1 -Ámeliy shınıǵıw. Tema: Dasturiy energiya dárekleri menen tanisiw. Joba

Dúnya energetikasınıń janar may tiykarları.
Dúnya energetikası janar may tiykarların, janar may sanaatınıń 4 tarmaǵı quraydı. Neft sanaatı. Házirgi kúnde neft sanaatı dúnya janar may - energetika sanaatınıń jetekshi tarmaǵı esaplanadı. Rawajlanıp atırǵan mámleketlerde neft rezervlari 86 % ni, qazib alıw bolsa 50 % quraydı. Eń úlken neftge bay rayonlardı Parsı qo'ltig'i regioni hám Rossiya quraydı. Házirgi kúnde dúnyanıń 80 mámleketinde neft qazib alınadı. Eń úlken neft óndiriwshi mámleketlerge Saudiya Araviyası, AQSH, Rossiya, Iran, Meksika, Kitay hám Venesuelalar kiredi. Neft óndiriwshi hám neft ónimlerin tutınıw etiwshi mámleketler ortasında kútá úlken aralıq bar. Neft hám neft ónimlerin bir mámleketten ekinshisine jetkizip beriw ushın úlken aralıqlarǵa úlken diametrli sapalı polattan tayarlanǵan trubalar qollanıladı.
Gaz sanaatı. Gaz sanaatı ótken ásirdiń 50 jıllarından rawajlana basladı. Dúnya boyınsha gaz tutınıw , ulıwma tutınıw etiletuǵın energetikalıq resurslarınıń 20 % ni shólkemlestirip, neft hám tosko'mirden son` 3 orındı iyeleydi. Ekologiyalıq tárepten gaz eń taza energoresurs esaplanadi. Tábiy gaz rezervlari boyınsha MDH mámleketljeri, Aziya, Rossiya hám Iran jetekshi orınlardı iyeleydi. Dúnya boyınsha gaz qazip alıw jıldan jılǵa asıp barıp atır. Házirgi kúnde qazip alınatuǵın gazdıń kólemi 4, 0 trl. m3 ke jetip qaldı. Gaz islep shıǵarıw boyınsha dúnyadaǵı onlıqqa Rossiya, AQSH, Kanada, Turkmenistan, Gollandiya, Fransiya, Ózbekstan, Indoneziya, Jazair, Saudiya Araviyası mámleketleri kiredi. Gaz janar maysı tiykarınan Batıs Evropa, YAponiya hám AQSH mámleketlerine kirip jetildi. Tas kómir sanaatı. Tasko'mir sanaatınıń energetika salasındaǵı ornı azayıp barıwına qaramastan házirgi kúnde bul sanaat, dúnya energetikasida jetekshi orınlardı iyeleydi. Neft hám gaz sanaatına qaraǵanda tas-kómir sanaatı rezervlar menen jaqsı támiyinlengen. Ekspertlanin` pikirine kóre, jaqın on jıllıqta elektrostansiyalarnin janar mayǵa bolǵan talabınıń 40 % tosko'mir sanaatı menen qandiriladi. Bul sıyaqlı ózgeriwdiń tiykarǵı sebeplerinen biri, taza kómir qazib alıw hám paydalanıw texnologiyasınıń joqarı dárejede jetilistiriw sebepli, elektrostansiyalarnin` átirap -ortalıqqa shıǵarap atırǵan zıyanlı shıǵındı gazlardıń kemeytirilgenligi bolıp tabıladı. Tosko'mirdin` dúnyadaǵı rezervlari 1, 2 trln. tonnanı quraydı. Onıń 66 % AQSH, MDH mámleketleri, Fransiya, Germaniya hám Avstraliya sıyaqlı ekonomikalıq rawajlanǵan mámleketlerde jaylasqan. Kómir qazib shıǵarıw boyınsha Kitay, AQSH, Rossiya, Polsha, Indiya, Avstraliya, Germaniya, arqa Afrika Respublikası, Ukraina hám Qazaqston mámleketleri dúnyada jetekshi orınlardı iyelep kelip atırlar. Neft hám gazǵa qaraǵanda tasko'mir tek 8 % kirip etiledi. Kirip tiykarınan AQSH, Avstraliya hám MDH mámleketlerinen etiledi. Tiykarǵı import etiletuǵın mámleketler - YAponiya, Kareya Respublikası, Italiya, Kanada, Fransiya, Gollandiya, Angliya, Germaniya hám Braziliya esaplanadı.