladi. Otasi I qon guruhli quloq suprasini 
pastki qismi teriga yopishgan, onasi II qon guruhli 
quloq suprasini pastki qismi teriga yopishmagan yigit, 
otasi III qon guruhli quloq suprasini pastki qismi 
teriga yopishgan, onasi II qon guruhli quloq suprasini 
pastki qismi teriga yopishmagan qizga uylandi. Bu 
nikohdan quloq suprasidan qatiy nazar geterozigota III 
qon guruhli farzandlarni tug’ilish ehtimoli qancha? 
C) 75 % B) 50 % C) 25 % D) 18,75 % 
35. DNK dagi umumiy H bog’lari soni 810 tani tashkil 
qilsa va ulardagi A va T lar orasidagi bog’lar G va S 
orasidagi bilan tegishli ravishda 1:1,25 bo’lsa, ushbu 
gendan sintezlanadigan oqsilning tarkibidagi 
aminokislotalar orasidagi peptid bog’lar soni i-RNK 
dagi nukleotidlar orasidagi fosfodiefir bog’laridan 
qanchaga farq qiladi?
A) 110 B) o’zaro teng C) 220 D) 1 
36. Odamlarda sochning tekis farq qilmay o’sishi va 
iyakning silliq bo’lishi sochning farq qilib o’sishi 
iyakning uchburchak bo’lishi ustidan dominantlik 
qiladi. Sochlari tekis farq qilib o’sadigan iyagi silliq 
bo’lgan ayol sochi tekis farq qilmay o’sadigan iyagi 
uchburchak bo’lgan erkakka turmushga chiqqan. Bu 
nikohdan tug’ilgan farzandlarni necha foizi faqat 
genotip jihatdan otaga o’xshaydi? 
A) 22,25 B) 18,75 C) 42,4 D) 32,50
37. Odamlarda raxit kasaligi X
A
holda nasldan naslga 
o’tadi va fenotipda nammayon bo’ladi. Gemofilya 
kasaligi esa resessiv holda nasldan naslga o’tadigan 
jinsga birikkan holda irsiylanadigan kasallik 
hisoblanadi. Raxit kasaligi bo’yicha sog’lom gemofiliya 
kasaligi bo’yicha kasal erkak, raxit kasaligi bo’yicha 
kasal gemofilya kasaligi bo’yicha fenotip va genotip 
jihatdan sog’lom qizga uylandi. Bu nikohdan sog’lom 
(gemofiliya bo’yicha) qiz va o’g’illarni nisbati qanday 
bo’ladi? 
A) 3:1 B) 1:2:1 C) 1:1 D) 2:4:2 
38. Achambiti o’simligini mevasini shakli bir juft 
polimer genlar (A
1 
va A
1
) bilan belgilanadi. Mevaning 
uchburchak shakli dominant holda, tuhumsimon 
shakli resissev holda irsiylanadi. Uchburchak shaklli 
degeterozigotali o’simliklar o’zaro chatishtirildi. va F
1 
da 960 ta o’simlik olindi. Shulardan nechtasi 
uchburchak shaklga ega bo’ladi? 
A) 900 B) 60 C) 360 D) 240 
39. Kanareykalarda patning yashilligi va qanotning 
normaligi patning qo’ng’irligi va qanotning uzunligi 
ustidan dominantlik qiladi. Yashil patli normal qanotli 
kanareykalar chatishtirilganda Quyidagi nasl olindi: 
Urg’ochilar: 154 ta yashil patli, normal qanotli; 48 ta 
yashil patli, uzun qanotli. Erkaklar: 98 ta yashil patli, 
normal qanotli; 25 ta yashil patli, normal qanotli; 95 ta 
qo’ng’ir patli, normal qanotli; 32 ta qo’ng’ir patli, kalta 

---

155 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
qanotli. Pat rangi jinsga bo’g’liq holda irsiylanadi. Ota-
ona genotipini aniqlang. 
A) X
A
YBb x X
A
X
A
Bb B) X
a
YBB x X
A
X
a
Bb 
C) X
A
YBb x X
A
X
a
Bb D) X
A
YBB x X
A
X
a
Bb 
40. Otasi qora sochli sepkilli, onasi malla sochli 
sepkilsiz yigit otasi malla sochli sepkilli, onasi qora 
sochli sepkilsiz qizga uylangan. Bu nikohdan tug’ilgan 
farzandlarni necha foizi ota -onaga genotip jihatdan 
o’xshaydi?
A) 18,75 B) 12,5 C) 8,25 D) 6,25
41. Baliqlarning ko’zida antotsion rang bo’lishi asosiy 
D va E genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant A geni bo’lgandagina fenotipda nammayon 
bo’ladi. Shunga ko’ra D-eeA-genotipli baliqlarning ko’zi 
pushti rang, D-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi qizil 
rang, dd-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi och pushti 
rangli bo’ladi, boshqa hollarda ko’z rangi oq bo’ladi. 
Qanday genotipli baliqlar chatishtirilganda F
1 
da 50 % 
och pushti, 37,5 % qizil, 12,5 % oq ko’zli baliqlar 
olinadi? 
A) DDEeAa x Ddeeaa B) DdEeAA x DdeeAA 
C) DdEEAa x ddeeAa D) DDEEAa x DdEeaa 
42. Drozofilla meva pashasida tananing qora rangi, 
qanotining qisqaligi, tananing kulrangligi qanotining 
uzunligiga nisbatan retsessevdir. Bu belgilar birikkan 
holda irsiylanadi. Degeterezigotalilar o’zaro 
chatishtirilganda F
1 
da 608 ta pashsha olindi. 
Shulardan nechtasi kulrang tanali uzun qanotli? 
A) 304 B) 456 C) 152 D) 342 
43. Tovuqlarda patining olachipor (A) va qora (a) 
rangda bo’lishini boshqaruvchi gen jinsiy X 
xromasomada joylashgan. Olachipor tovuq bilan qora 
tus xo’roz chatishtirilsa F
1
da olachipor jo’jaxo’rozlar va 
qora tus makiyon jo’jalar paydo bo’lgan. Chatishtirish 
uchun olingan tovuq va xo’rozlarning genotipi qanday 
bo’lgan? 
A) X
a
Y x X
a
X
a
B) X
a
Y x X
A
X
A 
C) X
A
Y x X
A
X
a
D) X
A
Y x X
a
X
a
44. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’zning optik atrofiyasi esa 
retsessiv X xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Agar optik atrofiyali ayol, gipertoniya bilan 
kasallangan erkakka (otasi gipertonik, onasi sog’) 
turmushga chiqqan, farzandlarning necha foizi 
gipertoniya kasaligi bilan tug’ilishi mumkin? 
A) 50 B) 25 C) 12,5 D) 6,25 
45. Tovuqlarda tojning shakli ikki juft komplamentar 
genlarga bo’g’liq. Bir xil genotipli yong’oqsimon tojli 
tovuqlar o’zaro chatishtirildi. F
1
da 256 ta nasl olindi. 
Ulardan nechtasi yong’oqsimon, gulsimon, no’xatsimon 
va oddiy tojli bo’ladi? 
A) 144; 48; 48; 16 B) 48; 144; 48; 16 
C) 122; 26; 26; 12 D) 16; 48; 48; 144 
46. Itlarda junning yumshoqligi, jigarrangligi, uzunligi 
junning qattiqligi, qoraligi va kaltalligiga nisbatan 
retsessivdir. Juni qattiq, jigarrang va kalta barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota itlar barcha belgilari 
bo’yicha retsessiv itlar bilan chatishtirilganda F
1
472 
ta itlar olingan bo’lsa, ulardan nechtasi fenotip 
jixatdan F
1
da olingan kuchuklarga o’xshaydi? 
A) 59 B) 8 C) 472 D) 19
47. Itlarda junning yumshoqligi, jigarrangligi, uzunligi 
junning qattiqligi, qoraligi va kaltalligiga nisbatan 
retsessivdir. Juni qattiq, jigarrang va kalta barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota itlar barcha belgilari 
bo’yicha retsessiv itlar bilan chatishtiril-ganda F
1
472 
ta itlar olingan bo’lsa, ulardan nechtasi genotip 
jihatdan F
1 
duragaylariga o’xshaydi? 
A) 59 B) 8 C) 472 D)19
47. Tovuqlarda jinsiy X xromasomasida joylashgan d 
gen letal xususiyatga ega bo’lib, u jo’jalarni tuxumdan 
chiqmasligiga sabab bo’ladi. X
D
X
d
x X
D
Y genotipli ota-
onalar o’zaro chatishti-rilganda nobud bo’luvchi 
avlodlarning foizi va jinsini toping? 
A) 25; tovuq B) 25; xo’ro C) 50; xo’roz D) 50; tovuq 
48. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’zning optik atrofiyasi retsessiv X 
xromasomaga, Gipertrixoz esa dominant Y 
xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigota genotipli qiz uchala belgisi bo’yicha 
sog’lom yigit bilan turmush qurgan. Bu nikohdan 
ko’zlari optik atrofiyali qizlar va gipertonik 
o’g’illarning tug’ilish ehtimolligini toping? 
A) 25; 25 B) 12,5; 25 C) 0; 37,5 D) 0; 25 
49. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’z qorachig’ini to’liq ko’rinmasligi 
jinsiy X xromasoma orqali o’tuvchi retsessiv belgi 
hisoblanadi. Quyidagi AaX
A
X
a
x AaX
A
Y ota-ona 
turmushidan gipertonik qizlarning tug’ilish 
ehtimolligini toping? 
A) 25 % B) 37,5 % C) 50 % D) 12,5 % 
50. Qaysi chatishtirishdan universal donorli farzand 
tug’iladi? 
A) I
A
I
O 
x I
B
I
O
B) I
B
I
B
x I
O
I
O
C) I
A
I
B
x I
O
I
O
D) I
A
I
A
x I
O
I
O
51. Qaysi chatishtirishdan universal retsipient farzand 
tug’iladi? 
A) I
A
I
O 
x I
B
I
O
B) I
B
I
B
x I
O
I
O
C) I
A
I
B
x I
O
I
O
D) I
A
I
A
x I
O
I
O
52. Odamda sochning jingalakligi (A) silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochl to’lqinsimon bo’ladi. Gemofiliya (h) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irslylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan gemofiliya bo’yicha sog’ 
o’g’illardan necha foizining sochi jingalak, to’lqinsimon 
va silliq bo’ladi? 
A) 12,5;25;25 B) 12,5;12,5;12,5
C) 12,5;25;12,5 D) 25;50;25 

---

156 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
53. Jingalak sochli, birinchi guruhli, daltonik qiz silliq 
sochli, to’rtinchi guruhli, sog’lom yigit bilan turmush 
qurgan. Ulardan tug’iladigan o’g’ilni genotipini 
ko’rsating? 
A) AaI
A
I
O
X
D
Y
B) AaI
B
I
B
X
d
Y 
C) AaI
A
I
O
X
d
Y D) AaI
B
I
O
X
D
Y 
54. Odamda kar-soqovlik kasalligining ikki xil turi 
uchraydi va ular retsessiv, autosomaga birikkan genlar 
bilan ifodalanadi, digeterozigotali genotipli ota-onadan 
kar-soqov bolaning tug’ilish ehtimolini aniqlang? 
A) 25 % B) 50 % C) 37,5 % D) 48,75 % 
55. Odamda kar-soqovlik kasalligining ikki xil turi 
uchraydi va ular retsessiv, autosomaga birikkan genlar 
bilan ifodalanadi, digeterozigotali genotipli ota-onadan 
kar-soqovlikni har ikkala turi bo’yicha kasal bolaning 
tug’ilish ehtimolini aniqlang? 
A) 12,5 B) 6,25 C) 18,75 D) 25 
56. Sulida poyaning balandligi, kechpisharlik va zang 
zamburug’iga chidamsizlik poyaning normalligl, 
ertapi-sharlik, zang zamburug’iga chidamlilik 
belgilariga nisbatan retsessivdir. Baland poyali, 
kechpishar va zang kasalligiga chidamsiz suli navi 
barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi normal, 
ertapishar, zang kasalligiga, chidamli navi bilan 
chatishtiri-lishi natijasida olingan F
1
duragaylani 
genotipini ko’rsating? 
A) AABbCc B) AABBCC C) AabbCc D) AaBbCc 
57. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir 
necha yo’l bilan nasldan-naslga o’tadi. Bu kasallikning 
bitta turi autosomada joylashgan dominant gen bilan, 
ikkinchi turi retsessiv autosoma geni bilan ifodalanadi. 
Bu genlar bir-biri bilan birikmagan holda irsiylanadi. 
Agar ota-onalar ikkala patologik genlar bo’yicha 
geterozigotali bo’lsa, har ikkala turi bo’yicha sog’ 
bolalarning tug’ilish ehtimoli nechaga teng? 
A) 1/16 B) 9/16 C) 15/16 D) 3/16 
58. Odamlarda ter bezlarining bo’lmasligi X 
xromasoma orqali nasldan-naslga o’tuvchi retsessiv 
belgidir. I guruh qonli, teri bezlari bo’lmagan ayol IV 
guruh qonli teri bezlari rivojlangan erkak bilan 
turmushidan III guruhli, teri bezlari rivojlanmagan 
o’g’il bolalarning tug’ilish ehtimolligini toping? 
A) 25 B) 12,5 C) 50 D) 0 
59. Odamlarda normal eshitish xar hil autosomalarda 
joylashgan ikki juft dominant genlarning 
komplementarlik ta’siri natijasida yuzaga chiqadi. Bu 
genlarning bir yoki ikki jufti resessiv holda bo’lsa 
odamda kar-soqovlik namoyon bo’ladi. Kar-soqov ota-
onalardan F
1
da sog’lom farzand tug’ildi. F
2
da 
tug’iladigan farzandlarning necha foizini sog’lom 
bo’ladi? 
A) 25 B) 43,75 C) 56,25 D) 50 
, Beruniy ATM 
60. G’o’za o’simligida bargning qirqma bo’lishi o’yma 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalar 
panjasimon shaklga ega. Tolasining malla bo’lishi oq 
rangi ustidan chala dominantlik qiladi, getorozigotalar 
novvotrang rangda bo’ladi. Digeterozigota ota 
onalardan tug’ilgan farzandlarning necha foizini 
panjasimon bargli, novvotrang tolali o’simliklar tashkil 
qiladi? 
A) 25 B) 12,50 C) 18,75 D) 6,25 
61. Odamdagi polidaktiliya kasalligi normal barmoqqa 
nisbatan dominantlik qiladi. Bu kasallik 
autosomagalar orqali nasldan-naslga o’tadi. Daltonizm 
esa jinsiy X xromasomaga birikkan holdagi retsessiv 
kasallikdir. Digeterozigota qiz normal barmoqli sog’lom 
yigitga turmushga chiqqan. Ulardan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi ikkala kasallik bilan 
kasallangan? 
A) 25 B) 12,5 C) 37,5 D) 50 
, Beruniy ATM 
62. Odamda yaqindan ko’rish dominant belgi bo’lib, 
turli darajada nomoyon bo’ladi. Genotipda har ikkala 
dominant genlar kelsa yaqindan ko’rishning yuqori 
darajasi, dominant genlarning faqat bittasi uchrasa 
yaqindan ko’rishning o’rta darajasi, dominant genlar 
kelmasa normal ko’rish yuzaga chiqadi. Yuqori 
darajada yaqindan ko’radigan erkak, normal 
ko’radigan ayol bilan turmush qurgan. Ulardan 20 ta 
yuqori darajada yaqindan ko’radigan, 40 ta o’rta 
darajada yaqindan ko’radigan va 20 ta normal 
ko’radigan farzandlar tug’ilgan. Ota-onaning 
genotipini ko’rsating? 
A) AaBb x aabb B) AABb x aabb 
C) AaBb x aaBb D) aaBb x Aabb 
63. Odam terisining rangi ikki juft noallel genlar bilan 
ifodalanadi. Agar genotipda to’rtta dominant gen kelsa, 
teri rangi qora, 3 ta dominant gen kelsa, qoramtir, 
ikkita bo’lsa oraliq, bitta bo’lsa oqish, b dominant 
genlar bo’lmasa oq rangli bo’ladi. Qora terili erkak, oq 
terili ayol bilan turmush qurgan, ulardan tug’iladigan 
bolalarning teri rangi qanday bo’ladi? 
A) qoramtir B) oraliq
C) oqish D) qora va oq 
64. Piyozlarda po’stning qizil rangi A genga, sariq 
rangi a genga bog’liq. Ikkinchi juftning dominant gen 
rang hosil bo’lishiga yordam beradi, uning retsessivi 
esa rang hosil bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Quyidagi 
chatish-tirishlarning qaysi birida rangsiz piyozlar hosil 
bo’lmaydi? 
A) AABb x AABb B) AaBB x AaBb 
C) AaBb x aabb D) AABb x aaBb 
65. Odamlarda ko’zning katta bo’lishi kichik bo’lishi 
ustidan, sepkillilik sepkilsizlik ustidan to’la 
dominantlik qiladi. Bu belgilar autosomaga brikkan 
holda nasldan-naslga o’tadi. Ko’z qorachig’ini to’liq 
ko’rinmasligi retsessiv bo’lib, u jinsiy X xromasoma 
orqali nasldan-naslga o’tadi. Trigeterozigotali qiz 
ko’zlari kichik, sepkilsiz va qorachig’i yaxshi 
ko’rinadigan erkak bilan turmush qurgan. Tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi ko’zlari katta, sepkillli, ko’z 
qorachig’i yaxshi ko’rinadi? 

---

157 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 12,5 B) 6,25 C) 18,75 D) 25 
66. Odamlarda axondraplaziya (pakanalik) 
autosomaga, gipertrixoz jinsiy Y xromasomaga brikkan 
holda nasldan-naslga o’tadigan dominant kasallik 
hisoblanadi. Quyidagi chatishtirishlarning qaysi 
berida har ikkala kasallik bilan kasallangan farzand 
tug’iladi? 
A) aaXX x aaXY
D
B) AAXX x aaXY
d 
C) aaXX x aaXY
d 
D) aaXX x AaXY
D
67. Odamlarda kiprikning uzun bo’lishi qisqa bo’lishi 
ustidan dominantlik qildi. Bu belgi chiqaruvchi gen 
antosomada joylashgan. Daltonizm X xromasoma 
birikkan holda retsessiv beriladigan kasallik 
hisoblanadi. I qon guruhli qisqa kiprikli daltonizm 
bo’yicha tashuvchi ayol to’rtinchi guruhli qisqa 
kipriklik sog’lom erkakka turmushga chiqqan. Bu 
nikohdan uchinchi guruhli qisqa kiprikli kasal 
farzandlarning tug’ilish ehtimoligini toping? 
A) 6,25 B) 12,5 C) 25 D) 18,75 
68. Odamlarda kiprikning uzun bo’lishi qisqa bo’lishi 
ustidan dominantlik qildi. Bu belgi chiqaruvchi gen 
antosomada joylashgan. Daltonizm X xromasoma 
birikkan holda retsessiv beriladigan kasallik 
hisoblanadi. I qon guruhli qisqa kiprikli daltonizm 
bo’yicha tashuvchi ayol, IV guruhli qisqa kipriklik 
sog’lom erkakka turmushga chiqqan. Bu nikohdan 
qanday genotipli farzandlar tug’ilmaydi? 
1) I
A
I
O
aaX
A
Y; 2) I
B
I
O
aaX
a
X
a
; 3) I
A
I
A
aaX
A
X
a
;
4) I
B
I
O
aaX
a
Y 
A) 1,4 B) 2,3 C) 1,3 D) 3,4
69. Yevropoid ko’zli, qora sochli, normal bo’yli 
bolalarning genotipini ko’rsating? 
A) aabbDd B) Aabbdd C) aaBbDD D) aaBBdd 
70. Uzun kiprikli, tekis sochli, ko’z qorachig’i to’liq 
ko’rinmaydigan bolalarning genotipini ko’rsating? 
A) AaBbX
A
X
A
B) aabbX
A
X
A
C) AAbbX
a
Y D) aabbX
a
Y
71. Odamlarda braxidaktiliya autosomaga, gipertrixoz 
Y xromasoma orqali nasldan-naslga o’tuvchi dominant 
kasallik. Daltonizm esa jinsiy X xromasoma orqali 
o’tuvchi retsessiv kasallikdir. Quyidagi ota-onalar 
turmushidan har uchala kasallik bo’yicha kasal 
farzandlarning tug’ilish ehtimolligini toping?
AaX
A
X
a
x AaXY
D
A) 12,5 B) 18,75 C) 25 D) 37,5 
72. Odamda axondroplaziya kasalligi autosoma orqali 
nasldan naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi universal donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 18,75 B) 25 C) 37,5 D) 50 
73. Odamda axondroplaziya kasalligi autosoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi universal retsipient 
guruhli? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 18,75 B) 25 C) 37,5 D) 50 
74. Odamlarda talassemiya, araxonodaktilya, 
axondroplaziya kasaliklari chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalilar embrional 
rivojlanish davrida halok bo’ladi. Geterozigotalilar 
yashaydi va kasalikning yengil formasi bilan 
kasallangan bo’ladi. Talassemiya bo’yicha sog’lom, 
qolgan ikkala kasaliklarning yengil fo’rmasi bilan 
kasallangan ayol, axondroplaziya bo’yicha sog’lom 
qolgan ikkala kasalik bo’yicha yengil formasi bilan 
kasallanga erkakka turmushga chiqdi. Bu nikohdan 
uchala kasalik bo’yicha sog’lom farzandlarni tug’ilish 
ehtimolini toping? 
A) 6,25 % B) 12,50 % C) 18,75 % D) 25 % 
75. Odamlarda kar-soqovlikni ikkita turi uchraydi, 
ular retsessivdir. Bir xil genotipli va ikkinchi xili, bir 
xil genotipli ota-onalardan karsoqov farzandlar 
tug’iladi. Har xil genotipli ota-onadan esa gapiradigan 
va eshitadigan farzandlar tug’iladi. Quydagi Ddee x 
ddee genotipli ota-onadan sog’lom farzandlarni 
tug’ilish ehtimolini toping? 
A) 100 % B) 0 % C) 25 % D) 50 % 
76. Odamlarda quloq suprasini pastki qismini teriga 
yopishmagan bo’lishi, yopishganligi ustidan 
dominantlik qiladi. Otasi I qon guruhli quloq suprasini 
pastki qismi teriga yopishgan, onasi II qon guruhli 
quloq suprasini pastki qismi teriga yopishmagan yigit, 
otasi III qon guruhli quloq suprasini pastki qismi 
teriga yopishgan, onasi II qon guruhli quloq suprasini 
pastki qismi teriga yopishmagan qizga uylandi. Bu 
nikohdan quloq suprasidan qatiy nazar geterozigota III 
qon guruhli farzandlarni tug’ilish ehtimoli qancha? 
A) 75 % B) 50 % C) 25 % D) 18,75 % 
77. Achambiti o’simligini mevasini shakli bir juft 
polimer genlar (A
1 
va A
1
) bilan belgilanadi. Mevaning 
uchburchak shakli dominant holda, tuxumsimon 
shakli resissev holda irsiylanadi. Uchburchak shaklli 
degeterozigotali o’simliklar o’zaro chatishtirildi. F
1 
da 
960 ta o’simlik olindi. Shulardan nechtasi uchburchak 
shaklga ega bo’ladi? 
A) 900 B) 60 C) 360 D) 240 
78. Drozofilla meva pashasida tananing qora rangi, 
qanotining qisqaligi, tananing kulrangligi qanotining 
uzunligiga nisbatan retsessevdir. Bu belgilar birikkan 
holda irsiylanadi. Degeterezigotalilar o’zaro 
chatishtirilganda F
1 
da 608 ta pashsha olindi. 
Shulardan nechtasi kulrang tanali uzun qanotli? 
A) 304 B) 456 C) 152 D) 342 
79. Tovuqlarda patining olachipor (A) va qora (a) 
rangda bo’lishini boshqaruvchi gen jinsiy X 
xromasomada joylashgan. Olachipor tovuq bilan qora 
tus xo’roz chatishtirilsa F
1 
da olachipor jo’jaxo’rozlar va 
qora tus makion jo’jalar paydo bo’lgan. Chatishtirish 

---

158 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
uchun olingan tovuq va xo’rozlarning genotipi qanday 
bo’lgan? 
A) X
a
Y x X
a
X
a
B) X
a
Y x X
A
X
A
C) X
A
Y x X
A
X
a
D) X
A
Y x X
a
X
a 
80. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’zning optik atrofiyasi esa 
retsessiv X xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Agar optik atrofli ayol, gipertoniya bilan kasallangan 
erkakka (otasi gipertonik, onasi sog’) turmushga 
chiqqan, farzandlarning necha foizi gipertoniya 
kasaligi bilan tug’ilishi mumkin? 
A) 50 B) 25 C) 12,5 D) 6,25 
81. Odamda axondroplaziya kasalligi autasoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlalning necha foizi unversal donor hisoblanadi?
I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 18,75 B) 25 C) 37,5 D) 50 
82. Odamda axondroplaziya kasalligi autasoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlalning necha foizi retsepient donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 25 B) 18,75 C) 12,5 D) 37,5 
83. Qora va jingalak sochli ko’k ko’z ayol, sariq silliq 
sochli qo’y ko’z yigitga turmushga chiqdi. Bu nikohdan 
sariq to’lqinsimon sochli ko’k ko’z farzand tug’ildi. Ota-
ona genotipini toping. 
A) AaBBdd x aabbDd B) AABBdd x aabbDd 
C) Aabbdd x aaBbDd D) AaBBddx aabbDD 
84. Osiyo mushuklarida uzun junlilik kalta junlilikka 
nisbatan ustunlik qiladi. Kalta junli erkak mushuk 
uzun junli urg’ochi mushuk bilan chatishtirilganda 3 
ta uzun junli va 3 ta kalta junli mushuklar tug’ildi. 
Ota-ona genotipini toping. 
A) Aa x aa B) Aa x Aa C) AA x aa D) Aa x AA
85. Odamda polidaktiliya kasalligi autosoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi retsepient donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 25 B) 18,75 C) 12,5 D) 37,5 
86. Odamda braxidaktiliya kasalligi autasoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi retsepient donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 25 B) 18,75 C) 12,5 D) 37,5 
( )
87. Osiyo mushuklarida uzun junlilik kalta junlilikka 
nisbatan ustunlik qiladi. Kalta junli erkak mushuk 
uzun junli urg’ochi mushuk bilan chatishtirilganda F
1
20 ta uzun junli mushuklar olindi. F
2 
da olingan 320 ta 
avloddan nechtasi kalta junli bo’ladi? 
A) 80 B) 160 C) 240 D) 320 
88. Odamda axondroplaziya kasalligi autasoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlalning necha % unversial donor hisoblanadi?
I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa
A) 18,75 B) 25 C) 37,5 D) 50 
89. Odamda axondroplaziya kasalligi autasoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi retsepient donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa
A) 25 B) 18,75 C) 12,5 D) 37,5 
90. Qora va jingalak sochli ko’k ko’z ayol, sariq silliq 
sochli qo’y ko’z yigitga turmushga chiqdi. Bu nikohdan 
sariq to’lqinsimon sochli ko’k ko’z farzand tug’ildi. Ota-
ona genotipini toping. 
A) AaBBdd x aabbDd B) AABBdd x aabbDd 
C) Aabbdd x aaBbDd D) AaBBdd x aabbDD 
91. Osiyo mushuklarida uzun junlilik kalta junlilikka 
nisbatan ustunlik qiladi. Kalta junli erkak mushuk 
uzun junli urg’ochi mushuk bilan chatishtirilganda 3 
ta uzun junli va 3 ta kalta junli mushuklar tug’ildi. 
Ota-ona genotipini toping. 
A) Aa x aa B) Aa x Aa C) AA x aa D) Aa x AA
92. Odamda polidaktiliya kasalligi autosoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi retsepient donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 25 B) 18,75 C) 12,5 D) 37.5 
93. Odamda braxidaktiliya kasalligi autasoma orqali 
nasldan-naslga o’tuvchi dominant kasallik hisoblanadi. 
Quyidagi genotipli ota-ona turmushidan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi retsepient donor 
hisoblanadi? I
A
I
O
Aa x I
B
I
O
Aa 
A) 25 B) 18,75 C) 12,5 D) 37,5 
94. Osiyo mushuklarida uzun junlilik kalta junlilikka 
nisbatan ustunlik qiladi. Kalta junli erkak mushuk 
uzun junli urg’ochi mushuk bilan chatishtirilganda F
1
20 ta uzun junli mushuklar olindi. F
2 
da olingan 320 ta 
avloddan nechtasi kalta junli bo’ladi? 
A) 80 B) 160 C) 240 D) 320 
95. AaBbcc genotipli organizm necha xil genotip 
olinadi?
A) 2 B) 4 C) 8 D) 16
96. Itlarda junning yumshoqligi, jigarrangligi, uzunligi 
junning qattiqligi, qoraligi va kaltalligiga nisbatan 
retsessivdir. Juni qattiq, jigarrang va kalta barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota itlar barcha belgilari 
bo’yicha retsessiv itlar bilan chatishtirilganda F
1
da 
472 ta itlar olingan bo’lsa, ulardan nechtasi fenotip 
jihatdan F
1
da olingan kuchuklarga o’xshaydi? 
A) 59 B) 8 C) 472 D) 19

---

159 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
97. Itlarda junning yumshoqligi, jigarrangligi, uzunligi 
junning qattiqligi, qoraligi va kaltalligiga nisbatan 
retsessivdir. Juni qattiq, jigarrang va kalta barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota itlar barcha belgilari 
bo’yicha retsessiv itlar bilan chatishtirilganda F
1
da 
472 ta itlar olingan bo’lsa, ulardan nechtasi genotip 
jihatdan F
1 
duragaylariga o’xshaydi? 
A) 59 B) 8 C) 472 D) 19
98. Tovuqlarda jinsiy X xromasomasida joylashgan d 
gen letal xususiyatga ega bo’lib, u jo’jalarni tuxumdan 
chiqmasligiga sabab bo’ladi. X
D
X
d
x X
D
Y genotipli ota-
onalar o’zaro chatishtirilganda nobud bo’luvchi 
avlodlarning foizi va jinsini toping? 
A) 25; tovuq B) 25; xo’roz 
C) 50; xo’roz D) 50; tovuq 
99. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’zning optik atrofiyasi retsessiv X 
xromasomaga, Gipertrixoz esa dominant Y 
xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigota genotipli qiz uchala belgisi bo’yicha 
sog’lom yigit bilan turmush qurgan. Bu nikohdan 
ko’zlari optik atrofiyali qizlar va gipertonik 
o’g’illarning tug’ilish ehtimolligini toping? 
A) 25; 25 B) 12,5; 25 C) 0; 37,5 D) 0; 25 
100. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’z qorachig’ini to’liq ko’rinmasligi 
jinsiy X xromasoma orqali o’tuvchi retsessiv belgi 
hisoblanadi. Quyidagi AaX
A
X
a
x AaX
A
Y ota-ona 
turmushidan gipertonik qizlarning tug’ilish 
ehtimolligini toping? 
A) 25 % B) 37,5 % C) 50 % D) 12,5 % 
101. Qaysi chatishtirishdan universal donorli farzand 
tug’iladi? 
A) I
A
I
O 
x I
B
I
b
B) I
B
I
B
x I
O
I
O
C) I
A
I
B
x I
O
I
O
D) I
A
I
A
x I
O
I
O
102. Qaysi chatishtirishdan universal retsipient 
farzand tug’iladi? 
A) I
A
I
O 
x I
B
I
b
B) I
B
I
B 
x I
O
I
O
C) I
A
I
B
x I
O
I
O
D) I
A
I
A
x I
O
I
O
103. Odamda sochnlng jingalakligi (A) silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigota-larning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Gemofiliya (h) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irslylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan gemofiliya bo’yicha sog’ 
o’g’illardan necha foizining sochi jingalak, to’lqinsimon 
va silliq bo’ladi? 
A) 12,5:25:25 B) 12,5:12,5:12,5 
C) 12,5:25:12,5 D) 26:50:25 
104. Jingalak sochli, birinchi guruhli, daltonik qiz 
silliq sochli, to’rtinchi guruhli, sog’lom yigit bilan 
turmush qurgan. Ulardan tug’iladigan o’g’ilni 
genotipini ko’rsating? 
A) AaI
A
I
O
X
D
Y
B) AaI
B
I
B
X
d
Y 
C) AaI
A
I
O
X
d
Y D) AaI
B
I
O
X
D
Y 
105. Odamda kar-soqovlik kasalligining ikki xil turi 
uchraydi va ular retsessiv, autosomaga birikkan genlar 
bilan ifodalanadi, digeterozigotali genotipli ota-onadan 
kar-soqov bolaning tug’ilish ehtimolini aniqlang? 
A) 25 % B) 50 % C) 37,5 % D) 48,75 % 
106. Odamda kar-soqovlik kasalligining ikki xil turi 
uchraydi va ular retsessiv, autosomaga birikkan genlar 
bilan ifodalanadi, digeterozigotali genotipli ota-onadan 
kar-soqovlikni har ikkala turi bo’yicha kasal bolaning 
tug’ilish ehtimolini aniqlang? 
A) 12,5 B) 6,25 C) 18,75 D) 25 
107. Sulida poyaning balandligi, kechpisharlik va zang 
zamburug’iga chidamsizlik poyaning normalligi, 
ertapi-sharlik, zang zamburug’iga chidamlilik 
belgilariga nlsbatan retsessivdir. Baland poyali, 
kechpishar va zang kasalligiga chidamsiz suli navi 
barcha belgilari bo’yicha gomozigotali bo’yi normal, 
ertapishar, zang kasalligiga, chidamli navi bilan 
chatishtirilishi natijasida olingan F
1
duragaylani 
genotipini ko’rsating? 
A) AABbCc B) AABBCC C) AabbCc D) AaBbCc 
108. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir 
necha yo’l bilan nasldan-naslga o’tadi. Bu kasallikning 
bitta turi autosomada joylashgan dominant gen bilan, 
ikkinchi turi retsessiv autosoma geni bilan ifodalanadi. 
Bu genlar bir-biri bilan birikmagan holda irsiylanadi. 
Agar ota-onalar ikkala patologik genlar bo’yicha 
geterozigotali bo’lsa, har ikkala turi bo’yicha sog’ 
bolalarning tug’ilish ehtimoli nechaga teng? 
A) 1/16 B) 9/16 C) 15/16 D) 3/16 
109. Odamlarda ter bezlarining bo’lmasligi X 
xromasoma orqali nasldan-naslga o’tuvchi retsessiv 
belgidir. I guruh qonli, teri bezlari bo’lmagan ayol IV 
guruh qonli teri bezlari rivojlangan erkak bilan 
turmushidan III guruhli, teri bezlari rivojlanmagan 
o’g’il bolalarning tug’ilish ehtimolligini toping? 
A) 25 B) 12,5 C) 50 D) 0 
110. Quyidagi chatishtirishlarning qaysi birida fcnotip 
jihatdan 9:7; 9:6:1; 9:3:3:1; 9:3:4 nisbatlar kuzatiladi? 
A) AABB x aabb 
В) AaBB x AaBB 
C) AaBb x aabb 
D) AaBb x AaBb 
111. Odamda sochning jingalakligi (A) silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Daltonizm (d) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan farzandlaming necha 
foizi to’lqinsimon sochli bo’ladi? 
A) 25 B) 50 C) 75 D) 100 
112. Odamda sochning jingalakligi (A) silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Daltonizm (d) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. 

---

160 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan farzandlaming necha 
foizi jingalak sochli sog’lom va jingalak sochli daltonik 
bo’ladi? 
A) 25 va 6,25 В) 18,75 va 6,25 
C) 75 va 25 
D) 25 va 37,5 
113. Odamda sochning jingalakligi (A) silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Daltonizm (d) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan farzandlaming necha 
foizi silliq sochli sog’lom va silliq sochli daltonik 
bo’ladi? 
A) 25 va 6,25 B) 18,75 va 6,25 
C) 75va 25 
D) 25 va 50 
114. Odamda sochning jingalakligi (A) silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Daltonizm (d) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan farzandlarning necha 
foizi to’lqinsimon sochli sog’lom va to’lqinsimon sochli 
daltonik bo’ladi? 
A) 25 va 6,25 B) 18,75 va 6,25 
C) 37,5 va 12,5 D) 75 va 25 
115. Sochning jingalakligi (A) odamda silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Daltonizm (d) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan daltonik o’gillardan 
necha foizining sochi jingalak, to’lqinsimon va silliq 
bo’ladi? 
A) 12,5:25:25 B) 12,5:25:12,5 
C) 25:50:25 
D) 12,5:12,5:12,5 
116. Odamlarda sochining jingalakligi odamda silliqligi 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. O’ng qo’lni ishlatish va 
normal cshitish chapaqaylik va karlik ustidan to’liq 
dominantlik qiladilar. Jingalak sochli, o’naqay, normal 
eshituvchi ayol, to’lqinsimon sochli, chapaqay, normal 
eshituvchi erkakka turmushga chiqqan. Bu nikohdan 
silliq sochli, kar, chapaqay farzand tug’ilish ehtimolini 
toping. 
A) 0 % B) 25 % C) 50 % D) 100 % 
117. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir 
necha yo’l bilan nasldan naslga o’tadi. Bu kasallikning 
bitta turi autosomada joylashgan dominant gen bilan, 
ikkinchi turi retsessiv autosoma geni bilan ifodalanadi. 
Bu genlar bir-biri bilan birikmagan holda irsiylanadi. 
Agar ota-onaning bittasi ikkala patologik genlar 
bo’yicha geterozigotali, ikkinchisi esa ikkala genlar 
bo’yicha sog’ va gomozigotali bo’lsa, avlodda kasal 
bolalar tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 25 % B) 0 % C) 50 % D) 75 % 
118. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir 
necha yo’l bilan nasldan naslga o’tadi. Bu kasallikning 
bitta turi autosomada joylashgan dominant gen bilan, 
ikkinchi turi retsessiv autosoma geni bilan ifodalanadi. 
Bu genlar bir-biri bilan birikmagan holda irsiylanadi. 
Agar ota-onalar ikkala patologik genlar bo’yicha 
geterozigotali bo’lsa, bolalarning sog’ bo’lib tug’ilish 
ehtimoli nechaga teng? 
A) 9/16 B) 3/16 C) 1/16 D) 15/16 
119. Genotipi qanday bo’lgan ota-onalardan 4 ta qon 
guruhli, malla sochli, chapaqay farzandlar tug’ilishi 
mumkin? (sochning to’q rangi malla rangi ustidan, 
o’naqaylik chapaqaylik ustidan dominantlik qiladi) 
A) AaBbI
A
I
O
x AaBbI
B
I
O
В) АаВЫ
A
I
O
x AabbI
B
I
O
C) АаВЬI
A
I
O
x aabbI
B
I
O
D) barchasidan 
120. II qon guruhli, qo’yko’z, polidaktiliya bilan 
kasallangan ona va III guruhli, ko’kko’z, 5 barmoqli 
otadan I qon guruhli, ko’kko’z, 5 barmoqli farzand 
tug’ildi (qo’y ko’zlik ko’k ko’zlik ustidan, polidaktiliya 5 
barmoqlilik ustidan dominantlik qiladi). Ota-ona 
genotipini toping. 
A) I
A
I
O
AaBb x I
B
I
O
aabb B) I
A
I
O
aaBb x I
B
I
O
Aabb 
C) I
A
I
A
АаВЬ x I
B
I
O
aabb D) I
A
I
A
AaBb x I
B
I
B
aabb 
121. Gipertrixoz nasldan naslga Y-xromaso-ma orqali, 
polidaktiliya autosomada joylashgan dominant gen 
orqali o’tadi. Otasi gipertrixoz, onasi polidaktiliya bilan 
kasallangan oilada ikkala belgi bo’yicha sog’lom qiz 
tug’ilgan. Barchasining genotipini aniqlang. 
A) ♀ AaXX x ♂ aaXY
b
; F
1
aaXX 
B) ♀ AAXX x ♂ aaXY
b
; F
1
AaXX 
C) ♀ AaX
b
X
b
x ♂ aaX
b
Y; F
1
aaX
b
X
b
D) ♀ AaХ
b
X x ♂ aaX
b
Y
b
; F
1
aaX
b
X
b 
122. Odamda kar-soqovlik kasalligining ikki xil turi 
uchraydi va ular retsessiv, autosomaga birikkan genlar 
bilan ifodalanadi. Agar ota-onalar kar-soqovlik 
kasalligining bir turi bilan kasallangan, boshqa turi 
bo’yicha esa sog’ va geterozigotali bo’lsa, kar-soqov 
bolaning tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 100 % B) 75 % C) 25 % D) 50 % 
123. Odamda kar-soqovlik kasalligining ikki xil turi 
uchraydi va ular retsessiv, autosomaga birikkan genlar 
bilan ifodalanadi. Agar ota-onalar kar-soqovlik 
kasalligining bir turi bilan kasallangan, boshqa turi 
bo’yicha esa sog’ va geterozigotali bo’lsa, sog’lom 
bolalarning tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 75 % B) 0 % C) 50 % D) 25 % 
124. Retsessiv genlar bilan belgilanadigan 
ko’rlikning ikki xil turi mavjud. Qorachig’ning chala 
ko’rinishi - jinsga bog’liq retsessiv belgi. Qizning onasi 
ko’rikning birinchi turi bo’yicha kasal, ikkinchisi 
bo’yicha sog’, qorachig’ning to’liq ko’rinmasligi bo’yicha 
sog’lom. Otasi esa ko’rlikning birinchi turi bo’yicha 
sog’, ikkinchisi bo’yicha va qorachig’ning to’liq 
ko’rinmasligi bo’yicha kasal. Yigitning onasi sog’lom, 
otasi esa ko’rlikning ikkala turi bo’yicha kasal, 
uchinchisi bo’yicha sog’. Uning akasi ko’rlikning 

