1 – variant savol “Maxsus fanlarni o’qitish metodikasi’ fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

«Kasb pedagogikasi» fanining asosiy tushunchalari, mazmuni kasbiy ta'limning turli tizimlarida quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin:

• o'qituvchilarning yangi va yanada murakkab tadbirlarni amalga oshirish maqsadida o'z kasbiy mahoratini oshirishi;

  
  

• kasbiy-texnik ta'limning yangi konsepsiyalarini amalga oshirish vosita va yo'llarini yaratishga e'tiborni qaratish, faol-ijodkor shaxsni tarbiyalash;

  
  

• pedagogik bilimlarni egallashga yangicha yondoshuvlarni ishlab chiqish;

  
  

• ta'lim-tarbiyaning samarali shakl va metodlarini ishlab chiqish;

  
  

• rivojlanib boruvchi yangi pedagogik jarayonlarni loyihalash, ta'lim oluvchilarning barcha imkoniyatlari va qobiliyatlarini ishga solishi uchun sharoit yaratish, kasbiy mahoratni egallashi uchun sarflanadigan vaqtni qisqartirishga erishishdan iborat.

  
  

O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, rivojlanishning o'ziga xos va o'ziga mos yo'lini tanlab oldi hamda huquqiy demokratik davlat, ochiq fuqarolik jamiyatini qurishni amalga oshira boshladi. Bunday davlatda jamiyatning ma'naviy yangilanishi, ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodini shakllantirish jahon hamjamiyatiga uyg'unlashtirish uchun barcha shart- sharoitlar yaratilgan bo'ladi.

Umuminsoniy qadriyatlar o'zbek xalqining ko'p asrlik ilmiy va madaniy an'analarini, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika hamda jamiyatning rivojlanish istiqbolini e'tiborga olgan holda ta'lim sohasida olib borilayotgan aniq maqsadlarga erishishning muhim shartlari bo'lib hisoblanadi.
Mohiyati jihatidan mutlaqo yangi bo'lgan Kadrlar tayyorlashning milliy modeli "Ta'lim to'g'risida"gi qonun va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"dan iborat qonunlarni qabul qilish va joriy etishga asos bo'ldi. Bu har ikki hujjat ijodkor, ijtimoiy faol, ma'naviy jihatdan boy shaxsni shakllantirish hamda yuqori
SHuning uchun iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida hamda ta'lim tizimini o'rganish asosida mamlakatimiz iqtisodiyotida erishilgan yutuqlarni atroflicha tahlil etish, mavjud muammo va kamchiliklarni batamom bartaraf etish hamda iqtisodiyotni rivojlantirish usullarini ilg'or xorijiy tajribalardan samarali foydalanish orqali ta'lim tizimini yanada takomillashtirish masalalari ilgari suriladi. Bunda, asosiy e'tibor O'zbekistonni jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi jarayonini jadal sur'atlarda rivojlantirish, buning uchun mamlakatimiz tashqi iqtisodiy faoliyatini erkinlashtirish borasida kechiktirib bo'lmaydigan chora-tadbirlarni amalga oshirishga qaratiladi.
Iqtisodiyot - bu shunday xo'jalik tizimiki, u zarur hayotiy ne'matlarni yaratish yo'li bilan odamlar va jamiyat ehtiyojini qondiradi, xo'jalik yuritish faoliyatini yaxshilaydi, ishlab chiqarish samaradorligini ta'minlaydi. Demak, inson birinchi navbatda, moddiy talab-ehtiyojini qondirishga iqtisodiy faoliyat orqali erishadi, o'z rizq-ro'zini yaratadi. Bunga erishish uchun iqtisodchi mutaxassislarning iqtisodiy tafakkurini rivojlantirish orqali ularni:
-jamiyat iqtisodiy qonunlarini o'rgatuvchi bilimlar bilan qurollantirish;

• jamiyatning iqtisodiy siyosatini to'g'ri anglab etadigan mutaxassis- shaxsni shakllantirish;

  
  

• ishlab chiqarishdagi faol iqtisodiy faoliyatda ishtirok etish, mehnat qilishning ilg'or shakl va metodlarini o'rganib olishga yo'llaydigan dastlabki

  
  

malakalarni egallab olish.

