1- labaratoriya ishi (4-soat) mavzu: G‘O‘zadan olinadigan mahsulotlar

1.2-rasm. G‘o‘za tupining sxemasi
1-asosiy poya; 2-o‘sish shoxi: 3-xosil shoxi: 4-qo‘shimcha xosil shoxi;
5-asosiy poyaning bargi qo‘ltig‘ida joylashgan xosil organlari; 6-g‘o‘za ildizi.
G‘o‘za o‘simligi morfologik ko‘rinishi jihatidan balandligi 0,71,5 metrgacha bo‘lib, yaxshi shoxlangan, shoxlarida barglar, keyinchalik ko‘sakka aylanadigan gul shonalari joylashadi. G‘o‘zaning vegetasion davri beshga bo‘linadi:
1. Kurtak yozishi 8-10 kun;
2. CHin barglar hosil bo‘lishi 10 kun;
2. SHonalashi 45-50 kun;
4. Gullashi 25-35 kun;
5. Ko‘sakning ochilishi 45-60 kun.
G‘o‘zaning umumiy yetilish davri, turiga qarab 140160 kunni tashkil etadi. G‘o‘zani yaxshi o‘stirish va undan mo‘l hosil olish uchun o‘simliklarda uchraydigan har xil kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashish katta ahamiyatga ega, chunki tabiatda uchraydigan kasallik va zararkunandalar g‘o‘zaga anchagina zarar yetkazib, uning hosilini kamaytirishi, ayrim hollarda tola va chigitini ham kasal qilishi, ba’zan g‘o‘zani butkul quritib yuborishi mumkin.
G‘o‘zada uchraydigan - Gommoz kasalligi parazit bakteriyalar orqali tarqaydi. Bu kasallik g‘o‘zaning butun tanasiga tarqalishi mumkin, agar ko‘sak gommoz bilan kasallansa, uning tolalari bir-biriga yopishib qolib yaxshi ochilmaydi va g‘o‘za hosilini kamayishiga olib keladi.
Vilt - kasalligi ildiz orqali g‘o‘za tanasiga kirishi natijasida paydo bo‘ladi. Bu kasallik bilan kasallangan paxta tolasi qisqa, chirigansimon va chigiti yaxshi yetilmaydi, natijada chigitning yog‘ berish miqdori kamayadi.
Ildiz chirish - kasalligini parazit zamburug‘i tarqatadi. Bu kasallik urug‘ni chuqur ekishdan, havo sovuq bo‘lganda, yer yuzi qatqaloq bo‘lib qolgan paytlarda kelib chiqadi.
G‘o‘za zararkunandalariga - o‘rgimchakkana, paxta biti, ko‘sak qurti va hokazolar kiradi. Zararkunandalarga qarshi kurash tadbirlarini o‘z vaqtida o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi, ya’ni daladan g‘o‘zapoyani ildizi bilan sug‘urib olish, begona o‘tlarni yo‘qotish, yerni kuzda shudgorlash, ariq va zovurlarning chetlaridagi o‘tlarni kuydirib tashlash, yoki kimyoviy dorilar yordamida yo‘qotish ishlari kiradi.
G‘o‘zada keng tarqalgan asosiy zararkunandalarga quyidagilar kiradi: Turkiston o‘rgimchak kanasi, ildiz shirasi, beda va katta g‘o‘za shirasi, kuzgi tunlam, mayda yer tunlami (karadrina) va ko‘sak qurti. Bularga yana bazis va bahorikor suvaraklari, Osiyo va Marokko chigirtkalari, tamaki tripsi, o‘tloq va beda kendalalari, chirildoqlarning ayrim turlari kiradi.
Bular o‘z navbatida so‘ruvchi va kemiruvchi zararkunandalar bo‘lib ikki xilga ajratiladi:
So‘ruvchi zararkunandalar: g‘o‘za o‘rgimchakkanasi, tamaki tripsi, sariq chirildoq, beda kanasi, bitlar
Kemiruvchi zararkunandalar: ko‘k qurt tunlami, ko‘sak qurti, karadrina va chigirtkalar.
Paxta tozalash korxonalarida paxtani qayta ishlash vaqtida qo‘yidagi mahsulotlar olinadi: tola 32-34%, chigit 50-55%, momiq 4-6%, tarkibida kalta aralashgan chiqindi 0,5-1,5% va tarkibida kalta momiq aralashgan chiqindi 2,5-4,0 % tashkil etadi.
Sanoat va oziq-ovqat mahsulotlarni ishlab-chiqarishda chigitli paxta eng qimmatli xom ashyo turlaridan biri hisoblanib, u o‘zining ahamiyati jihatidan davlat iqtisodiyotida g‘alla, oltin, neft va boshqa muhim xom ashyo turlari bilan bir qatorda turadi. Paxta g‘o‘zasidan olinadigan mahsulotlar sxemasi 2-rasmda keltirilgan. CHigitli paxta – fermer xo‘jaliklari tomonidan etishtirilib, paxta tozalash korxonalari uchun xom ashyo hisoblanadi.