---

161 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
ikkinchi turi bilan kasallangan, qolgan ikkala belgi 
bo’yicha sog’lom. Bunday oilada ko’rlikning ikkala turi 
bo’yicha hamda qorachig’ning chala ko’rinishi bo’yicha 
kasal o’g’il tug’ildi, qiz esa ko’rlikning birinchi turi 
bo’yicha kasallangan. Ota-ona va avlod genotipini 
aniqlang. 
A) AaBBX
A
Y x aaBbX
A
X
a
; aabbX
a
Y 
B) AaBbX
A
Y x aaBbX
A
X
a
; aabbX
a
Y 
C) AABbX
A
Y х ааВЬХ
A
Х
а
; aaBbX
a
Y 
D) AaBbX
A
Y x АаВЬХ
A
Х
а
; AaBbX
a
Y 
125. Sochning jingalakligi (A) odamda silliqligi (a) 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigota-larning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. Daltonizm (d) esa retsessiv 
belgi bo’lib, jinsga bog’liq holda irsiylanadi. 
Digeterozigota qiz to’lqinsimon sochli sog’lom yigitga 
turmushga chiqqan. Tug’ilgan daltonizm bo’yicha sog’ 
o’gillardan necha foizining sochi jingalak, to’lqinsimon 
va silliq bo’ladi? 
A) 12,5:25:25 B) 12,5:25:12,5 
C) 25:50:25 
D) 12,5:12,5:12,5 
126. Odamda gemofiliya va rangni ajrata olmaslik 
genlami X-xromasomada retsessiv irsiylanadi. Qon 
guruhlarini yuzaga chiqaruvchi ABO va polidaktiliya 
dominant genlari autosomada birikmagan holda 
irsiylanadi. IV qon guruhli, boshqa belgilari bo’yicha 
geterozigotali ayol I qon guruhli boshqa belgilari 
bo’yicha normal bo’lgan gomozigota erkakka 
turmushga chiqdi. 
Tug’ilgan III qon guruhli farzandlaming necha foizi 
polidaktiliya, gemofiliya va daltonizm bilan 
kasallangan? 
A) 12,5 % B) 25 % C) 37,5 % D) 6,25 % 
127. Genlarning komplementar (1), epistaz (2), polimer 
(3), pleyotropiya (4) ta’sirida vujudga keladigan 
fenotipik xilma-xillik to’g’ri ko’rsatilgan javobni toping. 
a) 9:3:3:1; b) 3:1; c) 1:4:6:4:1; d) 9:7; e) 13:3; f) 2:1 
A) 1 -d; 2-е; 3-е; 4-f В) 1 -a,b; 2-е; 3-d; 4-f 
C) 1-b; 2-е; 3-a; 4-b D) 1-a,d; 2-е; 3-е; 4-f 
128. Albinizm kasalligi autosomada joylashgan 
retsessiv gen (a) bilan, diabetning bir turi esa X-
xromasomada joylashgan retsessiv (b) gen bilan 
ifodalanadi. Otasi - sog’, onasi esa diabet bilan 
kasallangan, har ikkovi ham qora sochli (albinos emas) 
erkak va ayol oilasida tug’ilgan qizlarning necha 
foizida diabet kasalligi kuzatiladi? 
A) 25 B) 50 C) 12,5 D) 6,25 
129. Albinizm kasalligi autosomada joylashgan 
retsessiv gen (a) bilan, diabetning bir turi esa X-
xromasomada joylashgan retsessiv (b) gen bilan 
ifodalanadi. Otasi - sog’, onasi esa diabet bilan 
kasallangan, har ikkovi ham qora sochli (albinos emas) 
erkak va ayol oilasida kasal bolalarning tug’ilish 
ehtimolini toping. 
A) 50 % B) 37,5 % C) 62,5 % D) 12,5 % 
130. Odamda normal eshitish dominant, karlik 
retsessiv belgi hisoblanadi. Normal eshituvchi II qon 
guruhli geterozigotali ota-onadan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi ikkita belgisi bo’yicha 
gomozigota bo’ladi? 
A) 25 % B) 75 % C) 100 % D) 50 % 
131. Gemofiliya geni odamning X-xromasomasiga 
joylashgan bo’lib, jinsga birikkan holda irsiylanadigan 
retsessiv belgi. Albinizm kasalligining geni 
autosomada joylashgan retsessiv belgi. Har ikkala 
belgi bo’yicha sog’lom bo’lgan ota-onadan gemofiliya 
bilan og’rigan albinos o’g’il tug’ildi. Ota-onaning 
genotipini ko’rsating. 
А) Х
A
Х
а
Аа x X
A
YAa В) Х
A
Х
а
Аа x X
A
Yaa 
C) X
A
X
a
Aa x X
A
YAA D) X
A
X
A
Aa x X
A
YAa 
131. Odamlarda sochining jingalakligi odamda silliqligi 
ustidan chala dominantlik qiladi, geterozigotalarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. O’ng qo’lni ishlatish va 
normal eshitish chapaqaylik va karlik ustidan to’liq 
dominantlik qiladilar. Jingalak sochli, o’naqay, normal 
eshituvchi (ikkita belgisi bo’yicha geterozigota) ayol, 
to’lqinsimon sochli, chapaqay, normal eshituvchi 
(geterozigota) erkakka turmushga chiqqan. Bu 
nikohdan tug’iladigan farzandlar orasida o’naqay 
normal va chapaqay normal tug’ilish ehtimolini 
aniqlang. 
A) 37,5 % va 12,5 % B) 25 % va 25 % 
C) 37,5 % va 37,5 % D) 12,5 % va 12,5 % 
132. Albinizm kasalligi autosomada joylashgan 
retsessiv gen (a) bilan, diabetning bir turi esa X- 
xromasomada joylashgan retsessiv (b) gen bilan 
ifodalanadi. Otasi - sog’, onasi esa diabet bilan 
kasallangan, har ikkovi ham qora sochli (albinos emas) 
erkak va ayol oilasida 2 ta belgi bo’yicha sog’ tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi qiz bo’ladi? 
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 12,5 % 
133. Odamlarda sochining jingalakligi silliqligi ustidan 
chala dominantlik qiladi, geterozigota organizmlarning 
sochi to’lqinsimon bo’ladi. O’ng qo’lni ishlatish va 
normal eshitish esa chapaqaylik va karlik ustidan 
to’liq dominantlik qiladilar. Jingalak sochli, o’naqay, 
normal eshituvchi ayol, to’lqinsimon sochli, chapaqay, 
normal eshituvchi erkakka turmushga chiqqan. Ularda 
to’lqinsimon sochli, chapaqay, kar farzand tug’ilgan 
bo’lsa, ota-ona genotipini aniqlang. 
A) AABbDD x AabbDd B) AABbDd x AabbDd 
C) AaBbDd x AabbDd D) AABbDd x AaBbDd 
134. Odamda gemofiliya va rangni ajrata olmaslik 
genlarni X-xromasomada retsessiv irsiylanadi. Qon 
guruhlarini yuzaga chiqaruvchi ABO va polidaktiliya 
dominant genlari autosomada birikmagan holda 
irsiylanadi. IV qon guruhli, boshqa belgilari bo’yicha 
geterozigotali ayol I qon guruhli boshqa belgilari 
bo’yicha normal bo’lgan gomozigota erkakka 
turmushga chiqdi. 
Tug’ilgan farzandlarning necha foizi gemofiliya va 
rang ajrata olmaslik bilan kasallangan, ammo normal 
barmoqli va II qon guruhiga ega? 
A) 50 % B) 6,25 % C) 12,5 % D) 25 % 

---

162 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
135. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
daltonizm X-xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Yaqindan ko’radigan ota-onadan miopiya bilan 
kasallangan, daltonik bola tug’ilgan. Ota-ona 
genotipini aniqlang. 
A)
AAX
D
X
D
x aaX
d
Y В) aaX
D
X
d
x aaX
D
Y 
C) aaX
D
X
D
x aaX
d
Y D) AaX
D
X
d
x AaX
D
Y 
136. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
daltonizm X-xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Yaqindan ko’radigan ota-onadan miopiya bilan 
kasallangan, daltonik bola tug’ilgan. Farzandlarning 
necha foizi daltonizm bilan kasallangan bo’lishi 
ehtimoli bor? 
A) 0 B) 50 C) 100 D) 25 
137. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
daltonizm X-xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Yaqindan ko’radigan ota-onadan miopiya bilan 
kasallangan, daltonik bola tug’ilgan. Qizlarning necha 
foizi rangni yaxshi ajrata olmaydi? 
A) 25 B) 100 C) 50 D) 0 
138. Miopiya, ya’ni yaqindan ko’rish kasalligi 
dominant belgi bo’lib autosoma xromasomada 
joylashgan, uning retsessivi esa normal ko’rishni 
belgilaydi. Gemofiliya kasalligi jinsiy X-xromasomada, 
tepakallik geni esa Y xromasomada joylashgan bo’lib, 
retsessiv holda irsiylanadi. Barcha belgilari bo’yicha 
geterozigota ayol, normal ko’ruvchi, gemofilik tepakal 
erkakka turmushga chiqdi. Tug’ilgan farzandlarning 
necha foizi ona genotipiga o’xshaydi? 
A) 6,25 B) 12,5 C) 50 D) 25 
139. Albinizm kasalligi retsessiv autosoma, daltonizm 
retsessiv jinsga birikkan holda irsiylanadi. I qon 
guruhi I
O
I
O
va II qon guruhi I
A
I
A
, I
A
I
O
holda 
ifodalalandi. I qon guruhli daltonizm va albinizm 
bo’yicha sog’lom gomozigotali ayol daltonik bo’lmagan 
va qolgan ikki belgi bo’yicha geterozigotali II qon 
guruhli yigitga turmushga chiqdi. Ushbu oilada 
tug’ilgan qiz bolalardan necha foizi II qon guruhli 
hamda daltonizm va albinizm bo’yicha kasal bo’lish 
ehtimolini toping. 
А) 75 В) 25 С) 0 D) 50 
140. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma 
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobulinemia deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada, ikkinchi turi jinsiy X-xromasomada 
joylashgan. Kasallik belgisi har ikki holda ham 
retsessiv irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali, ota sog’lom va uning avlodlarida 
kasallik kuzatilmagan bo’lsa, ota-ona genotipini 
aniqlang. 
А) AaX
B
X
b
x AAX
B
Y В) AaX
B
X
b
x AAX
b
Y 
С) AAX
B
X
B
x AaX
B
Y D) AAX
B
X
b
x AaX
B
Y 
141. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma 
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobulinemia deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada, ikkinchi turi jinsiy X-xromasomada 
joylashgan. Kasallik belgisi har ikki holda ham 
retsessiv irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali, ota sog’lom va uning avlodlarida 
kasallik kuzatilmagan bo’lsa, qizlarning necha foizi 
genotip jihatdan tashuvchi bo’ladi? 
A) 100 B) 12,5 C) 75 D) 50 
142. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma 
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobulinemia deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada, ikkinchi turi jinsiy X-xromasomada 
joylashgan. Kasallik belgisi har ikki holda ham 
retsessiv irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha 
geterozigotali, ota sog’lom va uning avlodlarida 
kasallik kuzatilmagan bo’lsa, qizlarning necha foizi 
ikkala belgi bo’yicha tashuvchi bo’ladi? 
A) 75 B) 25 C) 50 D) 100 
143. Yaqindan ko’rish (miopiya) autosomada 
joylashgan gen, rangni ajrata olmaslik (daltonizm) X-
xromasomada joylashgan retsessiv gen bilan 
ifodalanadi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan qiz va bitta daltonik 
o’g’il tug’ilgan. Ko’rsatilgan farzandlar genotipini 
toping. 
A) AaX
D
X
d
; AaX
D
Y B) aaX
D
X
d
; aaX
D
Y 
C) aaX
D
X
D
; aaX
d
Y D) AAX
D
X
D
; AAX
d
Y 
144. Qonda γ-globulin sintezlanmasligi oqibatida 
bolalarda immunitet yetishmasligi vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobuli-nemiya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada, ikkinchi turi jinsiy X-xromasomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali, ota 
sog’lom va uning qarindoshlarida kasallik kuzatil-
magan bo’lsa, o’g’il bolalarning necha foizi fenotip 
bo’yicha sog’ bo’ladi? 
A) 25 B) 75 C) 100 D) 50 
145. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir 
necha yo’l bilan nasldan-naslga o’tadi. Bu kasallikning 
bir turi dominant autosoma geni bilan, ikkinchi turi 
retsessiv autosoma geni bilan ifodalanadi. Bu genlar 
bir-biri bilan birikmagan holda nasldan naslga o’tadi. 
Agar ota-ona ikkala patologik genlar bo’yicha 
geterozigotali bo’lsa, ikki belgi bo’yicha kasal 
bolalarning genotipini toping. 
A) AABB B) AAbb C) AaBb D) aaBB 
146. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning 
qizil rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin 
ikkinchi juft noallel genning retsessiv alleli rang 
ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. 
Digeterozigota o’simliklar chatishtirilganda olingan 
qizil piyozboshli o’simliklar necha xil genotipik sinf 
hosil qiladi? 
A) 4 B) 2 C) 3 D) 9 

---

163 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
147. G’o’zada poyasining uzun bo’lishi kalta poya 
ustidan to’liq dominantlik qiladi, tolaning malla rangi 
oq rangi ustidan chala dominantlik qiladi, tolaning 
novvot rangda bo’lishi oraliq xarakterga ega.
Digeterozigota g’o’zalar o’zaro chatishtirilganda 
avlodda 640 ta o’simlik olingan bo’lsa, oq tolali g’o’zalar 
sonini aniqlang. 
A) 240 ta B) 120 ta C) 360 ta D) 160 ta 
148. Drozofilada ko’zning oq rangda bo’lishi retsessiv, 
qizil rangda bo’lishi dominant hamda jinsga bog’liq 
holda irsiylanadi. Erkak drozofila qizil ko’zli bo’lsa, 
gametogenez jarayonida bitta birlamchi jinsiy 
hujayradan hosil bo’lgan spermatozoidlarning nechtasi 
ushbu belgi bo’yicha dominant genga ega bo’ladi? 
A) 2 ta B) 3 ta C) 4 ta D) 1 ta 
149. Otlarda tanasi qora rangda bo’lishi malla rang 
ustidan ustunlik qiladi. Lekin bu ranglar ikkinchi juft 
allel bo’lmagan gen tomonidan boshqarilib, uning 
retsessiv alleli (b) rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni 
yuzaga chiqaradi. Digeterozi-gota otlar chatishti-
rilganda tug’iladigan toychalarning necha fozini qora 
rangga ega bo’lmagan otlar tashkil etadi? 
A) 43,75 % B) 56,25 % C) 33 % D) 50 % 
150. Yaqindan ko’rish (miopiya) autosomada 
joylashgan dominant gen, daltonizm X xromasomaga 
birikkan resessiv gen bilan ifodalanadi. Yaqindan 
ko’radigan ota-onadan ikkala belgi bo’yicha sog’lom 
o’g’il bola va miopiya bilan kasallangan, daltonik o’g’il 
bola tug’ilgan. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi 
miopiya kasalligi bo’yicha sog’ va daltonik bo’ladi? 
A) 37,5 B) 6,25 C) 56,25 D) 18,75 
151. Odamlarda I qon guruhi I
O
I
O
, II qon guruhi I
A
I
A
; 
I
A
I
O
; III qon guruhi I
B
I
B
; I
B
I
O
; IV qon guruhi I
A
I
B
genotipi bilan ifodalanadi. Gomozigota II qon guruhiga 
ega ayol geterozigota III qon guruhli erkakka 
turmushga chiqdi. Ushbu oilada tug’ilishi mumkin 
bo’lgan farzandlar qanday qon guruhli odamlarga 
donorlik qila oladi? 
A) IV B) I,II C) I,II,III va IV D) IV,III 
152. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning 
qizil rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin 
ikkinchi juft noallel genning retsessiv alleli rang 
ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. Qizil va 
sariq piyozboshli o’simliklar chatishtirilganda sariq, oq 
va qizil piyozboshli o’simliklar hosil bo’lgani ma’lum 
bo’lsa, avlodning necha foizini piyozboshi qizil 
bo’lmagan o’simliklar tashkil etadi? 
A) 25 % B) 50 % C) 37,5 % D) 62,5 %
153. Yaqindan ko’rish autosomada joylashgan 
dominant gen, rang ajrata olmaslik X xromasomada 
joylashgan retsessiv gen bilan ifodalanadi. Normal 
ko’rish qobiliyatiga ega ota-onadan rangni normada 
ajrata oladigan va daltonik bolalar tug’ildi. Kasal 
bolaning genotipini toping. 
A) aaX
D
Y B) aaX
D
X
D
C) aaX
d
Y D) AAX
D
X
D 
154. Qonda γ-globulin sintezlanmasligi oqibatida 
bolalarda immunitet yetishmasligi vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobuli-nemiya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada, ikkinchi turi jinsiy X-xromasomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali, ota 
sog’lom va uning qarindoshlarida kasallik 
kuzatilmagan bo’lsa, o’g’illarning necha foizi ikkinchi 
belgi bo’yicha kasal bo’ladi? 
A) 100 B) 25 C) 50 D) 75 
155. Drozofilada ko’zning oq rangda bo’lishi retsessiv, 
qizil rangda bo’lishi dominant hamda jinsga bog’liq 
holda irsiylanadi. Erkak drozofila oq ko’zli bo’lsa, 
gametogenez jarayonida ikkita birlamchi jinsiy 
hujayradan hosil bo’lgan spermatozoidlar-ning 
nechtasi shu retsessiv genga ega bo’ladi? 
A) 4 ta B) 0 ta C) 2 ta D) 1 ta 
156. Yaqindan ko’rish (miopiya) autosomada 
joylashgan dominant gen, daltonizm X xromasomaga 
birikkan resessiv gen bilan ifodalanadi. Yaqindan 
ko’radigan ota-onadan ikkala belgi bo’yicha sog’lom 
o’g’il bola va miopiya bilan kasallangan, daltonik o’g’il 
bola tug’ilgan. Qizlarning necha foizi rangni yaxshi 
ajrata olmaydi? 
A) 100 B) 0 C) 50 D) 25 
157. Otlarda tanasi qora rangda bo’lishi malla rang 
ustidan ustunlik qiladi. Lekin bu ranglar ikkinchi juft 
allel bo’lmagan gen tomonidan boshqarilib, uning 
retsessiv alleli (b) rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni 
yuzaga chiqaradi. Qora tanali erkak va malla rangli 
urg’ochi otlar chatishtirilganda ularning avlodida qora, 
malla va oq rangli otlar olingan. Ularning necha 
foizida genotip ikki belgi bo’yicha geterozigota bo’ladi? 
A) 25 % B) 12,5 % C) 62, 5 % D) 50% 
158. Itlarda junning qora bo’lishini A geni, jigarrang 
bo’lishini a geni belgilaydi. I-ingibitor gen bo’lib, 
rangning yuzaga chiqishiga yo’l qo’ymaydi, natijada 
itning juni oq rangda bo’ladi. i-geni rangning yuzaga 
chiqishiga to’sqinlik qilmaydi. Jigarrang va oq 
gomozigotali itlar chatishtirilganda F
2
da olingan 
jigarrang itlar avlodning qancha qismini tashkil etadi? 
A) 12/16 B) 3/16 C) 1/16 D) 4/16 
159. Drozofilada ko’zning oq rangda bo’lishi retsessiv, 
qizil rangda bo’lishi dominant hamda jinsga bog’liq 
holda irsiylanadi. Erkak drozofila oq ko’zli bo’lsa, 
gametogenez jarayonida bitta birlamchi jinsiy 
hujayradan hosil bo’lgan spermatozoidlarning nechtasi 
usbu belgi bo’yicha retsessiv (a) va nechtasi dominant 
(b) genga ega bo’ladi? 
A) a-2 ta; b-2 ta B) a-0 ta; b-2 ta 
C) a-1 ta; b-1 ta D) a-2 ta; b-0 ta 
160. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning 
qizil rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin 

---

164 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
ikkinchi juft noallel genning retsessiv alleli rang 
ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. 
Digeterozigota o’simliklar chatishtirilganda olingan 
avlodning necha foizi ikki belgisi bo’yicha 
geterozigotali bo’ladi? 
A) 37,5 % B) 12,5 % C) 50 % D) 25 % 
161. Makkajo’xori poyasining uzun bo’lishi dominant A 
va B genlariga bog’liq. Agar genotipda bu ikki noallel 
gendan faqat biri dominant holda bo’lsa yoki umuman 
dominant genlar genotipda bo’lmasa poya kalta bo’ladi. 
Digeterozigota uzun poyali makkajo’xorilardan olingan 
avlodda kalta poyali makkajo’xorilarning necha foizi a 
geni bo’yicha gomozigota bo’ladi? 
A) 37,5 B) 50 C) 57,1 D) 6,2 
162. Yaqindan ko’rish (miopiya) autosomada 
joylashgan dominant gen, rangni ajrata olmaslik 
(daltonizm) X xromasomada joylashgan retsessiv gen 
bilan ifodalanadi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan qiz va bitta daltonik 
o’g’il tug’ilgan. Ko’rsatilgan farzandlar genotipini 
toping. 
A) AAX
D
X
D
; AAX
d
Y B) aaX
D
X
d
; aaX
D
Y 
C) aaX
D
X
D
; aaX
d
Y D) AaX
D
X
d
; AaX
D
Y 
163. Otlarda tanasi qora rangda bo’lishi malla rang 
ustidan ustunlik qiladi. Lekin bu ranglar ikkinchi juft 
allel bo’lmagan gen tomonidan boshqarilib, uning 
retsessiv alleli (b) rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni 
yuzaga chiqaradi. Digeterozigota otlar chatishtiril-
ganda necha xil genotipik (a) va fenotipik (b) sinf hosil 
bo’ladi? 
A) a-16; b-8 B) a-16; b-16
C) a-9; b-4 D) a-9; b-3 
164. Drozofila pashshasida qanot shakli va tana 
rangini ifoda etuvchi genlar bitta xromasomada 
joylashgan. Erkak va urg’ochi drozofila pashshalariga 
A va B genlari faqat otasidan o’tgan. Digeterozigota 
kulrang tanali, normal qanotli urg’ochi va erkak 
drozofila pashshalari o’zaro chatishtirildi. Avlodda allel 
genlarning o’rin almashishi natijasida krossingover 
foizi 17% ni tashkil etdi. Avlodning necha foizini 
kulrang tanali, kalta qanotli va qora tanali, normal 
qanotli pashshalar tashkil etadi? 
A) 4,25 B) 17 C) 8,5 D) 12,25 
165. Ayrim zotli itlarda tanasining rangi ikki juft allel 
bo’lmagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A−B− 
holatda tana rangi qora, A−bb holatda malla; aaB− 
holatda jigarrang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv genga 
ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. Qora 
urg’ochi va malla erkak itlar chatishtirilganda qora, 
malla, och sariq, jigarrang itlar hosil bo’lgan. Avlodlar 
necha xil genotipik sinf hosil qiladi? 
A) 9 B) 8 C) 6 D) 4 
166. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning 
qizil rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin 
ikkinchi juft noallel genning retsessiv alleli rang 
ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. Qizil va 
sariq piyozboshli o’simliklar chatishtiril-ganda 480 ta 
sariq, oq va qizil piyozboshli o’simliklar hosil bo’lgani 
ma’lum bo’lsa, oq piyozboshga ega o’simliklar nechta 
genotipga ega bo’ladi? 
A) 120 B) 4 C) 2 D) 60 
167. Achambitining uchburchak qo’zoq mevali turi oval 
qo’zoq mevali turi bilan chatishtirilganda birinchi 
avlod duragaylari barchasining mevasi uchburchak 
qo’zoq mevali bo’ldi. Ikkinchi avlodda esa, qo’zoq 
mevasi uchburchak bo’lgan o’simliklarning qo’zoq 
mevasi oval shakldagi o’simliklarga nisbati 15:1 bo’ldi. 
Ushbu chatishtirishdagi ikkinchi avlod duragaylarida 
oval qo’zoqli geterozigotalar necha % ni tashkil etadi. 
A) 25 % B) 0 % C) 50 % D) 12,5 % 
168. Achambitining uchburchak qo’zoq mevali turi oval 
qo’zoq mevali turi bilan chatishtirilganda birinchi 
avlod duragaylari barchasining mevasi uchburchak 
qo’zoq mevali bo’ldi. Ikkinchi avlodda esa, qo’zoq 
mevasi uchburchak bo’lgan o’simliklarning qo’zoq 
mevasi oval shakldagi o’simliklarga nisbati 15:1 bo’ldi. 
Ushbu chatishtirishda hosil bo’lgan birinchi avlod 
duragayining genotipini aniqlang. 
A) aaBB B) AAbb C) AaBb D) aabb 
169. Bug’doyda boshoqning qiltiqsiz geni (A) qiltiqli 
gen (a) ustidan, donning qizil rang geni (B) oq rang 
geni (b) ustidan dominantlik qiladi. Chatishtirish 
natijasida 1:1:1:1 nisbatda ajralish kuzatilgan. Ota-ona 
genotipini toping. 
A) Aabb x Aabb B) Aabb x aaBB
C) AaBB x aabb D) AaBb x aabb 
170. Makkajo’xori maysalarining sariq va yaltiroq 
bo’lishi yashil va xira bo’lishiga nisbatan retsessiv 
belgidir. Bu genlar birikkan holda irsiylanadi. Genlari 
bo’yicha digeterozigota bo’lgan o’simlikdan tahliliy 
chatishtirish natijasida olingan 726 ta o’simlikdan 128 
tasi krossingover formalar ekanligi aniqlandi. Hosil 
bo’lgan o’simliklarning nechtasi ikkala dominant 
belgiga ega bo’ladi? 
A) 299 B) 598 C) 128 D) 363 
171. Odamlarda ortiqcha barmoqlilik (polidaktiliya) 
dominant holda irsiylanadi. Agar erkak genotipi 
polidaktiliya bo’yicha gomozigota bo’lsa, 
spermatogenez jarayonida bitta birlamchi jinsiy 
hujayradan hosil bo’lgan spermatozoid-larning 
nechtasi shu dominant genga ega bo’ladi? 
A) 4 ta B) 3 ta C) 2 ta D) 1 ta 
172. Otlarda tanasi qora rangda bo’lishi malla rang 
ustidan ustunlik qiladi. Lekin bu ranglar ikkinchi juft 
allel bo’lmagan gen tomonidan boshqarilib, uning 
retsessiv alleli (b) rang ta’sirini bo’g’ib, oq rangni 
yuzaga chiqaradi. Qora tanali erkak va malla rangli 
urg’ochi otlar chatishtirilganda ularning avlodida qora, 
malla va oq rangli otlar olingan. Olingan qora otlardan 
necha foizining genotipi otasining genotipiga aynan 
o’xshash? 
A) 50 % B) 37,5 % C) 25 % D) 66,6 % 

---

165 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
173. Qizil gulli va tik changchili xushbo’y no’xat bilan 
oq gulli va egilgan changchili xushbo’y no’xat o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da 150 ta o’simlikning barchasi 
qizil gulli va tik changchili bo’ldi. F
1
avlod o’zaro 
chatishtirilganda 2400 ta o’simlik olindi. F2 avlodda 
nechta o’simlik oq gulli va egilgan changchili bo’lgan? 
A) 450 B) 150 C) 1350 D) 600 
174. Odamlarda qandli diabet va fenilketonuriya 
kasalliklari autosomada joylashgan retsessiv gen 
orqali yuzaga chiqadi. Qandli diabet bilan kasallangan 
erkak shu belgilari bo’yicha sog’lom ayol bilan turmush 
qurdi. Ularning oilasida tug’ilishi mumkin bo’lgan 
farzandlardan biri qandli diabet bilan, ikkinchisi esa 
fenilketonuriya bilan kasallangan. Fenilketonuriya 
bilan tug’ilgan farzandlarning necha foizi qandli diabet 
bilan kasallangan? 
A) 75 B) 12,5 C) 50 D) 25 
175. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’lmagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A-B- 
holatda tanasi rangi qora, A-bb holatda malla; aaB- 
holatda jigarrang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv genga 
ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. Qora 
urg’ochi va malla rangdagi erkak itlar 
chatishtirilganda qora, malla, och sariq, jigarrang itlar 
hosil bo’lgan. Jigarrang kuchukchalarni hisobga 
olmaganda, barcha genotipik guruhlar orasida 
digeterozigotalar necha foizni tashkil etadi? 
A) 40 B) 20 C) 50 D) 25 
176. Drozofilada ko’zning oq rangda bo’lishi retsessiv, 
qizil rangda bo’lishi dominant hamda jinsga bog’liq 
holda irsiylanadi. Erkak drozofila qizil ko’zli bo’lsa, 
gametogenez jarayonida bitta birlamchi jinsiy 
hujayradan hosil bo’lgan spermatozoidlarning nechtasi 
ushbu belgi bo’yicha dominant genga ega bo’ladi? 
A) 4 ta B) 1 ta C) 3 ta D) 2 ta 
177. Qoramollarda shoxsizlik geni shoxlilik geni 
ustidan, qora rang geni qizil rang geni ustidan 
dominantlik qiladi. Agar ikkala belgi bo’yicha 
geterozigota buqa va sigirlar chatishtirilganda nazariy 
jihatdan 448 ta buzoq olinsa, ulardan qanchasi shoxsiz 
bo’ladi? 
A) 336 B) 112 C) 364 D) 84 
178. Achambitining uchburchak qo’zoq mevali turi oval 
qo’zoq mevali turi bilan chatishtirilganda birinchi 
avlod duragaylari barchasining mevasi uchburchak 
qo’zoq mevali bo’ldi. Ikkinchi avlodda esa, qo’zoq 
mevasi uchburchak bo’lgan o’simliklarning qo’zoq 
mevasi oval shakldagi o’simliklarga nisbati 15:1 bo’ldi. 
Ushbu chatishtirishdagi ikkinchi avlod duragaylarida 
qo’zoq mevasi uchburchak digomozigotali o’simliklar 
necha % ni tashkil etadi. 
A) 12,5 % B) 25 % C) 18,75 % D) 50 % 
179. Ma’lum bir navli piyoz o’simligida piyozboshning 
qizil rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin 
ikkinchi juft noallel genning retsessiv alleli rang 
ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. Qizil va 
sariq piyozboshli o’simliklar chatishtiril-ganda sariq, 
oq va qizil piyozboshli o’simliklar hosil bo’lgani ma’lum 
bo’lsa, avlodning necha foizi oq piyozboshga ega 
bo’ladi? 
A) 50 % B) 25 % C) 37,5 % D) 12,5 % 
180. Makkajo’xori maysalarining sariq va yaltiroq 
bo’lishi yashil va xira bo’lishiga nisbatan retsessiv 
belgidir. Bu genlar birikkan holda irsiylanadi. Genlari 
bo’yicha digeterozigota bo’lgan o’simlikdan tahliliy 
chatishtirish natijasida olingan 726 ta o’simlikdan 128 
tasi krossingover formalar ekanligi aniqlandi. Hosil 
bo’lgan o’simliklarning nechtasi ota va ona genotipiga 
ega bo’ladi? 
A) 598 B) 363 C) 128 D) 299 
181. Itlarning bir zotida tanasi rangi ikki juft allel 
bo’lmagan genlar bilan boshqariladi. Genotip A-B- 
holatda tanasi rangi qora, A-bb holatda malla; aaB- 
holatda jigarrang hosil bo’ladi. Ikki juft retsessiv genga 
ega bo’lgan itlar tanasi och sariq rangda bo’ladi. Qora 
urg’ochi va malla rangdagi erkak itlar 
chatishtirilganda qora, malla, och sariq, jigarrang itlar 
hosil bo’lgan. Jigarrang kuchukchalarni hisobga 
olmaganda, barcha genotipik guruhlar orasida 
digeterozigotalar necha foizni tashkil etadi? 
A) 50 B) 20 C) 40 D) 25 
182. Beda o’simligida gulining yashil rangda bo’lishini 
dominant A va B genlari belgilaydi. A-bb holatda gul 
qizil, aa-B holatda gul sariq, ikkala gen retsessiv 
bo’lganda gul oq rangda bo’ladi. Digeterozigota yashil 
o’simlik geterozigota qizil gulli o’simlik bilan 
chatishtirilsa, avlodning necha foizi yashil gulli 
bo’ladi? 
A) 50 B) 6,25 C) 25 D) 37,5 
183. Qizil gulli va tik changchili xushbo’y no’xat bilan 
oq gulli va egilgan changchili xushbo’y no’xat o’zaro 
chatishtirilganda F
1
da 150 ta o’simlikning barchasi 
qizil gulli va tik changchili bo’ldi. F
1
avlod o’zaro 
chatishtirilganda 2400 ta o’simlik olindi. F
2
avlodda 
nechta o’simlik oq gulli va egilgan changchili bo’lgan? 
A) 150 B) 450 C) 600 D) 1350 
184. Itlarda tanasining qora, yungining uzun va 
quloqlarining osilgan bo’lishi tanasining jigarrang, 
yungining kalta va quloqlarining tikka bo’lishiga 
nisbatan ustunlik qiladi. Barcha belgisi bo’yicha 
geterozigota it barcha belgilari bo’yicha gomozigota 
retsessiv it bilan chatishtirilgan bo’lsa, olingan 
avloddagi uzun yungli itlarning necha foizida tanasi 
qora rangda bo’ladi? 
A) 12,5 B) 25 C) 37,5 D) 50 
185. Genlarning epistatik ta’sirida piyozning rangli 
bo’lishini A geni, rangsiz bo’lishini a geni ifodalaydi. I–
ingibitor geni rangning yuzaga chiqishiga yo’l 
qo’ymaydi va piyozboshlar oq rangda bo’ladi. i–geni 
rangga ta’sir ko’rsatmaydi. Rangli piyozlar avlodida 

---

166 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
faqat rangli piyozlar olingan. Ota-ona genotipini 
toping. 
A) IiAa x IiAa B) IiAa x iiaa
C) IiAA x iiAA D) iiAA x iiAa 
186. Odamlarda qandli diabet va fenilketonuriya 
kasalliklari autosomada joylashgan retsessiv gen 
orqali yuzaga chiqadi. Qandli diabet bilan kasallangan 
erkak shu belgilari bo’yicha sog’lom ayol bilan turmush 
qurdi. Ularning oilasida tug’ilishi mumkin bo’lgan 
farzandlardan biri qandli diabet bilan, ikkinchisi esa 
fenilketonuriya bilan kasallangan. Tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi ikkala belgi bo’yicha kasal? 
A) 50 B) 25 C) 12,5 D) 75 
187. Piyoz o’simligining bir navida piyozboshning qizil 
rangi sariq rangga nisbatan ustunlik qiladi, lekin 
ikkinchi juft noallel genning retsessiv alleli rang 
ta’sirini bo’g’ib, oq rangni yuzaga chiqaradi. 
Digeterozigota o’simliklar chatishtirilganda sariq 
piyozboshga ega genotiplar necha xil bo’ladi? 
A) 7 B) 4 C) 3 D) 2 
188. Kartoshka tugunagining rangi B va R 
komplementar genlari orqali belgilanadi. Bu 
genlarning dominant allellari birgalikda tugunakning 
to’q pushti rangini, B geni alohida kelganda och pushti 
rangini, R geni alohida kelganda esa jigarrangini 
belgilaydi. Genlarning retsesiv allelari sariq rangni 
ta’minlaydi. Bu genlar faoliyati retsessiv ingibitor d 
geni orqali boshqariladi va u tugunakning oq rangida 
bo’lishini ta’minlaydi, D geni tugunak rangiga ta’sir 
qilmaydi. Trigeterozigota formalar chatishti-rilganda 
naslda oq rangli tugunakka ega bo’lgan formalar 
nisbatini aniqlang. 
A) 16 ta oq : 48 ta rangli B) 9 ta oq : 55 ta rangli
C) 10 ta oq : 54 ta rangli D) 13 ta oq : 51 ta rangli 
189. Odamda gemofiliya X-xromasomada joylashgan 
retsessiv gen bilan, agglutinogen va rezus omilni 
kodlovchi genlar esa autosomada joylashgan dominant 
genlar bilan kodlanadi. Agglutinigen A va B bitta 
xromosoda joylashgan to’liqsiz birikkan genlar bilan 
aniqlanadi. Qizning otasi I qon guruhli, rezus musbat, 
gemofiliya bilan kasallangan, onasi IV qon guruhli, 
rezus manfiy, gemofiliya bo’yicha sog’lom. Yigit I qon 
guruhli, rezus manfiy, gemofilik. Bu qiz va yigit 
nikohidan keyin tug’ilgan farzandlarning genotipi va 
ularning eritrotsitlari tarkibida (a), buyrak arteriyasi 
plazmasida (b), birlamchi siydik (c) tarkibida 
uchraydigan birikmalarni ko’rsa-ting.
1) Agglutinogen A; 2) Agglutinogen B; 3) aglutinnin α; 
4) agglutinin β; 5) rezus omil; 6) gemoglobin; 7) 
ferment; 8) tuz; 9) uglevod; 10) yog’; 11) kreatinin; 12) 
qoldiq azot; 13) suv; 14) antigemofil omil.
A) Rh rh I
A
I
B
X
H
X
h
,
a-1,2,5,6; b-4,7,8,9,10,11,12,13,14; c-8,9,10,11,12,13
B) rh rh I
B
I
O
X
H
X
h,
a-2,6; b-3,4,7,8,9,10,11,12,13,14; c-8,9,10,11,12,13
C) Rh rh I
A
I
O
X
h
Y
a-1,5,6; b-3,4,7,8,9,10,11,12,13,14; c-8,9,10,11,12,13
D) Rh rh I
O
I
O
X
H
Y
a-5,6; b-3,4,7,8,9,10,11,12,13,14; c-8,9,10,11,12,13 
190. Odamda retsesiv ingibitor genining qon 
guruhlariga ta’siri Bombey fenomeni nomi bilan 
ma’lum. Bu genning retsesiv alleli har qanday 
genotipda I qon guruhini namoyon qiladi, dominant 
allel qon guruhiga ta’sir qilmaydi. Digetеrozigota II va 
III qon guruhli ota-onalarda qanday qоn guruhli 
farzandlar tug’iladi?
A) 7 ta I-qon guruh; 3 ta II-qon guruh; 3 ta III-qon 
guruh; 3 ta IV-qon guruh;
B) 4 ta I-qon guruh; 4 ta II-qon guruh; 4 ta III-qon 
guruh; 4 ta IV-qon guruh;
C) 6 ta I-qon guruh; 4 ta II-qon guruh; 3 ta III-qon 
guruh; 3 ta IV-qon guruh;
D) 6 ta I-qon guruh; 3 ta II-qon guruh; 4 ta III-qon 
guruh; 3 ta IV-qon guruh 
191. Agar qizning onasi gemofiliya bo’ycha so’g’lom, 
rezus musbat, II- qon guruhli, 3 ta belgi bo’yicha 
gomozigota, otasi esa gemofilik, III-qon guruhli 
gomozigota, rezus manfiy bo’lsa va ikkala ota-ona 
qandli diabet bilan kasallangan bo’lsa, qizning qon 
plazmasi (a) birlamchi siydigi (b) tarkibida qanday 
birikmalar bo’lmaydi?
1) Ag A; 2) Ag B; 3) ag α; 4) ag β; 5) antige-mofil omil; 
6) rezus omil; 7) gemoglobin; 8) eozonofil; 9) insulin; 
10) tuz;
A) a-1,2,3,4,6,7; b-3,4,5,6,7,8,9,10,11
B) a-1,2,3,4,6,7,9; b-5,6,7,8,9,10,11
C) a-1,2,3,4,6,7; b-3,4,5,8,9,10,11
D) a-1,2,3,4,6,7,9; b-3,4,5,8,9 
192. Makkajo’xorining 2 ta nogomolik xromasomasida 
segmentlar tartibi quidagicha: 1-xromasomada-
ABCDEFJKLM, 2-xromasomada –OPQRSTUVWXYZ. 
Agar 1- xromasomada avval inversiya, keyin birinchiva 
2-xromasoma o’rtasida translokatsiya sodir bo’lgan 
bo’lsa, segmentlar joylashuvi tartibi to’g’ri berilgan 
javobni aniqlang
A) ABCDLKJFEMOPQ 
B) ABCDLKFEMOPQ
C) ABCDLEFJKMOPQ
D) ABCLKJFEMXYZ 
193. Odamda retsesiv ingibitor genining qon 
guruhlariga ta’siri Bombey fenomeni nomi bilan 
ma’lum. Bu genning retsesiv alleli har qanday 
genotipda I qon guruhini namoyon qiladi, dominant 
allel qon guruhiga ta’sir qilmaydi. Daltonizm va 
gemofiliya X xromasomada joylashgan to’liq birikkan 
genlar orqali aniqlanadi. Qizning otasi I qon guruhli, 
daltonik, gemofiliya bo’yicha sog’lom. Onasi esa 
gomozigota II qon guruhli, gemofilik, rangni normal 
ajratadi. Qiz III qon guruhi bo’yicha geterozigota, 
daltonik va gemofilik erkakka turmushga chiqqan. Qiz 
va yigit ingibitor geni bo’yicha geterozigota bo’lsa, 
naslda IV-qon guruhli farzandlar necha foizni tashkil 
etadi. 
A) 44 B) 19 C) 25 D) 12,5 