«Bozor iqtisodiyoti islohotlarini amalga oshirishda qanday chora-tadbirlar ko'rilishidan qat'iy nazar, malakali mutaxassislar etishmas ekan, qo'yilgan maqsadga erisha olmasligimiz mumkin. Malakali mutaxassislarni tayyorlashda oliy ta'lim muassasalari yangicha yondashuvlarni ishlab chiqish vaqti keldi»¹ - degan edi Prezidentimiz I.A.Karimov. Bu jarayonni amalga oshirishda xorijiy tajribalardan samarali foydalanish va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining dastlabki bosqichlarini amalga oshirish va bozor iqtisodiyoti sharoitida kadrlarni tayyorlash muammolarini o'rganish ushbu mavzuni dolzarbligini belgilaydi.
Bu kabi muammolarning oqilona hal etilishi esa har tomonlama bozor munosabatlari talablariga javob bera oladigan iqtisodchi mutaxassislarni tayyorlashga bog'liqdir. CHunki, iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida mustaqil Respublikamiz oldidagi yangidan-yangi maqsad va vazifalarni to'g'ri anglay bilgan, bu borada o'z fikr-mulohazasiga ega bo'lgan, o'zining etarli darajada zamon talablariga mos keluvchi bilim va tajribasiga ega bo'lgan iqtisodchi mutaxassislargina mamlakatimiz iqtisodiy-ijtimoiy rivojiga o'zining munosib hissasini qo'shishi mumkin. Biroq, yangi sharoitda samarali faoliyat yurita oladinan intisodchi mutaxassislarni tavvorlash horasidani muammo va
Ta'limning eng muhim vazifasi bo'lib, jamiyatni zamonaviylashtirish, mamlakatni rivojlanishining oldingi o'rinlariga olib chiqishga qodir mutaxassis xodimlar bilan mustahkamlash, sog'lomlashtirish, yangilash va to'ldirish hisoblanadi. Bunda zamonaviy bozor iqtisodiyoti mutaxassislar tayyorlashga yangi talablar qo'ymoqda. Har bir ish o'rnida ishlab chiqarishni rivojlantirishda ishtirok etish, o'z tavsifi va texnologiyaviy jihatiga ko'ra ancha murakkab mahsulotning tez o'zgaradigan yuqori sifatliligini ta'minlash, ashyolar tannarxi oshib borishini iashlab chiqarish usullarini takomillashtirishi va sarflarni kamaytirish yo'li bilan tizg'inlashdan iboratdir.
Asosiy masala shundaki, bozor iqtisodiyoti sharoiti har bir ishtirokchiga faol iqtisodiy fikrlashga erishish talabini qo'ymoqda. Innovatsiya strategiyasida bu ayniqsa yuqori ahamiyat kasb etadi. Gap shundaki, bozor iqtisodiyoti garchi
yangilikka qulaylik bersada, lekin o'zi bunga sharoit yarata olmaydi. SHuning uchun bozor munosabatlariga jalb etilgan barcha mutaxassis xodimlarda strategik fikrlash, iqtisodiy rivojlanish qonunlarini tushunish, yangilikni baholay bilish, mustaqil qaror qabul qilish, yuzaga kelgan qiyinchilikni enga bilish, zarur bo'lganda o'z qarorini asoslab tushuntirib berish va isboti bilan ifodalash muhim sifat hisoblanadi.
Bizning mamlakatimiz uchun kadrlar tayyorlash va yangi ta'lim ustuvorliklariga e’tiborni qaratib, Prezidentimiz I.Karimov shunday degan edi: "Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosatida insonni intellektual va ma'naviy- axloqiy tarbiyalash bilan jips bog'liq uzluksiz ta'lim tizimi orqali fuqaro shaxsni har tomonlama rivojlangan bo'lishi ko'zda tutiladi", shu bilan birga davlat boshlig'i xalqaro tajribani albatta hisobga olgan holda o'zida ana'analarni mujassam etgan va takomillashgan jamiyat barpo etishga alohida e'tibor qaratiladi.
Xulosa qilib aytganda O'zbekistonda kasb ta’limi islohotlarini amalga oshirishdan asosiy maqsad ta'lim-tarbiya jarayonini yuqori cho'qqilarga olib chiqishdir. Islohotlarni amalga oshirish zaruriyati pedagogika fani oldigan ko'proq ijodiy xarakterdagi ilmiy tadqiqot ishlarini yaratish vazifasini qo'ymoqda. Hozirgi zamon har tomonlama etuk mutaxassis kadrlarni o'qitish, ularni zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirishni talab etadi. SHuning uchun bunday mutaxassislarni tayyorlash uchun ta'limning eski usullaridan voz kechish, muayyan bilimlar majmuiga ega bo'lgan yosh kadrlarni tayyorlashdan o'zining butun imkoniyatini namoyon etishga qobil, yuksak axloqli, mag'rur va baxtiyor shaxs hisoblanuvchi insonni tayyorlashga o'tish kerak. Kasb pedagogikasining jahon miqyosida erishgan yutuqlari darajasini, axloqiy-estetik me'yorlar rivoji ustuvorligi hisobga oluvchi milliy maktabga tayanuvchi, milliy madaniyat o'choq'i hisoblanuvchi, shu bilan birqa
I -/
Mohiyati jihatidan mutlaqo yangi bo'lgan Kadrlar tayyorlashning milliy modeli "Ta'lim to'g'risida"gi qonun va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"dan iborat qonunlarni qabul qilish va joriy etishga asos bo'ldi. Bu har ikki hujjat ijodkor, ijtimoiy faol, ma'naviy jihatdan boy shaxsni shakllantirish hamda yuqori malakali, raqobatbardosh kadrlarni oldindan qayta tayyorlashdan iborat strategik maqsadga erishish uchun nazariy asos bo'ldi va zamin yaratdi.

