1 АҲадкул холмуҳаммад ўҒли савдогарлар устози ёхуд ҳАҚИҚий омад

28
ЎЗИГА ИШОНГАН ИНСОН СЎРАШНИ ҲАМ БИЛАДИ
Бир неча йил олдин Абдуллоҳ газлама ва мўйна сотишни ният 
қилди. Устоз Абу Ҳанифа ҳазратларидан рухсат бўлгач, йўлга 
тушдик. У билан кўп бозорларни айландик. Ниҳоят биз хоҳлаган 
маҳсулотларни топдик. Бироқ улар жуда қиммат эди. Пулимиз ҳам 
унчалик кўпмасди. Биз катта миқдорда қарз олиб, ишлаб чиқа-
рувчининг ўзидан олмоқчи ва халқ қийналмаслиги учун нархни 
пасайтирмоқчи бўлдик. Шу пайт Абдуллоҳ мени яна лол қолдирди. 
У биринчи кичик бир хонтахтача устига матоларни ёйиб савдо қи-
лётган одамнинг олдига борди. Унда нари борса икки тўп мато бор 
эди. Абдуллоҳ ундан: 
– Менга шу матодан йигирма тўп сўради. Унда унча мато йўқ 
эди. Бошқа дўконни кўрсатди. У айтган дўконга бордик. У ерда ўн 
беш тўпча мато бор экан. Абдуллоҳ улардан ўттиз тўп сўради. Шу 
тариқа дўкон катталашгани сари сўрайдиган мол ҳам катталаша 
борди. Катта бир дўкончидан юз тўп сўради (Абдуллоҳ агар биз 
сўраган молни ишлаб чиқарувчига етказмасдан “бор” деб қола-
диган савдогар чиқса иккиланмай сотиб олишимизни режалаган 
эди). Шунда тожир қизиқ гап айтди.
– Сизлар бизга мол тарқатадиган савдогарнинг олдига 
боришларингиз керак. У асрдан кейин келади. Ўша одам сизларга 
истаганингизча газлама топиб беради. Биз унга раҳмат айтиб, 
мажсидга жўнадик. Асрни ўқиб бўлгач, яна бозорга келдик. Изла-
ган одамимизни топдик. Унинг дўкони ҳақиқатда катта экан. Бизга 
ҳатто уч юз тўп ҳам топиб бероларди. Шунда Абдуллоҳ салом- 
аликдан сўнг қўрқмасдан тожир билан гаплаша бошлади.
– Сиз ҳақингизда бозордагилардан сўраб билдик. Шу бозорда 
энг катта садогарлардан экансиз. Бизга газлама керак, аммо бозорда 
биз сотиб оладиган миқдорда газлама йўқ экан. 
– Сизларга қанча керак? – деди у хушламайгина.
– Икки минг тўп, деди Абдуллоҳ дадил. Шунда тожир ўрнидан 
туриб кетди. Кейин жиддий туриб саволлар берди. Абдуллоҳ эса 
хотиржам жавоб бериб турди.
– Қачонга керак?

---

29
– Шу бугунга.
– Бугун бунча молни сизга етказиб беролмайман. Аралаш қилиб 
бер десангиз, ҳар хилидан беришим мумкин. 
– Менга мана бу оқ матодан керак. Бошқасини кейинги сафар 
оларман, агар талаб бўлса.
– Унда сизга фақат ишлаб чиқарувчигина айтган молингизни, 
хоҳлаган миқдорда сота олади. Шомгача улгурсангиз келишиб 
оласиз. Мана манзил: катта карвонсарой, учинчи бурилиш. Мўл-
жал: Катта оқ масжид. Абдуссамад тожир.
Биз тезда берилган манзил томон ошиқдик. Ҳамон кўнглимда 
хавотир бор. Ахир у айтаётган миқдордаги молни яқин йиллар 
ичида ололмаймиз. Нега Абдуллоҳ ўзига ишонч билан жуда катта 
миқдордаги газламани сўраяпти? Саволларимни очиқчасига унга 
беролмасдим. Одатда у ишлар битгач, менга сабабларини тушун-
тиради. Лекин менга ҳозирги ҳолатди бир нарса жуда қизиқ: нарх 
борган сари пастлаб кетяпти. Биринчи савдогарнинг айтган баҳо-
сидан деярли икки баравар тушди. Шом вақтига улгурдик. Лекин 
тожирнинг олдига эмас, шом намозини ўқиш учун тўғри масжид 
томон йўл олдик. Намоздан сўнг манзилга бордик. Катта дарвозага 
оддийгина илгак қулф сифатида осиб қўйилган экан. Тақиллатдик. 
Дарвозанинг четида бир мушт сиқадиган жой бор экан. Бир одам 
ўша жойдан “нима хизмат”, деди. Муддаомизни айтдик. У эртага 
эрталаб бомдоддан кейин келишимизни айтди ва ортига қайтиб 
кетди. Абдуллоҳ “Кутамиз”, дегандек уёқдан буёққа бориб кела 
бошлади. Мен чидолмасдан унга савол бердим.
– Абдуллоҳ қоровул эртага келинглар дедику, нега яна кутяп-
миз?
– Хўжайини агар жамоат билан намоз ўқийдиган бўлса, хуфтон 
вақти албатта ташқарига чиқади, – дея гапида давом этди. – Биз 
ўша вақтда у билан гаплашиб оламиз. Маҳоратли тижоратчи ха-
ридорни рад этмайди. Устознинг гапи ёдингдами? “Мижоз биринчи