---

167 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
194. Kartoshka tugunagining rangi B va R 
komplementar genlari orqali belgilanadi. Bu 
genlarning dominant allellari birgalikda tugunakning 
to’q pushti rangini, B geni alohida kelganda och pushti 
rangini, R geni alohida kelganda esa jigarrangini 
belgilaydi. Genlarning retsesiv allelari sariq rangni 
ta’minlaydi. Bu genlar faoliyati retsessiv ingibitor d 
geni orqali boshqariladi va u tugunakning oq rangida 
bo’lishini ta’minlaydi, D geni tugunak rangiga ta’sir 
qilmaydi. Trigeterozigota formalar chatishti-rilganda 
naslda oq rangli tugunakka ega bo’lgan formalar 
nisbatini aniqlang. 
A) 16 ta oq: 48 ta rangli B) 9 ta oq: 55 ta rangli
C) 10 ta oq: 54 ta rangli D) 13 ta oq: 51 ta rangli 
195. Odamlarda tallasemiya, araxonodaktiliya, 
axondroplaziya kasaliklari chala dominant holda 
irsiylanadi. Dominant gomozigotalilar embrional 
rivojlanish davrida halok bo’ladi. Geterozigotalilar 
yashaydi va kasalikning yengil formasi bilan 
kasallangan bo’ladi. Tallasemiya bo’yicha sog’lom, 
qolgan ikkala kasaliklarning yengil formasi bilan 
kasallangan ayol, axondroplaziya bo’yicha sog’lom 
qolgan ikkala kasalik bo’yicha yengil formasi bilan 
kasallanga erkakka turmushga chiqdi. Bu nikohdan 
uchala kasalik bo’yicha sog’lom farzandlarni tug’ilish 
ehtimolini toping? 
A) 6,25 % B) 12,50 % C) 18,75 % D) 25 % 
196. Odamlarda kar-soqovlikni ikkita turi uchraydi, 
ular retsessivdir. Bir xil genotipli va ikkinchi xili, bir 
xil genotipli ota-onalardan karsoqov farzandlar 
tug’iladi. Har xil genotipli ota-onadan esa gapiradigan 
va eshitadigan farzandlar tug’iladi. Quydagi Ddee x 
ddee genotipli ota-onadan sog’lom farzandlarni tug’lish 
ehtimolini toping? 
A) 100 % B) 0 % C) 25 % D) 50 % 
197. Odamlarda ko’z qorachigini to’liq ko’rinmasligi 
jinsga birikkan holda irsiylanadigan ressesiv belgi. 
Miopleya kasaligi dominant holda nasldan naslga 
o’tadi. Ko’z qorachi to’liq ko’rinadigan sog’lom ayol, ko’z 
qorachigi to’liq ko’rinmaydigan miopleya bilan 
kasallanga erkakka turmushga chiqdi F
1
da bu 
nikohdan ko’z qorachig’i to’liq ko’rinadigan kasalikning 
yengil formasi bilan kasallangan qizlarning tug’ilish 
ehtimolini toping? 
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 0 % 
198. Odamlarda quloq suprasini pastki qismini teriga 
yopishmagan bo’lishi, yopishganligi ustidan 
dominantlik qiladi. Otasi I qon guruhli quloq suprasini 
pastki qismi teriga yopishgan, onasi II qon guruhli 
quloq suprasini pastki qismi teriga yopishmagan yigit, 
Otasi III qon guruhli quloq suprasini pastki qismi 
teriga yopishgan, onasi II qon guruhli quloq suprasini 
pastki qismi teriga yopishmagan qizga uylandi. Bu 
nikohdan quloq suprasidan qatiy nazar geterozigota III 
qon grupali farzandlarni tug’ilish ehtimoli qancha? 
A) 75 % B) 50 % C) 25 % D) 18,75 % 
199. Odamlarda sochning tekis farq qilmay o’sishi va 
iyakning silliq bo’lishi sochning farq qilib o’sishi 
iyakning uchburchak bo’lishi ustidan dominantlik 
qiladi. Sochlari tekis farq qilib o’sadigan iyagi silliq 
bo’lgan ayol sochi tekis farq qilmay o’sadigan iyagi 
uchburchak bo’lgan erkakka turmushga chiqqan. Bu 
nikohdan tug’ilgan farzandlarni necha foizi faqat 
genotip jihatdan otaga o’xshaydi? 
A) 12,5 B) 18,75 C) 25 D) 31,25 
200. Odamlarda raxit kasaligi X
A
holda nasldan naslga 
o’tadi va fenotipda namoyon bo’ladi. Gemofiliya 
kasaligi esa retsessiv holda nasldan naslga o’tadigan 
jinsga birikkan holda irsiylanadigan kasallik 
hisoblanadi. Raxit kasaligi bo’yicha sog’lom gemofiliya 
kasaligi bo’yicha kasal erkak, raxit kasaligi bo’yicha 
kasal gemofiliya kasaligi bo’yicha fenotip va genotip 
jihatdan sog’lom qizga uylandi. Bu nikohdan sog’lom 
(gemofiliya bo’yicha) qiz va o’g’illarni nisbati qanday 
bo’ladi? 
A) 1:1:1:1 B) 1:2 C) 1:1 D) 1:2:1 
201. Achambiti o’simlikini mevasini shakli bir juft 
polimer genlar (A
1 
va A
1
) bilan belgilanadi. Mevaning 
uchburchak shakli dominant holda, tuxumsimon 
shakli resissev holda irsiylanadi. Uchburchak shaklli 
degeterozigotali o’simliklar o’zaro chatishtirildi va F
1 
da 960 ta o’simlik olindi. Shulardan nechtasi 
uchburchak shaklga ega bo’ladi? 
A) 900 B) 60 C) 360 D) 240 
202. Otasi qora sochli sepkilli, onasi malla sochli 
sepkilsiz yigit otasi malla sochli sepkilli, onasi qora 
sochli sepkilsiz qizga uylangan. Bu nikohdan tug’ilgan 
farzandlarning necha foizi ota-onaga genotip jihatdan 
o’xshaydi?
A) 18,75 B) 12,5 C) 8,25 D) 6,25
203. Baliqlarning ko’zida antotsion rang bo’lishi asosiy 
D va E genlarga bog’liq. Lekin ular o’z ta’sirini 
dominant A geni bo’lgandagina fenotipda nammayon 
bo’ladi. Shunga ko’ra D-eeA-genotipli baliqlarning ko’zi 
pushti rang, D-E-A-genotpli baliqlarning ko’zi qizil 
rang, dd-E-A-genotipli baliqlarning ko’zi och pushti 
rangli bo’ladi, boshqa hollarda ko’z rangi oq bo’ladi. 
Qanday genotipli baliqlar chatishtirilganda F
1 
da 50 % 
och pushti, 37,5 % qizil, 12,5 % oq ko’zli baliqlar 
olinadi? 
A) DDEeAa x Ddeeaa B) DdEeAA x DdeeAA 
C) DdEEAa x ddeeAa D) DDEEAa x DdEeaa 
204. Drozofilla meva pashasida tananing qora rangi, 
qanotining qisqaligi, tananing kulrangligi qanotining 
uzunligiga nisbatan retsessevdir. Bu belgilar birikkan 
holda irsiylanadi. Degeterozi-gotalilar o’zaro 
chatishtirilganda F
1 
da 608 ta pashsha olindi. 
Shulardan nechtasi kulrang tanali uzun qanotli? 
A) 304 B) 456 C) 152 D) 342 
205. Tovuqlarda patining olachipor (A) va qora (a) 
rangda bo’lishini boshqaruvchi gen jinsiy X 
xromasomada joylashgan. Olachipor tovuq bilan qora 

---

168 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
tus xo’roz chatishtirilsa F
1 
da olachipor jo’jaxo’rozlar va 
qora tus makion jo’jalar paydo bo’lgan. Chatishtirish 
uchun olingan tovuq va xo’rozlarning genotipi qanday 
bo’lgan? 
A) X
a
Y x X
a
X
a
B) X
a
Y x X
A
X
A 
C) X
A
Y x X
A
X
a
D) X
A
Y x X
a
X
a
206. Gipertoniya geni autosomaga bog’liq dominant 
holda irsiylanadi. Ko’zning optik atrofiyasi esa 
retsessiv X xromasomaga birikkan holda irsiylanadi. 
Agar optik atrofli ayol, gipertoniya bilan kasallangan 
erkakka (otasi gipertonik, onasi sog’) turmushga 
chiqqan, farzandlarning necha foizi gipertoniya 
kasaligi bilan tug’ilishi mumkin? 
A) 50 B) 25 C) 12,5 D) 6,25 
( )

---

169 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
YAKUNIY MASHQLAR - 2 
207. Odamlarda qon guruhi A, B, O genlar orqali 
irsiylanib, I qon guruhiga ega odamlar genotipi I
O
I
O
, II 
qon guruhiga ega odamlar genotipi I
A
I
A
yoki I
A
I
O
, III 
qon guruhiga ega odamlar genotipi I
B
I
B
yoki I
B
I
O
, IV 
qon guruhiga ega odamlar genotipi I
A
I
B
bo’ladi. Bu 
genlar faoliyati H va h genlar tomondan nazorat 
qilinib, genotipda H geni bo’lsa A, B, O genlar faoliyati 
yuzaga chiqadi. Bombey fenomeni deb ataluvchi 
hodisada retsessiv h geni gomozigota holatda A va B 
antigenlar faoliyatiga to’sqinlik qiladi. Oqibatda II, III, 
IV qon guruhi o’rniga birinchi qon guruhi paydo 
bo’ladi. H geni bo’yicha geterozigota I qon guruhli ota 
va digeterozigota III qon guruhli onaning avlodida qon 
guruhlarining namoyon bo’lish ehtimolini aniqlang. 
208. Otlar junning kulrang belgisi ikki xil noallel 
dominant gen ishtirokida rivojlanadi. Ularda B qora, b 
malla junning rivojlanishiga sababchi bo’ladi. Boshqa 
xromasomada joylashgan I gen esa B va b genlar 
funksiyasini susaytiradi. Ot zavotida gomozigota 
kulrang biya bilan malla junli ayg’ir chatishtirilgan. F
1
da kulrang otlar hosil bo’lgan. Ular o’zaro 
chatishtirilganda F
2
da 12 ta kulrang, 3 ta qora va 
bitta malla junli otlar hosil bo’lgan. Chatishtirishda 
ishtirok etgan biya va ayg’irning F
1
va F
2
duragay 
otlarning genotipini aniqlang. 
209. Tovuqlar patining rangli bo’lishi 
C
geniga bog’liq. 
Bu genning retsessivi 
c
esa rang hosil qilmaydi. 
Boshqa xromasomada joylashgan 
I
gen ega 
C
gen 
ustidan dominantlik qilgani sababli pat oq rangli 
bo’ladi? 
IiCc x iicc; IiCC x IiCc
210. G’o’zaning malla va yashil tolali liniyalari 
chatishtirilgan. F
1
da malla tolali duragaylar yetishdi. 
F
1
duragay o’z-o’zidan changlanganda F
2
da asosan 
malla, qisman yashil va juda oz miqdorda oq tolali 
o’simliklar hosil bo’lgan. Bu hodisani qanday 
tushuntirish mumkin? 
211. Izoh: Suli donining rangi ikki xil tasirida 
rivojlanadi. Ulardan biri donning qora ikkinchisi 
kulrang bo’lishini taminlaydi. Qora rang hosil qiluvchi 
gen kulrang hosil qiluvchi gen ustidan dominantlik 
qiladi. Mazkur genlar retsessiv holatda donning oq 
bo’lishiga sababchi bo’ladi. Mazmuni: Seleksioner qora 
donli sulini o’z o’zi bilan changlatgan, nalsdagi 
o’simliklarning 1205 tasi qora donli. 306 tasi kulrang 
donli, 99 tasi oq donli ekanligi ma’lum bo’ldi. 
Tajribadagi ota-ona va duragay o’simliklarning 
genotipini aniqlashda selektsionerga yorgam bering. 
212. Qovoq mevasining oq rangi –W, sariq rangi –Y, 
yashil rangi –y gen bilan ifodalanadi. W gen dominant 
ingibitor vazifasini bajaradi. Quyidagicha genotipga 
ega qovoqlar chatishtirilsa, ularning fenotipi qanday 
rangda bo’ladi? 
a) wwYy x wwYy; b) WwYy x Wwyy;
v) WwYY x Wwyy; g) WWYy x wwyy;
d) Wwyy x WwYY; e) WwYy x wwyy 
213. Ikkita sariq rangli qovoq chatishtirilgan. 3:1 
nisbatda sariq va yashil qovolar hosil bo’lgan. 
Chatishtirishda ishtirok etgan qovoqlarning genotipini 
aniqlang. 
214. Hushbo’y no’xat o’simligida A va B dominant 
genlar genotipda alohida bo’lganda gultojibarglari qizil 
rangda bo’ladi aabb genotipli formalar esa oq 
gultojibargli bo’ladi. AaBb x aabb; AaBb x aabb; AaBb 
x AaBb chatishtirishdan hosil bo’lgan F
1
bo’g’inida 
gultojibarglar qanday rangda bo’ladi? 
215. G’o’zada B gen tolaning malla, b gen oq rangda 
bo’lishini ta’minlaydi. A gen esa yuqoridagi har ikkala 
gen ta’sirini bo’g’ib, tolaning yashil rangda bo’lishiga 
olib keladi. A gen esa tola rangida tasir ko’rsatmaydi. 
aaBB va Aabb genotipli liniyalarni chatishtirib F
1
da 
116 ta o’simlik, F
1
o’z-o’zini changlatishidan F
2
da 800 
o’simlik olingan: 
a) F
1
dagi o’simliklarning qanchasi yashil tolali? 
b) F
2
dagi o’simliklarning qanchasi malla, qanchasi 
yashil, qanchasi oq tolali bo’lgan 
216. Zig’ir gultojibarglari chetining kungurador bo’lishi 
A
, tekisligi-
a
genlarga bog’liq, 
I
-gen ingibitor vazifasini 
bajaradi, 
i
-gen gultojibarg shakliga tasir ko’rsatmaydi. 
Quyidagicha chatishtirishda qanday genotipli va 
fenotipli duragaylar hosil? 
a) 
IIAA x iiaa;
b) 
IiAa x iiaa;
v) 
IiAA x IIaa
217. Ba’zi bir o’simliklarda gultojibarglarning qizil 
rangini xosil etuvchi gen poya va barg tomirlari 
qizg’ish bo’lishga ta’sir etadi. Uning retsessiv allel geni 
esa gultojibarglarining oq rangda va poya, barglarning 
yashil bo’lishiga sababchidir. Gul do’koni sotuvchisi 
xavaskor gulchiga sof oq gullar yo’qligini aytdi. 
Xavaskor gulchi har xil xo’jalikda eshitirilgan 3 xil gul 
urug’ini sotib olib, o’z tomorqasida ularning har 
biridan 150 tadan sepdi. a) ko’chatlarni kuzatish 
natijasida birinchi paketdagi urug’dan chiqqan 
ko’chatlarning bargi qizg’ish; b) ikkinchi paketdagi 
urug’dan chiqqan 3\4 qism ko’chatlarning bargi 
qizg’ish; v) uchinchi paketdagi urug’dan chiqqan 
ko’chatlarning 50% da barglar qizg’ish, 50% da yashil 
ekanligini aniqladi. Har bir xo’jalikda yetishtirilgan 
gulli o’simliklarning va ular ota-onasining genotipi va 
fenotipini aniqlang. 
218. Meksika it zoti –Dogda terisida jun bo’lmasligiga 
sabab bo’ladigan gen gomozigota holatda o’limga olib 
keladi. Normal junli urg’ochi va erkak doglar 
chatishtirilganda naslning bir qismi nobud bo’lgan. 
O’sha erkak it boshqa urg’ochi dog bilan 
chatishtirilganda esa naslda o’lim kuzatilmagan. 
Yuqoridagi ikki hil chatishtirishda ishtirok etgan ota-
ona itlarning va ular naslining genotipini aniqlang. 
219. Karp baliqlarda tangachalar ikki xil joylashgan. 
Bir xilida tangachalar tanasining hamma qismida bir 
hil, ikkinchi xilida tanasi bo’ylab uzunasiga lenta 
simon bir qator joylashgan bo’ladi. Bular chiziqli yoki 

---

170 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
lineyniy karp deb nomlanadi. Chiziqli karblar 
tangachsi bir xil joylashgan karplardan dominantlik 
qiladi. Bir xil tangachali karplar o’zaro chatishtirilsa, 
naslda tangachali karplar hosil bo’ladi. chiziqli karplar 
o’zaro chatishtirilsa, naslda 1/3 tangachali va 2/3 
chiziqli karplar hosil bo’ladi va shu bilan baliqlarning 
nasldroligi 25 % kamayadi. Tangachali va chiziqli 
karplarning genotipini aniqlang. Genlarni tariflang. 
220. Bazi bir tovuq zotlarida oyoqlar juda kalta 
bo’lgani uchun ularni “emaklovchi” tovuqlar deb 
ataydilar. “Emaklovchi” tovuq va xo’rozlar 
chatishtirilishidan olingan 5000 ta tuxum inkubatorga 
qo’yilib, unda 3740 jo’ja olingan. Ulardan 1241 tasi 
normal oyoqli, qolgani kalta oyoqli “emaklovchi” 
ekanligi aniqlangan. Tuxumda nobut bo’lgan 
jo’jalarning hamda normal oyoqli va kalta oyoqli 
“emaklovchi” tovuqlarning genotipini aniqlang va 
genlarni tariflang. 
221. Qoramolning Golshtin zotining buqasi 
geterozigota holatda juni bo’lmasligini vujudga 
keltiruvchi genni saqlaydi. Bu gen gomozigota holatda 
buzoqlarning o’limiga sababchi bo’ladi. Agar shu buqa 
normal sigirni qochirishdan olingan urg’ochi forma 
bilan qayta chatishtirilsa xayotchan bo’lmagan 
buzoqlar tug’ilish ehtimoli qanday? 
222. Sichqonlarda junning sariq va kulrang bo’lishi 
autosoma genining ikkita alleli bilan belgilanadi. Sariq 
erkak va urg’ochi sichqon chatishishidan 2356 ta sariq, 
1235 ta kulrang sichqon olingan. Keyinchalik kulrang 
va sariq sichqonlar bir biri bilan chatishtirilgan. 
Ikkinchi chatishtirish natijasida sichqon junining 
rangi qanday nisbatda ajraladi, uni tariflang. 
223. Itlar yungining qora rangi — jigarrang ustidan, 
kalta yungi — uzun yungdan to’liq dominantlik qiladi. 
Ikkala juft genlar har xil autosoma xromasomalarda 
joylashgan. Ovchi qora va kalta yungli itlarni 
ko’paytirish maqsadida xuddi shunday fenotipli itlarni 
chatishtirgan. Lekin ularning avlodidagi 
kuchukchalarning ma’lum qismigina qora, kalta yungli 
bo’lgan. Qolganlari esa qora, uzun yungli yoki 
jigarrang, uzun yungli bo’lgan. Chatishtirish uchun 
olingan itlarning genotiplarini aniqlang. Ovchi itlari 
gomozigota qora, kalta junli ekanligini tekshirish 
uchun qanday chatishtirish o’tkazilishi lozim? 
224. Boshog’i chiltonoqsiz, qizil bo’lgan bug’doy navlari 
— boshog’i qiltanoqli, oq rangli bo’lgan navlar bilan 
chatishtirilganda F
1
da olingan o’simliklar qiltanoqsiz 
va qizil boshoqli bo’lgan. F
2
da esa quyidagicha ajralish 
namoyon bo’lgan: 159 ta qiltanoqsiz, qizil; 48 ta 
qiltanoqsiz, oq; 54 ta qiltanoqli, qizil; 16 ta qiltanoqli, 
oq boshoqli o’simliklar olingan. O’rganilayotgan 
belgilar qanday irsiylanadi? F
2
o’simliklarning necha 
foizi geterozigotali? Tahliliy chatishtirish o’tkazish
uchun F
1
o’simliklarini qanday fenotipga ega bo’lgan 
o’simliklar bilan chatishtirish kerak? 
225. Yumaloq, chipor tarvuz o’simliklari uzunchoq, 
yashil mevali o’simliklar bilan chatishtirilganda 
avlodda olingan o’simlik-larning hammasi yumaloq, 
yashil mevali bo’lgan. Ikkinchi tajribada ham xuddi 
shunday chatishtirish o’tkazilganda avlodda olingan 
o’simliklarni quyidagi fenotipik sinflarga ajratish 
mumkin bo’lgan: 
20 ta o’simlik yumaloq, yashil mevali; 
18 ta o’simlik yumaloq, chipor mevali; 
19 ta o’simlik uzunchoq, yashil mevali; 
21 ta o’simlik uzunchoq, chipor mevali. 
Chatishtirish uchun olingan barcha o’simliklarning 
genotipini aniqlang. O’rgani-layotgan belgilarning 
qanday irsiylanishini tushuntirib bering. 
226. G’o’za o’simligida hosil shoxi cheklanmagan va 
cheklangan tipda, tola rangi esa qo’ng’ir va oq bo’ladi. 
Shoxning cheklanmagan tipda bo’lishligi cheklangan 
tipda bo’lishligi ustidan to’liq, tolning qo’ng’ir rangda 
bo’lishligi esa oq rangi ustidan to’liqsiz dominantlik 
qiladi. 
1) cheklanmagan shoxli, qo’ng’ir tolali g’o’za 
o’simliklari cheklangan shoxli, oq tolali o’simliklar 
bilan chatishtirilganda F
1
da olingan o’simliklarning 
hammasi cheklanmagan shoxli va tola novvotrang 
bo’lgan. F
1
o’simliklari o’z-o’ziga chatishti-rilib, keyingi 
avlod olinsa, ularning fenotipi qanday bo’ladi? 
Fenotipik sinflarning nisbatini aniqlang. 
2) F
1
da olingan o’simliklar cheklangan shoxli va oq 
tolali o’simliklar bilan chatishtirilsa, keyingi avlodda 
olingan o’simliklarning genotipi va fenotipini aniqlang. 
227. Sulida normal bo’ylik – balandlikdan, 
ertapisharlik – kechpishar-likdan ustunlik qiladi. Bu 
belgilarni ifodalovchi genlar har xil xromasomalarda 
joylashgan: 
a) gomozigotali kechpishar, normal bo’yli suli navi 
baland bo’yli, ertapishar navli bilan chatishtirish 
natijasida olingan duragaylar qanday belgilarga ega 
bo’ladilar; 
b) F
1
duragaylarni o’zaro chatishti-rishdan olingan 
avlod orasida baland bo’yli, ertapishar o’simliklar 
necha foizni tashkil qiladi; 
d) ertapishar, normal bo’yli sulini o’zaro 
chatishtirganda 22372 ta o’simlik olingan. Ulardan 
5593 tasi baland bo’yli va xuddi shunchasi kechpishar 
bo’lgan. Hosil bo’lgan o’simliklar orasida nechtasi 
baland bo’yli, kechpisharligini aniqlang. 
228. Normal rang ajratish geni (dominant) va 
daltonizm geni (resessiv) X xromasomada joylashgan. 
Daltonik erkak kishi sog’lom ayolga uylanganda oilada 
daltonik qiz tug’ildi. Ota-ona genotipini aniqlang. 
229. Y xromasomaga bog’liq bo’lgan gipertrixoz belgisi 
bola 17 yoshga to’lganidan keyin yuzaga chiqadi. 
Ixtiozning bir shakli resessiv belgi bo’lib, X xromasoma 
bilan bog’liq. Har ikkala belgi bo’yicha normal ayol 
bilan gipertrixoz erkak oilasida ixtioz belgisiga ega 
bo’lgan o’g’il tug’ilgan. Shu bolada gipertrixoz belgisi 
bo’lishi mumkinmi? Ikkita belgi bo’yicha normal 
farzand tug’ilishi mumkinmi? U qanday jinsli bo’ladi? 

---

171 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
230. Daltonizm va kar-soqovlik belgilari resessiv 
belgilardir. Daltonizm geni X xromasomada, kar-
saqovlik geni autosomada joylashgan. Daltonik va kar-
soqov erkak sog’lom ayolga uylanganda oilada bitta 
o’g’il daltonik, kar-soqov, bitta qiz daltonik, lekin 
normal eshitadigan bo’lib tug’ilgan. Bu oilada ikkala 
belgisi bo’yicha ham kasal qiz tug’ilishi mumkinmi? 
231. Odamlarda katarakta va polidaktiliya 
autosomaga joylashgan dominant gen tomonidan 
yuzaga chiqariladi. Bu genlar o’zaro to’liq bog’langan 
(krossingover kuzatilmaydi). Ikkala belgi bo’yicha 
geterozigotali ayol va erkak nikohidan fenotip va 
genotip bo’yicha qanday avlod kutish mumkin? 
232. Odamda rezus – omil geni bilan eritrotsitning 
shaklini belgilaydigan gen birikkan holda nasldan 
naslga o’tadi. Ularning orasidagi masofa 3 
morganidaga teng. Rezus – musbat va elliptotsitoz 
(eritrotsitning ellips shaklida bo’lishi) ga nisbatan 
geterozigotali bo’lgan erkak rezus – manfiy va normal 
eritrotsitli ayolga uylangan. Farzandlarning genotipi 
va fenotipi foizini aniqlang. 
233. II qon guruhi bo’yicha geterozigotali ayol qon 
guruhi IV bo’lgan erkak bilan turmush qurganda, 
ularning bolalarida qon guruhi qanday bo’lishi 
mumkin? 
234. Ota-onalarning har ikkalasining qon guruhi II 
bo’lsa, ularning bolalarida II guruhdan boshqa qon 
guruhi bo’lishi mumkinmi? 
235. Tug’uruqxonada 2 ta chaqaloqni almashtirib 
qo’yishdi. Bitta bolaning ota-onasi qoni I va II guruhga, 
ikkinchisining ota-onasi esa II va IV qon guruhiga 
mansub. Bolalardan birining qoni I guruh, 
ikkinchisiniki esa IV guruh. Qaysi bola kimniki 
ekanligini aniqlang. 
236. Odamda yaqindan ko’rish dominant belgi bo’lib, 
turli darajada namoyon bo’ladi. Bu belgi har xil 
autosomada joylashgan dominant genlarning 
komplementar ta’siri natijasidir. Genotipda har ikkala 
dominant genlar uchrasa yaqindan ko’rishning yuqori 
darajasi, dominant genlardan faqat bittasi uchrasa 
belgi o’rta darajada yuzaga chiqadi. Ona yuqori 
darajada yaqindan ko’radigan, ota esa normal ko’rish 
qobiliyatiga ega bo’lgan oilada ikki farzand tug’ilgan: 
biri yuqori darajada, ikkinchisi o’rta darajada ko’radi. 
Ota-onalar va avlodlar genotipini aniqlang. 
237. To’tiqushlarda patlar rangi ikki juft birikmagan 
va allelmas genlar tomonidan belgilanadi. Ikki xil 
dominant genlarning genotipda birga kelishi yashil 
rangni belgilaydi, bir juftning dominant geni ikkinchi 
juftning retsessiv geni bilan birga uchraganda sariq 
yoki havorang namoyon bo’ladi, har ikkala juftning 
retsessiv genlari esa oq rangni belgilaydi. 
a) Patlari yashil rangli to’tiqushlar, oq patli 
to’tiqushlar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda 
olingan qushlarning 25 foizi yashil, 25 foizi havorang, 
25 foizi sariq va 25 foizi oq patli bo’lgan.
Chatishtirish uchun olingan to’tiqushlarning 
genotipini aniqlang. 
O’rganilayotgan belgining irsiylanish qonuniyatini 
aniqlang. 
b) Yashil rangli to’tiqushlarning o’zaro 
chatishtirish natijasida avlodda 55 ta yashil, 18 ta 
sariq, 17 ta havorang va 6 ta oq rangli qushlar olingan. 
Ota-ona va duragaylarning genotipini aniqlang. 
d) Hayvonot bog’i oq to’tiqushlarga buyurtma 
bergan. Ammo fermada mavjud bo’lgan yashil va sariq 
qushlar chatishtirilganda oq to’tiqushlar hosil 
bo’lmagan. Fermadagi to’tiqushlarning genotiplarini 
aniqlang.
238. Sichqonlarda jun rangining kulrang bo’lishligi 
dominant A va B genlarning komplementar ta’siriga 
bog’liq. A geni mustaqil holda jun rangining qora 
bo’lishligini ta’minlaydi. B geni esa, A geni ishtirokisiz 
junning rangli bo’lishligini ta’minlaydi. A geni esa, B 
genining ishtirokisiz junning rangli bo’lishligini 
ta’minlay olmaydi. Shuning uchun genotipda dominant 
gen B bo’lsa ham sichqonlar oq junli bo’ladi. Shu 
genlarning retsessiv allellari yig’indisi ham jun 
rangining oq bo’lishi sabab bo’ladi. 
a) Kulrang sichqonlar chatishtirilganda, keyingi 
avlodda olingan sichqonlarning 82 tasi kulrang, 27 tasi 
qora va 35 tasi oq junli bo’lgan. Chatishtirish uchun 
olingan sichqonlarning genotipini aniqlang.
b) Kulrang sichqonlar chatishtirilganda F
1
da 
olingan sichqonlarning 58 tasi kulrang va 19 tasi qora 
junli bo’lgan. Sichqonlarning genotipini aniqlang. 
d) Digeterozigotali kulrang sichqonlar retsessiv oq 
sichqonlar bilan chatishtirilsa, keyingi avlodda olingan 
sichqonlarning genotipi qanday bo’ladi? 
e) Kulrang sichqonlar, qora sichqonlar bilan 
chatishtirilganda F
1
da olingan sichqonlarning 
hammasi kulrang bo’lgan, F
2
da esa 3/4 kulrang, 1/4 
qora sichqonlar olingan. Chatishtirish uchun olingan 
va chatishtirishdan keyin olingan sichqonlar-ning 
genotipini aniqlang. 
239. Sulida donning rangi ikki juft allel bo’lmagan, bir-
biriga birikmagan genlar tomonidan ifodalanadi. Bitta 
dominant gen – qora rangni, ikkinchisi – kulrangni 
belgilaydi. Qora rang geni kulrang genga epistatik 
ta’sir qiladi. Ikkita retsessiv allellar esa oq rangni 
rivojlanishini ta’minlaydi. Qora donli suli o’simliklari 
kulrang donli o’simliklar bilan chatishtirilganda, 
keyingi avlodda olingan o’simliklarning 50 % qora, 25 
% kulrang va 25 % oq donli bo’lgan. Chatishtirishdan 
olingan qora donli o’simliklarning ayrimlari oq donli 
o’simliklar bilan chatishtirilganda keyingi avlodda 
olingan o’simliklarning 1/2 qismi qora, 1/2 qismi oq 
donli bo’lgan. Ayrim donli o’simliklar oq donli 
o’simliklar bilan chatishtirilganda esa 2/4 qismi qora, 
1/4 qismi kulrang va 1/4 qismi oq donli bo’lgan. 
Olingan natijalarga asoslanib, o’rganila-yotgan 
belgining irsiylanishi haqida nima deyish mumkin? 
Chatishtirish uchun olingan va chatishtirishdan keyin 
olingan barcha o’simliklarning genotipini aniqlang. 

---

172 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
240. Sariq mevali qovoq o’simliklari oq mevali 
o’simliklar bilan chatishtirilganda F
1
da olingan 
o’simliklarning mevasi oq rangli bo’lgan. F
2
da esa 204 
ta oq mevali, 53 ta sariq mevali va 17 ta yashil mevali 
o’simliklar olingan. Chatishtirish uchun olingan va 
chatishtirishdan keyin olingan o’simliklarning 
genotipini aniqlang. F
1
da olingan oq mevali o’simliklar 
yashil mevali o’simliklar bilan chatishtirilsa, keyingi 
avloddagi o’simliklar mevasining rangi bo’yicha 
qanday fenotipga ega bo’ladi?
241. Oq mevali qovoq o’simliklari yashil mevali 
o’simliklar bilan chatishtirilganda keyingi avlodda 
olingan o’simliklarning 50 % oq, 25 % sariq va 25 % 
yashil mevali bo’ladi. Chatishtirish uchun olingan 
o’simliklarning genotipini aniqlang.
242. II qon guruh bo’yicha geterozigotali ayol III qon 
guruhli (geterozigotali) erkakka turmushga chiqsa, 
ulardan qanday qon guruhli bolalar tug’ilishi mumkin? 
243. II qon guruhi bo’yicha geterozigotali ayol qon 
guruhi IV bo’lgan erkak bilan turmush qurganda, 
ularning bolalarida qon guruhi qanday bo’lishi 
mumkin?
244. Ota-onalarning har ikkalasining qon guruhi II 
bo’lsa, ularning bolalarida II guruhdan boshqa qon 
guruhi bo’lishi mumkinmi? 
245. Tug’uruqxonada 2 ta chaqaloqni almashtirib 
qo’yishdi. Bitta bolaning ota-onasi I va II qon guruhiga, 
ikkinchisining ota-onasi esa II va IV qon guruhiga 
mansub. Bolalardan birining qoni I guruh, 
ikkinchisiniki esa IV guruh. Qaysi o’g’il bola kimniki 
ekanligini aniqlang. 
246. Odam bo’yi uzunligi bir necha juft allelmas genlar 
tomonidan nazorat qilinadi, bu genlar polimeriya 
tipida o’zaro munosabatda bo’ladilar. Agar uch juft 
polimer genlarning hammasi retsessiv holatda 
genotipda uchrasa, bo’y uzunligi 150 sm, hamma 
genlar dominant holatda bo’lsa, 180 sm atrofida 
bo’ladi. Uchala juft genlar bo’yicha geterozigotali 
bo’lgan odam bo’yining uzunligini aniqlang. 
247. Odam terisining pigmentatsiyasi uchta allelmas 
dominant genlar tomonidan belgilanadi. Dominant 
genlar genotipda qancha ko’p uchrasa teri rangi 
shuncha qora bo’ladi. Negrlarda genotip A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
, 
oq tanlilarda esa a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
bo’ladi. Negr va oq 
tanlilar avlodi mulatlar deyiladi. Agar ikkita 
mulatning nikohidan oq tanli bola tug’ilgan bo’lsa, 
hamma oila a’zolarining genotipini aniqlang.
248. Jag’-jag’ o’simliklarining mevasi uchburchakli va 
oval shaklida bo’ladi. Mevaning shakli ikki juft 
birikmagan, allel bo’lmagan genlar bilan ifodalanadi. 
Ikkita o’simlikni o’zaro chatishtirish natijasida avlodda 
ajralish namoyon bo’lib, ularning 15 qismi uchburchak 
va 1 qismi oval shaklli mevalarga ega bo’ladi. Ota-ona 
va olingan duragaylarning genotipini aniqlang. 
249. Mo’ynachilik xo’jaligida ko’paytiriladigan norka 
mo’ynalarining rangi ikki juft birikmagan, noallel 
genlar bilan ifodalanadi. Ikki juftning dominant 
genlari mo’ynaning qo’ng’ir rangini, ularning retsessiv 
allellari esa mo’ynaning kumush rangda bo’lishini 
belgilaydi. 
a) Ikki juft genlar bo’yicha geterozigotali norkalarni 
o’zaro chatishtirishi natijasida qanday avlod hosil 
bo’lishini aniqlang. 
b) Ota-onalar genotipi qanday bo’lganda faqat 
qo’ng’ir mo’ynali duragaylar hosil bo’ladi? 
250. Bug’doy donining rangi ikki juft birikmagan, 
noallel genlar bilan ifodalanadi va bunda dominant 
genlar qizil rangni, retsessiv genlar rangsizlikni 
ta’minlaydilar. 
a) Doni qizil rangli ikkita bug’doyni o’zaro 
chatishtirib avlodda ajralish kuzatilgan. 
Duragaylarning 15 qismida doni rangli, 1 qismida – 
rangsiz bo’lgan. Bo’yalgan donlarning rangi bir xil 
bo’lmagan. Chatishtirishda qatnashgan o’simliklarning 
genotipini va avlodda kuzatilgan rang bo’yicha 
variatsiyalarni aniqlang. 
b) Pushti rangli donga ega bug’doylarning o’zaro 
chatishtirilsa qanday avlod hosil bo’ladi? Rang bo’yicha 
ajralish namoyon bo’ladimi? 
251. Quyonlarning bir zotining genotipi A
1
A
1
A
2
A
2
bo’lib, ular quloq suprasining uzunligi 28 sm ga teng, 
ikkinchi zotini genotipi a
1
a
1
a
2
a
2
bo’lib, ular quloq 
suprasining uzunligi 12 sm ga teng. Bunday zotlarni 
o’zaro chatishtirilsa birinchi avlod duragaylarining 
quloq suprasi uzunligi necha sm bo’ladi? Ikkinchi 
avlodda ajralish namoyon bo’ladimi? Nechta genotipik 
va fenotipik sinflar hosil bo’ladi? 
252. Makkajo’xorining so’tasi 24 va 12 sm uzunlikda 
bo’lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir 
dominant gen so’taning 6 sm, retsessiv gen 3 sm 
uzunligini namoyon qilsa, u holda birinchi avlod 
duragaylarda so’taning uzunligi qancha bo’ladi? 
Ikkinchi avlodda qanday ajralish kuzatiladi? F
2
dagi 
960 ta o’simlikdan nechtasi 1 ta, nechtasi 2 ta, 
nechtasi 3 ta dominant genli bo’ladi? 
253. Qorako’l qo’ylarda A geni pleyotrop xususiyatiga 
ega. Bu dominant gen junning kulrangligini belgilaydi, 
gomozigot holatda (AA) oshqozonning sut 
rivojlanishiga ham ta’sir qiladi. AA genotipli 
qo’zichoqlar ona sutini emizishni to’xtatilgandan keyin 
nobud bo’ladi. Retsessiv a geni gomozigot holatida qora 
rangni keltirib chiqaradi. Geterozigot (Aa) genotipli 
qo’zichoqlarda oshqozon normal rivojlanadi va 
qo’zichoqlar tirik qoladi. Shu bilimlarga amal qilib 
quyidagi masalalarni yeching.
a) Ikki kulrang qo’yning chatishtirish natijasida 
qanday fenotipli qo’zichoqlarni olish mumkin? 

---

173 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
b) Hamma qo’zichoqlar yetuk holatigacha 
rivojlanishini ta’minlash uchun kulrang urg’ochi qo’yni 
qanday qo’chqor bilan chatishtirish lozim? 
254. Tovuqlar zotlaridan birida oyoqlari kalta bo’ladi 
(bunday tovuqlar polizni titkilamaydi). Bu belgi 
dominant xarakteriga ega. Dominant gen tovuqlar 
tumshug’ining kalta bo’lishiga ham ta’sir qiladi. 
Gomozigot jo’jalarda tumshuq juda kalta bo’lgani 
uchun ular tuxumni yorib chiqa olmaydilar va natijada 
nobud bo’lishadi. Faqat kalta oyoqli tovuqlarni 
ko’paytiruvchi inkubatorda 3000 jo’ja ochib chiqqan 
bo’lsa, ular orasida qanchasi kalta oyoqli jo’jalar 
ekanligini aniqlang. 
255. Drozofila pashshasida tanasining kulrang bo’lishi 
qora rang ustidan, normal qanot kalta qanat ustidan 
dominantlik qiladi. Bu genlar bitta autosomaga 
birikkan holda irsiylanadi. Ko’z rangini qizil bo’lishi oq 
rang ustidan dominantlik qiladi. Bu genlar X 
xromasomada joylashgan. Barcha belgisi bo’yicha 
geterozigota (genotipdagi retsessiv genlarni faqat 
onasidan olgan) urg’ochi pashsha va barcha belgisi 
bo’yicha retsessiv erkak pashsha chatishtirilsa, 
avlodning necha foizini qora tanali, kalta qanotli, oq 
ko’zli pashshalar tashkil etadi? Krosingover 17% ga 
eng. 
256. Drozofila meva pashshasida ko’zining qizil rangini 
ifodolovchi gen - W oq rangini ifodolovchi gen - w 
ustidan dominantlik qiladi, ular jinsiy 
xromosomalarda joylashgan. Tajribalarda qizil ko’zli 
gomozigota urg’ochi drozofila oq ko’zli erkak drozofila 
bilan chatishtirilgan. Olingan F
1
dagi erkak va urg’ochi 
formalar o’zaro chatishtirilib, F
2
da 300 ta drozofila 
olingan: erkak drozofilalarning qanchasi qizil ko’zli, 
qanchasi oq ko’zli bo’lgan? 
255. Drozofila meva pashshasi retsessiv s gen tananing 
kalta bo’lishiga sababchidir. Mazkur belgi bo’yicha 
geterozigota urg’ochi drozofila kalta tanali erkagi bilan 
chatishtirilgan. Hosil bo’lgan duragay drozofilalarning 
genotipini va fenotipini aniqlang? 
256. Odamda ranglarni ajrata olmaslik daltonizm 
kasalligi retsessiv (d) holda nasldan - naslga o’tadi. 
Rangni normal ajratadigan odamlarda D gen bor. Har 
ikki gen X xromosomada joylashgan. Ranglarni normal 
farq qiladigan. Lekin mazkur belgi bo’yicha 
geterozigota qiz daltonik yigitga 
turmushga chiqqan va 8 ta farzand ko’rgan: 
a) ayol necha xil gameta hosil qiladi? 
b) tug’ilgan farzandlarning nechtasi normal ko’radi? 
d) nechta o’g’il bolada daltonizm kasalligi mavjud? 
e) nechta qiz bola daltonizm kasalligi bilan 
kasallangan? 
257. Makkajo’xorining doni rangli, endospermi tekis 
formasi bilan doni rangsiz, endospermi burishgan 
formasi chatishtirilsa naslda 4032 ta doni rangli, 
endospermi tekis, 4935 ta doni rangsiz, endospermi 
burishgan, 144 ta doni rangli endospermi burishgan, 
151 ta doni rangsiz, endospermi tekis forma olingan. 
Ota-onaning genotipini, F
1
dagi krossingover foizini 
aniqlang? 
258. Hidli no’xat gulining rangli va barg qo’ltig’ida 
«mo’ylovchalar» bo’lishini ta’minlovchi genlari bir 
xromosomada joylashgan bo’lib, birikkan holda 
nasldan-naslga o’tadi. Guli qizil, barg qo’ltig’ida 
“mo’ylovchalari” bor (RRTT) formasini guli pushti, barg 
qo’ltig’ida “mo’ylovchalari” yo’q (rrtt) formasi bilan 
chatishtirib, 80 ta o’simlik olingan. Ular retsessiv 
belgili hidli no’xat bilan qayta chatishtirilib, F
1
da 1200 
ta o’simlik olingan: 
a) F
1
necha xil gameta hosil qiladi? 
b) F
1
o’simlikdan nechtasining guli pushti, nechtasida 
barg qo’ltig’ida “mo’ylovchalar” bo’lmaydi? 
d) F
1
o’simliklardan nechtasining guli qizil, barg 
qo’ltig’ida “mo’ylovchalar” bo’ladi? 
e) F
1
necha xil genotipga ega? 
f) F
1
necha xil fenotipga ega? 
259. Makkajo’xori maysalarining sariq rangda, yaltiroq 
bo’lish genlari yashil va xira bo’lishiga nisbatan 
retsessiv belgi hisoblanadi. Qayd qilingan belgilari 
bo’yicha digeterozigota makkajo’xori maysasi sariq, 
yaltiroq formasi bilan qayta chatishtiril-ganda F
1
da 
olingan 726 ta o’simlikdan 310 tasi dominant, 287 tasi 
retsessiv belgiga ega bo’lib, qolgan 129 tasi 
krossingover formalar ekanligi aniqlangan. Ota - 
onaning va F
1
da duragaylarning genotipini hamda 
krossingover foizini aniqlang? 
260. Xitoy primulasi gulining ustunchasi va og’izchasi 
rangini belgilovchi genlar bitta xromosomada 
joylashgan. Gul ustuncha-sininig qisqaligi (L) 
dominant, uzunligi (1) retsessiv, ustuncha 
og’izchasining yashil rangi (Rs) qizil rangi (rs) ustidan 
dominant-lik qiladi. Tajribada ustunchasi yashil 
og’izchali o’simlik bilan chatishtirilib, F
1
da 1000 ta, F
2
da 990 ta duragay olingan: 
a) F
1
necha xil gameta hosil bo’ladi? 
b) F
2
da nechta o’simlik qisqa ustunchali va yashil 
og’izchali bo’ladi? 
d) F
2
da necha xil genotip hosil bo’ladi? 
261. Drozofila meva pashshasida tananing qora rangi 
(b), qanotning kaltaligi (vg) retsessiv, tananing (b+) va 
qanotning normalligi (vg+) dominant belgi hisoblanadi. 
Kulrang tanali nonnal qanotli gomozigota urg’ochi 
drozofila, qora tanali, kalta qanotli erkak drozofila 
bilan chatishtirilgan. F
2
dagi drozofilalaming 269 tasi 
kulrang tanali, normal qanotli, 87 tasi qora tanali, 
kalta qanotli bo’lgan. Ota-onaning F
1
va F
2
duragaylarining genotipini aniqlang? 
262. Makkajo’xori donining tekisligi burishganligi 
ustidan, rangliligi rangsizligi ustidan dominantlik 
qiladi. Makka-jo’xorining doni tekis va rangli navi doni 
burishgan va rangsiz navi bilan chatishtirilib F
1
da 
4152 ta doni tekis va rangi, 149 ta doni burishgan va 
rangli, 152 ta doni tekis va rangsiz, 4163 ta doni 

