1- мавзу: Кириш. Экология фанининг мақсад ва вазифалари. Экологик омиллар ва қонуниятлар Режа

3. Муҳит ва яшаш шароити тушунчалари 
Муҳит тушунчасининг турли илмий маънолари мавжуд. Унинг экологик, географик, 
физик, фалсафий, ижтимоий, иқтисодий, сиёсий каби бир неча турлари 
фарқланади.Экологияда муҳит деб 
тирик организмларни ўраб турувчи ва улар билан 
доимо ўзаро муносабатда бўлувчи физик қуршовни ёки табиатнинг бир қисмини

---

тушунилади. Бошқача қилиб айтганда, муҳитни тирик организмларни ўраб турган, ўзаро 
бир-бири билан боғлиқ шарт-шароитлар ва таъсирлар мажмуи деб ҳам қараш мумкин. 
Экологияда муҳит тушунчаси кўпроқ тирик организмларга нисбатан қўлланилади, шунинг 
учун уни 
ҳаёт муҳити
деб ҳам юритилади. Турли табиий омиллар мажмуидан ташкил 
топган муҳитни 
табиий ҳаёт муҳити,
инсон меҳнати туфайли ўзгартирилган ёки 
яратилган муҳитни 
сунъий ҳаёт муҳити 
дейилади. Ҳозирги пайтда бу икки муҳитни бир-
биридан кескин чегаралар билан ажратиш мушкул ва амалда мумкин эмас. Шунга кўра 
уларни биргаликда олиб 
экологик муҳит
деб аталади. Умуман олганда, экологияда муҳит, 
ҳаёт муҳити, экологик муҳит, баъзи холларда атроф-муҳит, табиат тушунчалари ҳам бир-
бирига яқин маънодош тушунчалар сифатида талқин этилади. Ҳаётий шарт-шароитларига 
кўра тирик организмлар табиатдаги туртта ҳаёт муҳитида яшай оладилар. Булар 
ҳаво, сув, 
тупроқ ва тирик организмлар
дан иборат муҳитлардир. Ҳаёт муҳити ўз навбатида ички 
омиллар ҳарактерига қараб бир неча майдароқ муҳитларга ёки 
яшаш муҳитларига
бўлинади. Масалан, сув муҳитида чучук сув, шўр, кўлмак ва оқар, чуқур ва саёз, илиқ ва 
совуқ сувли каби яшаш муҳитларини фарқлаш мумкин. Ҳаёт муҳити ўзининг турли
унсурлари ва жараёнлари орқали тирик организмлар билан бевосита ёки билвосита ўзаро 
муносабатда бўлиб туради. Бу таъсирлар таркиби, тузилиши, ҳусусиятлари ва бошқа 
жихатларига кўра нихоятда хилма-хил бўлади. Ҳаёт муҳити вақт ва маконда кўпдан-кўп 
ҳаракатдаги элементлар, ходисалар, шарт-шароитлардан ташкил топади.