1- mavzu: mavzu ósimlik hujayrasi

 

Takrorlash uchun savollar 

1.  Tóqima deb nimaga aytiladi va uning klassifikatsiyasi? 

2.  Qanday tóqimalar ózgaruvchan va doimiy bóladi? 

3.  Qanday  tóqimalarga  hosil  qiluvchi  tóqimalar  deyiladi  va  qanday  vazifani 

bajaradi? 

4.  Kelib chiqishga kóra qanday hosil qiluvchi tóqimalar bóladi? 

5.  Hosil qiluvchi tóqimalar necha turga bólinadi?  

 

 

QOPLOVChİ, MEXANİK, ASOSİY, WTKAZUVChİ VA BOShQA 

TWQİMALAR 

 

1. Q o p l o v ch i  t ó q i m a 

Hosil  qiluvchi  tóqimalardan  tashqari  hamma  qolgan  tóqimalar  doimiy 

hisoblanadi. Chunki hosil qiluvchi tóqimalar tinmasdan bólinadi va shuning uchun 

---

ózgaruvchan  bóladi.  Oddiy  tóqiimalar  bitta  tóqimadan  iborat  bólib  bita  vazifani 

bajaradi. 

Qoplovchi tóqimalar asosan ósimliklarni tashqi muhit ta`siridan himoya etadi, 

ichki  tóqimalarni  kórish  va  shikastlanishidan  saqlaydi.  Uning  asosiy  fiziologik 

funksiyasi (vazifasi)  moddalarning tanlab ótkazish, transpirasiya – suvni sharoitga 

qarab  bug`latish  va  gaz  almashish  jarayonini  boshqarishdan  iboratdir.  Ba`zi 

qoplovchi  tóqimalar  moddalarni  surish  va  chiqarish  xususiyatiga  ega.  Qoplovchi 

tóqimalar  juda  ham  qadimiy  bólib,  ular  evolyutsiya  jarayonida  ósimliklarni  suv 

sharoitidan  chiqib,  chuqurlikka  moslashish  vaqtidan  yuzaga  kelgan.  Bu  tóqimalar 

ham  boshqa  doimiy  tóqimalarga  óxshash  ontogenez  davrida  hosil  qiluvchi 

tóqimadan vujudga keladi. 

Hosil  qiluvchi  (meristema)  tóqima  hujayralarining  taxassuslanishi  natijasida 

uch  xil  qoplovchi    tóqimalar  –  birlamchi  (dastlabki)  epiderma  (yunon,  epi-

yuzasida,  derma  –póst)  novdani  apekal  meristema  hujayralaridan  yuzaga  keladi, 

barg  va  poyaning  tashqi  tomonidan  órab  oladi.  Keyinchalik  bu  tóqima  órniga 

ikkilamchi  qoplovchi  tóqima  –  periderma  (yunon.peri-yonida)  fellogen 

(yunon.fellos-pókkak)  dan  hosil  bóladi.  Bu  marakkab  tóqima  poya  va  ildizlarda 

bóladi.  Wsimlik  yoshi  qarigan  sari  uning  tana  va  ildizlarida  periderma  órniga 

póstloq – ólik tóqimalar paydo bóladi. 

Epidermis  yoki  póst  poya  va  barglarning  birlamchi  qoplovchi  tóqimasidir. 

Epidermis bir-biriga zich taqalib turadigan hujayralardan iborat, bu hujayralar ustki 

tomondan  qaralganda,  kópgina  ósimliklarda  birmuncha  egri  bólib  kórinadi. 

Organning  kóndalang  kesigida  epidermis  hujayralari  odatda  tórt  burchakli  yoki 

besh burchakli kórinishda bóladi. Ba`zan epidermisning tashqi  va ichki devori bir 

oz bórtib turadi. Epidermisda og`izchalar va tukchalar bóladi 

(6-rasm).