---

174 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
burishgan va rangsiz formalar olingan. Genlardagi 
masofani aniqlang? 
YAKUNIY MASHQLAR - 3 
263. Tovuqlarda patlarning erta hosil bo’lishi 
patlarning kech hosil bo’lishi ustidan, patlarning 
chipor rangi qora rang ustidan dominantlik qiladi. 
Bu genlar bitta autosoma xromosomada joylashgan 
bo’lib, krossingover 20 % ni tashkil etadi. 
Digeterozigota (otasi gomozigota, erta pat hosil 
qilgan, chipor) xo’roz va xuddi shunday tovuq 
chatishtirilsa, avlodning necha foizi kech pat hosil 
qiluvchi chipor rangli bo’ladi? Urg’ochilarda 
krossingover kuzatilmaydi. 
A) 
40 B) 5 C) 25 D) 20 
264. Tovuqlarning kalta oyoqli zoti polizlarni 
titkilab tashlamaydi, lekin bu belgi tovuq 
tumshug’ining qisqarishiga ham sababchi bo’ladi. 
Natijada dominant gomozigotali jo’jalar tuxumini 
yorib chiqolmay halok bo’ladi. Faqat kalta oyoqli 
tovuq yetishtiruvchi inkubatorda 
3000 ta jo’ja tuxumdan yorib chiqdi. Jo’jalarning 
nechtasi halok bo’ladi. 
A) 1000 B) 2000 C) 750 D) 1500 
265. Xoldor to’tilarning pat rangi komplementar 
irsiylanishda oq, sariq, havorang va yashil ranglarda 
bo’ladi. Urg’ochi va erkak to’tilar o’zaro 
chatishtirilganda avlodda barcha rangdagi to’tilar 
olindi, ammo sariq rangli to’tilarning havorangdagi 
to’tigabo’lgan nisbati 3:1 ga teng. Ota-ona 
formalarning fenotipini aniqiang. 
A) yashil va sariq B) yashil va oq 
yashil va havorang D) barchasi yashil 
266. Tovuqlarda patlarning erta hosil bo’lishi 
patlarning kech hosil bo’lishi ustidan, patlarning 
chipor rangi qora rang ustidan dominantlik qiladi. 
Bu genlar bitta autosoma xromosomada joylashgan 
bo’lib, krossingover 20% ni tashkil etadi. 
Digeterozigota (otasi gomozigota, erta pat hosil 
qilgan, chipor) xo’roz va xuddi shunday tovuq 
chatishtirilsa, avlodning necha foizi fenotip 
jihatdan ota-onasidan farq qiladi? Urg’ochilarda 
krossingover kuzatilmaydi. 
A) 30 B) 40 C) 25 D) 70 
267. Qoramollarninng shortgorn zotida terisi 
rangining irsiylanishi oraliq xarakterga ega. R-
qizil, r-oq, geterozigotalar ola rangga ega. 
Shoxsizlik (P) esa shoxlilik (p) ustidan to’liq 
dominantlik qiladi. Digeterozigota buqa va 
sigirlar avlodida genotip bo’yicha qanday nisbat 
kuzatiladi. 
A) 3:6:3:1:2:1 B) 3:3:1:1
C) 9:3:3:1 D) 1:2:2:4:1:2:2:1 
268. Tovuq oyog’ida patning bo’lishi ikki juft polimer 
nokumulyativ dominant genlarga bog’liq. Agar 
genotipda ulardan bittasi bo’lsa ham tovuq oyog’ida 
pat hosil bo’ladi. Polimer genlar retsessiv holatda 
bo’lsa, pat rivojlanmaydi. Oyog’ida pati bor tovuq 
oyog’ida pati yo’q xo’roz bilan chatish-tirilganda F
1 
da 
120 ta digeterozigota parranda, F
2 
da 1120 ta 
parranda olingan. F
2
avloddagi parrandalardan 
nechtasining oyog’ida pati yo’q.
A) 1120 B) 120 C) 70 D) 1050 
269. Tog’olcha murtak xaltasidagi markaziy 
hujayrada jami qancha xromosoma bor. 
A) 16 B) 32 C) 8 D) 64 
270. Braxidaktiliya kasalligining barmoqlar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odam geterozigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini 
o’rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy va 
modifikator genlar ishtirokida namoyon bo’lishi 
aniqlandi. Modifikator retsessiv genlar (n) 
gomozigota holatda bo’lsa, barmoqlarning keskin 
qisqarishiga olib keladi. Modifikator genlarning 
dominant alleli (N) gomozigota holatda 
barmoqlarning kamroq qisqarishiga olib keladi, 
geterozigota holatda esa o’rtacha qisqarishiga 
sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra barmoqlari keskin 
braxidaktiliyaga uchragan ayol va retsessiv 
digomozigotali erkak nikohidan sog’lom 
farzandlarning tug’ilishi ehtimoli (%) qanday?
A) 12,5 B) 100 C) 50 D) 25 
271. Shershevskiy – Terner sindromi bilan 
tug’ilgan qiz bolaning somatik hujayrasida 
mitozning metafaza bosqichida autosoma 
xromosomalari (a) jinsiy xromosomalari (b) va jami 
xromatidalari (c) sonini aniqlang. 
A) a-44, b-1, c-90 B) a-44, b-1, c-45 
C) a-88, b-2, c-90 D) a-94, b-2, c-94 
272. Odamlarda I qon guruhi I
O
I
O
, II qon guruhi I
A
I
A
; 
I
A
I
O
; III qon guruhi I
B
I
B
; I
B
I
O
; IV qon guruhi I
A
I
B
genotipi bilan ifodalanadi. Geterozigota III qon 
guruhiga ega ayol I qon guruhli erkakka 
turmushga chiqdi. Ushbu oilada tug’ilishi mumkin 
bo’lgan farzandlarning qonida qanday modda(lar) 
bo’lmaydi? 
a) agglyutinogen B; b) agglyutinogen A; 
c) agglyutinin 
α;
d) agglyutinin A 
A) a, c B) b, d C) a, b D) b 
273. Quyida berilgan irsiylanish qonuniyatlarining 
qaysi birida xatolik mavjud? 
A) Sariq silliq belgiga ega bo’lgan no’xatlarning 
fenotipi asosida genotipi gomozigota yoki 
geterozigota ekanligini aniqlash mumkin emas. 
B) Urug’lanish jayronida urg’ochi va erkak organizm 
gametalarining tasodifan uchrashish ehtimoli 
barchasi uchun bir xil bo’ladi. 
C) Diduragay chatishtirishda genlarning turli 
kombinatsiyalari natijasida belgilarning mustaqil 
holda taqsimlanishi, agarda noallel genlar har xil 

---

175 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
gomologik xromosomalarda joylashgan bo’lsagina 
amalga oshadi. 
D) Bir-biriga birikkan genlar guruhining soni 
muayyan turdagi xromosomalarning gaploid soniga 
mos keladi. Ular olchada 16 ta, tog’olchada 8 ta 
bo’ladi. 
274. AaBbCC genotipli, biririchi va ikkinchi belgilari 
oraliq xarakterga ega bo’lgan organizmlar o’zaro 
chatishtirilsa olinadigan avlodning genotipik 
sinflari soni (a), fenotipik sinflari soni (b), ota-ona 
organizmlar hosil qiladigan gametalar soni (c) ni 
aniqlang. 
A) a-27, b-8, c-8 B) a-27, b-18, c-8 
C) a-9, b-9, c-4 D) a-9, b-6, c-4 
275. Quyonning somatik hujayrasida 42 ta 
autosoma xromosomalari mavjud. Uning 
epiteliy hujayrasida kechadigan mitoz jarayonining 
profaza davrida jami xromosomalar soni (a), 
xromatidalar soni (b), hujayra markazi soni (c), 
sentriolalar soni (d) ni aniqlang. 
A) a-44, b-88, c-2, d-4 B) a-88, b-88, c-1, d-2 
C) a-42, b-84, c-2, d-4 D) a-84, b-84, c-1, d-2 
276. Odamlarda A va B genlari bitta autosoma 
xromosomasida joylashgan bo’lib, ikki xil kasallikni 
yuzaga chiqaradi. Ayol ikkala kasallik bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri 
onasidan, ikkinchisi otasidan o’tgan. Erkak ikki 
belgi bo’yicha sog’lom. Agar nazariy jihatdan 
krossingover 3 % ni tashkil etsa, shu oilada B geni 
bo’yicha kasal farzandlarning tug’ilish ehtimolini 
aniqlang. 
A) 48,5 % B) 50 % C) 97 % D) 47 % 
277.Sholi o’simligi spermiylaridagi xromo-somalar 
soni makkajo’xori xromosomalarining n 
to’plamidan 2 taga ortiq. Agar bir tup sholi 
o’simligining 1 ta shingilida 27 ta don hosil bo’lsa, 
urug’langan markaziy hujayralarda jami xromoso-
malar soni qancha bo’ladi? 
A) 648 B) 1620 C) 972 D) 1896 
278. Braxidaktiliya kasalligining barmoq-lar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odamlar geterozigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini 
o’rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy va 
modifikator genlar ishtirokida namoyon bo’lishi 
aniqlandi. Modifikator retsessiv genlar (n) 
gamozigota holatda bo’lsa, barmoqlarning keskin 
qisqarishiga olib keladi. Modifikator genlarning 
dominant alleli (N) gomozigota holatda 
barmoqlarning kamiroq qisqarishiga olib keladi, 
geterozigota holatda esa o’rtacha qisqarishiga 
sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra barmoqlarning 
keskin braxidak-tiliyaga uchiragan kasalning 
genotipini aniqlang. 
A) Bbnn B) bbNn C) bbNN D) BbNn 
279. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. Oq 
va qizil rangli bug’doylar chatishtirilganda F da 
6400 ta o’simlik olingan. Ularning necha foizini 
och pushti donli o’simliklar tashkil etadi.
A) 25 B) 6,25 C) 37,5 D) 60 
280. AaBb genotipli organizmlar o’zaro 
chatishtirilganda olingan organizmlar-ning necha 
foizi o’ziga o’xshagan genotipli organizm bilan 
chatishtirilsa, avlodda genotip bo’yicha 1:2:1 
nisbatda ajralish beradi? Ularning genotiplarini 
aniqlang.
1) AABB; 2) AaBB; 3) AABb; 4) AaBb;
5) AAbb; 6) Aabb; 7) aaBB; 8) aaBb; 9) aabb. 
A) 43,75 %; 2,4,5,6,7,8 B) 50 %; 2,3,6,8 
C) 37,5 %; 2,3,4,6,8 D) 25 %; 1,5,7,9 
281. Qushlarga mansub hayvon turida X-
xromosomaga birikkan retsessiv letal gen mavjud 
bo’lib, bu gen X
a
X
a
va X
a
Y genotipga ega 
organizmlarning embrion-lik davri boshida nobud 
bo’lishiga olib keladi. Normal ota-onadan 
tug’ilishi mumkin bo’lgan avlodda erkak va 
urg’ochi jinsning nisbatini aniqlang. 
A) 50 % urg’ochi va 50 % erkak yoki 75 % 
urg’ochi va 25 % erkak 
B) 66,7 % erkak va 33,3 % urg’ochi yoki 50 % 
urg’ochi va 50 % erkak 
C) 50 % urg’ochi va 50 % erkak yoki 66,7 % urg’ochi 
va 33,3 % erkak 
D) 75 % erkak va 25 % urg’ochi yoki 50 % 
urg’ochi va 50 % erkak 
283. Shershevskiy – Terner sindromi bilan tug’ilgan 
qiz bolaning somatik hujayrasida 
mitozning profaza bosqichida autosoma xromosomalari 
(a) va jami xromatidalari (b) sonini aniqlang. 
A) a-44, b-45 B) a-44, b-90
C) a-94, b-94 D) a-88, b-90 
284. 
Qanday holatlarda gametalar sofligi nazariyasi 
o’z tasdig’ini topmaydi. 
A) duragaylarda irsiy omil-o’zgarmagan bo’lsa 
B) agar gametalar allellar juftidan faqat bittasiga 
ega bo’lsa 
C) duragaylarda irsiy omil – gen mutatsiyaga uchragan 
bo’lsa 
D) gametogenez jarayonida gomolog xromosomalar 
qutblarga normal tarqalsa
285. Tez kaltakesak jinsiy hujayrasida 19 ta 
xromosoma uchraydi. Erkak kaltakesakning 
spermatozoidida va teri xromosomalar holati qanday 
bo’ladi? 
A) 18 + x yoki 18 + y; 36 + xy 
B) 36 + xy; 36 + xx 
C) 18 + x; 36 + xx 
D) 36 + xx; 18 + x yoki 18 
+ 
y 
286. Karam o’simligi hujayrasida (n = 9) meyoz I 
jarayoni anormal kechishi natijasida ikki juft 

---

176 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
xromosomala ajralmay qutblarga noteng 
taqsimlandi. Ushbu hujayralardan hosil bo’lgan 
spermiylar tuxum hujayra bilan qo’shilsa, zigotada 
xromosomalar soni nechta bo’ladi? 
A) 10 yoki 8 ta B) 20 yoki 16 ta 
C) 28 yoki 26 ta D) 19 yoki 17 ta 
287. Odamlarda qon guruhlari quyidagi genotiplarga 
ega: I- I
O
I
O
; II - I
A
I
A
yoki I
A
I
O
; III - yoki I
B
I
B
yoki I
B
I
O
; 
IV - I
A
I
B
. Ammo retsessiv ingibitor genning qon 
guruhlarga ta’sir etib, uning retsessiv alleli 
gomozigota holatda barcha genotiplarda I qon 
guruhini namoyon qiladi va Bombey fenomenini 
keltirib chiqaradi. Dominant alleli qon guruhlariga 
ta’sir ko’rsatmaydi. Digeterozigota II va III qon 
guruhli ota-onalardan tug’ilgan farzandlarning necha
foizini II qon guruhli farzandlar 
tashkil etadi. 
A) 18,75 B) 43,75 C) 25 D) 37,5 
288. Bulg’or qalampirida (R-C-) genlarining 
birgalikda bo’lishi mevasining qizil rangda bo’lishini 
ta’minlaydi, ularning resessiv 
allellari esa mevasining yashil rangini yuzaga 
chiqaradi. Genotipda faqat birinchi juft allel gen 
dominant holda bo’lishi mevasining qo’ng’irligini, 
faqat ikkinchi juft allelining dominant holda bo’lishi 
esa mevasining sariq rangini namoyon etadi. 
Geterozigota sariq va qo’ng’ir rangli o’simliklar 
chatishtirilganda avlodda olingan o’simliklarning 
genotipini aniq-lang. 
A) RrCc; rrCc; RRcc; rrcc
B) RrCc; rrcc; RrCC; rrCc 
C) RrCc; rrCc; Rrcc; rrcc 
D) RrCC; RRCc; Rrcc; rrcc 
289. Diploid navli qalampirda mikrospo-ralar hosil 
bo’lish jarayonining profaza I bosqichida barcha 
gomologik xromosomalarda konyugatsiya jara-yoni 
kuzatilgan bo’lsa, xromatidalar tetradasi soni 
nechta bo’ladi? 
A) 12 B) 36 C) 48 D) 24 
290. aaBbCCDdEe va AaBbCcDDee genotipli 
organizmlar nechtadan gameta hosil qiladi va bu 
ikkalasi uchun umumiy bo’lgan gameta(lar)ni 
ko’rsating. 
A) 8 tadan; AbCDe 
B) 8 tadan; abCDe va aBCDe 
C) 16 tadan; aBCDe va abCde 
D) 16 tadan; abCDe va aBCDe 
291. Tovuqlarda patlarning erta hosil bo’lishi 
patlarning kech osil bo’lishi ustidan, patlarning 
сhipor rangi qora rang ustidan tominantlik qiladi. 
Bu genlar pitta autosoma xromosomada oylashgan 
bo’lib, krossingover 20 % ni tashkil etadi. 
Geterozigota (otasi gomozigota, erta pat hosil 
qilgan, chipor) xo’roz va xuddi shunday tovuq 
chatishtirilsa, avlodning necha foizi kech pat hosil 
qiluvchi chipor rangli bo’ladi? Urg’ochilarda 
krossingover kuzatilmaydi.
A) 20 B) 25 C) 5 D) 40 
292. AaBb genotipli organizmlar o’zaro 
chatishtirilganda olingan organizm-larning necha 
foizi o’ziga o’xshagan genotipli organizm bilan 
o’zaro chatishtirilsa, avlodda genotip bo’yicha 
ajralish bermaydi. 
A) 75 B) 12,5 C) 25 D) 50 
293. Shaftoli o’simligida meva rangi va 
gultojibargining shaklini ifodalovchi genlar 
mustaqil irsiylanadi. Seleksioner o’z tajribasida shaftoli 
o’simligining digeterozigota holatdagi mevasi oq 
rangli, gultojibargi tekis shakldagi formasi bilan 
mevasi och sariq rangli, gultojibargi voronkasimon 
shakldagi formasini chatishtirib, F
2
da 128 ta 
o’simlik oldi. Olingan o’simliklardan nechtasining 
genotipi digeterozigotali bo’ladi?
A) 96 B) 64 C) 32 D) 48 
294. Tovuqlarning kalta oyoqli zoti polizlarni 
titkilab tashlamaydi, lekin bu belgi tovuq 
tumshug’ining qisqarishiga ham sababchi bo’ladi. 
Natijada dominant gomozigotali jo’jalar tuxumni yorib 
chiqolmay halok bo’ladi. Bu holat qanday nomlanadi? 
A) komplementariya B) polimeriya 
C) pleyotropiya D) poliploidiya 
295. Diploid navli makkajo’xorida urug’la-nish 
jarayonidan so’ng uning bitta so’tasida 400 ta urug’ 
hosil bo’lgan. Markaziy hujayrani urug’lantirishda 
ishtirok etgan spermiylar soni qancha bo’lgan? 
A) 600 B) 400 C) 200 D) 800 
296. Sutemizuvchilarga mansub hayvon turida X-
xromosomaga birikkan retsessiv letal gen mavjud 
bo’lib, bu gen X
a
X
a
va X
a
Y genotipga ega 
organizmlarning embrionlik davri boshida nobud 
bo’lishiga olib keladi. X
A
X
a
va X
A
Y genotipli ota-
onadan tug’ilishi mumkin bo’lgan avlodda erkak va 
urg’ochi jinsning nisbatini aniqlang. 
A) erkak organizmlarning urg’ochi organizmlarga 
nisbati 2:1 
B) urg’ochi organizmlarning erkak organizmlarga 
nisbati 2:1 
C) urg’ochi organizmlarning erkak organizmlarga 
nisbati 3:1 
D) erkak organizmlarning urg’ochi organizmlarga 
nisbati 3:1 
297. Klaynfelter sindromi bilan tug’ilgan bolaning 
somatik hujayrasida mitozning metafaza 
bosqichida autosoma xromosomalari (a) va jami 
xromatidalari (b) sonini aniqlang. 
A) a-94, b-94 B) a-88, b-94 
C) a-47, b-47 D) a-44, b-94 
298. Braxidaktiliya kasalligining barmoqlar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odamlar geterozigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini 

---

177 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
o’rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy va 
modifikator, genlar ishtirokida namoyon bo’lishi 
aniqlandi. Modifikator retsessiv genlar (n) 
gomozigota holatda bo’lsa, barmoqlarning keskin 
qisqarishiga olib keladi. Modifikator genlarning 
dominant alleli (N) gomozigota holatda barmoqlarning 
kamroq qisqaris olib keladi, geterozigota holatda esa 
o’rtacha qisqarishiga sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra 
barmoqlari braxidaktiliyaga uchragan odamlarning 
genotiplarini aniqlang. 
1) Bbnn; 2) BbNn; 3) BbNN; 4) bbnn; 5) bbNn;
6) bbNN. 
A) 1,3,4 B) 1,2,3 C) 4,5,6 D) 2,3,5,6 
299. Shershevskiy - Terner sindromi bilan tug’ilgan 
qiz bolaning somatik hujayrasida mitozning 
metafaza bosqichida autosoma xromosomalari (a) va 
jami xromatidalari (b) sonini aniqlang. 
A) a-44; b-90 B) a-44; b-45
C) a-88; b-90 D) a-94; b-94 
300. Braxidaktiliya kasalligining barmoqlar kamroq 
qisqarishidan tortib ko’proq qisqarishigacha bo’lgan 
shakllari bor. Barmoqlari qisqa odamlar 
geterozigota genotipga ega. Ushbu mutatsiyaga 
uchragan odamlar shajarasini o’rganish tufayli bu 
belgi fenotipda asosiy va modifikator genlar 
ishtirokida namoyon bo’lishi aniqlandi. Modifikator 
retsessiv genlar (n) gomozigota holatda bo’lsa, 
barmoqlarning keskin qisqarishiga olib keladi. 
Modifikator genlarning dominant alleli (N) gomozigota 
holatda barmoqlarning kamroq qisqarishiga olib keladi, 
geterozigota holatda esa o’rtacha qisqarishiga sababchi 
bo’ladi. Shunga ko’ra odamlarning genotipi bbnn (1) va 
BbNN (2) bo’lsa, ularning fenotipini aniqlang. 
A) 1 - keskin braxidaktiliya; 
2 - o’rtacha braxidaktiliyaga uchragan 
B) 1 - barmoqlari qisqarmagan; 
2 - keskin braxidaktiliyaga uchragan 
C) 1 - braxidaktiliyaga uchramagan; 
2 - barmoqlar kamroq qisqargan 
D) 1 - barmoqlar kamroq qisqargan;
2 – braxidaktiliyaga uchramagan 
301. O’rikning somatik hujayrasida olchanikiga 
nisbatan 2 barobar kam xromosoma mavjud. Meyozning 
anafaza I bosqichida har bir qutbga nechta 
xromasomalar tortiladi. 
A) 64 B) 16 C) 32 D) 8 
302. Karp baliqlarining bir turida tangachalar butun 
tanasi bo’ylab bir xil joylashadi, ikkinchi turida 
tangachalari bir necha qator 1shaklida joylashadi. 
Tajribada tangachasi bir xil joylashgan karplar 
chatishtirilishidan olingan 4500 ta avloddagi 
baliqlarning 3000 tasi tangacli bir xil, 1500 tasida 
tasmasimon joylashganligi, shuningdek, naslning 25 
foizi embrionlik davrida nobud bo’lganligi aniqlandi. 
Ota-ona va nobud bo’lgan baliqlarning genotipini 
aniqlang. 
A) Aa x AA; AA B) Aa x Aa; AA 
C) Aa x Aa; Aa D) aa x aa; aa 
303. Pleyotropiya hodisasiga mos keluvchi 
ma’lumotlar to’g’ri ko’rsatilgan javobni toping. 
1) bitta genning bir qancha belgining rivojlanishiga 
ta’siri; 2) allel bo’lmagan bir nechta genning bitta 
belgining rivojlanishiga ta’siri; 3) allel genlarning 
faoliyatida namoyon bo’ladi; 4) ba’zan organizmning 
nobud bo’lishiga ham sabab bo’ladi; 5) tovuq pati 
jingalak bo’lishi hayotchanlikka salbiy ta’sir 
ko’rsatadi; 6) o’simliklarda gul, poya va 
shoxlarning to’q qizil bo’lishiga olib keladi; 7) noallel 
genlarning bitta belgining rivojlanishiga o’xshash 
ta’sir etishi; 8) kumulyativ va nokumulyativ turlari 
mavjud. 
A) 5,7 , 8 B) 1 , 3 , 6 C) 2,4,6,8 D) 1,4,5,7
304. Mutatsion (a) va modifikatsion (b) 
o’zgaruvchanlikka xos xususiyatlarni aniqlang.
1) oraliq formalarsiz paydo bo’ladi; 2) sifat jihatidan 
farq qiladigan o’zgaruvchanlik; 3) irsiylanish 
xususiyatiga ega emas; 4) o’zgarishlar guruhli 
xarakterga ega; 5) irsiylanadigan o’zgaruvchanlik; 
6) har xil yo’nalishli bo’ladi; 7) namoyon bo’lish 
xarakteriga ko’ra dominant va retsessiv bo’ladi; 8) 
o’zgarishlar tashqi muhit ta’siriga bog’liq; 9) 
o’zgaruvchanlikning variatsion qatorlar 
qonuniyatiga bo’ysinadi; 10) bir turga mansub 
individlarning tashqi muhit ta’siriga javob 
reaksiya yo’nalishi bir xil. 
A) a-2, 5, 7, 10; b-1, 3, 4, 8, 9 
B) a-1, 2, 6, 8; b-4, 8, 9, 10 
C) a-1, 4; 5, 6, 7; b-2, 3, 7, 9, 10 
D) a-1, 2, 4, 5, 7, 10; b-3, 6, 8, 9 
305. Tez kaltakesak jinsiy hujayrasida 19 ta 
xromosoma uchraydi. Erkak kaltakesakning 
spermatozoidida va teri hujayrasida xromosomalar 
holati qanday bo’ladi? 
A) 36 4- xy; 36 + xx 
B) 36 + xx; 18 + x yoki 18 + y 
C) 18 + x; 36 + xx 
D) 18 + x yoki 18 + y; 36 + xy 
306. G’o’zaning G.herbatseum turida arxeosporasi 
(a), chang naychalarini hosil qiluvchi hujayra (b), 
endosperm hujayralari (c) kariotipini aniqlang. 
A) a-52, b-26, c-78 B) a-26, b-26, c-78 
C) a-13, b-26, c-39 D) a-26, b-13, c-39 
307. Klaynfelter sindromi bilan tug’ilgan 
bolaning somatik hujayrasida mitozning 
metafaza bosqichida autosoma xromoso-malari (a) 
jinsiy xromosomalari (b) va jami xromatidalari (c) 
sonini aniqlang. 
A) a-44; b-3; c-94 B) a-44; b-3; c-47 
C) a-88; b-6; c-94 D) a-94; b-6; c-94 
308. Braxidaktiliya kasalligining barmoqlar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odamlar geterozigota genotipga ega. Ushbi 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini o’rganish 

---

178 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
tufayli bu belgi fenotipda asosiy va modifikator 
genlar ishtirokida namoyon bo’lishi aniqlandi. 
Modifikator retsessiv genlar (n) gomozigota holatda 
bo’lsa, barmoqlarning keskin qisqarishiga olib 
keladi. Modifikator genlarning dominant alleli (N) 
gomozigota holatda barmoqlarning kamroq 
qisqarishiga olib keladi, geterozigota holatda esa 
o’rtacha qisqarishiga sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra 
barmoqlari kam qisqargan ayol va barmoqlari 
qisqarmagan modifikator genlar geterozigotali 
erkak nikohidan kasal farzandlarning tug’ilish 
ehtimoli (%) qanday?
A) 25 B) 12,5 C) 50 D) 100 
309. Tovuq oyog’ida patning bo’lishi ikki juft 
polimer nokumulyotiv dominant genlarga bog’liq. 
Agar genotipda ulardan bittasi bo’lsa ham tovuq 
oyog’ida pat hosil bo’ladi. Polimer genlar retsessiv 
holatda bo’lsa, pat rivojlanmaydi. Oyog’ida pati bor 
tovuq oyog’ida pati yo’q xo’roz bilan 
chatishtirilganda F
1 
da 120 ta digeterozigota 
parranda, F
2 
da 1120 ta parranda olingan. 
Chatishtirish uchun olingan dastlabki xo’rozning 
genotipini toping. 
A) A
1 
A
1 
A
2 
A
3
B) a
1
a
2
A
2 
A
2
C) A
1
a
1
A
2
a
2
D) a
1
a
1
a
1
a
1
310. Quyida berilgan irsiylanish qonuniyatlarining 
qaysi birida xatolik mavjud? 
A) diduragay chatishtirishda genlarning turli 
kombinatsiyalar natijasida belgilarning mustaqil 
holda taqsimlanishi, agarda noallel genlar har xil 
gomologik xromosomalarda joylashgan bo’lsagina 
amalga oshadi 
B) bir-biriga birikkan genlar guruhining soni 
muayyan turda xromosomalarning gaploid soni mos 
keladi. Ular olchada 16 ta, tog’olchada 8 ta bo’ladi. 
C) genlar xromosomada bir-biriga qancha yaqin 
joylashsa, gomolog xromosomalar chalkashganda 
ular shuncha kam ajraladi, birikish foizi shuncha 
ko’p bo’ladi 
D) sariq silliq belgiga egabo’lgan no’xatlarning 
fenotipi asosida genotipi gomozigota yoki 
geterozigota ekanligini aniqlash mumkin emas 
311. 1791-yili Amerika fermalaridan birida kalta 
oyoqli qo’zichoqlar tug’ildi. Uning ota-onasi normal 
oyoqli. Bu qo’zichoqlar keyinchalik o’zaro 
chatishtirilganda avlodning barchasi kalta oyoqli 
bo’ldi. Seleksiyaning qaysi usuli qo’llanilganini, ota-
ona qo’ylar va kalta oyoqli qo’ylarning genotipini 
aniqlang. 
A) bir zotga mansub hayvonlarni o’zaro chatishtirish 
usuli; Aa; aa
B) har xil zotga mansub hayvonlarni o’zaro 
chatishtirish isuli; AA x AA; AA 
C) turlararo chatishtirish va yalpi tanlash usullari; 
Aa x Aa; AA, Aa 
D) yakka tanlash va bir zotga mansub hayvonlarni 
o’zaro chatishtirish usullari; 
Aa x aa; aa
312. Tog’olcha murtak xaltasidagi hujay-ralarda 
jami qancha xromosoma bor? 
A) 64 B) 16 C) 32 D) 8 
313. Odamlarda tug’ma karlik, albinizm, silga 
moyillik autosomada joylashgan genlar orqali 
irsiylanadi. Silga moyil, albinos, normal 
eshitadigan odamning genotipini aniqlang. 
A) Aabbcc B) AabbCC C) aaBbcc D) aabbCc 
314. Daun sindromi bilan tug’ilgan qiz bolaning 
somatik hujayrasida mitozning metafaza 
bosqichida autosoma xromosomalari (a) va jinsiy 
xromosomalar (b) va jami xromatidalari (c) sonini 
aniqlang.
A) a-45, b-2, c-94 B) a-94, b-4, c-94 
C) a-45, b-2, c-47 D) a-90, b-4, c-94 
315. Kaptar urg’ochisining somatik hujay-rasida 80 
ta xromosoma mavjud. Uning tuxum hujayralarida 
xromosomalar holati qanday bo’ladi?
A) 38 ta autosoma, 2 ta jinsiy xromosoma 
B) 39 ta autosoma, 1 ta X yoki xromosoma 
C) 39 ta autosoma, faqat 1 ta X xromosoma 
D) 18 juft autosoma, 1 ta jinsiy X xromosoma 
316. Albinizm kasalligi autosomadagi gen fadiyatida 
namoyon bo’ladi. Ushbu germing irsiylanishiga doir 
qonuniyatlarni aniqlang. 
1) agar belgi otada bo’lsa va onada bo’lmasa, 
farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 50 % yoki 100 
%; 2) belgi ota-onada namoyon bo’lmagan holda 
farzandlarda namoyon bo’lishi mumkin; 3) belgining 
erkaklarda va ayollarda namoyon bo’lish ehtimoli bir 
xil; 4) agar belgi otada ham va onada ham bo’lsa, 
barcha, farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli doim 
100 %; 5) belgining ota-onadan o’g’il va qiz 
farzandlariga o’tish ehtimoli bir xil; 6) agar belgi 
otada ham va onada ham bo’lsa, farzandlarda
namoyon bo’lish ehtimoli 75 % yoki 100 %; 7) agar belgi 
otada ham va onada ham bo’lsa, sog’lom farzandlarning 
tug’ilish ehtimoli 0 % yoki 25 %. 
A) 2, 3, 4, 5 B) 1, 3, 5, 6, 7
C) 2, 3, 4, 7 D) 1, 2, 5, 6 
317. Genotipik (a) va fenotipik (b) 
o’zgaruvchanliklarni aniqlang. 1) tuxum-dan 
patsiz jo’jalarning chiqishi; 2) suv yong’og’ida suv 
osti va ustidagi barglari har xil shaklga egaligi;
3) Himolay quyonlaridagi jun rangining harorat 
ta’sirida o’zgarishi; 4) odamlarda ultrabi-nafsha 
nurlar ta’sirida teri pigmentining to’planishi;
5) Daun sindromi; 6) Klayn-felter sindromi;
7) Shershevskiy-Terner sindromi; 8) mushuk 
barmoqlarining ayri bo’lishi; 9) odamlarda 
barmoqlarning normadan kalta bo’lishi;
10) translokatsiya. 
A) a-1, 8, 9, 10; b-2, 3, 4 
B) a-5, 6, 7, 8, 9; b-2, 3, 4, 10 
C) a-1, 4, 6, 7, 8, 9, 10; b-2, 3, 5 
D) a-8, 9, 10; b-2, 3, 4, 5, 6, 7 

---

179 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
318. Yeryong’oq o’simligi somatik hujayrasi yadrosida 
makkajo’xori diploid to’plamiga nisbatan ikki barobar 
ko’p xromosoma mavjud. Yeryong’oqning 
mikrosporasida (a) endospermidagi bitta hujayrada (b) 
murtak xaltasidagi hujayralarda (c) jami qanchadan 
tromosoma bo’ladi. 
A) a-20, b-80, c-160 B) a-20, b-60, c-160 
C) a-20, b-60, c-120 D) a-40, b-60, c-80 
319. Achambiti mevasining uchburchak shakli 2 
juft nokumulyativ polimer genlar ta’sirida 
rivojlanadi. Genotipi 4, 3, 2, 1 ta dominant 
gendan iborat individlar fenotipi o’xshash bo’ladi. 
Genlar retsessiv holatda bo’lganda meva shakli 
tuxumsimon bo’ladi. Agar chatishgan 
o’simliklarning ikkalasi ham bu genlar bo’yicha 
digeterozigota bo’lsa, nasldagi uchburchak mevali 
o’simlik-larning necha foizi faqat juft gen bo’yicha 
geterozigota bo’ladi. 
A) 6,25 B) 53,3 C) 93,75 D) 18,75 
320. Polidaktiliya va albinizm kasalliklari 
autosomalardagi genlar faoliyatida namoyon 
bo’ladi. Ushbu genlarning irsiylanishiga doir 
umumiy qonuniyatlarni aniqlang. 
1) agar belgi otada bo’lsa va onada bo’lmasa, 
farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 50 % yoki 100 
%; 2) belgi ota-onada namoyon bo’lmagan holda 
farzandlarda namoyon bo’lishi mumkin; 3) 
belgining erkaklarda va ayollarda namoyon bo’lish 
bir xil; 4) agar belgi otada ham va onada ham bo’lsa, 
barcha, farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 100 
%; 5) belgining; ota-onadan o’g’il va qiz farzandlaring 
o’tish ehtimoli bir xil; 6) agar belgi otada ham va onada 
ham bo’lsa, farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 75 
% yoki 100 %; 7) agar belgi otada ham va onada ham 
bo’lsa, sog’lom farzandlarning tug’ilish ehtimoli 0 % 
yoki 25 %. 
A) 3, 5 B) 1, 6, 7 C) 5, 7 D) 2, 3, 4 
321. Odamlarda A va B genlari bitta autosoma 
xromosomasida joylashgan bo’lib, ikki xil kasallikni 
yuzaga chiqaradi. Ayol ikkala kasallik bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri 
onasidan, ikkinchisi otasidan o’tgan. Erkak ikki 
belgi bo’yicha sog’lom. Agar nazariy jihatdan 
krossingover 3 % ni tashkil etsa, shu oilada ikki 
belgi bo’yicha sog’lom farzandlarning tug’ilish 
ehtimolini aniqlang. 
A) 3 % B) l,5 % C) 97 % D) 48,5 % 
322. Shaftoli o’simligida meva rangi va 
gultojibargining shaklini ifodalovchi genlar 
mustaqil irsiylanadi. Seleksioner o’z tajribasida 
shaftoli o’simligining digeterozigota holatdagi 
mevasi oq rangli, gultojibargi tekis shakldagi 
formasi bilan mevasi och sariq rangli, gultojibargi 
voronkasimon shakldagi formasini chatishtirib F
1
da 128 ta o’simlik oldi. Olingan o’simliklardan 
nechtasining mevasi oq rangda bo’ladi. 
A) 64 B) 32 C) 96 D) 481 
323. Sog’lom odamning somatik hujayrasida 
mitozning profaza bosqichida autosoma 
xromosomalari (a) va jami xromatidalari (b) sonini 
aniqlai 
A) a-44, b-92 B) a-44, b-46 
C) a-88, b-92 D) a-22, b-46 
324. Diploid to’plamli bug’doy navining 
arxeosporasida (a) va mikrosporasida (b) nechta 
xromosoma bo’ladi. 
A) a-7, b-14 B) a-14, b-14 
C) a-7, b-7 
D) a-14, b-7 
325. Talabalar no’malum shaxsnii kariotipini 
o’rganish uchun mitozning metafaza bosqichida 
tayyorlangan preparatda autosoma xromosomalari 
44 ta, jinsiy xromosomalari XXY ekanligini 
aniqladilar. Talabalar qaysi usulni qo’lladilar va 
qanday mutatsiya turini hamda qaysi kasallikni 
aniqladilar. 
A) biokimyoviy usul; gen mutatsiyasi, Daun 
sindromi 
B) geneologik usul; genom va xromosoma 
mutatsiyasi, Shershevskiy - Terner sindromi 
C) sitogenetik usul; genom mutatsiyasi, 
Klaynfelter sindromi
D) sitokimyoviy usul; gen mutatsiyasi, 
Klaynfelter sindromi 
326. Meyoz jarayonining anafaza I davridagi 
hujayrada xromosomalar soni 36 ta bo’lsa, shu 
hujayrada anafaza II bosqichi yakunida nechta 
xromosoma bo’ladi.
A) 18 B) 54 C) 36 D) 72 
327. Polidaktiliya kasalligi autosomadagi gen 
faoliyatida namoyon bo’ladi. Ushbu genning 
irsiylanishiga doir qonuniyatlarni 
aniqlang. 
1) agar belgi otada bo’lsa va onada bo’lmasa, 
farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 50 % yoki 
100 %; 2) belgi ota-onada namoyon bo’lmagan holda 
farzandlarda namoyon bo’lishi mumkin; 3) 
belgining erkaklarda va ayollarda namoyon bo’lish 
ehtimoli bir xil; 4) agar belgi otada ham va onada 
ham bo’lsa, barcha farzandlarda namoyon bo’lish 
ehtimoli doim 100 %; 5) belgining ota-onadan o’g’il 
va qiz farzandlariga o’tish ehtimoli bir xil; 6) agar 
belgi otada ham va onada ham bo’lsa, farzandlarda 
namoyon bo’lish ehtimoli 75 % yoki 100 %; 7) agar 
belgi otada ham va onada ham bo’lsa, sog’lom 
farzandlarning tug’ilish ehtimoli 0 % yoki 25 %. 
A) 1, 2, 5, 6 B) 2, 3, 4, 5, 6 
C) 3, 4, 7 D) 1, 3, 5, 6, 7 
328. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. Oq va 
qizil rangli bug’doylar chatishtirilganda F
1 
da 6400 
ta o’simlik olingan. Ularning necha foizini pushti 
donli o’simliklar tashkil etadi.
A) 25 B) 37,5 C) 6,25 D) 60 