Mamlakatimizning kelajagi, taqdiri, avvalo Prezidentimiz I.Karimovning quyidagi so'zlari - haqiqat bilan chambarchas bog'liqdir: "...Bugun respublikamizda islohotlar faqat iqtisodiyot sohasidagina olib borilmayapti, bu avvalo, institutsional islohotlar bo'lib, ular eski markazlashtirilgan iqtisodiy tizimni yangi, erkin boshqaruv tizimiga o'tkazishni, uni rag'batlantiruvchi, hayotiy faoliyatga aylantirishni ta'minlaydi''. Bu o'zgarishlarni maxsus dasturlar asosida amalga oshirish, xo'jalik yuritishning zamonaviy usullarini joriy etish, kompyuterlashtirish, ham xorijda, ham o'z yurtimizda oliy ta'lim muassasalaridagi yosh mutaxassislarni jadal tayyorlashni tashkil etish, bular barchasi, Prezidentimiz, davlatimizning diqqat markazida turibdi. Respublikamiz hukumati umuman moliyalash tizimini, xususan, ta'lim tizimidagi moliyalashni

takomillashtirishni talab etmoqda.
Mamlakatimizda 1997 yildan boshlangan mavjud ta'lim tizimini tubdan isloh qilishni ta'lim muassasalariga qobiliyatli yoshlarni jalb etishliksiz, oliy maktab faoliyatini tubdan o'zgartirmay turib mantiqiy yakuniga etkazib bo'lmaydi. Uzluksiz ta'lim tizimini isloh qilishda kadrlar tayyorlashdan samaraga erishishda ta'limni takomillashtirishda mablag' bilan ta'minlamay turib muvaffaqiyatga erishib bo'lmaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat tomonidan oliy ta'limni moddiy qo'llab- quvvatlash o'quv yurtlarining noshirlik, ishlab chiqarish, ilmiy xizmat ko'rsatish va ustavga muvofiq boshqa faoliyatlar hisobiga o'quv yurtlari daromadini oshirish bilan chambarchas bog'liq holda olib borilishi lozim. Bular ta'lim muassasalarida zamonaviy texnika vositalari, jihozlar, yangi texnologiyalarga bo'lgan ehtiyojni ta’minlaydi, ular mustaqilligini oshiradi, fanning ta'lim bilan uyg'unlashuvini ta'sirchan vositalarini ishlab chiqish va joriy etish imkonini beradi va oqibat natijada oliy ta'lim tizimiga yangi kuch baxsh etadi, o'zlarida ilmiy bilim bilan garmonik jihatdan mukammal inson bo'lishini mujassamlashtirgan, oila, jamiyat, davlat oldida o'z mas’uliyatini chuqur his etgan yosh mutaxassislarni tayyorlashni sifat jihatidan yangi bosqichga ko'taradi.
Ta’limning eng muhim vazifasi bo'lib, jamiyatni zamonaviylashtirish, mamlakatni rivojlanishining oldingi o'rinlariga olib chiqishga qodir mutaxassis xodimlar bilan mustahkamlash, sog'lomlashtirish, yangilash va to'ldirish
So'nggi yillarda falsafiy bilim berishga alohida e'tibor berilmoqda.
Malakaviy o'qitish tizimida falsafiy bilim berish birinchi qadam bo'lib, bu sohada erishilgan yutuqlar va tajribalar qo'llanishi mumkin.
