1 – mavzu: Kirish. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish haqida tushunchalar

A
vtomatik rostlash tizimi – rostlanuvchi parametr kattaliklarini berilgan oraliq chegaralarida yoki belgilangan qonuniyat bo’icha postlanib turishini ta’minlaydi (1,b - rasm). Rostlanuvchi kattaliklarni ozgartirish qonuniyatini aniqlovchi topshiriq beruvchi element (TB), buyuruq harakatini amalga oshiradi. Qoidaga binoan bu kattaliklar turdosh ko’rinishda beriladi. Misol uchun, temperature kuchlanish ko’rinishida, bosim – prujinaning tarangligi ko’rinishida beriladi.

1-b,rasm. Avtomatik rostlash tizimining funktsional sxemasi.

Postlanuvchi parametrning berilgan qiymati X₃ topshiriq beruvchi element (TB)dan va qayta aloqa signali kattaligi X_q.a, qayta aloqa datchigi (D)dan – rostlanuvchi parameterning haqiqiy kattaligi X_h funktsiyasi ko’rinishida taqqoslash elementi (TE)ga kelib tushadi. Taqqoslash elementida rostlanuvchi parametrning talab etilgan ko’rsatkichi, uning haqiqiy qiymati bilan solishtiriladi. Bu taqqoslash natijasiga ko’ra, elementda ∆x = x₃ – x_q.a ko’rinishidagi boshqaruvchi signal ishlab chiqiladi. Odatda bu kuchsiz signal, u kuchaytiruvchi (K) elementga qabul qilingandan keyin k∆x qiymatigacha kuchaytiriladi va ijro elementiga(IE) yo’naltiriladi. Boshqariluvchi harakat X_h , ijrochi elementdan rostlanuvchi ob’ektga qabul qilinadi va rostlanuvchi parametrning haqiqiy ko’rsatkichi berilgan qiymatigacha etkaziladi.

Avtomatik boshqaruv tizimi – boshqarishning berilgan maqsadga muvofiq, boshqariladigan ob'ektning funktsional ishlashini ta'minlash yoki yaxshilashga qaratilgan harakatlar majmui bolib, boshqaruvchi elementdan boshqaruvchi signal yordamida amalga oshiriladi. Boshqariluvchi elementdan (BE) boshqarish signali (1,в –rasm) kuchaytirgich (K)da zaruriy qiymatgacha kuchaytiriladi va ijrochi elementga yo’naltiriladi.
1
-в,rasm. Avtomatik boshqaruv tizimining funktsional sxemasi.

Avtomatik boshqaruv tizimlari ochiq yoki yopiq tizim bo’lishi mumkin.

Avtomatik boshqaruv tizimi yordamida texnologik jarayonlarni boshqarilganda, inson ishtirokisiz bajariladi. Insonga faqat texnologik jarayon dasturini tuzish va uni boshqaruv qurilmasiga kiritish ishlari topshiriladi.