---

180 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
329. Qushlarga mansub hayvon turida X-
xromosomaga birikkan retsessiv letal gen mavjud 
bo’lib, bu gen X
a
X
a
va X
a
Y genotipga ega 
organizmlaming embrionlik davri boshida nobud 
bo’lishiga olib keladi. Normal ota-onadan tug’ilishi 
mumkin bo’lgan erkak organizmlaming genotipini 
aniqlang. 
A) X
A
Y, X
a
Y B) X
a
Y 
C) X
A
X
a
, X
A
X
a
, X
A
Y D) X
A
X
A
, X
A
X
a
330. Zog’ora baliq tuxumdonidagi hujayrada sodir 
bo’layotgan meyozning profaza I bosqichida 13-24- 
va 35-juft gomologik xromosomalaridagina kros-
singover jarayoni kuzatilgan bo’lsa, nechta 
xromosomalarda krossingover ro’y bermagan. 
A) 105 B) 6 C) 49 D) 98 
331. Meyoz natijasida hosil bo’lgan hujayrada 12 ta 
xromosoma bo’lsa, shu jarayon interfaza 
bosqichining G
2
davrida hujayrada nechta 
xromatidalar bo’lgan? 
A) 72 B) 48 C) 12 D) 24 
332. Braxidaktiliya kasalligining barmoqlar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odamlar geterozigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini 
o’rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy va 
modifikator genlar ishtirokida namoyon bo’lishi 
aniqlandi. Modifikator retsessiv genlar (n) gomozigota 
holatda bo’lsa, barmoqlarning keskin qisqarishiga olib 
keladi. Modifikator genlarning dominant alleli (N) 
gomozigota holatda barmoqlarning kamroq 
qisqarishiga olib keladi, geterozigota holatda esa 
o’rtacha qisqarishiga sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra 
barmoqlari braxidaktiliyaga uchragan odamlarning 
genotiplarini aniqlang. 
1) Bbnn; 2) BbNn; 3) BbNN; 4) bbnn; 5) bbNn; 6) 
bbNN. 
A) 1,2,3 B) 4,5,6 C) 2,3,5,6 D) 1,3,4 
333. Quyonning somatic hujayrasida 42 ta 
autosoma xromosomalari mavjud. Uning 
epiteliy hujayrasida kechadigan mitoz 
jarayonining profaza davrida jami xromosomalar 
soni (a), xromatidalar soni (b), hujayra markazi 
soni (c), sentriolalar soni (d) ni aniqlang. 
A) a-44, b-88, c-2, d-4 B) a-88, b-88, c-1, d-2 
C) a-84, b-84, c-1, d-2 D) a-42, b-84, c-2, d-4 
334. Tovuqlarda patlarning erta hosil bo’lishi 
patlarning kech hosil bo’lishi ustidan, patlarning 
chipor rangi qora rang ustidan dominantlik qiladi. 
Bu genlar bitta autosoma xromosomada joylashgan 
bo’lib, krossingover 20% ni tashkil etadi. 
Digeterozigota (otasi gomozigota, erta pat hosil 
qilgan, chipor) xo’roz va xuddi shunday tovuq 
chatishtirilsa, avlodning necha foizi fenotip 
jihatdan ota-onasiga o’xshaydi? Urg’ochilarda 
krossingover kuzatilmaydi. 
A)
40 B) 25 C) 80 D) 70 
335. Daun sindromi bilan tug’ilgan o’g’il bolaning 
somatik hujayrasida mitozning 
anafaza bosqichi yakunida autosoma 
xromosomalari (a) jinsiy xromosomalari (b) va jami 
DNK (c) sonini aniqlang. 
A) a-45, b-2; c-94 B) a-47, b-2, c-47 
C) a-94, b-4, c-94 D) a-90, b-4, c-94 
336. Quyidagi berilgan genotipli organizmlardan 
qaysilari bir tipdagi gametalar hosil qiladi? 
1) AAccFf JJ; 2) KknnSSzz; 3) aaCCffjj;
4) AAbbccJJ; 5) AABBhh. 
A) 1, 5 B) 4, 5 C) 1, 2 D) 2, 3 
337. G’o’zaning G.herbatseum turida arxeosporasi 
(a), chang naychalarini hosil qiluvchi hujayra (b), 
endosperm hujayralari (c) kariotipini aniqlang. 
A) a-26, b-26, c-78 B) a-26, b-13, c-39 
C) a-52, b-26, c-78 D) a-13, b-26; c-39 
337. Sholi o’simligi spermiylaridagi xromosomalar 
soni makkajo’xori xromo-somalarining n 
to’plamidan 2 taga ortiq. Agar bir tup sholi 
o’simligining 1 ta shingilida 27 ta don hosil bo’lsa, 
urug’langan tuxum hujayra-larda jami 
xromosomalar soni qancha bo’ladi? 
A) 594 B) 972 C) 297 D) 648 
338. Karam o’simligi hujayrasida (n = 9) meyoz I 
jarayoni anormal kechishi natijasida ikki juft 
xromosomalar ajralmay qutblarga noteng 
taqsimlandi. Ushbu hujayralardan hosil bo’lgan 
spermiylar tuxum hujayra bilan qo’shilsa, zigotada 
xromosomalar soni nechta bo’ladi? 
A) 10 yoki 8 ta B) 20 yoki 16 ta 
C) 28 yoki 26 ta D) 19 yoki 17 ta 
339. G.herbatseum turi tuxum hujayrasidagi 
xromosoma to’plami soni ko’rsatilgan javobni toping. 
A) 14 B) 13 C) 26 D) 52 
340. Diploid navli makkajo’xorida urug’lanish 
jarayonidan so’ng uning bitta so’tasida 400 ta 
urug’ hosil bo’lgan. Qo’sh urug’lanishda ishtirok 
etgan spermiylar soni qancha bo’lgan. 
A) 800 B) 400 C) 600 D) 200 
341. AaBb genotipli organizmlar
o’zaro 
chatishtirilganda olingan organism-larning necha 
foizi o’ziga o’xshagan genotipli organizm bilan 
chatishtirilsa, avlodda genotip bo’yicha 1:2:1 
nisbatda ajralish beradi? Ularning genotiplarini 
aniqlang.
1) AABB; 2) AaBB; 3) AABb; 4) AaBb;
5) AAbb; 6) Aabb; 7) aaBB; 8) aaBb; 9) aabb. 
A) 43,75 %; 2,4,5,6,7,8 B) 50 %; 2,3,6,8 
C) 37,5 %; 2,3,4,6,8 D) 25 %; 1,5,7,9 
342. Braxidaktiliya kasalligining barmoq-lar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 

---

181 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
qisqa odamlar getero-zigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini o’rganish 
tufayli bu belgi fenotipda asosiy va modifikator genlar 
ishtirokida namoyon bo’lishi aniqlandi. Modifikator 
retsessiv genlar (n) gomozigota holatda bo’lsa, 
barmoqlarning keskin qisqarishiga olib keladi. 
Modifikator genlarning dominant alleli (N) gomozigota 
holatda barmoqlarning kamroq qisqarishiga olib 
keladi, geterozigota holatda esa o’rtacha qisqarishiga 
sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra odamlarning genotipi 
bbnn (1) va BbNN (2) bo’lsa, ularning fenotipini aniqlang.
A) 1-keskin braxidaktiliya 
2-braxidaktiliyaga, uchramagan 
B) 1-braxidaktiliyaga uchramagan;
2-barmoqlar kamroq qisqargan 
C) 1-barmoqlar kamroq qisqargan;
2-braxidaktiliyaga uchramagan 
D) 1-barmoqlari qisqarmagan; 
2-keskin braxidaktiliyaga uchragan 
343. Kaptar tana hujayrasida 39 juft autosoma 
bo’ladi. Kaptar hujayrasi xromosomalariga nisbatan 2 
barobar kam xromosomaga ega bo’lgan uy sichqoni 
tuxum hujayrasida autosoma xromosomalar soni 
nechta bo’ladi?
A) 20 B) 19 C) 40 D) 18 
344. Qalampirning diploid navi changdonidagi 
mikrosporalar soni uning somatik hujayrasi 
yadrosidagi xromosomalar sonidan 8 marta ko’p 
miqdorda yetildi deylik. Agar urug’lantirish 
jarayonida faqat 192 ta spermiy ishtirok etgan 
bo’lsa, ular necha foizni tashkil etadi. 
A) 67,5 B) 75 C) 25 D) 12,4 
345. Sog’lom odamning somatik hujayrasida 
mitozning metafaza bosqichida autosoma 
xromosomalari (a), jinsiy xromosomalari (b) va 
jami xromatidalari (c) sonini aniqlang. 
A) a-44, b-2, c-46 B) a-88, b-4, c-92 
C) a-44, b-2, c-92 D) a-22, b-1, c-46 
346. Yeryong’oq o’simligi somatik hujayrasi yadrosida 
makkajo’xori diploid to’plamiga nisbatan ikki 
barobar ko’p xromosoma mavjud. Yeryong’oqning 
mikrosporasida (a) endosperm-midagi bitta hujayrada 
(b) va murtak xaltasi-dagi hujayralarda (c) jami 
qanchadan xromosoma bo’ladi. 
A) a-20, b-80, c-160 B) a-20, b-60, c-160 
C) a-20, b-60, c-120 D) a-40, b-60, c-80 
347. Braxidaktiliya kasalligining barmoq-lar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odamlar geterozigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini 
o’rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy va 
modifikator genlar ishtirokida namoyon bo’lishi 
aniqlandi. Modifikator retsessiv genlar (n) 
gomozigota holatda bo’lsa, barmoqlarning keskin 
qisqarishiga olib keladi. Modifikator genlarning 
dominant alleli (N) gomozigota holatda barmoq-
larning kamroq qisqarishiga olib keladi, geterozigota 
holatda esa o’rtacha qisqari-shiga sababchi bo’ladi. 
Shunga ko’ra digeterozigota genotipga ega 
odamlarning fenotipini aniqlang. 
A) barmoqlari qisqarmagan 
B) barmoqlari kamroq qisqarishga uchragan 
C) barmoqlari o’rtacha qisqargan 
D) barmoqlari keskin braxidaktiliyaga uchragan 
348. Pleyotropiya hodisasiga mos keluvchi 
ma’lumotlar to’g’ri ko’rsatilgan javobni toping. 
1) bitta genning bir qancha belgining rivojlanishiga 
ta’siri; 2) allel bo’lmagan bir nechta genning bitta 
belgining rivojlanishiga ta’siri; 3) allel genlarning 
faoliyatida namoyon bo’ladi; 4) ba’zan organizmni 
nobud bo’lishiga ham sabab bo’ladi; 5) tovuq pati 
jingalak bo’lishi hayotchanlikka salbiy ta’sir 
ko’rsatadi; 6) o’simliklik gul, poya va shoxlarning 
to’q qizil bo’lishiga olib keladi; 7) noallel genlarning 
bitta belgining rivojlanishiga o’xshash ta’sir etishi; 
8) kumulyativ va nokumulyativ turlari mavjud 
A) 2,4,6,8 B) 1,4,5,7 C) 1,3,6 D) 5,7,8 
349. Diploid navli ma’lum bir o’simlik 
xromosomlarining gaploid to’plami n = 9 ga teng 
bo’lsa, bu o’simlik oktaploid (8n) navli formasining 
quyidagi tana qismlari hujayra yadrosida 
xromosomalar soni qancha bo’lishini aniqlang.
a) barg og’izcha hujayralari; b) urug’ endospermi;
c) birlamchi jinsiy hujayrasi; d) kollenxima 
hujayralari. 
A) a-72, b-108, c-72, d-72 B) a-36, b-72, c-36, d-72 
C) a-36, b-54, c-36, d-36 D) a-18, b-54, c-36, d-72
350. Shershevskiy - Terner sindromi bilan 
tug’ilgan qiz bolaning somatik hujayrasida 
mitozning profaza bosqichida autosoma 
xromosomalari (a) jinsiy xromosomalari (b) va jami 
xromatidalari (c) sonini aniqlang. 
A) a-45, b-2, c-47 B) a-90, b-4, c-94 
C) a-94, b-4, c-94 D) a-44, b-1, c-90 
351. Karam o’simligi diploid turida (n = 9) meyoz 
jarayoni anormal kechishi natijasida ikki juft 
xromosomalar ajralmay qutblarga noteng 
taqsimlandi. Hosil bo’lgan ikkala hujayradagi 
xromosomalar to’plami sonini aniqlang. 
A) 11 va 7 ta B) 10 va 8 ta
C) 18 va 19 ta D) 28 va 26 ta 
352. Karam o’simligi hujayrasida (n = 9) meyoz I 
jarayoni anormal kechishi natijasida ikki juft 
xromosomalar ajralmay qutblarga noteng 
taqsimlandi. Ushbu hujayralardan hosil bo’lgan 
spermiylar tuxum hujayra bilan qo’shilsa, zigotada 
xromosomalar soni nechta bo’ladi? 
A) 28 yoki 26 ta B) 19 yoki 17 ta 
C) 20 yoki 16 ta D) 10 yoki 8 ta 
353. Xoldor to’tilarning pat rangi komplementar 
irsiylanishda oq, sariq, havorang va yashil 
ranglarda bo’ladi. Urg’ochi va erkak to’tilar o’zaro 

---

182 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
chatishtirilganda avlodda barcha rangdagi to’tilar 
olindi, ammo havorang to’tilarning sariq rangdagi 
to’tilarga bo’lgan nisbati 3:1 ga teng. Ota-ona 
folmalarning fenotipini aniqlang. 
A) yashil va sariq B) yashil va oq 
C) barchasi yashil D) yashil va havorang 
354. Odamda teri pigmentining hosil bo’lishida 
qatnashadigan tirozinaza fermenti ishlab 
chiqarilmasa, albinizm kasalligi yuzaga, keladi. 
Ota genotipida bu genlarning ikkisi ham dominant 
holatda, ona genotipida faqat bittasi dominant 
holatda bo’lsa, bu oilada tug’ilishi mumkin bo’lgan 
farzandlarning necha foizi fenotip jihatdan otasiga 
o’xshash bo’ladi. 
A) 0 B) 25 C) 50 D) 100 
355. Drozofila pashshasida tanasining kulrang 
bo’lishi qora rang ustidan, normal qanot kalta 
qanot ustidan dominantlik qiladi. Bu genlar bitta 
autosomaga birikkan holda irsiylanadi. Ko’z 
rangining qizil bo’lishi oq rangustidan dominantlik 
qiladi. Bu genlar X-xromosomada joylashgan. Uchta 
belgisi bo’yicha geterozigota urg’ochi pashsha 
krossingover kuzatilmasa, necha xil gameta hosil 
qiladi.
A) 16 B) 8 C) 4 D) 6 
356. Tovuqlarning kalta oyoqli zoti polizlarni titkilab 
tashlamaydi, lekin bu belgi tovuq tumshug’ining 
qisqarishiga ham sababchi bo’ladi. Natijada dominant 
gomozigotali jo’jalar tuxumni yorib chiqolmay halok 
bo’ladi. Bu holat qanday nomlanadi. 
A) komplementariya B) pleyotropiya 
C) polimeriya D) poliploidiya 
357. Sholi o’simligi spermiylaridagi xromosoma-lar 
soni makkajo’xori xromosomalarining n to’plamidan 2 
faga ortiq. Agar bir tup sholi o’simligining 1 ta 
shingilida 27 ta don hosil bo’lsa, urug’langan tuxum 
hujayralarda jami xromosomalar soni qancha bo’ladi? 
A) 297 B) 594 C) 648 D) 972 
358. Shimpanzening epiteliy hujayrasida 
kechadigan mitoz jarayonining metafaza davrida 
jami xromosomalar soni (a), xromatidalar soni (b), 
hujayra markazi soni (c), sentriolalar soni (d) ni 
aniqlang. 
A) a-96; b-96; c-2, d-4 B) a-48; b-96; c-2, d-4 
C) a-48; b-48; c-2, d-4 D) a-48; b-96; c-1, d-2 
359. Bodring ildiz hujayrasida 14 tadan xromosoma 
uchraydi. Bodringning
a) murtagida; b) tuxum hujayrasida; c) chang 
donasining vegetativ hujayrasida; d) endosperm 
hujayrasida nechtadan xromosoma bo’ladi? 
A) a- 14, b-7, c-7, d-14 B) a-7, b-7, c-7, d-14 
C) a-14, b-14, c-14, d-21 D) a-14, b-7, c-7, d-21 
360. Albinizm kasalligi autosomadagi gen 
faoliyatida namoyon bo’ladi. Ushbu genning 
irsiylanishiga doir qonuniyatlarni aniqlang. 
1) agar belgi otada bo’lsa va onada bo’lmasa, 
farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 50 % yoki 100 
%; 2) belgi ota-onada namoyon bo’lmagan holda 
farzandlarda namoyon bo’lishi mumkin; 3) belgining 
erkaklarda va ayollarda namoyon bo’lish ehtimoli 
bir xil; 4) agar belgi otada ham va onada ham bo’lsa, 
barcha, farzandlarda namoyon bo’lish ehtimoli 
doim 100 %; 5) belgining ota-onadan o’g’il va qiz 
farzandlariga o’tish ehtimoli bir xil; 6) agar belgi 
otada ham va onada ham bo’lsa, farzandlarda 
namoyon bo’lish ehtimoli 75 % yoki 100 %; 7) agar 
belgi otada ham va onada ham bo’lsa, sog’lom 
farzandlarning tug’ilish ehtimoli 0 % yoki 25 %. 
A) 2, 3, 4, 5 B) 1, 3, 5, 6, 7
C) 2, 3, 4, 7 D) 1, 2, 5 
361. Bangidevona o’simligida gulining qizil va 
ko’sagining tikanli bo’lishi dominant belgi 
hisoblanadi. Qizil gulli va ko’sagi tikanli 
o’simliklar o’zaro chatishtirilganda 474 ta qizil 
gulli, ko’sagi tikanli hamda 158 ta qizil gulli, 
ko’sagi tikansiz o’simliklar olindi. Ota-ona 
genotipini aniqlang. 
A) AABb x AABb B) AABb x Aabb 
C) AaBb x AABB D)
AaBB x AaBB 
362. 1791-yili Amerika fermalaridan birida kalta oyoqli 
qo’zichoqlar tug’ildi. Ularning ota-onasi normal oyoqli. 
Bu qo’zichoqlar keyinchalik o’zaro chatishtirllganda 
avlodning barchasi kalta oyoqli bo’ldi. Seleksiyaning 
qaysi usuli qo’llanilganini, ota-ona qo’ylar va kalta 
oyoqli qo’ylarning genotipini aniqlang. 
A) bir zotga mansub hayvonlarni o’zaro 
chatishtirish usuli; Aa x Aa; aa 
B) har xil zotga mansub hayvonlarni o’zaro 
chatishtirish usuli; AA x AA; AA 
C) turlararo chatishtirish va yalpi tanlash usullari; 
Aa x Aa; AA, Aa 
D) yakka tanlash va bir zotga mansub hayvonlarni 
o’zaro chatishtirish usullari; 
Aa x aa; aa 
363. Somatik hujayrasida jinsiy xromosomalari o’zaro 
gomolog bo’lmagan organizmlarni aniqlang. 
1) erkak drozofila; 2) tovuq; 3) erkak kanareyka;
4) ona asalari; 5) erkak asalari; 6) xo’roz; 7) erkak 
shinshilla; 8) Gereford zotli buqa; 9) erkak kolibri;
10) Kostroma zotli sigir; 11) urg’ochi iguana;
12) urg’ochi opossum. 
A) 2, 4, 10, 11, 12 B) 1, 2, 7, 8, 11 
C) 1, 3, 5, 6, 8 D) 3, 4, 6, 9, 10 
364. Odamlarda I qon guruhi I
O
I
O
, II qon guruhi 
I
A
I
A
; I
A
I
O
; III qon guruhi I
B
I
B
; I
B
I
O
; IV qon guruhi I
A
I
B
genotipi bilan ifodalanadi. Gomozigota II qon 
guruhiga ega ayol gomozigota III qon guruhli 
erkakka turmushga chiqdi. Ushbu oilada tug’ilishi 
mumkin bo’lgan farzandlarning qonida qanday 
moddalar bo’ladi? 
a) agglyutinogen A; b) aglyutinogen B; 
c) agglyutinin α; d) agglyutinin β
. 
A) a, b B) c, d C) a, d D) b 

---

183 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
365. Braxidaktiliya kasalligining barmoq-lar 
kamroq qisqarishidan tortib ko’proq 
qisqarishigacha bo’lgan shakllari bor. Barmoqlari 
qisqa odamlar geterozigota genotipga ega. Ushbu 
mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini 
o’rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy va 
modifikator genlar ishtirokida namoyon bo’lishi 
aniqlandi. Modifikator retsessiv genlar (n) 
gomozigota holatda bo’lsa, barmoqlarning keskin 
qisqarishiga olib keladi. Modifikator genlarning 
dominant alleli (N) gomozigota holatda barmoq-
larning kamroq qisqarishiga olib keladi, 
geterozigota holatda esa o’rtacha qisqarishiga 
sababchi bo’ladi. Shunga ko’ra barmoqlari keskin 
braxidaktiliyaga uchragan kasalning genotipini 
aniqlang. 
A) bbNn B) BbNn C) Bbnn D) bbNN 
366. Tovuqlarda patlarning erta hosil bo’lishi 
patlarning kech hosil bo’lishi ustidan, patlarning 
chipor rangi qora rang ustidan dominantlik qiladi. 
Bu genlar bitta autosoma xromosomada joylashgan 
bo’lib krossingover 20 % ni tashkil etadi. 
Digeterozigota (otasi 
gomozigota, erta pat hosil qilga chipor) xo’roz va 
xuddi shunday tovuq chatishtirilsa, avlodning 
necha foizi erta pat hosil qiluvchi chipor rangli 
bo’ladi? Urg’ochilarda krossingover kuzatilmaydi. 
A) 20 B) 25 C) 70 D) 40 
367. Odamlarda A va B genlari bitta autosoma 
xromosomasida joylashgan bo’lib, ikki xil kasallikni 
yuzaga chiqaradi. Ayol ikkala kasallik bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan, 
ikkinchisi otasidan o’tgan. Erkak ikki belgi bo’yicha 
sog’lom. Agar nazariy jihatdan krossingover 3 % ni 
tashkil etsa, shu oilada B geni bo’yicha kasal 
farzandlarning tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 97 % B) 50 % C) 47 % D) 48,5 %
368. Diploid navli makkajo’xorida urug’lanish 
jarayonidan so’ng uning bitta so’tasida 400 ta 
urug’ hosil bo’lgan. Tuxum hujayrani 
urug’lantirishda ishtirok etgan spermiylar soni 
qancha bo’lgan. 
A) 400 B) 600 C) 800 D) 200 
369. Bulg’or qalampirida (R-C) genlarining 
birgalikda bo’lishi mevasining qizil rangda 
bo’lishini ta’minlaydi, ularning resessiv allellari esa 
mevasining yashil rangini yuzaga chiqaradi. 
Genotipda faqat birinchi juft allel gen dominant 
holda bo’lishi mevasining qo’ng’irligini, faqat 
ikkinchi juft allelining dominant holda bo’lishi esa 
mevasining sariq rangini namoyon etadi. Qizil va 
qo’ng’ir rangli o’simliklar chatishtirilganda avlodda 
barcha rangdagi o’simliklar olingan bo’lsa, ota-ona 
genotipini ko’rsating. 
A) RrCc x Rrcc B) Rrcc x rrCc
C) RrCc x rrCc D) RrCc 
x 
rrcc 
370. Olcha murtak xaltasidagi hujay-ralarda 
jami qancha xromosoma bor? 
A) 16 B) 64 C) 32 D) 121 
371. Xoldor to’tilarning pat rangi komplementar 
irsiylanishda oq, sariq, havorang va yashil rangli 
bo’ladi. Urg’ochi va erkak to’tilar o’zaro 
chatishtirilganda avlodda barcha rangdagi to’tilar 
olindi, ammo sariq rangli to’tilarning havorangdagi 
to’tiga bo’lgan nis 3:1 ga teng. Ota-ona formalarning 
genotipini aniqlang. 
A) AaBb 
x 
aaBb B) Aabb x aabb 
C) AaBb x AaBb D) AaBb x aabb 
372. Morgan va uning shogirdla aniqlagan 
hodisalar qaysi javob to’g’ri ko’rsatilgan? 
1) belgilarning mustaqil irsiylanish qonuni; 2) 
belgilarning birikkan holda irsiylanish qonuni; 3) 
irsiyatning xromosoma nazariyasi; 4) jinsga 
bog’liq holda irsiylanish; 5) tahliliy chatishtirish; 
6) gametalar sofligi gipotezasi 7) bir xromosomada 
joylashgan genlarning ajralishi mumkinligi 
A) 2, 3, 4, 7 B) 1, 3, 5, 6 
C) 2, 5, 6, 7 D) 1, 3, 4, 5 
373. Talabalar noma’lum shaxsning kariotipini 
o’rganish uchun mitozning metafaza bosqichida 
tayyorlangan preparatda autosoma 
xromosomalari 44 ta, jinsiy xromosomalari XXY 
ekanligini aniqladilar. Talabalar qaysi usulni 
qo’lladilar va qanday mutatsiya turini 
aniqladilar? 
A) sitokimyoviy usul; gen mutatsiyasi 
B) sitogenetik usul; genom mutatsiyasi 
C) biokimyoviy usul; gen mutatsiyasi 
D) geneologik usul; genom va xromosoma 
mutatsiyasi 
374. Tovuqlarda patlarning erta hosil bo’lishi 
patlarning kech hosil bo’lishi ustidan, patlarning 
chipor rangi qora rang ustidan dominantlik 
qiladi. Bu genlar bitta autosoma xromosomada 
joylashgan bo’lib, krossingover 20 % ni tashkil 
etadi. Digeterozigota (otasi gomozigota, erta pat 
hosil qilgan, chipor) xo’roz va xuddi shunday 
tovuq chatishtirilsa, avlodning necha foizi erta 
pat hosil qiluvchi chipor rangli bo’ladi? 
Urg’ochilarda krossingover kuzatil-maydi. 
A) 25 B) 20 C) 70 D) 40 
375. Diploid navli qalampirda mikrospo-ralar hosil 
bo’lish jarayonining profaza I bosqichida barcha 
gomologik xromosomalarda konyugatsiya jarayoni 
kuzatilgan bo’lsa, xromatidalar tetradasi soni 
nechta bo’ladi?
A) 24 B) 48 C) 36 D) 12 
376. A va B genlar autasomada joylashgan birikkan 
genlar bo’lil ular orasida chalkashuv 24 % ni 
tashkil etsa, digeterozigotalar (dominant 
genlarning biri otadan, biri onadan o’tgan) hosil 
qiladigan gametalar miqdorini (%) aniqlang. 

---

184 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 38-Ab, 38-ab, 12-aB, 12-AB 
B) 38-aB, 38-ab, 12-AB, 12-Ab 
C) 12-AB, 12-ab, 38-aB, 38-Ab 
D) 38-AB, 38-ab, 12-aB, 12-Ab 
377. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. 
Tajriba uchastkasida oq va qizil rangli 
bug’doylardan F
2 
da 6400 ta o’simlik olingan. 
Ularning necha foizini oq donli o’simliklar tashkil 
etadi? 
A) 37,5 B) 60 C) 25 D) 6,25 
378. Qalampir o’simligida meyoz jarayoni buzilishi 
natijasida hujayradagi birinchi juft xromosoma va 
oltinchi juft xromosomalar ajralmay bitta qutbga 
to’planishdi. Shu hujayradan hosil bo’lgan spermiylar 
ishtirokida urug’langan markaziy hujayrasida 
xromosomalar soni nechtadan bo’ladi? 
A) 46 yoki 50 B) 56 yoki 58
C) 70 yoki 74 D) 71 yoki 73 
379. Odamlarda A va B genlari bitta autosoma 
xromosomasida joylashgan bo’lib, ikki xil kasallikni 
yuzaga chiqaradi. ikkala kasallik bilan kasallang 
bo’lib, unga bu genlardan biri onasidan, ikkinchisi 
otasidan o’tgan. Erkak ikki belgi bo’yicha sog’lom. 
Agar nazariy jihatdan krossingover 3 % ni tashkil 
etsa, shu oilada A geni bo’yicha kasal 
farzandlarning tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 97 % B) 47 % C) 48,5 % D) 50 % 
380. O’rikning somatik hujayrasida olchanikiga 
nisbatan 2 barobar kam xromosoma mavjud. Meyozning 
anafaza I bosqichida har bir qutbga nechta 
xromasomalar tortiladi. 
A) 64 B) 16 C) 32 D) 8 
381. Somatik hujayrasida jinsiy xromosomalari o’zaro 
gomolog bo’lmagan organizmlarni aniqlang. 
1) erkak drozofila; 2) tovuq; 3) erkak kanareyka;
4) ona asalari; 5) erkak asalari; 6) xo’roz; 7) erkak 
shinshilla; 8) Gereford zotli buqa; 9) erkak kolibri; 
10) Kostroma zotli sigir; 11) urg’ochi iguana;
12) urg’ochi opossum. 
A) 1, 2, 7, 8, 11 B) 2, 4, 10, 11, 12 
C) 3, 4, 6, 9, 10 D) 1, 3, 5, 6, 8 
382. Xoldor to’tilarning pat rangi komplementar 
irsiylanishda oq, sariq, havorang va yashil rangi 
bo’ladi. Urg’ochi va erkak to’tilar o’zaro 
chatishtirilganda avlodda barcha rangdagi to’tilar 
olindi, ammo sariq rangli to’tilarning 
havorangdagi to’tiga bo’lgan nisbati 3:1 ga teng. 
Olingan avlodlarning genotipik nisbatini ko’rsating. 
A) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 B) 3:1:1:1 
C) 3:3:1:1 D) 1:1:2:2:1:1 
383. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. Oq va 
qizil rangli bug’doylar chatishtirilganda F
2
da 
6400 ta o’simlik olingan. Ularning necha foizini 
pushti donli o’simliklar tashkil etadi.
A) 60 B) 6,25 C) 25 D) 37,5 
384. Xoldor to’tilarning pat rangi komplementar 
irsiylanishda oq, sariq, havorang va yashil ranglarda 
bo’ladi. Urg’ochi va erkak to’tilar o’zaro 
chatishtirilganda avlodda barcha rangdagi to’tilar 
olindi, ammo havorang to’tilarning sariq rangdagi 
to’tilarga bo’lgan nisbati 3:1 ga teng. Ota-ona 
formalarning fenotipini aniqlang. 
A) barchasi yashil B) yashil va sariq 
C) yashil ya oq D) yashil va havorang 
385. Odamlarda A va B genlari bitta autosoma 
xromosomasida joylashgan bo’lib, ikki xil kasallikni 
yuzaga chiqaradi. Ayol ikkala kasallik bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlar faqat onasidan 
o’tgan. Erkak ikki belgi bo’yicha sog’lom. Agar 
nazariy jihatdan krossingover 3% ni tashkil etsa, 
shu oilada B geni bo’yicha kasal farzandlarning 
tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 50 % B) 97 % C) 47 % D) 48,5 % 
386. To’g’ri fikrni aniqlang. 
A) Erkak drozofila pashshasida tayoqcha-simon jinsiy 
xromosomalar qo’shaloq holda bo’ladi. 
B) Somatik hujayralarda paydo bo’lgan 
mutatsiyalar shu organizm belgilarining namoyon 
bo’lishiga ta’sir qilmaydi. 
C) Retsessiv belgili organizm genotipini fenotip 
asosida aniqlash mumkin. 
D) Barcha odamlarning somatik hujayralarida 
xromosomalarning miqdor va sifat belgilari 
yig’indisi bir xil. 
387.
Bug’doy donining rangi ikki, juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. Oq va 
qizil rangli bug’doylar chatishtirilganda F
2 
da 6400 ta 
o’simlik olingan. Ulardan nechtasini qizil donli 
o’simliklai tashkil etadi. 
A) 600 B) 1600 C) 2400 D) 400 
388. Uy tovug’ining xromosomalari to’plami n=39 
bo’lsa, uning teri hujayrasida reduplikatsiya 
jarayonidan so’ng xromosomalar soni nechta 
bo’ladi? 
A) 117 B) 156 C) 195 D) 78 
389. Qushlarga mansub hayvon turida X-
xromosomaga birikkan retsessiv letal gen 
mavjud bo’lib, bu gen X
a
X
a
va X
a
Y genotipga ega 
organizmlarning embrionlik davri boshida 
nobud bo’lishiga olib keladi. Normal ota-onadan 
tug’ilishi mumkin bo’lgan erkak 
organizmlarning genotipini 
aniqlang. 
A) X
A
X
a
B) X
A
X
A
, X
A
X
a
, X
A
Y C) X
A
Y, X
a
Y D) X
A
Y 
390. Karam o’simligi hujayrasida (n = 9) meyoz I 
jarayoni anormal kechishi natijasida ikki juft 
xromosomalar ajralmay qutblarga noteng 

---

185 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
taqsimlandi. Ushbu hujayralardan hosil bo’lgan 
spermiylar markaziy hujayra bilan qo’shilsa, 
endosperm hujayralarida xromosomalar soni 
qancha bo’ladi? 
A) 11 yoki 7 ta B) 29 yoki 25 ta 
C) 20 yoki 16 ta D) 28 yoki 26 ta
391. Drozofilada ko’zning oq rangda bo’lishi 
retsessiv, qizil rangda bo’lishi dominant hamda 
jinsga bog’liq holda irsiylanadi. Erkak drozofila oq 
ko’zli bo’lsa, gametogenez jarayonida bitta 
birlamchi jinsiy hujayradan hosil bo’lgan 
spermatozoidlarning nechtasi ushbu belgi bo’yicha 
dominant genga ega bo’ladi? 
A) 4 ta B) 0 ta C) 2 ta D) 1 ta 
392. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. Oq va qizil 
rangli bug’doylar chatishtirilganda F
2 
da 6400 ta 
o’simlik olingan. Ulardan nechtasini qizil donli 
o’simliklar tashkil etadi? 
A) 2400 B) 1600 C) 400 D) 600 
393. Kaptar tana hujayrasida 39 juft autosoma 
bo’ladi. Kaptar hujayrasi xromosomalariga 
nisbatan 2 barobar kam xromosomaga ega bo’lgan 
uy sichqoni somatik hujayrasida autosomalar soni 
nechta? 
A) 38 B) 18 C) 20 D) 40
394. aaBbCCDdEe vaAaBbCcDDee genotipli 
organizmlar nechtadan gameta hosil qiladi va bu 
ikkalasi uchun umumiy bo’lgan gameta(lar)ni 
ko’rsating. 
A) 8 tadan; AbCDe
B) 16 tadan; aBCDe va abCde
C) 16 tadan; abCDe va aBCDe
D) 8 tadan; abCDe va aBCDe 
395. Odamlarda qon guruhlari quyidagi genotiplarga 
ega: I – I
O
I
O
; II – I
A
I
A
yoki I
A
I
O
; III – I
B
I
B
yoki I
B
I
O
; IV 
– I
A
I
B
. Ammo retsessiv ingibitor genning qon 
guruhlarga ta’sir etib, uning retsessiv alleli 
gomozigota holatda barcha genotiplarda I qon 
guruhini namoyon qiladi va Bombey fenomenini 
keltirib chiqaradi. Dominant alleli qon guruhlariga 
ta’sir ko’rsatmaydi. Digeterozigota II va III qon 
guruhli ota-onalardan tug’ilgan farzandlarning 
necha foizini II qon guruhli farzandlar tashkil 
etadi? 
A) 25 B) 43,75 C) 37,5 D) 18,75 
396. Quyidagi berilgan genotipli organizmlardan 
qaysilari bir tipdagi gametalar hosil qiladi? 
1) AAccFf JJ; 2) KknnSSzz; 3) aaCCffjj;
4) AAbbccJJ; 5) AABBhh. 
A) 2, 3 B) 1, 5 C) 4, 5 D) 1,2 
397. Rivojlanishda davom etayotgan diploid bug’doy 
urug’i endospermasida 40 ta hujayra hosil bo’ldi. 
Shu endosperma hujayralaridagi xromosomalar 
soni nechtaga yetganini aniqlang. 
A) 1680 B) 720 C) 920 D) 840 
398. Tovuq oyog’ida patning bo’lishi ikki juft 
polimer nokumulyativ dominant genlarga bog’liq.
Agar genotipda ulardan biri bo’lsa ham tovuq 
oyog’ida pat hosil bo’ladi. Polimer genlar retsessiv 
holatda bo’lsa, pat rivojlanmaydi. Oyog’ida pati bor 
tovuq oyog’ida pati yo’q xo’roz bilan chatishtirilganda 
F
1 
da 120 ta digeterozigota parranda, F
2 
da 1120 ta 
parranda olingan. F
2
avlodning nechtasi keyingi 
avlodda genotip bo’yicha ajralish beradi?
A) 280 B) 1050 C) 840 D) 70 
399. Genlarni alifbodagi bitta harf bilan ifodalab, 
ularning xromosomadagi joylashuvini quyidagicha 
deb tasavvur etamiz: GMABCHNIKDEF. Tashqi 
muhit omillarining ta’sirida xromosoma tuzilmasida 
o’zgarish sodir bo’ldi: GMAINHCBKDEF. Sodir 
bo’lgan mutatsiya turini aniqlang. 
A) letsiya B) translokatsiya 
C) inversiya D) duplikatsiya 
400. Sholi o’simligi hujayrasida qalampir o’simligiga 
nisbatan ikki barobar kam xromosoma bo’ladi. Sholi 
o’simligi ildizining hujayrasida sodir bo’layotgan 
mitozning telofaza bosqichi yakunida hujayra 
yadrosida xromosomalar soni qancha bo’ladi? 
A) 12 B) 48 C) 24 D) 22 
401. Odamlarda tug’ma karlik, albinizm, silga 
moyillik autosomada joylashgan genlar orqali 
irsiylanadi. Silga moyil, albinos, normal eshitadigan 
odamning genotipini aniqlang. 
A) Aabbcc B) AabbCC C) aaBbcc D) aabbCc 
402. Drozofila pashshasida tanasining kulrang 
bo’lishi qora rang ustidan, normal qanot kalta 
qanot ustidan dominantlik qiladi. Bu genlar bitta 
autosomaga birikkan holda irsiylanadi. Ko’z 
rangining qizil bo’lishi oq rang ustidan 
dominantlik qiladi. Bu genlar X-xromosomada 
joylashgan. Uchta belgisi bo’yicha geterozigota 
urg’ochi pashsha (otasi qora tanali, kalta qanotli) 
krossingover kuzatilsa, necha xil gameta hosil 
qiladi? 
A) 16 B) 8 C) 4 D) 6
403. Herbatsium turi tuxum hujayrasidagi 
xromosoma to’plami soni ko’rsatilgan javobni toping. 
A) 14 B) 13 C) 26 D) 52 
404. Diploid navli ma’lum bir o’simlik 
xromosomlarining gaploid to’plami n=9 ga teng 
bo’lsa, bu o’simlik oktaploid (8n) navli 
formasining quyidagi tana qismlari hujayra 
yadrosida xromosomalar soni qancha bo’lishini 
aniqlang. 
a) barg og’izcha hujayralari; b) urug’ endospermi; 
c) birlamchi jinsiy hujayrasi; d) kollenxima 
hujayralari. 
A) a-72; b-108; c-72; d-72 B) a-18; b-54; c-36; d-72 
C) a-36; b-72; c-36; d-36 D) a-36; b-54; c-36; d-36 

---

186 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
405. Diploid navli makkajo’xorida urug’lanish 
jarayonidan so’ng uning bitta so’tasida 400 ta 
urug’ hosil bo’lgan. Qo’sh urug’lanishda ishtirok 
etgan spermiylar soni qancha bo’lgan? 
A) 600 B) 400 C) 800 D) 200 
406. Olcha (a), turp (b), qalampir (c) 
o’simliklarining barg hujayralari karioti-pida 
xromosomalar soni nechtaga teng? 
1) 48; 2) 32; 3) 18; 4) 16; 5) 32; 6) 24; 7) 46. 
A) a-2, b-3, c-1 B) a-4, b-3, c-1 
C) a-2, b-4, c-7 D) a-6, b-3, c-1 
407. Xoldor to’tilarning pat rangi 
komplementar irsiylanishda oq, sariq, havorang 
va yashil ranglarda bo’ladi. Urg’ochi va erkak 
to’tilar o’zaro chatishtirilganda avlodda barcha 
rangdagi to’tilar olindi, ammo sariq rangli 
to’tilarning havorangdagi to’tiga bo’lgan nisbati 
3:1 ga teng. Ota-ona formalarning genotipini 
aniqlang. 
A) AaBb x AaBb B) AaBb x aabb 
C) Aabb x aabb D) AaBb x aaBb 
408. Qalampirning diploid navi changdonidagi 
mikrosporalar soni uning somatik hujayrasi 
yadrosidagi xromosomalar sonidan 8 marta ko’p 
miqdorda yetildi deylik. Agar urug’lantirish 
jarayonida faqat 192 ta spermiy ishtirok etgan 
bo’lsa, tuxum hujayrani urug’lantirishda 
ishtirok etgan spermiylar necha foizni tashkil 
etadi? 
A) 67,5 B) 75 C) 25 D) 12,5 
409. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. 
Tajriba uchastkasida oq va qizil rangli 
bug’doylardan F
2
da 6400 ta o’simlik olingan. 
Ulardan nechtasini pushti donli o’simliklar 
tashkil etadi? 
A)1600 B) 400 C) 600 D) 2400 
410. Tog’olchaning har bir mikrosporasida qancha 
xromosoma bor? 
A) 8 B) 32 C) 16 D) 64 
411. Olcha murtak xaltasidagi markaziy hujayrada 
jami qancha xromosoma bor? 
A) 16 B) 32 C) 64 D) 128 
412. Shaftoli o’simligida meva rangi va 
gultojibargining shaklini ifodalovchi genlar 
mustaqil irsiylanadi. Seleksioner o’z tajribasida 
shaftoli o’simligining digeterozigota holatdagi 
mevasi oq rangli, gultojibargi tekis shakldagi 
formasi bilan mevasi och sariq rangli, gultojibargi 
voronkasimon shakldagi formasini chatishtirib, F
1
da 
128 ta o’simlik oldi. Avlodning nechtasi genotip 
jihatdan ota-onaga o’xshaydi?
A) 48 B) 96 C) 38 D) 64 
413. Odamlarda A va B genlari bitta autosoma 
xromosomasida joylashgan bo’lib, ikki xil kasallikni 
yuzaga chiqaradi. Ayol ikkala kasallik bilan 
kasallangan bo’lib, unga bu genlar faqat onasidan 
o’tgan. Erkak ikki belgi bo’yicha sog’lom. Agar 
nazariy jihatdan krossingover 3 % ni tashkil etsa, 
shu oilada A geni bo’yicha kasal farzandlarning 
tug’ilish ehtimolini aniqlang. 
A) 48,5 % B) 50 % C) 97 % D) 47 % 
414. Klaynfelter sindromi bilan tug’ilgan bolaning 
somatik hujayrasida mitozning metafaza 
bosqichida autosoma xromosomalari (a) jinsiy 
xromosomalari (b) va jami xromatidalari (c) sonini 
aniqlang. 
A) a-44; b-3; c-94 B) a-44; b-3; c-47 
C) a-88; b-6; c-94 D) a-94; b-6; c-94 
415. Quyidagi hayvonlarga mos keluvchi urug’lanish 
tiplarini aniqlang? 
a) qushlar; b) sutemizuvchilar; c) drozofila; d) 
kapalaklar 
1) Y-xromosomali ♀ gameta+ X-xromosomali 
♂ gameta = ♀; 
2) X-xromosomali ♀ gameta + X-xromosomali ♂ 
gameta = ♀; 
3) X-xromosomali ♀ gameta + Y-xromosomali ♀ 
gameta =♀; 
4) Y-xromosomali ♀gameta + X-xromosomali ♂ gameta 
= ♂; 
5) X-xromosomali ♀gameta + X-xromosomali ♂ gameta 
= ♂; 
6) X-xromosomali ♀ gameta + X-xromosomali ♂ 
gameta =♀; 
A) a,d-1, 5; b, c-2,6 B) a,d-1; b, c-3,6 
C) a,d-4,5; b,c-2,3 D) a,d-1,5; b,c,-2,3,6 
416. Odamdagi o’rganilayotgan barcha belgilarni 
ifodalovchi genlar gomozigota holatida bo’lsa, 
ayollarning tana hujayrasida necha xil DNK 
molekulasi farqlanadi? 
A) 23 B) 46 C) 22 D) 44 
417. Odamdagi o’rganilayotgan barcha belgilarni 
ifodalovchi genlar gomozigota holatida bo’lsa, 
erkaklarning tana hujayrasida necha xil DNK 
molekulasi farqlanadi? 
A) 23 B) 46 C) 22 D) 24 
418. Gekkon kariotipida jami xromasomalar soni 24 ta 
bo’lib, o’rganilayotgan barcha belgilarni ifodalovchi 
genlar gomozigota holatida. Urg’ochi gekkon tana 
hujayrasida necha xil DNK molekulasi mavjud? 
A) 13 B) 24 C) 12 D) 22 
419. Gekkon kariotipida jami xromasomalar soni 24 ta 
bo’lib, o’rganilayotgan barcha belgilarni ifodalovchi 
genlar gomozigota holatida. Erkak gekkon tana 
hujayrasida necha xil DNK molekulasi mavjud? 
A) 13 B) 24 C) 12 D) 22 

