1 – mаvzu: Statika, kuch, statika aksiomalari, kuchlar to‘g‘risida tushunchalar. Bog‘lanishlar va ularning reaksiyalari. Kuchlar uchburchagiga oid masalalar yechish. Mashg‘ulotning maqsadi

Teorema: Berilgan kuchni o‘z ta’sir chizig‘i bo‘ylab bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga miqdor va yo‘nalishi o‘zgartirilmay ko‘chirilsa, uning jismga ta’siri o‘zgarmaydi.

4. Parallelogramm aksiomasi. Jismning biror nuqtasiga qo‘yilgan turli yo‘nalishdagi ikki kuchning teng ta’sir etuvchisi mazkur kuchlarga qurilgan paralellogramm dioganaliga miqdor jihatidan teng bo‘lib, shu dioganal bo‘ylab yo‘naladi (1.3-rasm): R=F₁+F₂

_1.4-rasm

_1.3-rasm

Berilgan F₁ va F₂ kuchlarga qurilgan parallelogramm kuch parallelogrammi deb, kuchlarni bu usulda qo‘shish parallelogramm usuli deb ataladi. Bunda shuni eslatib o‘tish lozimki, ikki F₁ va F₂ kuchni qo‘shishda parallelogramm hammasini qurish shart emas, balki quyidagicha qurishni bajarish mumkin:

1) Kuch miqdori uchun masshtab tanlab olinadi;

2) F₁ kuch oxirida tanlab olingan masshtabga muvofiq F₂ ni o‘ziga parallel qilib qo‘yamiz;

3) F₁ kuch boshi A bilan F₂ kuch oxiri D ni tutashtiruvchi vektor bu kuchlar teng ta’sir etuvchisini ifodalaydi (1.4-rasm).

F₁ va F₂ kuchlarga qurilgan uchburchak kuch uchburchagi, kuchlarni bunday usulda qo‘shish esa uchburchak usuli deyiladi.

Teng ta’sir etuvchini miqdor va yo‘nalishi geometriya yoki trigonometriya formulalaridan foydalanib aniqlanadi.

Teng ta’sir etuvchining modulini Δ_ABD dan kosinuslar teoremasiga asosan aniqlaymiz:

5. Ta’sir va aks ta’sirning tenglik aksiomasi. Absolyut qattiq jismlarning bir-biriga ta’siri teng va bir to‘g‘ri chiziq bo‘ylab qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan, ya’ni ta’sir hamma vaqt aks ta’sirga teng va unga qarama-qarshi yo‘nalgan. Bu aksioma I.Nyuton tomonidan ta’riflangan bo‘lib, u klassik mexanikaning asosiy qonunlaridan biri hisoblanadi.

6. Qattiq bo‘lmagan jismlar muvozanatining saqlanish qonuni. Qattiq bo‘lmagan jism kuchlar ta’sirida muvozanatda bo‘lsa, jism qattiq holatga aylanganda ham uning muvozanati o‘zgarmaydi. Bu aksiomadan ko‘ramizki, absolyut qattiq jismga qo‘yilgan kuchlarning muvozanat sharti deformatsiyalanadigan jismga qo‘yilgan kuchlar uchun ham o‘rinli bo‘ladi. Deformatsiyalanadigan jismlarga oid bir qancha masalalar, masalan, ip, zanjir, qayish, sterjen kabi jismlardagi zo‘riqishlarni aniqlashga oid masalalar yechishda mazkur aksiomadan foydalanamiz.