11 Abituriyentlar uchun qo’llanma
LIPIDLAR
Tuzilishiga ko’ra bir necha guruhlarga bo’linadi:
Neytral yog’lar
– tabiatda ko’p tarqalgan lipidlar bo’lib, 3 ta yog’ kislota va 3 atomli spirt –
glitserinning birikishidan hosil bo’ladi. Bu guruhga hayvon yog’lari va o’simlik moylari kiradi.
Mumlar – yog’ kislotalar va ko’p atomli spirtlarning birikishidan hosil bo’ladi. Mumlar terini,
hayvonlarning junini, qushlarning patlarini qoplab turadi, ularni yumshatadi hamda suvdan himoya
qiladi. Mum qoplami barg, poya, mevalarni suv ta’siridan, qurib qolishdan himoya qiladi.
Fosfolipidlar – hujayraning membranali tuzilmalarini hosil qiladi.
Glikolipidlar – lipidlarning uglevodlar bilan hosil qilgan birikmasi.
Lipoprotein – lipidlarning oqsillar bilan hosil qilgan birikmasi.
Steroidlarga mansub – xolesterin hujayra membranasining muhim tarkibiy qismidir.
1 g yog’ to’liq oksidlanganda 9,3 kkal yoki 38,9 kj energiya ajraladi.
(Ma’rupov Akmaljon)
OQSILLAR
Aminokislotalar molekulasi barcha aminokislotalar uchun bir xil bo’lgan ikki qismdan, aminoguruh
(–NH
2
) va karboksil guruh (–COOH) va har bir aminokislota uchun o’ziga xos bo’lgan qism –
radikaldan iborat.
,
Beruniy ATM
Aminokislotaning umumiy formulasi
Aminokislotalarning o’zaro birikishi
Oqsil tarkibi: C, H, O, N (16 %), S, P
Oqsillar tarkibidagi aminokislotalar
Halqasiz (asiklik)aminokislotalar
Halqali (siklik) aminokislotalar
1. Glitsin
8. Leysin
15. Fenilalanin
2. Alanin
9. Izoleysin
16. Tirozin
3. Serin
10. Treonin
17. Triptofan
4. Sistein
11. Lizin
18. Gistidin
5. Sistin
12. Arginin
19. Prolin
6. Metionin
13. Asparagin kislota 20. Oksi prolin
7. Valin
14. Glutamin kislota
Hujayradagi organik moddalar ichida oqsillar miqdor va ahamiyati jihatidan birinchi o’rinni
egallaydi. oqsillar yuqori molekulali kolloid birikma bo’lib, aminokislotalardan tashkil topgan. Ular
gidroliz qilinsa, aminokislotalarga parchalanadi. oqsillarning elementar tarkibi karbon, vodorod,
kislorod, azot hamda oltingugurtdan iborat. Ularning tarkibida ba’zan fosfor ham uchraydi. oqsillar
tarkibidagi azot miqdori doimiy bo’lib, o’rta hisobda 16 % ni tashkil etadi.
Polipeptid zanjir – peptid bog’ va aminokislotalardan iborat tuzilma. Aminokislotalar peptid
bog’lar yordamida o’zaro birikadi. A – aminokislota; P – peptid bog’.
Aminokislotalar orasidagi peptid bog’lar soni aminokislotalardan 1 taga kam bo’ladi: A*P*A
13 Abituriyentlar uchun qo’llanma
DNK zanjirida Adenin (A) nukleotidi Timin (T) ga, Guanin (G) esa Sitozin (S) ga
komplementardir. A va T orasida 2 ta vodorod bog’i, G va S orasida 3 ta vodorod bog’i bo’ladi. 1-
zanjirning nukleotidlar qatori A-G-S-T bo’lsa, shu zanjirga parallel turgan 2-zanjirning nuleotidlar
qatori T-S-G-A tarzida bo’ladi.
DNK
RNK
Purin asosi: Adenin va Guanin; Pirimidin asosi: Timin
va Sitozin
Nukleotidlar orasi 0,34 nm ga teng.
Transkripsiya – DNKdagi oqsil to’g’risidagi axborotni i-RNKga ko’chirib o’tilgandek yozilishi.
Transkripsiya yadroda kechadi.
Translyatsiya – i-RNKdagi nukleotidlar ketma-ketligini aminokislotalar ko’rinishida namoyon
bo’lishi.
Qo’sh zanjirli DNKning bitta geni joylashgan masofasi polimeraza
fermenti yordamida orasi
ochilib, RNK sintezlanadi. Bu hodisa, ya’ni iRNKni ko’chirib olish jarayoni
transkripsiya
deb
yuritiladi.
iRNK sintezlanishi jarayonida DNKning nusxa ko’chirilayotgan fragmentidan
komplementar tarzda
nukleotidlar qatori ajraladi. Lekin, iRNK zanjirida DNKdagi T o’rniga Uratsil (U) nukleotidi hosil
bo’ladi.
, Beruniy ATM
15 Abituriyentlar uchun qo’llanma
Genetik kod
(
1954 yili G.Gamov, keyinchalik, S.Brenner, M.Nirenberg, G.Matteylar tomonidan aniqlangan
.)
Birinchi
asos
Ikkinchi asos
Uchinchi
U
S
A
G
asos
U
UUU Fen
UUS Fen
UUA Ley
UUG Ley
USU Ser
USS Ser
USA Ser
USG Ser
UAU Tir
UAS Tir
UAA Term.
UAG Term.
UGU Sis
UGS Sis
UGA Term.
UGG Trp
U (A)
C(G)
A (T)
G (C)
S
SUU Ley
SUS Ley
SUA Ley
SUG Ley
SSU Pro
SSS Pro
SSA Pro
SSG Pro
SAU Gis
SAS Gis
SAA Gin
SAG Gin
SGU Arg
SGS Arg
SGA Arg
SGG Arg
U (A)
C(G)
A (T)
G (C)
A
AUU Izo
AUS Izo
AUA Izo
AUG Met
ASU Tre
ASS Tre
ASA Tre
ASG Tre
AAU Asn
AAS Asn
AAA Liz
AAG Liz
AGU Ser
AGS Ser
AGA Arg
AGG Arg
U (A)
C(G)
A (T)
G (C)
G
GUU Val
GUS Val
GUA Val
GUG Val
GSU Ala
GSS Ala
GSA Ala
GSG Ala
GAU Asp
GAS Asp
GAA Glu
GAG Glu
GGU Gli
GGS Gli
GGA Gli
GGG Gli
U (A)
C(G)
A (T)
G (C)
Aminokislotalarni DNK molekulasidagi 4 xil nuleotdlar
yordamida ifodalanishi
“
genetik kod” deyiladi
.
Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan. Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6
tadan bo’lishi mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota uchramaydi.
Metionin va triptofan - 1 ta;
Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin, sistein, serin - 2 ta;
Izoleysin - 3 ta;
Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin - 4 ta;
Leysin,
glutamin, arginin - 6 ta;
Qolgani terminatorlar bo’lib, ular polipeptid zanjir sintezi tugallanganini bildiradi 3 ta;
Jami 64 ga teng.
MAVZUGA DOIR MASALALAR ISHLASH
Do'stlaringiz bilan baham: 