---

187 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
420. Kuyka hujayra siklining anafaza bosiqichida 
xromasoma soni 68 ta. O’rganilayotgan barcha 
belgilarni ifodalovchi genlar gomozigota holatida. 
Erkak kuyka tana hujayrasida necha xil DNK 
molekulasi mavjud? 
A) 17 B) 34 C) 68 D) 18 
421. Odamdagi o’rganilayotgan barcha belgilarni 
ifodalovchi genlar gomozigota holatida bo’lsa, 
ayollarning tana hujayrasida necha xil DNK 
molekulasi farqlanadi? 
A) 23 B) 46 C) 22 D) 44 
422. Odamdagi o’rganilayotgan barcha belgilarni 
ifodalovchi genlar gomozigota holatida bo’lsa, 
erkaklarning tana hujayrasida necha xil DNK 
molekulasi farqlanadi? 
A) 23 B) 46 C) 22 D) 24 
423. Gekkon kariotipida jami xromasomalar soni 24 ta 
bo’lib, o’rganilayotgan barcha belgilarni ifodalovchi 
genlar gomozigota holatida. Urg’ochi gekkon tana 
hujayrasida necha xil DNK molekulasi mavjud? 
A) 13 B) 24 C) 12 D) 22 
424. Gekkon kariotipida jami xromasomalar soni 24 ta 
bo’lib, o’rganilayotgan barcha belgilarni ifodalovchi 
genlar gomozigota holatida. Erkak gekkon tana 
hujayrasida necha xil DNK molekulasi mavjud? 
A) 13 B) 24 C) 12 D) 22 
425. Kuyka hujayra siklining anafaza bosiqichida 
xromasoma soni 68 ta. O’rganilayotgan barcha 
belgilarni ifodalovchi genlar gomozigota holatida. 
Erkak kuyka tana hujayrasida necha xil DNK 
molekulasi mavjud? 
A) 17 B) 34 C) 68 D) 18 
426. Drozofila meva pashshasining kulrang tanali 
uzun qanotli qizil ko’zli geterozigota urg’ochisi xuddi 
shunday fenotipga ega bo’lgan erkak pashsha bilan 
chatishtirildi. Hosil bo’lgan erkak pashshalarning 
necha foizi oq ko’zli bo’ladi? 
A) 50 B) 25 C) 41,5 D) 70,75 
427. Drozofila meva pashshasining kulrang tanali 
uzun qanotli qizil ko’zli geterozigota urg’ochisi xuddi 
shunday fenotipga ega bo’lgan erkak pashsha bilan 
chatshtirildi. Hosil bo’lgan erkak pashshalarning 
necha foizi qizil ko’zli uzun qanotli bo’ladi? 
A) 37,5 B) 41,5 C) 50 D) 45,75 
428. Drozofila meva pashshasining kulrang tanali 
uzun qanotli qizil ko’zli geterozigota urg’ochisi xuddi 
shunday fenotipga ega bo’lgan erkak pashsha bilan 
chatshtirildi. Hosil bo’lgan erkak pashshalarning 
necha foizi qora tanali bo’ladi? 
A) 41,5 B) 25 C) 50 D) 75 
429. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak va ayol oilasida 
tug’lishi mumkin bo’lgan farzandlarning fenotipik 
sinflari soni to’g’ri berilgan javobni aniqlang. 
A) 27 B) 12 C) 8 D) 18 
430. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak va ayol oilasida 
tug’lishi mumkin bo’lgan farzandlarning genotipik 
sinflari soni to’g’ri berilgan javobni aniqlang. 
A) 27 B) 12 C) 8 D) 18 
431. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak va ayol oilasida 
tug’lishi mumkin bo’lgan farzandlarning qo’y ko’zli 
bolalarning genotipik sinflari soni to’g’ri berilgan 
javobni aniqlang. 
A) 27 B) 12 C) 8 D) 18 
432. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak va ayol oilasida 
tug’lishi mumkin bo’lgan farzandlarning sepkilsiz 
bolalarning genotiplari soni to’g’ri berilgan javobni 
aniqlang. 
A) 9 B) 12 C) 8 D) 18 
433. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak va ayol oilasida 
tug’lishi mumkin bo’lgan farzandlarning taram-taram 
sochli bolalarning genotiplari soni tog’ri berilgan 
javobni aniqlang. 
A) 27 B) 12 C) 8 D) 18 
434. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak va ayol oilasida 
tug’lishi mumkin bo’lgan farzandlarning silliq sochli 
bolalarning genotiplari soni tog’ri berilgan javobni 
aniqlang. 
A) 9 B) 12 C) 8 D) 18 
435. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak bilan ko’k ko’zli, 
sepkilsiz, silliq sochli ayol oilasida tug’lishi mumkin 
bo’lgan farzandlarning fenotipik sinflari soni to’g’ri 
berilgan javobni aniqlang. 
A) 4 B) 12 C) 8 D) 6 
436. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak bilan ko’k ko’zli, 
sepkilsiz, silliq sochli ayol oilasida tug’lishi mumkin 
bo’lgan farzandlarning genotipik sinflari soni to’g’ri 
berilgan javobni aniqlang. 
A) 4 B) 12 C) 8 D) 6 
437. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak bilan ko’k ko’zli, 
sepkilsiz, silliq sochli ayol oilasida tug’lishi mumkin 
bo’lgan farzandlarning necha foizi jingalak bo’ladi 
A) 75 % B) 25 % C) 50 % D) 0 % 
438. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota qo’y ko’z, 
sepkilli, taram-taram sochli erkak bilan ko’k ko’zli, 
sepkilsiz, silliq sochli ayol oilasida tug’lishi mumkin 
bo’lgan farzandlarning necha foizi silliq bo’ladi 

---

188 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) 75 % B) 25 % C) 50 % D) 0 % 
439. Andalus tovug’ining tanasini patli bo’lishi 
patsizlik ustidan, boshida tojning bo’lishi tojsizlik 
ustidan to’liq dominantlik qiladi. Patning qizil rangda 
bo’lishi oq rangga nisbatan chala dominantlik qilib, 
geterozigotalarda pushti rang namoyon bo’ladi. Barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota tovuq va xo’rozlarning 
avlodida necha xil fenotipik guruh hosil bo’ladi?
A) 27 B) 12 C) 8 D) 18 
440. Andalus tovug’ining tanasini patli bo’lishi 
patsizlik ustidan, boshida tojning bo’lishi tojsizlik 
ustidan to’liq dominantlik qiladi. Patning qizil rangda 
bo’lishi oq rangga nisbatan chala dominantlik qilib, 
geterozigotalarda pushti rang namoyon bo’ladi. Barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota tovuq va xo’rozlarning 
avlodida necha xil genotipik guruh hosil bo’ladi?
A) 27 B) 12 C) 8 D) 18 
441. Andalus tovug’ining tanasini patli bo’lishi 
patsizlik ustidan, boshida tojning bo’lishi tojsizlik 
ustidan to’liq dominantlik qiladi. Patning qizil rangda 
bo’lishi oq rangga nisbatan chala dominantlik qilib, 
geterozigotalarda pushti rang namoyon bo’ladi. Barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota tovuq va xo’rozlarning 
avlodida necha foizi tanasi patli, pushti rangda bo’ladi?
A) 37,5 B) 50 C) 25 D) 28,125 
442. Andalus tovug’ining tanasini patli bo’lishi 
patsizlik ustidan, boshida tojning bo’lishi tojsizlik 
ustidan to’liq dominantlik qiladi. Patning qizil rangda 
bo’lishi oq rangga nisbatan chala dominantlik qilib, 
geterozigotalarda pushti rang namoyon bo’ladi. Barcha 
belgilari bo’yicha geterozigota tovuq va xo’rozlarning 
avlodida genotipik guruhning necha foizi 
trigeterozigota holatida bo’ladi?
A) 3,7 B) 12,5 C) 29,7 D) 25 
443. Kaputsin (1) va qalampir (2) ning somatic 
hujayrasida interfazaning G
1
(a), G
2
(b) va S (c) 
davrlarida nechtadan triplet bog’lam bo’ladi.
I-18, II-9, III-27, IV-54, V-108, VI-36, VII-72, VIII-0 
A) 1-a-II, b-VI; 2-a-VIII, c-VIII
B) 1-a-III, b-VII; 2-a-VII, c-VIII
C) 1-a-I, b-VI; 2-a-VIII, c-VIII
D) 1-a-IV, b-V; 2-a-VIII, c-VI 
444. Ayol qonida aglyutinin α va erkak qonida 
aglyutinin β mavjud. Ota-ona gomozigota bo’lsa va 
ulardan tug’ilgan farzand qiz bo’lsa, uning qonini 
tarkibidagi oqsillar va u qaysi qon guruhlariga qon 
bera olmasligini aniqlang.
1) aglyutinin α; 2) aglyutinin β; 3) aglyutinogen B; 4) 
aglyutinogen A; 5) gemoglobin; 6) antigemofil oqsil; 7) 
insulin; 8) tripsin; 9) esterogen; 10) androgen
A) 1,3,5,6,8,9; I,II B) 3,4,6,7; I,II,III
C) 3,4,5,6,9; I,II,III D) 2,4,7,8,10; I,III 
445. Erkak makaka somatik hujayrasida 42 ta 
xromasoma mavjud bo’lib, ulardagi barcha genlar 
gomozigota bo’lsa, silliq mushak hujayralarida necha 
xil DNK bor?
A) 22 B) 21 C) 42 D) 43 
446. Urg’ochi kaptarning somatik hujayrasida 80 ta 
xromasoma bo’lib, ulardagi barcha genlar gomozigota 
bo’lsa, teri hujayralarida necha xil DNK bor?
A) 41 B) 80 C) 40 D) 78
447. Urg’ochi kaptarning somatik hujayrasida 80 ta 
xromasoma bo’lib, ulardagi barcha genlar gomozigota 
bo’lsa, tuxum hujayralarida necha xil DNK bor?
A) 41 B) 80 C) 40 D) 39 
448. Urg’ochi shinshillada 78 ta xromasoma mavjud 
bo’lib, ulardagi barcha genlar gomozigota bo’lsa, 
mushak hujayralarida necha xil DNK bor?
A) 40 B) 39 C) 78 D) 76 
449. Erkak shinshillada 78 ta xromasoma mavjud 
bo’lib, ulardagi barcha genlar gomozigota bo’lsa, 
mushak hujayralarida necha xil DNK bor?
A) 40 B) 39 C) 78 D) 76 
450. Tez kaltakesak tuxum hujayrasida 19 ta 
xromosoma uchraydi. Somatik hujayradagi barcha 
genlar gomozigota bo’lsa, shu hujayrada necha xil 
DNK bor?
A) 38 B) 20 C) 19 D) 39 
451. Sepkilsizlik (a) va kalta barmoqlilik (b) ni 
belgilovchi genlar uchun xos xususiyatlarni belgilang. 
1) erkak va ayollarda bir xil genotipda bo’ladi;
2) ota-onada bu belgi bo’lsa, farzandlarning shu belgi 
bo’yicha tug’ilish ehtimoli 75 yoki 100 %;
3) ota-onada bu belgi bo’lsa, avlodlarda ham shu belgi 
100 % bo’ladi; 4) agar ota-onada bu belgilar bo’lmasa, 
farzandlarning shu belgi bo’yicha tug’ilish ehtimoli 0 
yoki 25 %; 5) agar ota-onada bu belgilar bo’lmasa, 
farzandlarning shu belgi bo’yicha tug’ilish ehtimoli 0 
%; 6) o’g’il va qizlarda bir xil nisbatda uchraydi. 
A) a-2,5,6; b-1,5,6 B) a-6,3,4; b-1,4,3
C) a-1,3,4; b-2,5,6 D) a-1,5,6; b-6,3,4 
YAKUNIY MASHQLAR - 4 
452. Gemofiliyani ifodalavchi genga xos xususiyat 
to’g’ri ifodalangan javobni aniqlang?
A) agar ota-onada bu belgilar bo’lmasa, farzandlarning 
shu belgi bo’yicha tug’ilish ehtimoli 0% 
B) erkaklarda bu gen krossingover tufayli almashinadi 
C) ota-onada bu belgi bo’lsa, avlodlarda ham shu belgi 
100% bo’ladi 
D) ayollarda bu belgi bo’yicha kasallik faqat bir xil 
genotip tomonidan ifodalanadi
453. Rang ajrata olmaslik holatini ifodalavchi genga 
xos xususiyat to’g’ri ifodalanmagan javobni aniqlang? 
A) o’g’il va qizlarda har xil nisbatda uchraydi 

---

189 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
B) erkaklarda bu gen krossingover tufayli 
almashinmaydi 
C) ota-onada bu belgi bo’lsa, avlodlarda ham shu belgi 
100% bo’ladi 
D) agar ota-onada bu belgilar bo’lmasa, farzandlarning 
shu belgi bo’yicha tug’ilish ehtimoli 0% 
454. Malla soch holatini ifodalovchi gen uchun xos 
xususiyatlarni belgilang. 
A) agar ota-onada bu belgilar bo’lmasa, farzandlarning 
shu belgi bo’yicha tug’ilish ehtimoli 0 % 
B) agar ota-onada bu belgilar bo’lmasa, farzandlarning 
shu belgi bo’yicha tug’ilish ehtimoli 0 yoki 25 % 
C) o’g’il va qizlarda bir xil nisbatda uchraydi 
D) ikki xil genotip bilan ifodalanadi 
455. Drozofila pashshasida tananing kulrangliligi 
qoraligi ustidan, qanotlarining normalligi kaltaligi 
ustidan ustunlik qiladi. Ko’zlarining qizil bo’lishi oq 
bo’lishiga nisbatan ustunlik qiladi. Trigeterozigota 
urg’ochi pashsha hamma belgisi bo’yicha retsessiv 
erkak pashsha bilan chatshtirilganda, avlodning necha 
foizi kalta qanotli, kulrang tanali, oq ko’zli bo’ladi? 
A) 12,5 B) 4,25 C) 25 D) 8,5
456. Drozofila pashshasida tananing kulrangliligi 
qoraligi ustidan, qanotlarining normalligi kaltaligi 
ustidan ustunlik qiladi. Ko’zlarining qizil bo’lishi oq 
bo’lishiga nisbatan ustunlik qiladi. Trigeterozigota 
urg’ochi pashsha hamma belgisi bo’yicha retsessiv erka 
k pashsha bilan chatshtirilganda, avlodning necha foizi 
kalta qanotli, qora tanali, oq ko’zli bo’ladi? 
A) 25 B) 20,75 C) 50 D) 12,5 
457. Qanday genotipli ota-ona organizmlan 
chatishtirilganda hamma farzandlar polidaktiliya 
bilan kasallangan bo’ladi? 
1) Aa x AA; 2) AA x AA; 3) aa x aa; 4) AA x aa;
5) Aa x Aa 
A) 1,3,5 B) 2,4 C) 1,5 D) 2,3 
458. Qanday genotipli 6 barmoqli ota-ona organizmlari 
chatishtirilganda hamma farzandlar polidaktiliya 
bilan kasallangan bo’ladi? 
1) Aa x AA; 2) AA x AA; 3) aa x aa; 4) AA x aa;
5) Aa x Aa 
A) 1,4 B) 5,2 C) 2,1 D) 3,5 
459. Seleksioner olim tajriba asosida 5000 ta urug’ oldi. 
Ekilgan urug’dan 1210 ta o’simlik past bo’yli bo’lgan. 
Past bo’yli o’simlikning irsiylanish xarakterini 
aniqlang. 
A) epistaz B) oraliq C) dominant D) retsessiv 
460. Seleksioner olim tajriba asosida 5000 ta urug’ oldi. 
Ekilgan urug’dan 1210 ta o’simlik past bo’yli bo’lgan. 
Ota-ona fenotipini toping. 
A) uzun poyali B) kalta poyali 
C) uzun va kalta poyali D) normal poyali 
461. Seleksioner olim tajriba asosida 5000 ta urug’ oldi. 
Ekilgan urug’dan 1210 ta o’simlik past bo’yli bo’lgan. 
Ota-ona genotipini toping. 
A) AA x aa В) Aa x aa С) Aa x Aa D) AaBb x AaBb 
462. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma-
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik gammaglobulinemiya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada. ikkinchi turi jinsiy X xromosomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali, ota 
sog’lom va uning avlodlarida kasallik kuzatilmagan 
bo’lsa, tug’ilgan qizlarning necha foizi fenotip jihatdan 
sog’? 
A) 100 B) 25 C) 50 D) 75 
463. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma-
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik gammaglobulinemiya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada. ikkinchi turi jinsiy X xromosomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali, ota 
sog’lom va uning avlodlarida kasallik kuzatilmagan 
bo’lsa, tug’ilgan qizlarning necha foizi genotip jihatdan 
tashuvchi bo’ladi? 
A) 100 B) 25 C) 50 D) 75 
464. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma-
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobuline-miya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada. ikkinchi turi jinsiy X xromosomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali, ota 
sog’lom va uning avlodlarida kasallik kuzatilmagan 
bo’lsa, tug’ilgan qizlarning necha foizi 1-belgi bo’yicha 
tashuvchi bo’ladi? 
A) 100 B) 25 C) 50 D) 75 
465. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma-
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobuline-miya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada. ikkinchi turi jinsiy X xromosomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali. ota 
sog’lom va uning avlodlarida kasallik kuzatilmagan 
bo’lsa, necha foiz o’g’il bolalar genotip jihatdan sog’ 
bo’ladi? 
A) 100 В) 25 C) 50 D) 75 
466. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma-
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobuline-miya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada. ikkinchi turi jinsiy X xromosomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali. Ota 
sog’lom va uning avlodlarida kasallik kuzatilmagan 

---

190 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
bo’lsa. tug’ilgan farzandlarning necha foizi 1-belgi 
bo’yicha geterozigotali bo’ladi? 
A) 100 B) 25 C) 50 D) 75 
467. Bolalarda immunitet yetishmasligi qonda gamma-
globulin sintezlanmasligi oqibatida vujudga keladi. Bu 
kasallik agammaglobuline-miya deb nomlanadi. Ushbu 
kasallikni keltirib chiqaruvchi genning bir turi 
autosomada, ikkinchi turi jinsiy X xromosomada 
joylashgan. Kasallik belgisi ikkala holda ham retsessiv 
irsiylanadi. Ona ikki belgi bo’yicha geterozigotali. ota 
sog’lom va uning avlodlarida kasallik kuzatilmagan 
bo’lsa, tug’ilgan o’g’illarning necha foizi 2-belgi bo’yicha 
kasal bo’ladi?
A) 100 B) 25 C) 50 D) 75 
468. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Ota-ona genotipini toping. 
A) aaX
D
X
d
x aaX
D
Y 
В) AaX
D
X
d
x AaX
D
Y 
C) AAX
D
X
d
x aaX
d
Y 
D) aaX
D
X
D
x aaX
d
Y 
469. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rar.gni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Ikkita belgi bo’yicha kasal bola tug’ilish 
chtimolini aniqlang. 
A) 25 % B) 43,75 % С) 0 % D) 56,25 % 
470. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi ikki belgi 
bo’yicha fenotipik sog’lom? 
A) 25 % B) 75 % C) 18,75 % D) 56,25 % 
471. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi ikki belgi 
bo’yicha gomozigotali? 
A) 25 % B) 75 % C) 18,75 % D) 56,25 % 
472. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi 
digeterozigotali? 
A) 12,5 % В) 0 % C) 18,75 % D) 56,25 % 
473. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi bitta belgi 
bo’yicha geterozigotali. 
A) 25 % B) 75 % C) 18,75 % D) 56,25 %
474. Miopiya autosomada joylashgan dominant gen, 
rangni ajrata olmaslik X xromasomada joylashgan 
retsessiv belgi. Normal ko’rish qobiliyatiga ega ota-
onadan rangni ajrata oladigan va bitta daltonik bola 
tug’ildi. Tug’ilgan farzandlarning necha foizi daltonizm 
tashuvchisi. 
A) 12,5 % B) 43,75 % C) 18,75 % D) 56,25 % 
475. Digeterozigota ipak qurtining kapalaklari o’zaro 
chatishtirilganda 9:7 nisbatda sariq va oq pillali 
organizm hosil bo’ldi. Sariq pillali qurtlarning 
genotipini toping. 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb 
A) 1,5,6,8 B) 2,3,4,7 C) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 
476. Digeterozigota ipak qurtining kapalaklari o’zaro 
chatishtirilganda 9:7 nisbatda sariq va oq pillali 
organizm hosil bo’ldi. Oq pillali qurtlarning 
genotipini toping. 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb 
A) 1,5,6,8 B) 2,3,4,7 C) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 
477. Digeterozigota no’xat o’simligi o’zaro 
chatishtirilganda 9:7 nisbatda sariq va oq gulli 
organizm hosil bo’ldi. Qizil gulli genotipini toping 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb 
A) 1,5,6,8 B) 2,3,4,7 C) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 
478. Digeterozigota no’xat o’simligi o’zaro 
chatishtirilganda 9:7 nisbatda sariq va oq gulli 
organizm hosil bo’ldi. Oq gulli genotipini toping 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb 
A) 1,5,6,8 B) 2,3,4,7 C) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 
479. Digeterozigota qovoq o’simligi o’zaro 
chatishtirilganda 12:3:1 nisbatda oq, sariq va yashil 
qovoqlar hosil bo’ldi. Oq rangli qovoq genotipini toping. 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb 
A) 1,5,6,8 B) 2,3,4,7 C) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 
480. Digeterozigota qovoq o’simligi o’zaro 
chatishtirilganda 12:3:1 nisbatda oq, sariq va yashil 
qovoqlar hosil bo’ldi. Sariq rangli qovoq genotipini 
toping. 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb. 
A) 5,6 В) 3,7 C) 4,8 D) 1,2 
481. Digeterozigota qovoq o’simligi o’zaro 
chatishtirilganda 9:6:1 nisbatda yassi, yumaloq va 
uzunchoq qovoqlar hosil bo’ldi. Yassi qovoq genotipini 
toping. 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb. 
A) 1,5,6,8 В) 2,4,7 С) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 

---

191 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
482. Digeterozigota qovoq o’simligi o’zaro 
chatishtirilganda 9:6:1 nisbatda yassi, yumaloq va 
uzunchoq qovoqlar hosil bo’ldi. Yumaloq qovoq 
genotipini toping. 
1) AaBb; 2) Aabb; 3) aaBB; 4) aabb; 5) AaBB; 6) AABB; 
7) aaBb; 8) AABb 
A) 1,5,6,8 В) 2,3,7 C) 3,4,6,8 D) 2,5,6,7 
483. Ko’zi qo’yko’z bo’lib, uning genotipi AA bo’lgan 
odamning teri hujayrasidagi mitoz siklining G
1
va 
anafazadagi ko’z rangini belgilovchi A geni allellari 
soni to’g’ri ko’rsatilgan jovobni belgilang. 
A) 2; 2 B) 2; 4 C) 1; 2 D) 4; 4 
484. Ko’zi qo’yko’z bo’lib, uning genotipi AA bo’lgan 
odamning teri hujayrasidagi mitoz siklining G
2
va 
metafazadagi ko’z rangini belgilovchi A geni allellari 
soni to’g’ri ko’rsatilgan jovobni belgilang 
A) 2; 2 B) 2; 4 C) 1; 2 D) 4; 4 
485. Ko’zi qo’yko’z bo’lib, uning genotipi AA bo’lgan 
odamning rivojlanayotgan spermato-zoidining meyoz 
interkenezi va anafaza II bosqichida ko’z rangini 
belgilovchi A geni allellari soni to’g’ri ko’rsatilgan 
jovobni belgilang. 
A) 2; 2 B) 2; 4 C) 1; 2 D) 4; 4 
486. Oq ko’zli erkak drozofila pashshasining somatik 
hujayrasi mitoz sikli metafaza bosqichida ko’z rangini 
belgilovchi allellardan A va a genlari soni nechaga 
teng?
A) A-0 va a-2 B) A-2 va a-2
C) A-4 va a-2 A) A-2 va a-0 
487. “D” vitamin bilan davolanmaydigan raxit kasalligi 
ayollarda erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p 
uchraydi. Ota kasal, ona sog’ bo’lsa tug’ilgan o’gil 
farzandlar sog’lom, ota sog’ ona gomozigota kasal bo’lsa 
farzandlarning barchasi kasal tug’ildi. Sog’lom ota-
onadan tugilgan bolalarning barchasi soglom 
boladi. Ushbu kasallikning irsiylanishi qanday genga 
bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
488. D vitamin bilan davolanmaydigan raxit kasalligi 
ayollarda erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p 
uchraydi. Ota kasal, ona sog’ bo’lsa tug’ilgan o’gil 
farzandlar sog’lom, ota sog’ ona gomozigota kasal bo’lsa 
farzandlarning barchasi kasal tug’ildi. Sog’lom ota-
onadan tugilgan bolalarning barchasi sog’lom 
boladi. Ushbu kasallikning irsiylanish tipi bilan bir xil 
bo’lgan belgini aniqlang. 
A) qonning normal ivishi B) tug’ma karlik 
C) rangni ajrata olmaslik D) ortiqcha barmoqlilik 
489. Odamlarda kurak tushlarining yo’qligi ayollarda 
erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Ota 
kasal, ona sog’ bo’lsa tug’ilgan o’gil farzandlar sog’lom, 
ota sog’ ona gomozigota kasal bo’lsa farzandlarning 
barchasi kasal tug’ildi. Sog’lom ota-onadan tug’ilgan 
bolalarning barchasi soglom boladi. Ushbu 
kasallikning irsiylanishi qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
490. Odamlarda kurak tushlarining yo’qligi ayollarda 
erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Ota 
kasal, ona sog’ bo’lsa tug’ilgan o’gil farzandlar sog’lom, 
ota sog’ ona gomozigota kasal bo’lsa farzandlarning 
barchasi kasal tug’ildi. Sog’lom ota-onadan tug’ilgan 
bolalarning barchasi sog’lom bo’ladi. Ushbu 
kasallikning irsiylanish tipi bilan bir xil bo’lgan belgini 
aniqlang. 
A) qonning normal ivishi B) tug’ma karlik 
C) rangni ajrata olmaslik D) ortiqcha barmoqlilik 
491. Retinoblastoma ko’zning ankologik kasalligi 
bo’lib, erkaklar va ayollarda bir xil uchraydi. Kasal 
ota-onalardan kasal farzandlarning tug’ilish 
ehtimolligi 75 % dan 100 % gacha bo’ladi. Otasi 
gomozigota kasal, onasi sog’ bo’lgan qiz sog’lom yigitga 
turmushga chiqsa, bolalarning 50 % i kasal bo’ladi. 
Ushbu kasallikning irsiylanishi qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
492. Retinoblastoma ko’zning ankologik kasalligi bo’lib, 
erkaklar va ayollarda bir xil uchraydi. Kasal ota-
onalardan kasal farzandlarning tug’ilish ehtimolligi 75 
% dan 100 % gacha bo’ladi. Otasi gomozigota kasal, 
onasi sog’ bo’lgan qiz sog’lom yigitga turmushga chiqsa, 
bolalarning 50 % i kasal bo’ladi. Ushbu kasallikning 
irsiylanishi tipi bilan bir xil bo’lgan belgini toping. 
A) ortqcha barmoqlilik B) qonning normal ivishi 
C) tug’ma karlik D)rangni ajrata olmaslik 
493. Odamlarda ko’z shox pardasining irsiy 
degeneratsiyasi erkaklar va ayollarda bir xil uchraydi. 
Kasal ota-onalardan kasal farzandlarning tug’ilish 
ehtimolligi 75 % dan 100 % gacha bo’ladi. Otasi 
gomozigota kasal, onasi sog’ bo’lgan qiz sog’lom yigitga 
turmushga chiqsa, bolalarning 50 % i kasal bo’ladi. 
Ushbu kasallikning irsiylanishi qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
494. Podagra-bo’g’im kasalligi bo’lib. bu kasallikda 
siydik kislotasi almashinuvi buziladi, erkaklar va 
ayollarda bir xil uchraydi. Kasal ota-onalardan kasal 
farzandlarning tug’ilish ehtimolligi 75 % dan 100 % 
gacha bo’ladi. Otasi gomozigota kasal, onasi sog’ 
bo’lgan qiz sog’lom yigitga turmushga chiqsa, 
bolalarning 50 % i kasal bo’ladi. Ushbu kasallikning 
irsiylanishi qanday genga bog’liq? 

---

192 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
495. Podagra-bo’g’im kasalligi bo’lib, bu kasallikda 
siydik kislotasi almashinuvi buziladi. erkaklar va 
ayollarda bir xil uchraydi. Kasal ota-onalardan kasal 
farzandlarning tug’ilish ehtimolligi 75 % dan 100 % 
gacha bo’ladi. Otasi gomozigota kasal, onasi sog’ 
bo’lgan qiz sog’lom yigitga turmushga chiqsa, 
bolalarning 50 % i kasal bo’ladi. Ushbu kasallikning 
irsiylanish t ipi bilan bir xil bo’lgan belgini aniqlang. 
A) sil kasalligiga moyillik B) gemofiliya
C) tug’ma karlik D) rangni ajrata olmaslik 
496. Tallasemiya-gemoglabinning normal sintezlanishi 
buzilishi bilan xarakterlanadigan kasallik. Bu 
kasallikda eritrotsitlarning morfologiyasi o’zgarishidan 
tashqari skelet sistemasi o’zgaradi va sariq 
kasalligining har xil darajasi namoyon bo’ladi. Kasallik 
erkaklar va ayollarda bir xilda kuzatiladi. Kasal ota-
onalardan tug’ilgan farzandalarning 25 % i sog’lom 
bo’ladi. Agar ota kasal ona sog’lom bo’lsa, 50 % 
farzandlar kasal tug’iladi. Ushbu kasallikning 
irsiylanishiga doir ma’umotni aniqlang. 
A) bitta genning bir necha belgiga ta’siri 
B) noallel genlarning polimer ta’siri 
C) noallel genlarning epistaz ta’siri 
D) noallel genlarning komplementar ta’siri 
497. O’roqsimon anemiya gemoglobin zanjirida ro’y 
beradigan mutatsiya natijasida kelib chiqadi. Ayrim 
hollarda kasal organizmlar balog’at yoshiga yetguncha 
nobud bo’ladi. Otasi kasal, onasi sog’lom bo’lgan kasal 
qiz sog’lom yigitga turmushga chiqsa, 50 % farzandlar 
kasal bo’lib tug’iladi. Kasal ota onalardan tug’ilgan 
farzandlarning 25 % i nobud bo’ladi. Kasallik erkak va 
ayollarda bir xilda uchraydi. Ushbu kasallikning 
irsiylanishiga oid ma’lumotni aniqlang.
A) bitta genning bir necha belgiga ta’siri 
B) noallel genlarning polimer ta’siri 
C) noallel genlarning epistaz ta’siri 
D) noallel genlarning komplementar ta’siri. 
498. Gallaktozemiya-uglevodlar almashinuvining 
buzilishi bilan kechadigan kasallik. Kasallik 
avlodlarda kam kuzatilib, erkak va ayollarda bir xilda 
uchraydi. Geterozigota ota-onalardan tug’ilgan 
bolalarning 25 % i ushbu kasallik bilan kasallangan 
bo’ladi. Ota sog’lom ona kasal bo’lsa, farzandlarning 
barchasi sog’lom bo’lishi mumkin. Ushbu kasallikning 
irsiylanish qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
499. Gallaktozemiya-uglevodlar almashinuvining 
buzilishi bilan kechadigan kasallik. Kasallik 
avlodlarda kam kuzatilib, erkak va ayollarda bir xilda 
uchraydi. Geterozigota ota-onalardan tug’ilgan 
bolalarning 25 % i ushbu kasallik bilan kasallangan 
bo’ladi. Ota sog’lom ona kasal bo’lsa, farzandlarning 
barchasi sog’lom bo’lishi mumkin. Ushbu kasallikning 
irsiylanishi qaysi belgi bilan bir xil? 
A) albinizm 
B) daltonizm
C) polidaktiliya D) qonning normal ivishi 
500. Tug’ma karlik erkaklar va ayollarda bir xilda 
uchraydi. Kasallik avlodlarda kam kuzatiladi. Kasal 
ota-onadan sog’lom farzandlar tug’ilish ehtimolligi 0 %. 
Ota kasal ona sog’lom bo’lganda sog’lom 
farzandlarning tug’ilish ehtimolligi 50 % yoki 100 %. 
Geterozigota ota-onalardan tug’iladigan 
farzandlarning 25 % i
ushbu kasallik bilan kasallangan bo’ladi. Ushbu 
kasallikning irsiylanishi qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
501. Tug’ma karlik erkaklar va ayollarda bir xilda 
uchraydi. Kasallik avlodlarda kam kuzatiladi. Kasal 
ota-onadan sog’lom farzandlar tug’ilish ehtimolligi 0 %. 
Ot kasal ona sog’lom bo’lganda sog’lom farzandlarning 
tug’ilish chtimolligi 50 % yoki 100 %. Geterozigota ota-
onalardan tug’iladigan farzandlarning 25 % i ushbu 
kasallik bilan kasallangan bo’ladi. Ushbu kasallikning 
irsiylanishi tipi bilan bir xil bo’lgan belgini korsating? 
A) albinizm B) daltonizm
C) polidaktiliya D) qonning normal ivishi 
502. Tug’ma karlik erkaklar va ayollarda bir xilda 
uchraydi. Kasallik avlodlarda kam kuzatiladi. Kasal 
ota-onadan sog’lom farzandlar tug’ilish ehtimolligi 0 %. 
Ota kasal ona sog’lom bo’lganda sog’lom farzand-
larning tug’ilish ehtimolligi 50 % yoki 100 %. Gete-
rozigota ota-onalardan tug’iladigan farzandlar-ning 25 
% ushbu kasallik bilan kasallangan bo’ladi. Ushbu 
kasallikning irsiylanishi tipi bilan bir xil bo’lgan 
belgini ko’rsating 
A) shizofreniya B) gemofiliya 
C) braxidaktiliya D) qonning normal ivishi 
503. Shabko’rlik odamlarda A vitamin yetishmasligi 
bilan bog’liq bo’lgan kasallik bo’lib, ayollarda 
erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Kasal 
ayolning otasi ham kasal. Kasallik otadan o’g’ilga 
o’tmaydi. Geterozigotali ona va kasal ota oilasida 
tug’ilgan farzandlarning yarmi kasal. Ushbu 
kasallikning irsiylanishi qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
504. Shabko’rlik odamlarda A vitamin yetishmasligi 
bilan bog’liq bo’lgan kasallik bo’lib, ayollarda 
erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Kasal 
ayolning otasi ham kasal. Kasallik otadan o’g’ilga 
o’tmaydi. (geterozigotali ona va kasal ota oilasida 
tug’ilgan farzandlarning yarmi kasal. Ushbu 

---

193 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
kasallikning irsiylanish tipi bilan bir xil bo’lgan belgini 
ko’rsating. 
A) daltonizm B) albinizm
C) polidaktiliya D) qonning normal ivishi 
505. Shabko’rlik odamlarda A vitamin yetishmasligi 
bilan bog’liq bo’lgan kasallik bo’lib, ayollarda 
erkaklarga nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Kasal 
ayolning otasi ham kasal. Kasallik otadan o’g’ilga 
o’tmaydi. (geterozigotali ona va kasal ota oilasida 
tug’ilgan farzandlarning yarmi kasal. Ushbu 
kasallikning irsiylanish tipi bilan bir xil bo’lgan belgini 
ko’rsating. 
A) gemofiliya B) albinizm 
C) fenilketonuriya D) qonning normal ivishi 
506. Odamlarda miopatiya yurak-qon tomiri tizimi 
bilan bog’liq kasallik bo’lib, ayollarda erkaklarga 
nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Kasal ayolning 
otasi ham kasal. Kasallik otadan o’g’ilga o’tmaydi. 
Geterozigotali ona va kasal ota oilasida tug’ilgan 
farzandlarning yarmi kasal. Ushbu kasallikning 
irsiylanish tipi bilan bir xil bo’lgan belgini ko’rsating. 
A) gemofiliya B) albinizm 
C) fenilketonuriya D) qonning normal ivishi 
507. Odamlarda miopatiya yurak-qon tomiri tizimi 
bilan bog’liq kasallik bo’lib, ayollarda erkaklarga 
nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Kasal ayolning 
otasi ham kasal. Kasallik otadan o’g’ilga o’tmaydi. 
Geterozigotali ona va kasal ota oilasida tug’ilgan 
farzandlarning yarmi kasal. Ushbu kasallikning 
irsiylanish tipi bilan bir xil bo’lgan belgini ko’rsating. 
A) daltonizm B) albinizm
C) fenilketonuriya D) qonning normal ivishi 
508. Odamlarda miopatiya yurak-qon tomiri tizimi 
bilan bog’liq kasallik bo’lib, ayollarda erkaklarga 
nisbatan ikki barobar ko’p uchraydi. Kasal ayolning 
otasi ham kasal. Kasallik otadan o’g’ilga o’tmaydi. 
Geterozigotali ona va kasal ota oilasida tug’ilgan 
farzandlarning yarmi kasal. Ushbu kasallikning 
irsiylanish qanday genga bog’liq? 
A) X xromosomaga birikkan dominant genga 
B) X xromosomaga birikkan retsessiv genga 
C) autosomaga birikkan dominant genga 
D) autosomaga birikkan retsessiv genga 
509. Agar Komil rezus musbat, II guruh qonli va 
gemofiliya bilan kasallangani ma’lum bo’lsa, uning 
buyrak venasi (a), birlamchi (b) va ikkilamchi siydigi 
(c) tarkibida qanday moddalar uchrashini aniqlang. 
1) insulin; 2) testosteron; 3) globulin; 4) osh tuzi; 5) 
kreatinin; 6) qoldiq azot; 7) glukoza; 8) antigemofil 
omili; 9) agglutinogen A; 10) agglutinin betta; 11) rezus 
omil; 12) agglutinin alfa. 
A) a-1,4,5,8,11; b-4,5,6,7,9; c-4,5,6
B) a-1,2,3,4,7,9,11; b-4,5,6,10; c-1,4,5,6 
C) a-1,2,3,4,6,8,11; b-2,4,5,7; c-4,5,6,12
D) a-1,2,3,4,7,11; b-2,4,5,6,7; c-4,5,6 
510. Agar Komil rezus musbat, II guruh qonli 
gemofiliya va qandli diabet bilan kasallangan bo’lsa, 
uning birlamchi (а) va ikkilamchi siydigi (b), buyrak 
venasi (c) tarkibida qanday moddalar uchrashini 
aniqlang. 
1) insulin; 2) testosteron; 3) globulin; 4) osh tuzi; 5) 
kreatinin; 6) qoldiq azot; 7) glukoza; 8) antigemofil 
omili; 9) agglutinogen A; 10) agglutinin betta; 11) rezus 
omil; 12) agglutinin alfa. 
A) а-2,3,4,5,6,7; b-4,5,6,8 с-2,3,4,8,11
В) а-4,5,6,7; b-4,5,9; с-3,4,5,11,12 
С) а-2,4,5,6,9; b-3,4,5,6,7; с-2,3,4,10,12 
D) а-2,4,5,6,7; b-4,5,6,7; с-2,3,4,7,11 
511. Jigarrang va sariq rangli qalampirlarni 
chatishtirganda birinchi avlodda qizil rangli 
qalampirlar, ikkinchi avlotda 322 ta o’simlik olindi. 
Ularning 182 tasi qizil, 59 tasi jigarrang, 20 ta yashil, 
61 ta sariq mevaga ega. Genotiplarning qanchasi qizil 
(a), sariq (b) mevaga ega? 
A) a-4; b-2 B) a-3; b-2 C) a-9; b-3 D) a-2; b-l 
512. Jigarrang va sariq rangli qalampirlarni 
chatishtirilganda birinchi avlodda qizil rangli 
qalampirlar, ikkinchi avlodda 322 ta o’simlik olindi. 
Ularning 182 tasi qizil, 59 tasi jigarrang, 20 ta yashil, 
61 ta sariq mevaga ega. Birinchi avlod duragaylari 
bilan yashil mevali o’simlik chatishtirilganda avlodda 
qanday o’simliklar hosil bo’ladi? 
A) 25 % qizil, 25 % jigarrang, 25 % sariq, 25 % yashil
B) hammasi qizil
C) 50 % qizil, 50 % yashil
D) 56,25 % qizil, 18,75 % jigarrang, 18,75 % sariq, 6,25 
% yashil 
513. Odamlarda qo’ng’ir ko’z ko’k ko’z ustidan to’liq, 
jingalak soch silliq soch ustidan chala dominantlik 
qiladi. Geterozigotalarning sochi to’lqinsimon bo’ladi. 
Ikki juft belgi nazarda tutilgan holda to’lqinsimon 
sochli (a) va ko’k ko’zli (b) odamlar necha turdagi 
genotipik guruh hosil qiladi?
A) a-4; b-2 B) a-3; b-3 C) a-9; b-4 D) a-6; b-3 
514. G’o’za o’simligida tolaning rangi oraliq xarakterga 
ega bo’lib, malla rang dominanat (A), oq rang retsessiv 
(a) genlar ta’sirida irsiylanadi. G’o’zaning bir 
populyatsiyasida A geni 20 foiz va a geni 80 foizni 
tashkil etadi. Geterozigota organizmlar 
chatishtirilishidan hosil bo’lgan populyatsiyadagi 
o’simliklarning necha foizida tolaning rangi malla 
emasligini aniqlang. 
A) 16 B) 64 C) 96 D) 32 
515. Odamlarda yaqindan ko’rish normal ko’rish 
ustidan, qo’ng’ir ko’z ko’k ko’z ustidan to’liq 
dominantlik qiladi. Yaqindan ko’ruvchi qo’ng’ir ko’zli 
ota-onaning yolg’iz farzandi ko’k ko’zli bo’lib, normal 
ko’radi. Shu ota-onadan tug’ilishi mumkin bo’lgan 
qo’ng’ir ko’zli farzandlar necha turdagi genotipik guruh 
hosil qiladi? 
A) 12 B) 9 C) 6 D) 4

