|
5- mavzu. Poleodemografiya va qadimiy iqtisod masalalari.
Arxeologiya materiallari asosida poleodemografiya masalalarini qayta tiklashda, tadqiqotchilar tomonidanturli belgtlar va ko‘rsatkichlar hisobga olinadi. Manzilgoxlarning umumiy maydoni, turar joylarning zichligi, uy-joylar miqdori, alohida juft oilaning soni va etnologiya ma'lumotlari shular jumlasidandir.
Etnografiya manbalaridan foydalangan xolda, qadimgi Sharqda ayrim juft kichik oilasining soni 4-5 kishidan iborat bo‘lganligi taxmin qilinadi. Shumer xujjatlariga asoslangan oilalarn ro‘yxatining tahlili, o‘rtacha 5 kishi miqdor ko‘rsatgichidan darak beradi.
O‘rta Osiyo neolit, eneolit va bronza davrlariga oid paleodemografiya muammolarini o‘rganishda, juft oilaning soni 5-6 kishi xisobidan belgilangan.
Joytun ma'daniyati turar joylarining katta kichikligi (umumiy maydoni) 10-40 kvadrat metrni tashkil etadi. Bu borada 5-6 kishi hisobidan bir kishiga 1,6-2,4-6,6 kvadrat metr turarjoy to‘g‘ri kelgan. 30 ta uy-joydan iborat Joytun manzilgohi aholining soni 150-180 kishi bilan belgilangan (oilaning soni 5-6 kishi hisobidan).
Neolit davri ovchilar va baliqchilar Kaltaminor madaniyati jamoa a'zolari, tarhi tuxumsimon yoki cho‘ziq gardish shaklidagi, tomi qamish bilan yopilgan, sinchli katta kulbalar sifatida qayta tiklangan. Kaltaminor ma'daniyati turar joylarini bunday shaklda rekonstruksiyaga Janubiy Osiyo, Okeaniya va Afrikadagi ibtidoiy turmush tarzi ma'daniyatini saqlab kelgan qabilalar jamoalarida tomi konuslangan o‘ziga xos tashqi ko‘rinishga ega. Kulbalar ya'ni etnografiya fanida mafjud qiyosiy materiallar ta'sir qilgan.
Buxoro vohasida neolit davriga oid Darvozaqir makoni ham tomi qamish bilan yopilgan, yog‘och ustunlardan iborat sinchli kulba sifatida qayta tiklangan. Uning maydoni 81 kvadrat metrga teng bo‘lgan(qiyoslash uchun Kaltaminor madaniyati Jonbos 4 makonidagi kulbaning katta-kichikligi 290 kvadrat metr). Tadqiqotchilarning xisoblariga ko‘ra, Darvozaqir kulbasida 25-30 kishi yashagan. Jonbos 4 makonida 100-120 kishi istikomat kilgan.
Xorazm vohasi va Qizilqum cho‘lida topib tekshirilgan kulbalar turar joylarning maydoni o‘rtacha 81-120-160-360 kvadrat metrni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkichlar neolit klbalarida yashovchilarning soni turlicha bo‘lganidan darak beradi. Jonbos 4 kulbasida 25 ta juft oila a'zolari, ya'ni taxminan ikkita katta urug‘ jamoasi vakillari istiqomat qilgan.
Kaltaminor madaniyati jamoalari baliqchilik ovchilikva termachilik bilan shug‘ullangalar. Odamlar yovvoyi xo‘kiz, bug‘u, qulon, jayron, to‘ng‘iz, quyon va hayvonlarni ov qilganlar. Baliq ovi savat xamda o‘tkir yog‘och va suyakdan ishlangan nayzasimon (sanchqi) qurollar yordamida amalga oshirilgan.
Toshdan ishlangan yorg‘uchoq va o‘roq qadamallaridan boshoqli o‘simliklarni o‘rab olish, yovvoyi bug‘doy, arpa boshoqlari, ildizlar, quruq mevalar va boshqa termachilik maxsulotlarini maydalash uchun foydalanilgan.
Etnografiya ma'lumotlariga asoslanib, Joytun manzilgohi jamoa a'zolarining ozuqa maxsulotlarini iste'mol qilishning bir kunlik me'yori sifatida xar bir kishiga 500 gramm arpa va 150 gramm go‘sht belgilangan. Bu borada 150-180 kishi jamoa a'zolariga bir oyda taxmina 75-90 kg arpa va 23-27 kg go‘sht kerak bo‘lgan. Ammo bu ko‘rsatkichlar nisbiy ahamiyatga ega, negaki yosh bollar va kattalarning oziq-ovqat mahsulotlarini iste'mol qilish darajasi turlicha bo‘lgan.
Eneolit va bronza davrlarida dehqonchilik xo‘jaligi bilan birga yaylovlarda chorva boqish katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Chorvachilik jamoalarini go‘sht, sut, yog‘, teri va jun mahsulotlari bilan ta'minlagan.
Mil. avv. VII-IV asrlar. Marg‘iyona, Baqtriya va Sug‘d vohalarida ko‘p sonli o‘tiroq aholi qalin devorlari bilan o‘rab olingan, ichki va tashqi hovlilariga ega dehqonchilik uy-qo‘rg‘onlarida yaishagan. Ular kichik oilalardan iborat katta patriarxal oilasiga tegishli bo‘lgan.
Uy-qo‘rg‘onlar juft oila a'zolariga turish uchun mo‘ljallangan qismlar, umumiy oshxona va ovqatlanish xona, omborxonalar va ustaxonadan iborat bo‘lgan. Og‘il-mol qamaydigan joy vazifasini devor bilan o‘rab olingan katta maydonga ega tashqi hovli bajarishgan.
Ota - o‘g‘illar oilalaridan iborat uy-qo‘rg‘onlar jamoalarini katta yoshdagi uy egasi, katta patriarxal oila boshlig‘i boshqarib turgan, hamda ho‘jalik, ijtimoiy va urf-odatlar masalalarini hal qilgan. Katta oila soni 20-24 kishidan iborat bo‘lgan. Bunday oila a'zolari birgalikda dehqonchilik, chorvachilik, xonaki xunar-kasb ishlarin va boshqa mashg‘ulotlarni amalga oshirishgan, xususiy mulk va chorva boshiga egalik qilishgan.
Katta dehqonchilik vohalarida kamida 15-20 ta uy-qo‘rg‘onlar mavjud bo‘lgan. Qishloq xo‘jalik aholining umumiy soni ayrim voha-tumanlarida 300-500 kishini tashkil etgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