Kasb pedagogikasining ilmiy o'rnini aniqlash uchun uning ob’ekti va predmetini ajratib olish kerak. Bizga ma'lumki ilm bu haqiqatda sodir bo'lgan jarayonlarni o'rganish va isbotlashga yo'naltirilgan ilmiy bilim yo'nalishidir.
limning predmeti - bu ob'ektning shunday ta'rifi borki, unda izlanishlar aniq yo'nalish bo'yicha olib boriladi.
Insonning madaniy va ma'naviy shakllanishi quyidagilar asosida amalga oshadi.
^ Ma'lumot ^ Madaniyat ^ Mentalitet
Pedagogik faoliyatda 2 asosiy yo'nalish mavjud.
Bir tomondan bu faoliyat o'qituvchining kundalik, o'quv va tarbiyaviy ishlariga, o'qituvchi va o'quvchi orasidagi o'zaro munosabatga, ta'lim-tarbiya ishlarida o'quvchining bilim, malaka va ko'nikmalariga bog'liqdir.
Pedagogika fanining asosiy masalasi esa bu jarayonni samarali va sifatli ta'minlashdir. Buning uchun esa aniq metod va tashkiliy shakllardan samarali foydalanish zarur. Ushbu metodda ma'lum miqdorda erkinlik, pedagogik san'at, pedagogik mahorat o'z o'rnini topgan bo'lishi kerak.
Ma'naviy va madaniy shakllanish jarayoni. Malakaviy tayyorgarlikda asosiy didaktik bosqichlar
Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq mamlakatimizda ma'naviyatni rivojlantirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimovning har bir nutqi va ma'ruzalari, maqola va asarlarida yuksak ma'naviyat kelajak poydevori ekanligi qayta-qayta ta'kidlanmoqda.
Haqiqatan ham inson ma'naviyatini yuksaltirmasdan turib, jamiyatimiz turmush tarzida, mamlakatimiz taraqqiyotida muvaffaqiyatlarga erishib bo'lmaydi. Islohotlarning birinchi bosqichida milliy ma'naviyatni izga tushirib
olish yo'lida ko'zlangan maqsad asosan amalga oshirildi va ikkinchi bosqichda amalga oshirilishi lozim bo'lgan vazifalarga zamin hozirlandi. Ma'naviy parokandalik davriga barham berildi. Prezident Islom Karimov "O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida" kitobida ta'kidlaganidek: "Xalqning
Auiiift + i ил г-v» i kAi'tirtiu » /л w л л I i л* i л ли+л
kerak. Kasb pedagogikasining jahon miqyosida erishgan yutuqlari darajasini, axloqiy-estetik me’yorlar rivoji ustuvorligi hisobga oluvchi milliy maktabga tayanuvchi, milliy madaniyat o'chog'i hisoblanuvchi, shu bilan birga madaniyatlarning oqilona dialogini olib borishga qobil uzluksiz ta’limni rivojlantirish strutegiyasi haqidagi masala dolzarb bo'lib qoldi. Bu ta’lim umumiy o'rta ta'lim, o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi va oliy ta’lim
muassasalarida rivojlantirilishi va mustahkamlanishi lozim.