---

194 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
516. Odamlada rezus faktorni belgilovchi va 
eritrotsitlar shaklini aniqlovchi genlar bitta autosoma 
xromasomada joylashib birikkan holda irsiylanadi. Bu 
genlar orasidagi masofa 3 morganidaga teng. Resus-
musbatlilik va eritrotsitlarning elliptoid shakli 
dominant irsiylanadi. Qiz ikki belgisi bo’yicha 
geterozigota bo’lib, unga rezus-musbatlilik geni 
otasidan, elliptositoz geni onasidan o’tgan. Yigit rezus-
manfiy va eritrotsitlari normal shaklda. Bu oilada 
tug’ilishi mumkin bo’lgan farzandlarning necha % i 
qizga genotip va fenotip jihatdan o’xshash bo’ladi 
(krossingover foizi genlar orasidagi masofaga teng)? 
A) 1,5 B) 3 C) 0 D) 48,5 
517. Ba’zi hasharotlarda Y xromasoma umuman 
bo’lmaydi, Bu holda erkak organizm tug’ilishi uchun 
tuxum hujayraga qo’shiladigan spermatozoidning 
jinsiy xromasomalari qanday ko’rinishga ega bo’lishi 
kerak? 
A) X B) 0 С) XX D) XY 
518. Quyida berilgan genotiplarni fenotipi bilan 
moslangan javobni toping. 
1) BbX
A
X
a
; 2) bbX
A
Y; 3) bbX
a
X
a
; 4) BBX
a
Y. 
A) 1-qizil ko’zli normal qanotli urg’ochi pashsha; 2-oq 
ko’zli normal qanotli erkak pashsha; 3-oq ko’zli kalta 
qanotli urg’ochi pashsha; 4-qizil ko’zli kalta qanotli 
erkak pashsha 
B) 1-kulrang tanali qizil ko’zli erkak pashsha; 2-qora 
tanali qizil ko’zli urg’ochi pashsha; 3-qora tanali oq 
ko’zli erkak pashsha; 4-kulrang tanali oq ko’zli urg’ochi 
pashsha 
C) 1-kulrang tanali qizil ko’zli urg’ochi pashsha; 2-qora 
tanali qizil ko’zli erkak pashsha; 3-qora tanali oq ko’zli 
urg’ochi pashsha; 4-kulrang tanali oq ko’zli erkak 
pashsha 
D) 1-kulrang tanali uzun qanotli urg’ochi pashsha; 2-
qora tanali uzun qanotli erkak pashsha; 3-qora tanali 
kalta urg’ochi pashsha; 4-kulrang tanali kalta qanotli 
erkak pashsha 
519. To’tiqushlarda patlar rangi 2 juft birikmagan va 
allelmas genlar tomonidan belgilanadi. Ikki xil 
dominant genlarning genotipda birga kelishi yashil 
rangni belgilaydi, 1-juftning dominant geni ikkinchi 
juftning retsessiv geni bilan birga uchraganda sariq 
yoki havorang namoyon bo’ladi, har ikkala juftning 
retsessiv genlari oq rangni belgilaydi. Yashil rangli 
to’tiqushlarni o’zaro chatishtirish natijasida avlodda 27 
ta yashil, 9 ta sariq, 10 ta havorang va 4 ta oq rangli 
qushlar olingan, ota-ona genotipini aniqlang. 
A) AaBb x aabb B)AaBbx AaBb 
C) Aabb x AaBb D) aaBb x AaBB 
520. Albinizmning har xil irsiy shakllari bo’lib, ulardan 
biri qisman albinizm autosoma-dominant tipda, 
ikkinchi xili to’liq albinizni autosoma retsessiv tipda 
nasldan naslga o’tadi. Agarda ota-onalardan birining 
genotipi digeterozigotali bo’lib, qisman albinizm bilan 
kasallangan, ikkinchisi to’liq albinizm bilan 
kasallangan bo’lib, uning avlodida qisman albinizm 
hech qachon kuzatilmagan bo’lsa, shu oilada 
albinizmning har ikkala turi bo’yicha kasallangan 
farzandlarning tug’ilish ehtimolini toping. 
A) 50 % B) 25 % C) 12,5 % D) 75 % 
521. Ikkita A va B no’xatlar C va D no’xatlar bilan 
chatishtirildi. To’rtalasi ham oddiy dukkakli, doni 
sariq edi. A no’xat C va D no’xatlar bilan 
chatishtirilganda faqat oddiy dukkakli, doni sariq 
o’simliklar olindi. B va C no’xat bilan chatishtirilganda 
faqat oddiy dukkakli, donlari esa sariq va yashil 
o’simliklar olindi. D no’xat B no’xat bilan 
chatishtirilganda esa oddiy va bo’g’imli dukkaklar 
olindi va ularning hammasini doni sariq bo’ldi. A 
no’xatning genotipini aniqlang.
A) AaBb B) AABb C) AaBB D) AABB 
522. Odamda gemofiliya va rangni ajratolmaslik 
genlari X xromosomada retsessiv irsiylanadi. Qon 
guruhlarini yuzaga chiqaruvchi ABO va polidaktiliya 
dominant genlari autosomada birikmagan holda 
irsiylanadi. I qon guruhli, boshqa belgilari bo’yicha 
geterozigotali ayol IV qon guruhli boshqa belgilari 
bo’yicha normal bo’lgan gomozigotali erkakka 
turmushga chiqdi. Tug’ilgan III qon guruhli qizlarning 
necha foizi polidaktiliya, gemofiliya va daltonizm 
bo’yicha genotipik sog’lom? 
A) 25 % B) 37,5 % C) 12,5 % D) 6,25 % 
523. Albinizm kasalligi – autosoma kasalligi. 
Daltonizm esa jinsga birikkan holda irsiylanadi. 
Geterozigota II qon guruhli daltonizm va albinizm 
bo’yicha sog’lom gomozigotali ayol, daltonik bo’lgan va 
qolgan ikki belgi bo’yicha geterozigotali II qon guruhli 
yigitga turmushga chiqdi. Ushbu oilada tug’ilgan 
farzandlarning necha foizining qon guruhi I, 
gomozigotali II va geterozigotali II bo’lish ehtimolini 
toping.
A) 50;25;25 B) 12,5;12,5;75 
C) 25;50;25 D) 25;25;50 
524. Gemofiliya va daltonizm kasalliklari X-
xromosomada joylashgan retsessiv gen orqali nasldan-
naslga o’tadi. Ushbu genlar orasidagi masofa 9,8 
morganidaga teng. Onasi daltonik bo’lgan, otasi esa 
gemofiliya bilan kasallangan oilada tug’ilgan qiz bilan 
ushbu belgilar bo’yicha sog’lom yigit nikohidan 
tug’ilgan ikki o’gil bolaning biri daltonik, qoni normal 
iviydi, ikkinchisi gemofilik, lekin ranglarni yaxshi 
ajratadi. Ushbu oilada ikkala juft belgilari bo’yicha 
sog’lom o’g’il va qizlarning tug’ilish ehtimolini (%) 
aniqlang. 
A) 52,45 % B) 67,7 % C) 34,54 % D) 48,6 % 
525. Daltonizm, ya’ni rang ajrata olmaslik relsessiv 
holda irsiylanadi. Agar erkak daltonizm bilan kasal 
bo’lsa, spermatogenez jarayonida bitta birlamchi jinsiy 
hujayradan hosil bo’lgan sperma-tozoidlarning 
nechtasi shu retsessiv genga ega bo’lmaydi? 
A) 2 tasi B) 4 tasi С) 1 tasi D) hech biri 
526. Odamda rezus omil geni bilan eritrotsit-larning 
shaklini belgilaydigan genlar bitta autosoma 

---

195 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
xromasomasida birikkan holda irsiylanadi. Rezus 
musbat va elliptotsitoz (eritrotsitlarning ellips 
shaklida bo’lishi) ga nisbatan geterozigotali bo’lgan 
erkak rezus manfiy va normal eritrotsitli ayolga 
uylandi. Agar nazariy jihatdan krossingover 3 % ni 
tashkil etsa, shu oilada rezus musbat va normal 
eritrotsitli farzandlarning tug’ilish ehtimolini 
aniqlang. 
A) 48,5 % B) 1,5 % C) 3 % D) 50 % 
527. Odamlarda glaukoma kasalligining ikki turi 
bo’lib, har ikkisi ham retsessiv genlar bilan 
belgilanadi. Sog’lom er va xotin nikohidan har ikki turi 
bo’yicha kasal farzandlar tug’ilgan bo’lsa, faqat bir turi 
bo’yicha kasal farzandlar tug’ilishi necha foiz bo’ladi? 
A) 25 % B) 6,25 % C) 37,5 % D) 18,75 % 
528. Qaldirg’ochning orqa tomoni ko’kimtir rangda 
bo’lishi (G) qizg’ish bo’lishi (g) ustidan dominantlik 
qiladi, lekin bu belgilar genotipda K bo’lmasa yuzaga 
chiqa olmaydi va natijada qoramtir rang paydo bo’ladi. 
Digeterozigotali qaldirg’ochlar o’zaro chatishtirilsa, 
avloddagi necha foiz qaldirg’ochlarning orqa tomoni 
ko’kimtir tusda bo’ladi? 
A) 25 B) 18,25 C) 56,25 D) 62,5 
529. Qulupnay o’simligida poyasining uzunligi 
va tukli bo’lishi kalta va tuksiz poya ustidan 
to’liq dominantlik qiladi, mevasining qizilligi 
oqligi ustidan qisman dominantlik qilgani uchun 
geterozigota holatda pushti rangda bo’ladi. 
Trigeterozigota genotipli qulupnaylar o’zaro 
chatishtirilgan. Olingan avlodning necha foizini 
uzun, tuksiz, qizil qulupnaylar tashkil etadi. 
A) 14,06 B) 4,68 C) 9,37 D) 25 
530. AaBbCc genotipli organizimda birinchi juft allel 
gen va ikkinchi juft allel genlar oraliq irsiylanadi. 
Shunday genotipli organizimlar o’zaro 
chatishtirilganda fenotipik (a), genotipik (b) sinflar 
sonini aniqlang.? 
A) a-12; b-27 B) a-9; b-27
C) a-27; b-27 D) a-18; b-27 
531. Bug’doy tarkibida teng miqdorda oqsil va uglevod 
bo’lib, ulardan hosil bo’lgan energiya 36500 kj ga teng. 
II darajali konsument tarkibidagi lipid 
parchalanishidan 465 kkal energiya hosil bo’lgan. 
Lochin tana tuzilishi uchun sarflanadigan energiya 
miqdorini aniqlang.? 
A) 83 kJ B) 55,95 kJ C) 231 kJ D) 38,445 kJ
532. Ovogenez jarayonidan so’ng 100 ta tuxum hujayra 
hosil bo’lgan bo’lsa, boshlang’ich tuxum hujayralar 
sonini aniqlang? 
A) 25 B) 100 C) 50 D) 400 
533. Drozofilla pashshasida tananing kulrang bo’lishi 
qora rang ustidan, qanotining uzun bo’lishi kaltaligi 
ustidan dominantlik qiladi. Bu belgilarni yuzaga 
chiqaruvchi genlar bitta xromosomada joylashgan. 
Qora tanali, kalta qanotli urg’ochi pashsha. 
Digeterozigota kulrang tanali, uzun qanotli erkak 
pashsha bilan chatshtirildi. Avlodlarning necha foizi 
(%) ota-onaga fenotip jihatdan o’xshash bo’lmagan? 
A) 41,5 B) 0 C) 17 D) 100 
534. 144 molekula organik birikma fotosintez 
jarayonida vodorod molekulalarini tashishda ishtirok 
etgan bo’lsa, hosil bo’lgan ADF molekulalari miqdori 
necha gramm glukozaning to’liqsiz parchalanish 
jarayonida sarflanadigan ADF miqdori bilan teng? 
A) 9720 B) 19440 C) 4860 D) 38880 
535. Malum bir DNK fragmentida A-T lar orasidagi 
vodorod bo’g’lari soniga nisbatan G-S lar orasidagi 
bog’lar soni 1,5 barobar ko’p bo’lib, S nukleotidlari soni 
115 tani tashkil etadi. Shu DNK dan 
transkripsiyalangan i-RNK dagi fosfodiefir bog’lar 
sonini aniqlang? 
A) 228 B) 459 C) 229 D) 183 
536. Makkajo’xori maysalarining sariq va yaltiroq 
bo’lishi yashil va xira bo’lishiga nisbatan retsessiv 
belgidir. Bu genlar birikkan holda irsiylanadi. Genlari 
bo’yicha digeterozigota bo’lgan o’simlikdan tahliliy 
chatishtirish natijasida olingan 726 ta o’simlikdan 128 
tasi krossingover formalar ekanligi aniqlandi. Hosil 
bo’lgan o’simliklardan nechtasining maysasi yashil 
rangga ega bo’ladi? 
A) 598 B) 363 C) 128 D) 299 
537. Drozofila pashshasida qanot shakli va tana 
rangini ifoda etuvchi genlar bitta xromosomada 
joylashgan. Erkak va urg’ochi drozofila pashshalariga 
A va B genlari faqat otasidan o’tgan. Digeterozigota 
kulrang tanali, normal qanotli urg’ochi va erkak 
drozofila pashshalari o’zaro chatishtirildi. Avlodda 
allel genlarning o’rin almashishi natijasida 
krossingover foizi 17% ni tashkil etdi. Avlodning necha 
foizini kulrang tanali, kalta qanotli va qora tanali, 
normal qanotli pashshalar tashkil etadi? 
A) 17 B) 4,25 C) 12,25 D) 8,5 
538. Interferon oqsilining og’irligi 38640 D bo’lsa, uni 
hosil qilgan tripletlar sonini aniqlang. (bitta 
aminokislotaning og’irligi 120 D deb olinsin)
A) 232 B) 322 C) 966 D) 1094 
539. DNK molekulasida 396 ta A, 386 ta G bor. i-RNK 
DNK ning 1-ipidan sintezlandi va uning tarkibida 190 
ta S borligi aniqlandi. DNK ning 2-ipida nechta G 
joylashgan?
A) 200 B) 198 C) 196 D) 380
540. DNK molekulasini ikki ipida 25600 ta nukleotid 
bor. Umumiy nukleotidlarni 25 % i sitozin, 2-ipda 
timin nukleotidini 45 %, guaninlarni esa 55 % miqdori 
joylashgan. DNK ning 1-ipidan sintezlangan i-RNK ni 
uzunligini toping. 
A) 43520 B) 21,760 C) 72,5 D) 10,88 

---

196 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
541. G’o’zaning bitta ko’sagida 30 ta chigit yetilgan 
bo’lsa, urug’lantirish jarayonida qatnashgan barcha 
spermiylar sonini aniqlang. 
A) 30 B) 60 C) 45 D) 120 
542. Tog’olcha murtak xaltasidagi tuxum va markaziy 
hujayralarda jami qancha xromosoma bor?
A) 24 B) 8 C) 32 D) 16 
543. O’simlik hujayrasi mitoxondriylarida ma’lum vaqt 
davomida 2880 kJ energiya ATFda jamlandi. Shu 
hujayra xloroplastlarida necha molekula ATF 
sintezlanganini hisoblang. 
A) 72 B) 2160 C) 2880 D) 96 
544. Bug’doy donining rangi ikki juft noallel 
kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog’liq. Tajriba 
uchastkasida oq va qizil rangli bug’doylardan F
2
da 
6400 ta o’simlik olingan. Ularning necha foizini och 
qizil donli o’simliklar tashkil etadi? 
A) 25 B) 6,25 C) 60 D) 37,5 
545. Sholi o’simligi spermiylaridagi xromosomalar soni 
makkajo’xori xromosomalarining n to’plamidan 2 taga 
ortiq. Agar bir tup sholi o’simligining 1 ta shingilida 27 
ta don hosil bo’lsa, urug’langan tuxum hujayralarda 
jami xromosomalar soni qancha bo’ladi? 
A) 297 B) 648 C) 972 D) 594 
546. iRNK molekulasida A-20%, C-10%, U-30% bo’lsa, 
teskari transkripsiya jarayonida sintezlangan DNK 
qo’sh zanjiridagi sitozinning foizini ko’rsating. 
A) 20 B) 10 C) 25 D) 30 
547. Odamda A va B genlari bitta xromasomada 
joylashgan va ular orasidagi masofa 8 Morganidaga 
teng. C geni boshqa nogomologik xromasomada 
joylashgan. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota 
organizm tahliliy chatishtirildi. Avlodda noallel 
dominant A va C genlarining birga uchrash ehtimolini 
aniqlang?
A) 25 B) 46 C) 48 D) 27 
548. Odamda A va B genlari bitta xromasomada 
joylashgan va ular orasidagi masofa 8 Morganidaga 
teng. C geni boshqa nogomologik xromasomada 
joylashgan. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota 
organizm tahliliy chatishtirildi. Avlodda noallel 
dominant A va B genlarining birga uchrash ehtimolini 
aniqlang?
A) 46 B) 25 C) 48 D) 50 
549. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplanganligi (B) 
silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariqligi (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada 
ikkala belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli 
oq mevali o’simlik chatish-tirilgan. Avlodda olingan 96 
ta o’simlikdan 75 % i ning mevasi tukli va rangi oq, 25 
% i ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklar-dan nechtasi bitta belgi bo’yicha 
geterozigotali bo’ladi?
A) 24 ta B) 72 ta C) 12 ta D) 48 ta
550. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplanganligi (B) 
silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariqligi (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada 
ikkala belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli 
oq mevali o’simlik chatishtiril-gan. Avlodda olingan 96 
ta o’simlikdan 75 % i ning mevasi tukli va rangi oq, 25 
% i ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklar-dan nechtasi genotip bo’yicha 
digeterozigotali bo’ladi?
A) 24 ta B) 72 ta C) 12 ta D) 48 ta
551. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplanganligi (B) 
silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariqligi (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada 
ikkala belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli 
oq mevali o’simlik chatishtiril-gan. Avlodda olingan 96 
ta o’simlikdan 75 % ning mevasi tukli va rangi oq, 25 
% i ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklardan nechtasi ikkinchi belgi bo’yicha 
gomozigotali dominant bo’ladi?
A) 24 ta B) 72 ta C) 12 ta D) 48 ta
552. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplangan-ligi 
(B) silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariqligi (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada 
ikkala belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli 
oq mevali o’simlik chatishti-rilgan. Avlodda olingan 96 
ta o’simlikdan 75 % ning mevasi tukli va rangi oq, 25 
% ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklar-dan nechtasi gomozigotali dominant 
bo’ladi?
A) 24 ta B) 72 ta C) 12 ta D) 48 ta
553. Shaftoli mevasining tuklar bilan qoplanganligi (B) 
silliqligi (b) ustidan, meva eti oq rangda (C) bo’lishi 
sariqligi (c) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada 
ikkala belgi bo’yicha geterozigotali o’simlik bilan tukli 
oq mevali o’simlik chatishtiril-gan. Avlodda olingan 96 
ta o’simlikdan 75 % ning mevasi tukli va rangi oq, 25 
% ning mevasi tukli va rangi sariq bo’lgan. Olingan 
o’simliklardan nechtasi birinchi belgi bo’yicha 
gomozigotali dominant bo’ladi?
A) 24 ta B) 72 ta C) 12 ta D) 48 ta
554. Odamlarda qoshning sertuk bo’lishi, yuqori 
qovoqning osilgan bo’lishi, burunning katta bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar qoshi sertuk, qovog’i 
normada, burni katta, genotip bo’yicha gomozigota 
erkak siyrak qoshli, qovog’i osilgan va burni kichik 
gomozigotali ayolga uylansa, ularning farzandlari 
orasida uchchala belgi bo’yicha geterozigotali farzand 
tug’ilish ehtimoli necha foiz?
A) 25 % B) 0 % C) 75 % D 100 %
555. Odamlarda qoshning sertuk bo’lishi, yuqori 
qovoqning osilgan bo’lishi, burunning katta bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar qoshi sertuk, qovog’i 
normada, burni katta, genotip bo’yicha gomozigota 
erkak siyrak qoshli, qovog’i osilgan va burni kichik 
gomozigotali ayolga uylansa, ularning farzandlari 

---

197 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
orasida retsessiv belgili farzand tug’ilish ehtimoli 
necha foiz?
A) 25 % B) 0 % C) 75 % D 100 %
556. Odamlarda qoshning sertuk bo’lishi, yuqori 
qovoqning osilgan bo’lishi, burunning katta bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar qoshi sertuk, qovog’i 
normada, burni katta, genotip bo’yicha gomozigota 
erkak siyrak qoshli, qovog’i osilgan va burni kichik 
gomozigotali ayolga uylansa, ularning farzandlari 
orasida necha foizining qoshi sertuk, qovog’i osilgan va 
burni katta bo’ladi?
A) 25 % B) 0 % C) 75 % D 100 %
557. Odamlarda qoshning sertuk bo’lishi, yuqori 
qovoqning osilgan bo’lishi, burunning katta bo’lishi 
dominant belgi hisoblanadi. Agar qoshi sertuk, qovog’i 
normada, burni katta, genotip bo’yicha gomozigota 
erkak siyrak qoshli, qovog’i osilgan va burni kichik 
gomozigotali ayolga uylansa, ularning farzandlari 
orasida necha foizining qoshi siyrak, qovog’i osilgan va 
burni kichik bo’ladi?
A) 25 % B) 0 % C) 75 % D 100 %
558. Odamlarda kichik jag’ tishlarining bo’Imasligi 
dominant belgi sifatida nasldan-naslga o’ladi. Ona shu 
belgi bo’yicha sog’lom, ota esa geterozigotali bo’lgan 
oilada farzandlarning shu anomaliya bo’yicha tug’ilish 
ehtimoli qanday bo’ladi?
A) 50 % sog’lom; 50 % kasal
B) 25 % sog’lom; 75 % kasal
C) 75 % sog’lom; 25 % kasal
D) 100 % sog’lom
559. Odamlarda kichik jag’ tishlarining bo’Imasligi 
dominant belgi sifatida nasldan-naslga o’tadi Ona shu 
belgi bo’yicha sog’lom, ota esa geterozigotali bo’lgan 
oilada farzandlarning necha foizi genotip jihatdan ona 
organizmiga o’xshash bo’ladi?
A) 50 B) 25 C) 75 D) 100
560. Qorako’l qo’ylarning uzunquloqli bo’lishi to’liqsiz 
dominant holda nasldan naslga o’tadi. Tajribada 
geterozigotali organizmlar bir necha marta 
chatishtirilib, 28 ta nasl olindi. Olingan 
qo’zichoqlaming 25 % i kalta quloqli bo’lgan. 
Avlodlardan nechtasining quloq uzunligi o’rtacha 
bo’lishini aniqlang.
A) 14 B) 7 C) 28 D) 21
561. Qorako’l qo’ylarning uzunquloqli bo’lishi to’liqsiz 
dominant holda nasldan naslga o’tadi. Tajribada 
geterozigotali organizmlar bir necha marta 
chatishtirilib, 28 ta nasl olindi. Olingan 
qo’zichoqlaming 25 % kalta quloqli bo’lgan. Avloddagi 
uzun quloqli qo’ylar sonini va foizini aniqlang.
A) 7 ta; 25 B) 14 ta; 50
C) 28 ta; 100 D) 21 ta; 75
562. Albinizm kasalligi retsessiv autosoma kasalligi, 
daltonizm retsessiv jinsga birikkan holda irsiylanadi. I 
qon guruhi IO IO va II qon guruhi IA IA, IA IO holda 
ifodalanadi. I qon guruhli daltonizm va albinizm 
bo’yicha sog’lom gomozigotali ayol daltonik bo’lmagan 
va qolgan ikki belgi bo’yicha geterozigotali II qon 
guruhli yigitga turmushga chiqdi. Ushbu oilada 
tug’ilgan qiz bolalardan necha foizi II qon guruhli 
hamda daltonizm va albinizm bo’yicha kasal bo’lish 
ehtimolini toping.
A) 0 B) 25 C) 75 D) 50
563. Albinizm kasalligi retsessiv autosoma kasalligi, 
daltonizm retsessiv jinsga birikkan holda irsiylanadi. I 
qon guruhi IO IO va II qon guruhi IA IA, IA IO holda 
ifodalanadi. I qon guruhli daltonizm va albinizm 
bo’yicha sog’lom gomozigotali ayol daltonik bo’lmagan 
va qolgan ikki belgi bo’yicha geterozigotali II qon 
guruhli yigitga turmushga chiqdi. Ushbu oilada 
tug’ilgan o’g’il bolalardan necha foizi I qon guruhli va 
ikkala belgi bo’yicha sog’lom bo’lish ehtimolini toping.
A) 0 B) 25 C) 75 D) 50
564. Albinizm kasalligi retsessiv autosoma kasalligi, 
daltonizm retsessiv jinsga birikkan holda irsiylanadi. I 
qon guruhi IO IO va II qon guruhi IA IA, IA IO holda 
ifodalanadi. I qon guruhli daltonizm va albinizm 
bo’yicha sog’lom gomozigotali ayol daltonik bo’lmagan 
va qolgan ikki belgi bo’yicha geterozigotali II qon 
guruhli yigitga turmushga chiqdi. Ushbu oilada 
tug’ilgan farzandlardan necha foizi 1 qon guruhli va 
ikkala belgi bo’yicha sog’lom bo’lish ehtimolini toping.
A) 0 B) 25 C) 75 D) 50 
565. Kartoshka tugunagining ko’k-binafsha rangini 
dominant F geni, pushti rangini dominant G geni 
namoyon qiladi. Lekin bu genlaming faoliyati 
dominant H geni bo’lmasa yuzaga chiqmaydi. 
Genotipda F va G genlari dominant H geni bilan 
uchrashganda tugunak qizil-binafsha rang bo’ladi, 
boshqa holatlarda tugunak oq rangda bo’ladi. 
Tugunagi oq gomozigotali kartoshka qizil-binafsha 
rangli gomozigota kartoshka bilan chatishtirilgan. 
Olingan avlodning necha foizi fenotip bo’yicha qizil-
binafsha rangli bo’ladi?
A) 25 B) 100 C) 75 D) 50
566. Odamlarda sariq va tekis soch retsessiv belgi 
hisoblanadi. Sochi sariq va to’lqinsimon bo’lgan ayol 
sochi qora va to’lqinsimon bo’lgan erkakka turmushga 
chiqqan. Bu oila farzandlarining necha foizi qora va 
jingalak sochli bo’lishi ehtimolini aniqlang.
A) 37,5 B) 50 C) 12,5 D) 75
567. Odamlarda sariq va tekis soch retsessiv belgi 
hisoblanadi Sochi sariq va to’lqinsimon bo’lgan ayol 
sochi qora va to’lqinsimon bo’lgan erkakka turmushga 
chiqqan Bu oilada tug’ilish ehtimoli bo’lgan 
farzandlarning necha foizi birinchi belgi bo’yicha 
geterozigotali bo’lishini aniqlang.
A) 37,5 B) 50 C) 12,5 D) 75
568. Odamlarda terisining rangi ikki xil gen bilan 
belgilanadi. AABB genotipli odamlarning terisi qora, 
aabb genotipli odamlarniki oq bo’ladi. Genotipda uchta 

---

198 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
dominant gen bo’lsa qoramtir, 2 ta bo’lsa oraliq, 1 ta 
bo’lsa oqish bo’ladi. Terisi oraliq rangdagi 
digeterozigota ayol va erkak turmushidan terisi oraliq 
rangli farzandlar tug’ilish ehtimoli necha foiz bo’ladi?
A) 37,5 B) 66,7 C) 25 D) 6,25
569. Odamlarda terisining rangi ikki xil gen bilan 
belgilanadi. AABB genotipli odamlarning terisi qora, 
aabb genotipli odamlarniki oq bo’ladi. Genotipda uchta 
dominant gen bo’lsa qoramtir, 2 ta bo’lsa oraliq, 1 ta 
bo’lsa oqish bo’ladi. Terisi oraliq rangdagi 
digeterozigota ayol va erkak turmushidan tug’ilishi 
mumkin bo’lgan terisi oraliq rangli farzandlarning 
necha foizi genotip jihatdan ota-onaga o’xshash bo’ladi?
A) 37,5 B) 66,7 C) 25 D) 6,25
570. Odamlarda terisining rangi ikki xil gen bilan 
belgilanadi. AABB genotipli odamlarning terisi qora, 
aabb genotipli odamlarniki oq bo’ladi. Genotipda uchta 
dominant gen bo’lsa qoramtir, 2 ta bo’lsa oraliq, 1 ta 
bo’lsa oqish bo’ladi. Terisi oraliq rangdagi 
digeterozigota ayol va erkak turmushidan terisi 
qoramtir rangli farzandlar tug’ilish ehtimoli necha foiz 
bo’ladi?
A) 37,5 B) 66,7 C) 25 D) 6,25
571. Odamlarda terisining rangi ikki xil gen bilan 
belgilanadi. AABB genotipli odamlarning terisi qora, 
aabb genotipli odamlarniki oq bo’ladi. Genotipda uchta 
dominant gen bo’lsa qoramtir, 2 ta bo’lsa oraliq, 1 ta 
bo’lsa oqish bo’ladi. Terisi oraliq rangdagi 
digeterozigota ayol va erkak turmushidan 
turmushidan terisi oq rangli farzandlar tug’ilish 
ehtimoli necha foiz bo’ladi?
A) 37,5 B) 66,7 C) 25 D) 6,25
572. Otlar junining rangini ikkita allel bo’lmagan 
genlar nazorat qiladi. Genotipdagi dominant B geni 
qora rangli, b geni esa malla rangli jun hosil bo’lishiga 
sabab bo’ladi. I geni esa B va b genlar funksiyasini 
pasaytirib, rangning kulrang tusda bo’lishiga olib 
keladi. Fermer xo’jaligida bir necha yil davomida 
digeterozigotali otlarni chatishtirish natijasida olingan 
nasl orasida necha foiz organizm kulrang tusda bo’lishi 
ehtimolini aniqlang.
A) 75 B) 50 C) 25 D) 100 4
573. Otlar junining rangini ikkita allel bo’Imagan 
genlar nazorat qiladi. Genotipdagi dominant B geni 
qora rangli, b geni esa malla rangli jun hosil bo’lishiga 
sabab bo’ladi. I geni esa B va b genlar funksiyasini 
pasaytirib, rangning kulrang tusda bo’lishiga olib 
keladi. Fermer xo’jaligida bir necha yil davomida 
digeterozigotali otlarni chatishtirish natijasida olingan 
nasl orasida fenotip bo’yicha nisbat qanday bo’lishini 
aniqlang.
A) 12:3:1 B) 9:6:1 C) 9:3:3:1 D) 15:1
574. Otlar junining rangini ikkita allel bo’Imagan 
genlar nazorat qiladi. Genotipdagi dominant B geni 
qora rangli, b geni esa malla rangli jun hosil bo’lishiga 
sabab bo’ladi. I geni esa B va b genlar funksiyasini 
pasaytirib, rangning kulrang tusda bo’lishiga olib 
keladi. Fermer xo’jaligida bir necha yil davomida 
digeterozigotali otlarni chatishtirish natijasida olingan 
nasl orasida fenotip bo’yicha ota-onaga o’xshamagan 
organizmlar necha foizni tashkil qiladi?
A) 75 B) 50 C) 25 D) 100
575. Piyoz po’stining qizil rangini B gen, sariq rangini 
b gen ifodalaydi, ammo ranglar genotipda V gen bo’lsa 
yuzaga chiqadi. Uning retsessiv v alleli ingibitor 
vazifasini bajaradi va rangning chiqishiga to’sqinlik 
qiladi. Po’sti qizil piyoz, oq piyoz bilan 
chatishtirilganda avlodda qizil va sariq piyozlar o’zaro 
teng miqdorda olingan bo’lsa, avlodda kutiladigan oq 
piyozlarning % dagi miqdorini ko’rsating.
A) 50 % B) 25 % C) 75 % D) 37,5 %
576. G’o’zada poyasining uzun bo’lishi kalta poya 
ustidan to’liq dominantlik qiladi, tolaning malla rangi 
oq rangi ustidan chala dominantlik qiladi, tolaning 
novvot rangda bo’lishi oraliq xarakterga ega. 
Digeterozigota g’o’zalar o’zaro chatishtirilganda 
avlodda 640 ta o’simlik olingan bo’lsa, uzun poyali 
g’o’zalarning necha xil genotipik guruhlari mavjud?
A) 1 B) 9 C) 6 D) 3
577. Beda o’simligida gulining yashil rangda bo’lishini 
dominant A va B genlari belgilaydi. A-bb holatda gul 
qizil, aa-B holatda gul sariq, ikkala gen retsessiv 
bo’lganda gul oq rangda bo’ladi. Digeterozigota yashil 
o’simlik geterozigota qizil gulli o’simlik bilan 
chatishtirilsa, avlodning necha foizi yashil gulli 
bo’ladi?
A) 25 B) 37,5 C) 50 D) 6,25
578. Kaptar tana hujayrasida 39 juft autosoma bo’ladi. 
Kaptar hujayrasi xromosomalariga nisbatan 2 barobar 
kam xromosomaga ega bo’lgan uy sichqoni tuxum 
hujayrasida autosoma xromosomalar soni nechta 
bo’ladi?
A) 40 B) 18 C) 19 D) 20
579. Meyoz jarayoni buzilishi tufayli makkajo’xori 
hujayrasidagi ikkinchi va beshinchi juft xromosomalar 
jufti tarqalmay bir qutubga o’tdi. Hosil bo’lgan shu 
spermalar ishtirokida urug’langan endosperm 
hujayralarida xromosomalar soni nechta bo’ladi?
A) 19 yoki 21 B) 29 yoki 31
C) 28 yoki 32 D) 18 yoki 22
580. Rivojlanishda davom etayotgan diploid bug’doy 
urug’i endospermasida 40 ta hujayra hosil bo’ldi. Shu 
endospermadagi jami xromosomalar soni nechtaga 
yetganini aniqlang.
A) 720 B) 920 C) 840 D) 1680
581. Agar meyoz natijasida hosil bo’lgan hujayrada 12 
ta xromosoma bo’lsa, shu jarayon interfaza 
bosqichining G2 davrida hujayrada nechta 
xromatidalar bo’lgan?
A) 24 B) 48 C) 72 D) 12

---

199 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
582. Makkajo’xori maysalarining sariq va yaltiroq 
bo’lishi yashil va xira bo’lishiga nisbatan retsessiv 
belgidir. Bu genlar birikkan holda irsiylanadi. Genlari 
bo’yicha digeterozigota bo’lgan o’simlikdan tahliliy 
chatishtirish natijasida olingan 726 ta o’simlikdan 128 
tasi krossingover formalar ekanligi aniqlandi. Hosil 
bo’lgan o’simliklardan nechtasining maysasi yashil 
rangga ega bo’ladi?
A) 598 B) 363 C) 128 D) 299
583. Kumush rang chipor patli tovuqni oltin rang 
chipor patli xo’roz bilan chatishtirib 50 ta jo’ja olingan.
Ulardan nechtasi tovuq (a) va F1 da necha xil genotip 
(b) hosil bo’lgan?
A) a-25 ta; b-2 xil B) a-25 ta; b-4 xil
C) a-50 ta; b-4 xil D) a-50 ta; b-2 xil
584. Odamlarda qandli diabet va fenilketonuriya 
kasalliklari retsessiv autosoma tipda irsiylanadi. 
Qandli diabet bilan kasallangan erkak, shu belgilari 
bo’yicha sog’lom ayol bilan turmush qurdi. Ularning 
oilasida tug’ilishi mumkin bo’lgan farzandlardan biri 
qandli diabet bilan, ikkinchisi esa birinchi belgi 
bo’yicha sog’lom, ikkinchi belgi bo’yicha 
fenilketonuriya bilan kasallangan. Tug’ilgan 
farzandlardan diabet bilan kasallanganlarining shu 
belgi bo’yicha sog’lom farzandlarga nisbatini aniqlang.
A) 3:1 B) 4:1 C) 2:1 D) 1:1
585. Otasi shapko’r (geterozigota), onasi polidaktiliya 
bilan kasallangan sog’ qiz otasi shapko’r va 
polidaktiliya bilan kasallangan, onasi sog’ yigitga 
turmushga chiqdi. Yigit shapko’rlik bilan, uning ukasi 
polidaktiliya bilan kasallangan. Shu oiladan 
tug’iladigan farzadlarning necha % i shapko’rlik bilan 
kasallangan bo’lishi mumkin?
A) 25 B) 50 C) 33 D) 100
586. Otasi shapko’r (geterozigota), onasi polidaktiliya 
bilan kasallangan sog’ qiz otasi shapko’r va 
polidaktiliya bilan kasallangan, onasi sog’ yigitga 
turmushga chiqdi. Yigit shapko’rlik bilan, uning ukasi 
polidaktiliya bilan kasallangan. Shu oiladan 
tug’iladigan farzadlarning necha % i sog’ bo’lishi 
mumkin?
A) 25 B) 50 C) 33 D) 100
587. Otasi shapko’r (geterozigota), onasi polidaktiliya 
bilan kasallangan sog’ qiz otasi shapko’r va 
polidaktiliya bilan kasallangan, onasi sog’ yigitga 
turmushga chiqdi. Yigit shapko’rlik bilan, uning ukasi 
polidaktiliya bilan kasallangan. Shu oiladan 
tug’iladigan farzadlarning necha % i polidaktiliya 
tug’ilishi mumkin?
A) 50 B) 66,6 C) 25 D) 0
588. Otasi shapko’r (geterozigota), onasi polidaktiliya 
bilan kasallangan sog’ qiz otasi shapko’r va 
polidaktiliya bilan kasallangan, onasi sog’ yigitga 
turmushga chiqdi. Yigit shapko’rlik bilan, uning ukasi 
polidaktiliya bilan kasallangan. Shu oiladan 
tug’iladigan farzadlarning necha % i ikkala kasallak 
bilan kasallanishi mumkin?
A) 50 B) 66,6 C) 25 D) 0
589. O’simlik hujayrasida 400 ta urug’ yetilgan bo’lsa, 
shu urug’ni hosil bo’lishida qatnashgan chang donalari 
sonini aniqlang.
A) 400 B) 800 C) 200 D) 100
590. O’simlik hujayrasida 400 ta urug’ yetilgan bo’lsa, 
shu urug’ni hosil bo’lishida qatnashgan spermiylar 
sonini aniqlang.
A) 400 B) 800 C) 200 D) 100
591. O’simlik hujayrasida 400 ta urug’ yetilgan bo’lsa, 
shu urug’dagi tuxum hujayrani urug’lantirgan 
spermiylar sonini aniqlang.
A) 400 B) 800 C) 200 D) 100 
592. Gipertrixoz - Y xromosomaga bog’liq holda 
irsiylanadigan kasallik bo’lib, bunda bola tanasi jun 
bilan qoplangan holda tug’iladi. Ota-onadan mazkur 
kasallik bilan kasallangan daltonik bola tug’ildi. Ota-
onadan biri bu kasalliklardan faqat bittasi bilan 
og’rigan, ikkinchisi esa har ikkala kasallik bo’yicha 
sog’lom. Nazariy jihatdan bunday genotipli ota-onadan 
faqat daltonizm kasalligiga chalingan farzandlarning 
tug’ilish ehtimolligi necha foiz?
A) 25 B) 18,75 C) 37,5 D) 0
593. Karp balig’ining bir turida tangachalar tana 
bo’ylab bir xil joylashgan. Ikkinchi turida lentasimon 
joylashgan. Lentasimon tangachalarga ega baliqlar 
chatshtirilganda 4500 avloddan 3000 tasi lentasimon, 
1500 tasi bir xil va yana 25 % avlod nobud bo’lgan. 
Agar birinchi avlod qayta chatshtirilsa nasllarning 
nehca % i genotip bo’yicha geterozigotali?
A) 50 B) 25 C) 75 D) 100
594. Sholi spermatozoididagi xromasomalar soni 
makkajo’xori gaploid to’plamidan 2 taga ko’p. Agar 
shingilda 27 ta don hosil bo’lgan bo’lsa, markaziy 
hujayradagi jami xromasoma sonini aniqlang.
A) 648 B) 972 C) 324 D) 486
595. Sholi spermatozoididagi xromasomalar soni 
makkajo’xori gaploid to’plamidan 2 taga ko’p. Agar 
shingilda 27 ta don hosil bo’lgan bo’lsa, tuxum 
hujayradagi jami xromasoma sonini aniqlang.
A) 648 B) 972 C) 324 D) 486
596. Zog’ora baliqda meyozning profazasida 13-24-35 
juft gomologik xromasomalar krossingoverga uchradi. 
Krassingoverga uchramagan xromasomalar sonini 
aniqlang.
A) 98 B) 6 C) 104 D) 100
597. Zog’ora baliqda meyozning profazasida 13-24-35 
juft gomologik xromasomalar krossingoverga uchradi. 
Krassingoverga uchragan xromasomalar sonini 
aniqlang.
A) 98 B) 6 C) 104 D) 100

---

200 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
598. Zog’ora baliqda xromasomalar tetradasi nechta?
A) 104 B) 52 C) 51 D) 102
599. Diploid navli qalampirning tetradalar sonini 
aniqlang.
A) 48 B) 46 C) 24 D) 12
600. Turpda birlamchi jinsiy hujayra xromasomalarini 
ikki qutbga tarqalishiga to’sqinlik qiladigan eritma 
tomizilganda hosil bo’ladigan tuxum hujayradagi 
xromasomalar sonini toping.
A) 18 B) 9 C) 36 D) 20
601. Turpda birlamchi jinsiy hujayra xromasomalarini 
ikki qutbga tarqalishiga to’sqinlik qiladigan eritma 
tomizilganda urug’langan tuxum hujayradagi 
xromasomalar sonini toping.
A) 18 B) 27 yoki 9 C) 9 yoki 18 D) 36
602. Turpda birlamchi jinsiy hujayra xromasomalarini 
ikki qutbga tarqalishiga to’sqinlik qiladigan eritma 
tomizilganda urug’langan markaziy hujayradagi 
xromasomalar sonini toping.
A) 27 B) 27 yoki 9 C) 45 yoki 9 D) 36
603. Karp balig’ining bir turida tangachalar tana 
bo’ylab bir xil joylashgan. Ikkinchi turida lentasimon 
joylashgan. Lentasimon tangachalarga ega baliqlar 
chatshtirilganda 4500 avloddan 3000 tasi lentasimon, 
1500 tasi bir xil va yana 25 % avlod nobud bo’lgan. 
Agar birinchi avlod qayta chatshtirilsa nasllarning 
nehca % i genotip bo’yicha geterozigotali?
A) 50 B) 25 C) 75 D) 100
604. Polidaktiliya va katarakta bitta autosoma 
xromasomada joylashgan. Erkak ikkala belgi bo’yicha 
kasallangan va bu belgilarni onasidan olgan. Ayol 
ikkala belgi bo’yicha sog’lom. Agar krossingover 3 % 
bo’lsa, ikkala belgi bo’yicha sog’lom farzandlarni 
tug’ilish ehtimolini aniqlang.
A) 97 B) 48,5 C) 50 D) 3 
605. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi qora 
tana oq ko’zli) urg’ochi drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 17 %) 
A) AbX
D
(25%), AbX
d
(25%), abX
D
(25%), abX
d
(25%) 
B) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(42,5%), abX
d
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
C) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
D) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
606. Kulrang tana (otasi qora tana oq ko’zli) kalta 
qanotli qizil ko’zli erkak drozofila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 17 %) 
A) AbX
D
(25%), AbY(25%), abX
D
(25%), abY(25%) 
B) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(42,5%), abX
d
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
C) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
D) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
607. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi 
kulrang tana oq ko’zli) urg’ochi drozafila hosil 
qiladigan gametalarni aniqlang. (krossingover 17 %) 
A) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
B) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), abX
D
(4,25%), 
abX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
D) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), abX
D
(8,5), abX
d
(8,5%) 
608. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi 
kulrang tana oq ko’zli) erkak drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 17 %) 
A) AbX
D
(50%), AbY(50%) 
B) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), abX
D
(4,25%), 
abX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
D) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), abX
D
(8,5), abX
d
(8,5%) 
609. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi qora 
tana oq ko’zli) urg’ochi drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(25%), AbX
d
(25%), abX
D
(25%), abX
d
(25%) 
B) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(42,5%), abX
d
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
C) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
D) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
610. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi qora 
tana oq ko’zli) erkak drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(25%), AbY(25%), abX
D
(25%), abY(25%) 
B) AbX
D
(41,5%), AbY(42,5%), abX
d
(8,5%), abY(8,5%) 
C) AbX
D
(50%), AbY(50%) 
D) AbX
D
(83%), AbY(17%) 
611. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi 
kulrang tana oq ko’zli) urg’ochi drozafila hosil 
qiladigan gametalarni aniqlang. (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
B) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), abX
D
(4,25%), 
abX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
D) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
612. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi 
kulrang tana oq ko’zli) erkak drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
B) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), abX
D
(4,25%), 
abX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
D) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), abX
D
(8,5), abX
d
(8,5%) 
613. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi qora 
tana oq ko’zli) urg’ochi drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 10 %) 
A) AbX
D
(25%), AbX
d
(25%), abX
D
(25%), abX
d
(25%) 
B) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(42,5%), abX
d
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
C) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
D) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
614. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi qora 
tana oq ko’zli) erkak drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 10 %) 
A) AbX
D
(25%), AbY(25%), abX
D
(25%), abY(25%) 
B) AbX
D
(41,5%), AbY(42,5%), abX
d
(8,5%), abY(8,5%) 

