1- ma'ruza. Odam va hayvonlar fiziologiyasi faniga kirish

Oq qon tanachalari (leykotsitlar) eritrotsitlarga nisbatan ancha kam, odam qonining 1 mm³ da 6000-8000 ta bo’ladi. Ularning soni sutkaning turli soatlarida va orga­nizmning har xil funksional holatlaridla o’zgarib turadi (ko’payishi- leykotsitoz, kamayishi-leykopiniya).
Leykotsitoz 2 xil ya'ni fiziologik (xomiladorlik dav­rida, ovkatlanishdan, jismoniy ishdan keyin, ruxiy-xis­siy kechinmalar, ogriq natijasida) va resaktiv (organiz­mda bo’ladigan yallig’lanish va infeksion kasalliklar tu­fayli). Leykopiniya ko’pincha nur kasalligiga yo’liqish va dori-dormonlarni ko’plab qabul qilish natijasidir. Barcha turdagi leykotsitlar amyobasimon harakat qiladi (40 mkm/min tezlik bilan). Leykotsitlar ma'lum ximiyaviy qitiqlagich ta'sirida kapilyarlar endoteliysidan chiqadi va mikroblarni o’z plazmasi bilan o’rab olib hazm qiladi (fa­gotsitoz), bir leykotsit 15-20 bakteriyani saranjomlaydi. Leykotsitlar organizmni himoya qiladigan maxsus modda an­titelalar ishlab chiqaradi (antibakterial, antitoksin xu­susiyatlariga ega bo’lgan), ular yaralarni tez yaxshi qiladi va fagotsitor xususiyatlarga ega. Leykotsitlarda yana bir qator fermentlar ham bo’ladi (proteazalar, peptidazalar, liga­zalar, lipazalar, dizoksiribonuklienkislatalar). Leyko­sitlar sitoplazmasida donachalari bor (granulatsitlar) va donachalari yo’q (agnulotsitlar) guruhlariga bo’linadi.
Granulotsitlar umumiy leykotsitlarning 60 % tashkil qiladi va yashash muddati 2 sutka. Ularning o’zi rang­lanish xususiyatiga ko’ra uchga bo’linadi (eozinofil, bazofil, neytrofil. Agronulotsitlar ikkiga bo’linadi, ya'ni limfo­sitlar va monotsitlar. Limfotsitlar limfatik tugunlarda, appendeksda, taloqda, ayrisimon bezda, ilikda, monotsitlar esa suyak iligida hosil bo’ladi. Leyko­sitlarning umumiy umri 8-10 kun. Odam qonidagi (perife­rik qonda) barcha leykotsitlarning bir-biriga nisbatan miqdoriy ko’rsatgichi leykotsitar formula deyiladi.
Trombotsitlar yoki qon plastinkalari (soni 1 mkl da 200.000-400.000) 5 -11 kun yashaydi. Ovqatlanishdan keyin jismoniy ish bajarganda trombotsitlar soni ko’payib ke­tadi. Ular qon ivishida qatnashadi (o’zidan maxsus fer­mentlar ajratib), organizmning immunobiologik reaksiya­larida katnashadi.