XXI asr bo'sag'asida ijtimoiy iqtisodiy munosabatlar rivojida inson aql- zakovati va ma'naviyati asosiy muvofiqlashtiruvchi, rivojlantiruvchi omil va vosita ekanligi tobora namoyon bo'lmoqda. SHuning uchun insonparvarlik bozor iqtisodiyoti asosidagi huqquiy, demokratik davlat erkin fuqarolik jamiyati qurilishining bosh tamoyili sifatida qabul qilinmoqda.
O'zbekiston Respublikasining «Ta’lim to'g'risida»gi qonunida (1997 y.) ta'lim davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida usutuvor deb e'lon qilinishi Pedagogika fani zimmasiga juda katta mas'uliyatli ulug'vor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy, ma’naviy, madaniy, diniy merosimizni qayta tiklanishi ularni zamon ruhi talabi bilan uyg'unlashtirib faqat shaxsiy, milliy manfaat kasb etilib qolmasdan umumjahon ma'naviy, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga ulkan hissa bo'lib qo'shilmoqda.
Har bir mustaqil fan o'zining predmeti (mavzusi) va metodologik asoslariga egadir. Jumladan, Kasb pedagogikasi ham fan sifatida shakllanib o'zining predmetiga ega bo'ldi. Boshqa fanlar kabi Kasb pedagogikasi ham fan sifatida paydo bo'lar ekan, u awalo jamiyatning talab va ehtiyojlari asosida paydo bo'ldi.
SHu sababli tarbiya jarayonini ijtimoiy hayotning ajralmas qismi deb qarash lozim, chunki tarbiyaviy ishlarni olib bormasdan turib jamiyatni, uning rivojlanishini tasavvur qilish qiyin.
Pedagogika fan sifatida boshqa fanlarga o'z ta'sirini ko'rsatib, bilim tizimining bir butunligini tashkil etadi. SHu bilan birga bir necha bo'limlarga bo'linishi mumkin.
Ularga: maktabgacha tarbiya, umumiy o'rta, o'rta maxsus, oliy ta'lim pedagogikasi va boshqalar.
Pedagogika fanining har bir ko'rinishi o'zining maxsus ko'rinishiga egadir. Bilim berishni falsafiy-metodologik bosqichi malakaviy pedagogikani umumiy ko'rinishlarida samarali bilim berishdan iboratdir. O'qitilayotgan yo'nalishni aniq muammolardan kelib chiqqan holda olib borilsa, samarali natijalarga olib keladi.
So'nggi yillarda falsafiy bilim berishga alohida e'tibor berilmoqda.
Qur'oni Karimning "Baqara" surasida, insonni boshqa mavjudotlardan ajratib turuvchi sifatlar to'g'risida quyidagi oyatlar mavjud: "Va u zot Odamga barcha narsalarning ismlarini o'rgatdi. So'ngra ularni farishtalarga ro'baro' qilib dedi: "Agar xalifalikka biz haqdormiz degan so'zlaringiz rost bo'lsa, mana bu narsalarning ismlarini Menga bildiring!"
Ular aytdilar: "Ey pok parvardigor, biz faqat Sen bildirgan narsalarnigina bilamiz. Albatta, Sen o'zing ilmu hikmat sohibisan". (Alloh): Ey Odam, bularga u narsalarning ismlarini bildir", dedi".¹