1- modul. Kataliz va katalizatorlar 1- mavzu. Kataliz to’g’risida tushuncha

Ya. Berseliusdan tashqari, Mischerlich ayni shu davrda qattiq moddalar bilan tezlashtirilgan katalitik reaksiyalarni o’rganishda ishtirok etdi.

• Ya. Berseliusdan tashqari, Mischerlich ayni shu davrda qattiq moddalar bilan tezlashtirilgan katalitik reaksiyalarni o’rganishda ishtirok etdi.
• U fanga “ta’sir kataliz” atamasini kiritdi.
• Geterogen kataliz uchun ushbu atama 100 yildan ko’proq davom etdi.
• 1895-yilda Ostvald katalizni sarflanmaydigan begona moddalar yordamida kimyoviy reaksiyalarni tezlashtirish deb ta’rifladi.
• Uning ushbu ishi 1909 yilda kimyo bo’yicha Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi.

Sanoat-lashtirilgan yili	Jarayon	Katalizator	Mahsulotlar
1939 – 1945	Degidrogenlash	Pt – Al2O3	Metilsiklogeksandan toluol
	Degidrogenlash	Cr2O3 – Al2O3	n-Butandan butadien
	Alkanlar izomerizatsiyasi	AlCl3	n-Alkanlardan izo-C7 – C8
1946 – 1960	Aromatik uglevodorodlarni oksidlash	V2O5	Naftalindan ftal angidridi va o-ksilol
	Gidrokreking	Ni – alyumosilikat	Og’ir neft fraksiyalaridan yengil neft mahsulotlari
	Polimerizasiya (Singler – Natta)	TiCl4 – Al(C2H5)3	Etilendan polietilen
	Degidrogenlash	Fe2O3 – Cr2O3 – KOH	Etilbenzoldan stirol
	Oksidlash (Vaker jarayoni)	PdCl2 – CuCl2	Etilendan asetaldegid
1961 – 1970	Bug’li konversiya	Ni – α-Al2O3	Metandan CO, (CO2) va H2
	Azot oksidlari bilan oksidlash	Bifosfomolibat	Propendan akrilonitril
	Katalitik kreking	Seolitlar, alyumosilikat-lar	Neftning og’ir fraksiyalaridan yoqilg’i mahsulotlari
	Riforming	Bimetall katalizatorlar (Pt, Sn, Re, Ir)	Past oktanli benzindan yuqori oktanli benzin va aromatik uglevodorodlar
	Past bosimdagi metanol sintezi	Cu – ZnO – Al2O3	CO, H2, CO2 dan metanol
	Izomerlash	SiO2 ga yuttirilgan fermentlar	Glyukozadan fruktoza (salqin ichimliklar ishlab chiqarish)
	Distillyatlar deparafiniza-siyasi	ZSM-5, modernitlar	Gazoyldan tarkibidagi n-alkanlar tuzilishini o’zgartirish
	Gidrotozalash	Ni – , CO – MoSx	Oltingugurt va azotdan tozalash