1 – mavzu: Kirish. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish haqida tushunchalar

Avtomatlashtirish - ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalashning eng yuqori darajasi - mehnat sharoitlarini sezilarli darajada yaxshilaydi. Inson ishtirokisiz boshqaruv jarayonlarini bajaradigan texnik qurilma avtomatik qurilma deb ataladi.
Avtomatlashtirish inson mehnatini osonlashtiradi, ishlab chiqarish jarayonidan xavfsiz masofada bo'lishga imkon beradi va qo'shimcha ravishda ortiqcha yuklarni kamaytirish hisobiga uskunaning ishlash muddatini oshirishga yordam beradi, optimal quvvat sarfida mashinalarning ratsional rejimda ishlashini ta'minlaydi. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish, muammolarni bartaraf etishni osonlashtiradi, ish vaqtini tejaydi.
Biz hamma joyda ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishga: yuklash va tushirish ishlarini bajarishda, har qanday mahsulotni ishlab chiqarish va sifatini nazorat qilishda, ishlab chiqarish faoliyatini tahlil qilish davrida duch kelmoqdamiz.
Avtomatlashtirish vazifasi har xil texnik jarayonlarni avtomatik ravishda boshqarishdir.
Texnika-texnologiyada avtomatik boshqaruv - bu boshqarishning berilgan maqsadga muvofiq, bevosita inson ishtirokisiz boshqariladigan ob'ektning funktsional ishlashini ta'minlash yoki yaxshilashga qaratilgan harakatlar majmui. Avtomatik boshqaruv ko'plab texnik va biotexnik tizimlarda qisqa vaqt ichida katta hajmdagi ma'lumotni qayta ishlash, mehnat unumdorligini oshirish, rostlash aniqligini va sifatini oshirish, amalga oshiriladigan texnologik jarayonlarni bajarish noqulay va sog’lik uchun xavfli sharoitlarda boshqaruv tizimlaridan inson ishtirokini ozod qilish maqsadida keng qo’llaniladi.
Turli texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarida ularni ifodalovchi ko’rsatkichlar ma'lum shartlarga javob berishi kerak. Har qanday jarayonning zaruriy yo'nalishini kafolatlaydigan shart-sharoitlarni yaratish boshqaruv deb ataladi, ya'ni, boshqaruv ostida aniq maqsadga erishishni ta'minlaydigan jarayonning tashkil etilishini tushuniladi.
Boshqarish maqsadi - rostlanuvchi (boshqariluvchi) kattalikning vaqti-vaqti bilan u yoki bu tarzda o'zgarib turishi bilan bog'liq bo’lgan - boshqariladigan ob'ektning chiqish kattaligi hisoblanadi. Texnologik jarayonlar oqimi ostida boshqariladigan mashina, apparatlar, agregatlar, dastgohlar majmuasi yoki tizimlar boshqaruv ob'ektlari deyiladi. Bularning barcnasi ushbu texnologik jarayonlarni bajaruvchi texnik vositalarning yig’indisi hisoblanadi.Boshqaruv organi, boshqariladigan ob'ekt bilan bir xil muhitda, ya'ni, atrof-muhit holatini idrok etadi (A, B, 1,2-rasm.). Agar boshqaruv ob'ektining holati boshqaruv organining ushbu ob'ekt bilan o'zaro aloqada bo'lganligi va uni o'z maqsadlari uchun ishlatganligi talablariga javob bersa, boshqarish maqsadli yo’naltirilgan bo’ladi.

Boshqarish ob'ekti va boshqarish moslamasining birlashishi, o'zaro aloqasi belgilangan maqsadning bajarilishiga olib keladi, avtomatik boshqarish tizimi deb ataladi. Har qanday ishlab chiqarish, texnologik jarayon yoki texnik ob'ekt ma'lum tabiiy xususiyatlarga ega parametrlar (modda va energiya sarfi, chiqib ketish rejimlari, harorat, bosim) ta’siri ostida ishlaydi.
Ishlab chiqarish parametrlari, texnologik jarayon yoki qo'llab-quvvatlanadigan texnik ob'ekt doimiy yoki ma'lum bir qonunga binoan o'zgartirishga bo’sunadi.

Tarkibiy jihatdan har qanday boshqaruv tizimi bo'lishi mumkin boshqarish ob'ektlarining o'zaro bog'liq to'plamini ifodalaydi va boshqaruv organi (1.2-rasm).
Avtomatik mashina - har qanday texnik qurilma inson aralashuvisiz mustaqil ravishda ishlashga aytiladi. Masalan, boshqaruv mashinasining ketma-ketligini ko'rib chiqing (1.3-rasm). Birinchi bosqich - bu nazorat operatsiya. Agar qism mos bo'lsa, u holda blokirovka qilinadi qurilma va tarqatish mexanizmi harakatga keladi. Aks holda ish - nuqsonli qism boshqaruv mashinasidan olib tashlanadi. Ichidagi jarayonlar ketma-ketligini aks ettiruvchi diagramma qurilma yoki tizim blok diagrammasi deyiladi.