---

201 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
C) AbX
D
(50%), AbY(50%) 
D) AbX
D
(83%), AbY(17%) 
615. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi 
kulrang tana oq ko’zli) urg’ochi drozafila hosil 
qiladigan gametalarni aniqlang. (krossingover 10 %) 
A) AbX
D
(50%), AbX
d
(50%) 
B) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), abX
D
(4,25%), 
abX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(83%), AbX
d
(17%) 
D) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), abX
D
(8,5), abX
d
(8,5%) 
616. Kulrang tana kalta qanotli qiz ko’zli (otasi 
kulrang tana oq ko’zli) erkak drozafila hosil qiladigan 
gametalarni aniqlang. (krossingover 10 %) 
A) AbX
D
(50%), AbY(50%) 
B) AbX
D
(20,75%), AbY(20,75%), abX
D
(4,25%), 
abY(4,25%) 
C) AbX
D
(83%), AbY(17%) 
D) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), abX
D
(8,5), abY(8,5%) 
617. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini birini 
otasidan ikkichisini onasidan olgan) urg’ochi drozofila 
hosil qiladigan gametalar (krossingover 17 %). 
A) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), aBX
D
(20,75%),
aBX
d
(20,75%), ABX
D
(4,25%), ABX
d
(4,25%),
abX
D
(4,25%), abX
d
(4,25%) 
B) ABX
D
(20,75%), ABX
d
(20,75%), abX
D
(20,75%),
abX
d
(20,75%), AbX
D
(4,25%), AbX
d
(4,25%),
aBX
D
(4,25%), aBX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBX
d
(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
618. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini faqat 
otasidan yoki onasidan olgan) urg’ochi drozofila hosil 
qiladigan gametalar (krossingover 17 %). 
A) AbX
D
(20,75%), AbX
d
(20,75%), aBX
D
(20,75%),
aBX
d
(20,75%), ABX
D
(4,25%), ABX
d
(4,25%),
abX
D
(4,25%), abX
d
(4,25%) 
B) ABX
D
(20,75%), ABX
d
(20,75%), abX
D
(20,75%),
abX
d
(20,75%), AbX
D
(4,25%), AbX
d
(4,25%),
aBX
D
(4,25%), aBX
d
(4,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBX
d
(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
619. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini birini 
otasidan ikkichisini onasidan olgan) erkak drozofila 
hosil qiladigan gametalar (krossingover 17 %) 
A) AbX
D
(20,75%), AbY(20,75%), aBX
D
(20,75%),
aBY(20,75%), ABX
D
(4,25%), ABY(4,25%),
abX
D
(4,25%), abY(4,25%) 
B) ABX
D
(20,75%), ABY(20,75%), abX
D
(20,75%),
abY(20,75%), AbX
D
(4,25%), AbY(4,25%),
aBX
D
(4,25%), aBY(4,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBY(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABY(41,5%), abX
D
(8,5%), abY(8,5%) 
620. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini faqat 
otasidan yoki onasidan olgan) erkak drozofila hosil 
qiladigan gametalar (krossingover 17 %) 
A) AbX
D
(20,75%), AbY(20,75%), aBX
D
(20,75%),
aBY(20,75%), ABX
D
(4,25%), ABY(4,25%),
abX
D
(4,25%), abY(4,25%) 
B) ABX
D
(20,75%), ABY(20,75%), abX
D
(20,75%),
abY(20,75%), AbX
D
(4,25%), AbY(4,25%),
aBX
D
(4,25%),aBY(4,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBY(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABY(41,5%), abX
D
(8,5%), abY(8,5%) 
621. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini birini 
otasidan ikkichisini onasidan olgan) erkak drozofila 
hosil qiladigan gametalar (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(20%), AbY(20%), aBX
D
(20%), aBY(20%) 
ABX
D
(5%), ABY(5%), abX
D
(5%), abY(5%) 
B) ABX
D
(20%), ABY(20%), abX
D
(20%), abY(20%) 
AbX
D
(5%), AbY(5%), aBX
D
(5%), aBY(5%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBY(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABY(41,5%), abX
D
(8,5%), abY(8,5%) 
622. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini faqat 
otasidan yoki onasidan olgan) erkak drozofila hosil 
qiladigan gametalar (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(20%), AbY(20%), aBX
D
(20%),aBY(20%) 
ABX
D
(5%), ABY(5%), abX
D
(5%), abY(5%) 
B) ABX
D
(20%), ABY(20%), abX
D
(20%), abY(20%) 
AbX
D
(5%), AbY(5%), aBX
D
(5%), aBY(5%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBY(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABY(41,5%), abX
D
(8,5%), abY(8,5%) 
623. Barcha belgilari bo’yicha geterozigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini birini 
otasidan ikkichisini onasidan olgan) urg’ochi drozofila 
hosil qiladigan gametalar (krossingover 20 %). 
A) AbX
D
(20%), AbX
d
(20%), aBX
D
(20%), aBX
d
(20%) 
ABX
D
(5%), ABX
d
(5%), abX
D
(5%), abX
d
(5%) 
B) ABX
D
(20%), ABX
d
(20%), abX
D
(20%), abX
d
(20%) 
AbX
D
(5%), AbX
d
(5%), aBX
D
(5%), aBX
d
(5%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBX
d
(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
624. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini faqat 
otasidan yoki onasidan olgan) urg’ochi drozofila hosil 
qiladigan gametalar (krossingover 20 %) 
A) AbX
D
(20%), AbX
d
(20%), aBX
D
(20%),aBX
d
(20%), 
ABX
D
(5%), ABX
d
(5%), abX
D
(5%), abX
d
(5%) 
B) ABX
D
(20%), ABX
d
(20%), abX
D
(20%), abX
d
(20%) 
AbX
D
(5%), AbX
d
(5%), aBX
D
(5%),aBX
d
(5%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBX
d
(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
625. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini faqat 
otasidan yoki onasidan olgan) erkak drozofila hosil 
qiladigan gametalar (krossingover 25 %). 
A) AbX
D
(20,75%), AbY(20,75%), aBX
D
(20,75%),
aBY(20,75%), ABX
D
(4,25%), ABY(4,25%),
abX
D
(4,25%), abY(4,25%) 

---

202 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
B) ABX
D
(18,75%), ABY18,75%), abX
D
(18,75%),
abY(18,75%), AbX
D
(6,25%), AbY(6,25%),
aBX
D
(6,25%), aBY(6,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBY(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABY(41,5%), abX
D
(8,5%), abY(8,5%) 
626. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini birini 
otasidan ikkichisini onasidan olgan) erkak drozofila 
hosil qiladigan gametalar (krossingover 25 %) 
A) AbX
D
(18,75%), AbY(18,75%), aBX
D
(18,75%),
aBY(18,75%), ABX
D
(6,25%), ABY(6,25%),
abX
D
(6,25%), abY(6,25%) 
B) ABX
D
(20,75%), ABY(20,75%), abX
D
(20,75%),
abY(20,75%), AbX
D
(4,25%), AbY(4,25%),
aBX
D
(4,25%), aBY(4,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbY(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBY(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABY(41,5%), abX
D
(8,5%), abY(8,5%) 
627. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini birini 
otasidan ikkichisini onasidan olgan) urg’ochi drozofila 
hosil qiladigan gametalar (krossingover 25 %) 
A) AbX
D
(18,75%), AbX
d
(18,75%), aBXD(18,75%),
aBX
d
(18,75%), ABX
D
(6,25%), ABX
d
(6,25%),
abX
D
(6,25%), abX
d
(6,25%) 
B) ABX
D
(18,75%), ABX
d
(18,75%), abX
D
(18,75%),
abXd(18,75%), AbXD(6,25%), AbXd(6,25%),
aBX
D
(6,25%), aBX
d
(6,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBX
d
(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
628. Barcha belgilari bo’yicha geterazigota kulrang 
tanali uzun qanotli ko’zi qizil (dominat genlarini faqat 
otasidan yoki onasidan olgan) urg’ochi drozofila hosil 
qiladigan gametalar (krossingover 25 %) 
A) AbX
D
(18,75%), AbX
d
(18,75%), aBX
D
(18,75%),
aBX
d
(18,75%), ABX
D
(6,25%), ABX
d
(6,25%),
abX
D
(6,25%), abX
d
(6,25%) 
B) ABX
D
(18,75%), ABX
d
(18,75%), abX
D
(18,75%),
abX
d
(18,75%), AbX
D
(6,25%), AbX
d
(6,25%),
aBX
D
(6,25%), aBX
d
(6,25%) 
C) AbX
D
(41,5%), AbX
d
(41,5%), aBX
D
(8,5%), aBX
d
(8,5%) 
D) ABX
D
(41,5%), ABX
d
(41,5%), abX
D
(8,5%), abX
d
(8,5%) 
629. Quyidagi matn qaysi irsiylanishga xos? 
“Belgini rivojlanishiga ko’p tomonlama ta’sir 
ko’rsatadi, bazan uning hayotchanligini susaytiradi.” 
A) pleyotropiya B) komplementar
C) epistaz D) polimeriya 
630. Drozofila melanagaster pashshasida 3-juft 
xromasoma tarkibida gen izchilligi 1-gomolog 
AcklMnOprsT
, 2-gomolog 
ackLmoPrst
4-5-juft genda 
krossingover kuzatilsa, hosil hosil bo’lgan birinchi 
gomologik izchilligini aniqlang. 
A) 
AcklmoPrst
B) 
ackLMnOprsT 
C) 
acklMoPrst
D) 
AckLmnOprsT
631. Drozofila melanagaster pashshasida 3-juft 
xromasoma tarkibida gen izchilligi
1-gomolog 
AcklMnOprsT
, 2-gomolog 
ackLmoPrst
4-5-
juft genda krossingover kuzatilsa, hosil hosil bo’lgan 
ikkinchi gomologik izchilligini aniqlang. 
A) 
AcklmoPrst
B) 
ackLMnOprsT
C) 
acklMoPrst
D) 
AckLmnOprsT
632. Drozofila melanagaster pashshasida 2-juft 
xromasoma tarkibida gen izchilligi
1-gomolog 
HheeYyuuJv
, 2-gomolog 
hhEeggNnZZ
4-5-
juft genda krossingover kuzatilsa, hosil hosil bo’lgan 
birinchi gomolik izchilligini aniqlang. 
A) 
hhEeYyuuJv
B) 
HheeggNnZZ
C) 
HheegyuuJv
D) 
hhEeYgNnZZ
633. Drozofila melanagaster pashshasida 2-juft 
xromasoma tarkibida gen izchilligi 1-gomolog 
HheeYyuuJv
, 2-gomolog 
hhEeggNnZZ
4-5-juft genda 
krossingover kuzatilsa, hosil hosil bo’lgan ikkinchi 
gomolik izchilligini aniqlang. 
A) 
hhEeYyuuJv
B) 
HheeggNnZZ 
C) 
HheegyuuJv
D) 
hhEeYgNnZZ
634. Kokev zotli itning qora yungli ranggi A_B_ gen 
ta’sirida iriylanadi. Dominat genlarning biri bo’lsa 
yungi jigarrang, umuman bo’lmasa oq rang yuzaga 
chiqadi. Yungi oq va qora zotli itlar chatishtirilganda 
F
1
da qora zotli itlar olindi. F
2
da olingan avlodning 
necha foizini fenotipi qora rangli itga o’xshab, genotip 
jihatdan farq qiladi. 
A) 31,25 B) 25 C) 56,25 D) 75 
635. Kokev zotli itning qora yungli ranggi A_B_ gen 
ta’sirida iriylanadi. Dominat genlarning biri bo’lsa 
yungi jigarrang, umuman bo’lmasa oq rang yuzaga 
chiqadi. Yungi oq va qora zotli itlar chatishtirilganda 
F
1
da qora zotli itlar olindi. F
2
da olingan avlodning 
necha foizini fenotip va genotip jihatdan qora yungli it 
zotiga o’xshash bo’ladi. 
A) 31,25 B) 25 C) 56,25 D) 75 
636. Makkajo’xori gulining qizil rangi A_B_ gen 
ta’sirida yuzaga chiqadi. Dominat genlarning birining 
bo’lishi sariq rangni uchramasligi oq rangni yuzaga 
chiqaradi. Qizil va oq gulli makkajo’xorilar 
chatishtirilganda F
1
da qizil gulli o’simliklar olindi. F
2
olingan o’simliklarning necha foizi fenotipi qizil rangli 
makkajo’xoriga o’xshab genotip jihatdan farq qiladi. 
A) 31,25 B) 25 C) 56,25 D) 75 
637. Pomidorning sariq gulli yumoloq mevasi bilan oq 
gulli noksimon shaklli mevasi chatishtirilganda barcha 
avlodlar novvot rangli yumoloq shaklli meva olindi. 
Digeterazigota pomidorlar o’zora chatishtirilganda 
3200 ta avlod olindi. Olingan avlodning nechtasi 
yumoloq shaklli sariq rangli genotipga ega bo’ladi? 
A) 600 B) 1200 C) 1800 D) 1400 
638. Pomidorning sariq gulli yumoloq mevasi bilan oq 
gulli noksimon shaklli mevasi chatishtirilganda barcha 
avlodlar novvot rangli yumoloq shaklli meva olindi. 
Digeterazigota pomidorlar o’zora chatishtirilganda 

---

203 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
3200 ta avlod olindi. Olingan avlodning nechtasi 
novvot rangli yumoloq mevali bo’ladi? 
A) 600 B) 1200 C) 1800 D) 1400 
639. Quyonning qulog’i uzunligi polimer gen ta’sirida 
iriylanadi. Agar A
1
a
1
A
2
a
2
genotipli quyon qulog’i 20 sm 
va a
1
a
1
A
2
a
2
genotipli quyon qulog’i 16 sm bo’lsa, ular 
o’zaro chatishtirilsa necha smli avlodlar olinadi? 
A) 24,20,16,12 
640. Quyonning qulog’i uzunligi polimer gen ta’sirida 
iriylanadi. Agar A
1
a
1
A
2
a
2
genotipli quyon qulog’i 20 sm 
va a
1
a
1
A
2
a
2
genotipli quyon qulog’i 16 sm bo’lsa, 
24 sm (a) va 12 sm (b)li quyonlarning genotipini 
toping. 
1) A
1
A
1
A
2
a
2
2) a
1
A
1
A
2
a
2
3) A
1
A
1
A
2
A
2
4) A
1
a
1
A
2
A
2
5) a
1
a
1
a
2
a
2
6) a
1
a
1
A
2
a
2
A) a-4; b-5 B) a-1; b-6 C) a-1; b-3 D) a-20; b-16 
641. A
1
A
1
A
2
a
2
-24 sm va a
1
a
1
a
2
a
2
-12 sm bo’lsa, ular 
o’zaro chatishtirilsa necha smli avlodlar olinadi? 
A) 24,16 B) 28, 24 C) 24, 12 D) 20, 16 
642. A
1
A
1
A
2
a
2
-24 sm va a
1
a
1
a
2
A
2
-16 sm bo’lib, 
digeterazigota qulog’ining uzunligi 20 sm li quyon 
bilan 12 sm li quyonlar chatishtirilsa qulog’i necha 
smli quyonlar hosil bo’ladi? 
A) 20,16,12 B) 24,20,16 C) 28,20,16 D) 24,20,16,12 
643. Quyon qulog’i A
1
A
1
A
2
a
2
24 sm va a
1
a
1
a
2
A
2
16 sm 
bo’lib, qanday genotipli quyonlar chatishtirilsa faqat 20 
sm qulog’li quyonlar olinadi? 
A) A
1
A
1
A
1
a
2
x a
1
a
1
a
2
A
2
644. Quyon qulog’i a
1
A
1
A
2
A
2
24 sm va a
1
a
1
a
2
A
2
16 sm 
bo’lib, qanday genotipli quyonlar chatishtirilsa 12 sm li 
quyonlar umuman tug’ilmaydi? 
A) A
1
a
1
A
2
a
2
x A
1
A
1
a
2
a
2
645. Xoldor to’tilarda pat ranngi irsiylanishi havorang 
yashil, sariq va oq ranglarda kechadi. Sariq va 
havorang patli to’tilar avlodida yashil to’tilar olindi 
Qanday genotipli organizmlar o’zaro o’ziga o’xshash 
genotipli organizmlar bilan chatishtirilgandafenotip 
bo’yicha 3:1 nisbat hosil bo’ladi? 
1) Aabb; 2) AaBb; 3) aaBb; 4) aabb; 5) aaBB; 6) Aabb 
A) 1,3 B) 2,4 C) 1,2 D) 2,3 
646. Xoldor to’tilarda pat ranngi irsiylanishi havorang 
yashil, sariq va oq ranglarda kechadi. Sariq va 
havorang patli to’tilar avlodida yashil to’tilar olindi. 
Qanday genotipli organizmlar o’zaro chatishtirilsa 
fenotip va genotip bo’yicha 1:1:1:1 nisbat hosil bo’ldi. 
1) Aabb; 2) AaBb; 3) aaBb; 4) aabb; 5) aaBB; 6) Aabb 
A) 1,3 B) 2,5 C) 1,2 D) 2,3 
647. Xoldor to’tilarda pat ranngi irsiylanishi havorang 
yashil, sariq va oq ranglarda kechadi. Sariq va 
havorang patli to’tilar avlodida yashil to’tilar olindi. 
Qanday genotipli organizmlar o’zaro chatishtirilganda 
hosil bo’lgan avlod va sariq 75 % rangda havorang va 
oq patli 25 % ni tashkil etadi? 
1) Aabb; 2) AaBb; 3) aaBb; 4) aabb; 5) aaBB; 6) Aabb 
A) 2,3 B) 2,4 C) 1,2 D) 1,3 
648. Xoldor to’tilarda pat ranggi irsiylanishi havorang, 
yashil, sariq va oq ranglarda kechadi. Sariq va 
havorang patli to’tilar avlodida yashil to’tilar olindi. 
Qanday genotipli organizmlar o’zaro chatishtirilsa 
hosil bo’lgan avlodda yashil va havorang patli 75 % va 
sariq va oq patli 25 % tashkil etadi. 
1) Aabb; 2) AaBb; 3) aaBb; 4) aabb; 5) aaBB; 6) Aabb 
A) 1,2 B) 1,3 C) 2,3 D) 2,4 
649. Xushbo’y hidli no’xatlarda digeterazigota qizil 
gulli o’simliklar o’zaro chatishtirilganda necha xil 
genotip (a) va necha xil fenotipik (b) sinf hosil bo’ladi? 
A) a-9; b-2 B) a-9; b-3 C) a-9; b-4 D) a-9; b-9 
650. Tovuqlarda tojining shakli A_B_ gen ta’sirida 
irsiylanadi. Gigeterazigota yong’oqsimon tojli xo’roz 
bilan geterazigota gulsimon tojli tovuqlar 
chatishtirilganda qanday genotipik (a) va fenotipik (b) 
guruhlar hosil bo’ladi. 
A) a-1:1:2:2:1:1; b-1:3:3:1 
651. Bug’doy doninig ranggi ikki juft noallel gen 
ta’sirida irsiylanadi 2 ta har xil genotipli och pushti 
rangli donlar o’zaro chatishtirilganda qanday genotipik 
(a) va fenotipik (b)guruhlar hosil bo’ladi? 
A) a-1:1:1:1; b-1:2:1 
652. Xushbo’y hidli no’xatlarning gulining ranggi 
komplementar tip irsiylanadigan. Digeterozigota qizil 
gulli no’xat o’zaro chatishtirilganda nechata genotiptik 
sinf (a) va fenotipik (b) hosil bo’ladi. 
A) a-9; b-2 B) a-9; b-4 C) a-16; b-9 D) a-9; b-16 
653. Pomidorning sariq gulli yumaloq shaklli meva 
bilan oq gulli noksimon shaklli mevasi 
chatishtirilganda barcha avlodlar novvot rang gulli 
yumaloq mevali o’simliklar olindi. Digeterazigota 
pomidorlar o’zaro chatishtirilganda fenotip bo’yicha 
qanday nisbatda hosil bo’ladi? 
A) 1:3:6:3:1:2 
654. Teskari transkripsataza fermenti yordamida i-
RNK dan DNK sintezlandi i-RNK da U=20 % bo’lib, 
DNK qo’sh zanjirining 15 % ni timin tashkil qilasa i-
RNKda A-necha foizni tashkil qiladi? 
A) 10 B) 15 C) 20 D) 30 
655. Teskari transkriptaza fermenti yordamida i-RNK 
dan DNK sintezlandi. i-RNK da U=55 % bo’lib DNK 
qo’sh zanjirining 35 % ni timin tashkil qilsa, i-RNK da 
necha foiz adenin bo’ladi? 
A) 15 B) 55 C) 20 D) 35 
656. DNK qo’sh zanjirida 180 ta vodorod bog’ bo’lib 
ulardan 1/3 G-S orasida bo’lsa DNK fragmenti 
uzunligini aniqlang (qo’shni nukleotidlar orasidagi 
masofa 0,34 nm) 
A) 27,2 B) 17,8 C) 30,6 D) 71,4 

---

204 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
657. DNK qo’sh zanjirida 180 ta vodorod bog’ bo’lib 
ulardan 1/3 G-S orasida bo’lsa DNK fragmentidagi 
fosfodiefir bog’lar sonini aniqlang (qo’shni nukleotidlar 
orasidagi masofa 0,34 nm) 
A) 158 B) 178 C) 79 D) 89 
658. A=(G+S) holatda umumiy vodorod bog’lar soni 126 
ta bo’lsa DNK fragmenti uzunligini aniqlang.
A) 18,36 B) 36,72 C) 35,7 D) 17,85 
659. A=(G+S) holatda umumiy vodorod bog’lar soni 126 
ta bo’lsa, DNK fragmentidagi fosfodiefir bog’lar sonini 
hisoblang. 
A) 106 B) 103 C) 107 D) 53 
660. A=(G+S) holatda umumiy vodorod bog’lar soni 126 
ta bo’lsa DNK dagi A=? T=? G=? S=? 
A) A-36; T-36; G-18; S-18 
661. A=(G+S) holatda umumiy vodorod bog’lar soni 126 
ta bo’lsa, DNK qo’sh zanjiridagi A-T orasidagi va G-S 
orasidagi vodorod bog’lar farqini aniqlang. 
A) 18 B) 36 C) 20 D) 24 
662. DNK qo’sh zanjirida 198 ta vodorod bog’i bo’lib 
guanin umumiy nukleotidlardan 3,5 marta kam bo’lsa 
umumiy nukleotidlarni toping. 
A) 154 B) 88 C) 132 D) 110 
663. DNK qo’sh zanjirida 198 ta vodorod bog’i bo’lib 
guanin umumiy nukleotidlardan 3,5 marta kam bo’lsa, 
DNK uzunligini aniqlang. (qo’shni nukleotidlar 
orasidagi masofa 0,34 nm) 
A) 26,18 B) 52,36 C) 67,32 D) 33,66 
664. DNK qo’sh zanjirida 198 ta vodorod bog’I bo’lib 
guanin umumiy nukleotidlardan 3,5 marta kam bo’lsa 
G-S orasidagi va A-T orasidagi vodorod bog’lar farqini 
aniqlang. 
A) 66 B) 44 C) 88 D) 22 
665. DNK qo’sh zanjirida 126 ta vodorod bog’ bo’lib 
sitozin purin asosidan 1,6 marta kam bo’lsa, umumiy 
nukleotidlarni aniqlang. 
A) 96 B) 98 C) 104 D) 108 
666. DNK qo’sh zanjirida 126 ta vodorod bog’ bo’lib 
sitozin purin asosidan 1,6 marta kam bo’lsa, DNK 
uzunligini aniqlang. 
A) 16,32 B) 32,64 C) 18,36 D) 36,72 
667. DNK qo’sh zanjirida 510 ta vodorod bog’ bo’lib 
sitozin purin asosidan 2,333 marta kam bo’lsa, DNK 
uzunligini aniqlang. 
A) 71,4nm 
668. DNK qo’sh zanjirida 510 ta vodorod bog’ bo’lib 
sitozin purin asosidan 2,333 marta kam bo’lsa, DNK 
fosfodiefir bog’lar sonini aniqlang. 
A) 418ta 
669. DNK qo’sh zanjirida 510 ta vodorod bog’ bo’lib 
sitozin purin asosidan 2,333 marta kam bo’lsa, DNK 
umumiy nukleotidlar sonini aniqlang. 
A) 420 
670. Teskari transkripsataza fermenti yordamida i-
RNK dan DNK sintezlandi i-RNK da G=25 % bo’lib, 
DNK qo’sh zanjirining 15 % ni guanin tashkil qilasa i-
RNKda A va T necha foizni tashkil qiladi? 
A) 70 
671. DNK qo’sh zanjirida 720 ta vodorod bog’i bo’lib 
guanin umumiy nukleotidlardan 5 marta kam bo’lsa 
umumiy nukleotidlar sonini toping. 
A) 600 
672. A=(G+S) holatda umumiy vodorod bog’lar soni 420 
ta bo’lsa DNK fragmenti uzunligini aniqlang. (qo’sh. 
Nuk. Orasidagi masofa 0.34nm) 
A) 61,2 
673. Teskari transkripsataza fermenti yordamida i-
RNK dan DNK sintezlandi i-RNK da U=10 % bo’lib, 
DNK qo’sh zanjirining 15 % ni timin tashkil qilasa i-
RNKda A-necha foizni tashkil qiladi? 
A) 20 
674. Teskari transkripsataza fermenti yordamida i-
RNK dan DNK sintezlandi i-RNK da U=30 % bo’lib, 
DNK qo’sh zanjirining 25 % ni timin tashkil qilasa i-
RNKda A-necha foizni tashkil qiladi? 
A) 20 
675. DNK qo’sh zanjirida 720 ta vodorod bog’i bo’lib 
guanin umumiy nukleotidlardan 5 marta kam bo’lsa G-
S orasidagi va A-T orasidagi vodorod bog’lar farqini 
aniqlang. 
A) 30 
676. DNK qo’sh zanjirida 126 ta vodorod bog’ bo’lib 
sitozin purin asosidan 1,6 marta kam bo’lsa, umumiy 
nukleotidlarni aniqlang. 
A) 104 B) 98 C) 96 D) 108 
677. Ekologik piramida fitoplanktonlar, 
zooplanktonlar, mayda baliqlar, yirik baliqlar, tyulen, 
va ayiqdan iborat. Ayiqning massasi 800 kg bo’lsa, 
mayda baliqlarning biomassasini aniqlang. 
A) 800 kg B) 8000 kg C) 800 t D) 80 t 
678. Ekologik piramida fitoplanktonlar, 
zooplanktonlar, mayda baliqlar, yirik baliqlar, tyulen, 
va ayiqdan iborat. Ayiqning massasi 800 kg bo’lsa, 
zooplanktonlarning biomassasini aniqlang. 
A) 80000 t B) 8000 t C) 800 t D) 80 t 
679. Ekologik piramida fitoplanktonlar, 
zooplanktonlar, mayda baliqlar, yirik baliqlar, tyulen, 
va ayiqdan iborat. Ayiqning massasi 800 kg bo’lsa, 
piramidaning umumiy biomassasini aniqlang. 
A) 8888,8 t B) 8888,8 kg
C) 88888,8 t D) 88888,8 kg 

---

205 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
680. Umumiy og’irligi 120 kg keladigan 20 ta oq va 
30 ta kulrang quyon ma’lum vaqt davomida 204 
kg o’simlik iste’mol qildi. Agar oq quyonlar o’z 
vaznidan ikki barobar ko’p, kulrang quyonlar esa 1,5 
barobar ko’p ovqat yeyishini hisobga olsak, 3 ta oq va 7 
ta kulrang quyonni yegan bo’rining og’irligi necha kg 
ga ortadi? (oq va kulrang quyonlarning dastlabgi 
og’irligi teng bo’lgan). 
A) 39,6 B) 27,9 C) 2,796 D) 3,96 

---

206 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
3-QISM 
QO’SHIMCHA MAVZULAR

---

207 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
XARDI-VAYBERG QONUNI 
(Panmiksiyali populyatsiyalarda tabiiy tanlash) 
1908-yilda ingliz matematigi G.Хardi va nemis vrachi V.Vaynberg bir-biridan mustaqil 
holda erkin chatishadigan populyatsiyalarda geterozigota va gomozigota organizmlarning 
tarqalish qonunini yaratdilar va buni p
2
AA+2pqAa+q
2
aa formula shaklida ifodaladilar. Bu 
qonunga ko’ra populyatsiyadagi allel genlar juftlari Nyutonning binom tarqalish koeffitsentiga
asosan (p+q)
2
tarqaladi. Хardi-Vaynberg qonuni har qanday erkin chatishadigan 
populyatsiyalar genotiplari uchun xos bo’lib, quyidagi hollarda bo’lishini talab etadi: 
1) populyatsiya cheklanmagan miqdorda bo’lishi; 
2) populyatsiyaning hamma namunalari bir-biri bilan erkin changlanishi; 
3) gomozigota va geterozigota, allel juftlari bir xil hayotchan, mahsuldor va tanlash 
ob’ekti bo’lmasligi; 
4) mutatsiya xollari cheklangan yoki bir xil intensivlikda uchrashi. 
Bulardan shuni xulosa qilish mumkinki, tabiatda bunday populyatsiyalarni yaratishning 
imkoniyati yo’q. Shuning uchun Хardi-Vaynberg qonuni faqat ideal populyatsiyalar uchun xos. 
Lekin bu qonun tabiiy populyatsiyalarda yuz beradigan evolutsion omillarning buzilishi 
hollarida, masalan, tanlash, mutatsiya yuz berganda va namunalar soni cheklanganda, 
genetik o’zgarishlar dinamikasini o’rganishda asos bo’lib xizmat qiladi. Populyatsiyadagi A va 
a allel genlari uchun genotiplar kombinatsiyalarini ko’rib chiqamiz. Buning uchun A genining 
chastotasini p, uning resessiv allel geni a ni q deb belgilaymiz. Ularning yig’indisi q+p=1 ga 
teng.
Bundan boshqa genning chastotasini ham topish mumkin. Masalan, p=1-q yoki q=1-p ga 
teng. Erkin changlanganda urg’ochi va erkak gametalarning qo’shilishi quyidagicha bo’lishi 
mumkin. 
Masalan, agar fenilketonuriya kasalligi yangi tug’ilgan chaqaloqlarda 1:10000 nisbatda 
uchrasa va autosom-resessiv irsiylansa, dominant belgi bo’yicha gomozigota va 
geterozigotalarning qanchaligini hisoblab toppish mumkin. 
Fenilketonuriya bilan og’rigan bolaning genotipi q
2
(aa)=0,0001. Bu yerda q=0,01.
p=1-0,01=0,99. 
Geterozigota organizmlarning uchrash chastotasi 2pq. 
2*0,99*0,01=0,02 yoki 0,2 % 
Endi dominant va resessiv belgilar uchrash chastotasini hisoblab topamiz: 
AA=p
2
=0,992=0,9801 yoki 98 % 
Aa=q
2
=0,012=0,0001 yoki 0,01 %. 
1-masala. Ma’lum belgi bo’yicha geterozigotali organizmlar o’zaro chatishtirildi. Agar 
ushbu populyatsiyada shu belgi resessiv allelining (aa) uchrash chastotasi 75 % ga yoki 3/4 ga 
teng bo’lsa, bu chatishtirishdan hosil bo’lgan avlod genotipik nisbati qanday bo’ladi? 
A) 1:2:1 B) 1:6:9 C) 3:1 D) 1:1 
Yechilishi: Oddiy monoduragay chatishtirish o’tkazilganda Aa x Aa chatishtirishdan 
olinadigan genotipik nisbat 1:2:1 bo’lar edi. Bu yerda esa masala quyidagicha ishlanadi:
Aa x Aa 
Gametalar 
A (1/4) 
a (3/4) 
A (1/4) 
AA (1/16) 
Aa (3/16) 
a (3/4) 
Aa (3/16) 
Aa (9/16 
Demak, bu yerda: AA-1; Aa-6; aa-9 
To’g’ri javob – B. 

---

208 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
2-masala. Populyatsiyada A va a genlarining nisbati mos ravishda 0,8 va 0,2 ga teng. Shu 
populyatsiyada ikki geterozigotali organizm chatishtirildi va 1800 ta organizm olindi. 
Gomozigota va geterozigota organizmlarning o’zaro nisbatini toping. 
A) AA-1200; Aa=400; aa-200 
B) AA-450; Aa-900; aa-450 
C) AA-1100; Aa-500; aa-200 
D) AA-1152; Aa-576; aa-72 
Yechilishi: Genlarning uchrash chastotasi Xardi-Vaynberg qonuni tenglamasi bo’yicha 
topiladi: 
p
2
+2pq+q
2
=1. Bu yerda p – dominant gen chastotasi; q – resessiv gen chastotasi. Berilgan 
masalada A=0,8; a=0,2 ga. Yuqoridagi tenglama bo’yicha: 0,8
2
+2*0,8*0,2+0,2
2
yoki 
0,64+0,32+0,04=1 
Demak, AA=0,64 (64 %); Aa=0,32 (32 %); aa=0,04 (4 %). 
1800 ta avlodni 100 % deb oladigan bo’lsak, quyidagi nisbat chiqadi: 
100 % -------------1800 
64 % -------------x=1152 (AA)
100 % -------------1800 
32 % -------------x=576 (Aa) 
100 % -------------1800 
4 % -------------x=72 (aa) 
3-masala. Dengiz cho’chqalarida junining kaltaligi (A) uzunligi (a) ustidan dominantlik 
qiladi. Dengiz cho’chqalarining populyatsiyasida
A gen uchrash chastotasi 60 %, a genniki esa 
40 %. Populyatsiyada 3600 ta individ bo’lsa, nechtasining juni kalta gomozigota(l), 
nechtasining juni uzun (2), nechtasining juni kalta geterozigota (3) ? 
A) 1-1296; 2-576; 3-1728 
B) 1-800; 2-1200; 3-1600 
C) 1-1728; 2-1296; 3-576 
D) 1-2304; 2-648; 3-648 
Yechilishi: Bu masalada ham Xardi-Vaynber qonuni formulasidan foydalanib, quyidagi 
tenglikni chiqaramiz: 0,6
2
+ 2*0,6*0,4+0,4
2
= 1 
Bundan 0,36+0,48+0,16=1 chiqadi. Demak, AA=36 %; Aa=48 %; aa=16 %. 3600 ta 
individni 100 % deb olsak, masalani sharti bo’yicha quyidagi natija chiqadi: 
1. juni kalta gomozigotali individlar(AA)-1296 ta; 
2. juni uzun individlar(aa) - 576 ta; 
3. juni kalta geterozigota individlar(Aa) - 1728 ta. 
To’g’ri javob – A. 
4-masala. Tulkilar populyatsiyasida 1000 ta sariq tulkiga 10 ta oq tulki to’g’ri keladi. 
Yuqoridagi ma’lumotdan foydalanib, ushbu populyatsiyadagi sariq gomozigotali (a), sariq 
geterozigotali (b) va oq (c) tulkilar necha foizdan uchrashini aniqlang. 
A) a-80; b-18; c-2 B) a-60; b-25; c-15 C) a-81; b-18; c-1 D) a-91; b-8,9; c-0,1 
Yechilishi: Bu yerda p
2
+ 2pq + q
2
= 1 tenglama bo’yicha ishlash uchun dastlab q
2
ni topib 
olamiz: q
2
= 10/1000 = 0,01; Bundan q = 0,1. Keyin p ni topamiz, p + q= 1 bo’lganligi uchun p = 
1-0,1 = 0,9. Demak, 0,9
2 
+2*0,9*0,1+0,1
2
= 1. Bundan 0,81+0,18+0,01 =1. Foiz nisbatda esa 
a=81 %; b=18 %; с=1 %. 
To’g’ri javob – C. 

---

209 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Mustaqil yechish uchun masalalar 
1. G’o’za o’zidan changlanuvchi o’simliklar qatoriga kiradi. Hosil shoxi (A) bor 4 ta 
o’simlik, hosil shoxi yo’q (a) 2 ta o’simlik bilan o’zaro chatishtirilsa, 5-bo’g’inda ularning 
genotipi bilan fenotipning nisbati qanday bo’ladi? 
2. Yaroslavl qoramol zotiga mansub 850 ta sigirdan 790 tasi qora junli, 51 tasi qizil junli 
ekanligi aniqlangan. Mazkur populyasiyada qora va qizil rangli qoramollarning fenotipini 
nisbatini F
2 
va F
3 
da aniqlang.
3. Javdarda albinizm retsessiv belgi xisoblanadi. Тekshirilgan uchastkadagi 840 ta 
o’simlikdan 210 tasida albinizm borligi ma’lum bo’ldi. F
2 
- F
4 
da albinizm genining takrorlanish 
darajasini aniqlang. 
4. Bir orolda tarqalgan 1000 ta tulkidan 991 tasi jigarrang, 9 tasi oq junli bo’lgan: 
a) mazkur tulki populyatsiyasini gomozigotajigarrang geterozigota jigarrang va oq junli 
formalarning nisbatini foiz hisobida aniqlang: 
b) Хardi-Vaynberg qonuniga ko’ra, bunday tulkilarning ikkinchi bo’g’inida A va a 
genlarning nisbati qanday bo’ladi? 
5. Odamda kar va soqovlik belgisi autosomada joylashgan bo’lib, retsessiv holda nasldan-
naslga o’tadi. Mazkur kasallikning uchrash darajasi 2:10000. 8000000 aholisi bo’lgan 
shaharda mazkur belgi bo’yicha geterozigota va kar-soqov odamlarning soni qancha? 
6. Kuzgi javdar maysalarida antotsian rang - A, yashil rang - a gen ta’sirida rivojlanadi.
1000 m
2
maydondagi 300000 o’simlikdan 75000 ta o’simlikning maysasi yashil rangda:
a) mazkur populyatsiyalarda yashil rangli o’simliklar necha foizni tashkil etadi? 
b) a allelning takrorlanish darajasi qanday? 
d) A allelning takrorlash darajasi qanday? 
e) AA genotipli o’simliklar necha foizni tashkil etadi? 
f) Aa genotipli o’simliklar necha foizni tashkil etadi? 
7. Makkajo’xorida kraxmalli endosperm dominant, mumsimon endosperm retsessiv bo’lib, 
ular A va a genlar ta’sirida rivojlanadi. Endospermda kraxmal bor navning doni 
tekshirilganda, ularning 16 % mumsimon endospermga ega ekanligi ma’lum bo’lgan. Mazkur 
makkajo’xori populyatsiyasining urug’i ekilsa kelgusi bo’g’inda:
a) retsessiv allel genning takrorlanish darajasi; 
b) dominant genning takrorlanish darajasi qanday bo’ladi? 
d) necha foiz o’simliklar dominant gomozigota?
e) necha foiz o’simliklar dominant geterozigota bo’ladi? 
8. Odamda albinizm retsessiv genga bog’liq. Ma’lum tumanda yashaydigan 20000 
aholidan 412 tasi albinos ekanligi aniqlangan:
a) necha foiz odam mazkur gen bo’yicha gomozigota?
b) retsessiv allelning takrorlanish darajasi qanday? 
d) dominant allelning takrorlanish darajasi qanday? 
e) necha foiz odam dominant gomozigota?
f) necha foiz odam dominant geterozigota hisoblanadi?

---

210 Abituriyentlar uchun qo’llanma 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
G’ofurov A.T., Fayzullayev S.S., Xolmatov X.X. Genetikadan masala va mashqlar. Oliy 
va o’rta maktab talabalari va o’qituvchilari uchun qo’llanma. Toshkent. O’qituvchi. 
1991. 140 bet. 
2.
Ostonaqulov Т.E. va boshqalar. Genetika asoslari. Qishloq xo’jalik oliy va o’rta 
maxsus o’quv yurtlarining talabalari uchun darslik. Toshkent. 2005. 168 bet. 
3.
G’ofurov A.T. Fayzullayev S.S., Saidov J. Genetika. Pedagogika oliy o’quv yurtlari 
biologiya ixtisosligi talabalari uchun darslik. Toshkent. Tafakkur nashriyoti. 2010. 
4.
Eshonqulov O., Nishonboyev K., Bosimov M. Genetika. Akademik litsey o’quvchilari 
uchun darslik. T.: «Sharq», — 2010. — 176 b. 
5.
Musayev D.A. va b. Genetika va seleksiya asoslari. Biologiya yo’nalishi talabalari 
uchun darslik. – T.: “Fan va texnologiyalar” nashriyoti. 2011. 488 bet. 
6.
D. Biologiya-genetika. Biologiyadan mavzulashtirilgan masalalar to’plami. FDU. 
2015. 100 bet. 
7.
Sheraliyev B. Biologiya va genetikadan masalalar. Farg’ona. 2015. 76 bet. 
8.
“Abituriyent” gazetasi. 2014. 2015. 2016. 
9.
Biologiya variantlar. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.
10.
G’ofurov A. va boshqalar.
Biologiya. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi 
uchun darslik: 1-nashr. 2017.

---

211 Abituriyentlar uchun qo’llanma 

---

212 Abituriyentlar uchun qo’llanma