1- mavzu: Natural sonlarning o`qilishi va yozilishi

к

1. 
   ₉ = 13 ;
   

528

2. 
   = 66
   

' т

3)

4)

⁵) й = ²⁸;

In 28

12

In

6) ™ = 8

152

3х

= 76;

132

т = ¹¹;

15 - Mavzu: Noto'g'ri kasrning butun va kasr qismlari.

1. 
   Noto'g'ri kasrni aralash songa aylantirish qanday bajariladi?
   

Noto'g'ri kasrni aralash songa aylantirish uchun uning suratini maxrajiga bo'lib, bo'linmani aralash sonning butun qismi qilib yozish kerak. Qoldiq - aralash son kasr qismining surati, maxraji esa berilgan noto'g'ri kasrning maxrajidan iborat bo'ladi.

1- misol. Noto'g'ri kasrni aralash son ko'rinishida yozing:

2) 10 25

50 25

50 2

0

1) 43

5

43 5 40 8 3

0

1) ⁴³ = R³

5

5

2) ^{50 2)} — = 2 — = 2 25 ² 25 ²

• 
  Har qanday noto'g'ri kasr natural son va to'g'ri kasrning yig'indisidir. Bunda natural son noto'g'ri kasrning butun qismi, to'g'ri kasr esa uning kasr qismi bo'ladi.
  

2. 
   Aralash sonni noto'g'ri kasrga aylantirish qanday bajariladi?
   

Aralash sonni noto'g'ri kasrga aylantirish uchun maxrajni aralash sonning butun qismiga ko'paytirib, bu ko'paytmaga suratni qo'shish va yig'indini kasrning surati qilib yozish, maxrani esa avvalgicha (o'zgarishsiz) qoldirish kerak.

Misol:	1) 3 7	3	• 7+1 7 “	22 T’	2)	2 ^5 9 =	5-9 + 2 9	47 = ”9”
№ 1 Noto'g'ri kasrni aralash son shaklida yozing
1) 15, Л4	3)	11 6 ’	5)	5 4 ’	7) 9, 2	9)	21 10 ’	11)	91 9 ’
2) 63, 5	4)	222 "22’	6)	145 13 ’	8) 67, 40	10)	131 98 ’	12)	107 100

20

38

113

355
№ 2 Aralash sonni noto'g'ri kasrga aylantiring.

3 11 4

1. 
   
   7. 
      19
      
   8. 
      40
      
   5 ₇^, 3) 8 ^ 5) 17 ₇^,
   

3. 
   33 1000
   

2. 
   101 ц 4) 88 ^^, 6) 100—^,
   

№ 3 Noto'g'ri kasrning butun qismini ajrating

1080.

166 • 72;

1000

30

488

5)

10)

1) 150; 2) 40; 3) 84; 4)

120 16 60 180

84

6) 168• 7)236. 8)488 • 9)3/5

Ю’ ~80’ "7!

375

16 - Mavzu: Kasrlarni qisqartirish.

1) Kasrning asosiy xossasini ayting Kasrning asosiy xossasi :

Agar kasrning surati va maxrajini bir xil songa ko'paytirilsa yoki bo'linsa , kasrning qiymati

o' zgarmaydi.

. 10 10:5 2- 2 2-6 12

Misol. 1) ₁’ 2) ,

3-6

84

21:3 7

84:4

3) Kasrni qisqartirishning qanday usullarini bilasiz?

Kasrlarni ikki usul bilan qisqartirish mumkin

1. Ketma - ket qisqartirish. Bunda sonlarning bo'linish belgilaridan foydalanib, kasrning surat va maxraji ularning umumiy bo'luvchilariga ketma-ket bo'linaveradi:

Odatda kasrni qisqartirish qisqarmas kasr hosil bo'lgunga qadar davom ettiriladi.

1620 1620:10 162:2

81:9

9:3 3

Misol:

2160 2160:10 216:2 108:9 12:3 4

2. To'la qisqartirish. Bunda dastlab kasr surat va maxrajining eng katta umumiy bo'luvchisi topilib, so'ngra surat va maxraj o'sha EKUB ga bo'linadi.

Misol: ⁴⁸ kasrni qisqartiraylik.

84

1) 48 va 84 ni tub ko'paytuvchilarga ajratamiz

48 = 8 • 6 = 2⁴ • 3 84 = 4 • 21 = 2² • 3 • 7

2

2. 
   EKUB (48, 84) - 2² -3=12.
   
3. 
   Endi berilgan kasrning surat va maxrajini 12 ga bo'lamiz;
   

2) Kasrni qisqartirish deganda nimani tushunasiz?

Kasrning surat va maxrajini ularning birdan farqli umumiy bo'luvchisiga bo'lish kasrni qisqartirish deyiladi.

96 96:4 24 48 48:4 12:3 4

^{Misol: 1)} _inn - _inn.₄ - _9S ; ²⁾

48

84

48:12

84:12

Agar kasrning surat va maxraji o'zaro tub sonlar bo'lsa, qisqarmaydigan kasr deyiladi

№ 1 Kasrlarni qisqartiring

1) 25 ; З) ⁴²; 5)56

100 63 60

56 .

35 .

75 .

15)35; 17)36;

35 32

19)115

23

7)_81; 9) 35

720 45

11)⁷²; 1З)

24 25

42

4)³² ; 6) _75; 8) 48; 10) 25; 12) _75; 14) 108; 16) 600; 18).

60 150 56 80 125 104 720 1000

48

25

600

800 •

20)111

37

2) 42

49

№ 2. Kasrlarni qisqartiring

11

33

25

16

32