|
22.Me'yorida rivojlanayotgan bolalarning ilk yoshida nutqiy, psixik va jismoniy rivojlanish qonuniyatlari.
Ilk yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish masalalari ko‘p yillar mobaynida ishlab chikilgan. Ushbu davr tadqiqotchilarni nutq rivojlanishining nafaqat muayyan davrda, balki bolaning kelgusi rivojida ham katta rol' o‘ynaydigan tomonlari bilan o‘ziga jalb kiladi. •Nisbatan katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishdagi nuqsonlar pa kechikishlarni keltirib chiqaruvchi sabablarning ko‘pchilligi ko‘pincha ilk bosqichlarda bola nutqi shakllanishining o‘ziga xos jihatlariga bog‘liq bo‘ladi.
•Ushbu jihatga Ye.I.Tixeeva ham e'tiborni qaratgan. Ilk yoshlardagi bolalar nutqini o‘rganish ishiga Ye.I.Tixeeva, N.M.Shelovanov, F.I.Fradkina, N.M.Aksarina, G.M.Lyamina, V.A.Petrova kabi taniqli olimlar, amaliyotchi pedagoglar va mstodistlar sezilarli hissa qo‘shdilar. Bolada nutq ilk yoshidanoq shakllana boshlaydi. Bu davrda egal-langan nutq bolaning kelgusida ona tilini mukammal egallashida asosiy zamin bo‘libxizmat qiladi. Bolatug‘ilishi bilan atrofdagi-lar bilan nutqiy munosabatga kirishadi, bu munosabat orqali o‘zi-dagi hamma kuch va qobiliyatni rivojlantiradi. Tarbiyachi-hamshira ilk yoshdagi bolalar nutqini o‘stirishga jid-diy e’tibor berishi va uni rivojlantirishga oid barcha ishlarni sistemali tarzda tashkil etishi lozim. Ilk yoshdagi bola nutqining o‘z vaqtida va to‘g‘ri rivojlanishi akdiy rivojlanishning asosidir. Nutq vositasida bola bilan kat-talar o‘rtasida turli munosabatlar o‘rnatiladi. Yaxshi rivojlangan nutq ruhiy jarayonlarning (xotira, tafakkur, xayol va boshqalar) rivojlanishiga, bolalarning bog‘cha davridagi va undan keyingi fa-oliyatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bolalar nutqining rivojlanishi bilan kattalar nutqining tarbiya vositasi sifatidagi roli or-tib boradi. Ilk bolalik davridagi bolalarning analizatorlari yaxshi takomillashgani va ular erkin hapakat qila olish imkoniyatiga ega bo‘lganliklari tufayli bu davrda psixik jihatdan tez rivojlanadilar. Bog‘chagacha tarbiya yoshidagi bolalarning ertadan kechgacha turli harakatlar qila olish imkoniyatlari tevarakatrofdagi muhitni bilish ehtiyojini qondirishda juda katta sharoit yaratib beradi. Ilk bolalik davridagi bolaning turmush tajribasi deyarli yo‘q bo‘lgani uchun hamma narsa qiziqtiradi. U o‘zining kundalik tinimsiz harakatlari davomida kattalarga taqlid qilib, mustaqil ravishda kiyinish, ovqat yeyish, yuvinish kabi harakatlarni o‘zlashtira boshlaydi. Bog‘chagacha tarbiya yoshidagi bola o‘zining kundalik harakatlari davomida xech bir erinmay, ko‘z o‘ngidagi hamma narsalarni tekshirib ko‘radi. Natijada juda ko‘p yangiliklarni bilib oladi, o‘zining sezgi va idrokini, tasavvur va xotirasini, tafakkur va nutqini hissiyot va xayolini - umuman barcha psixik jarayonlarini rivojlantiradi. Bu yoshdagi davrda sezgilarning rivojlanishi analizatorlarning tobora takomillashuvi bilan bog‘liqdir. Ikki yoshdan oshgan bolaning sezgilari (ko‘rish, eshitish, hid va ta’m bilish, teri va harakat kabi uning hap kungi xilma-xil harakatlari davomida turli narsalarga bevosita to‘qnash kelishi natijasida rivojlanadi. Sezgilarning normal rivojlanishi bola idroki o‘sishi uchun ham zamin yaratadi. Ilk bolalik davridagi bolaning idroki ancha rivojlangan bo‘lsa ham hali katta odamlar idrokidan keskin farq qiladi. Birinchidan, bolalarda turmush tajribasining yo‘qligi tufayli ularning idroklari xam anglashilmagan xarakterga ega bo‘ladi. Ular ko‘p narsalarga birinchi marta duch keladilar. Shuning uchun bolalar idrok qiladigan ko‘p narsalar ularga yangilik, ya’ni dastlabki taassurot kuchiga ega bo‘ladi. Ikkinchidan esa, bolalarning idroki ko‘pincha ixtiyorsiz xarakterga ega bo‘ladi, ya’ni ularning idrokida muayyan bir maqsadni ko‘zlash hali sezilmaydi. Shuning uchun ularning idroki bir narsadan boshqa bir narsaga beixtiyor ko‘cha oladi. Lekin bu yoshdagi bolalarda hissiyot kuchli bo‘lgani uchun ular o‘zlarini qiziqtiradigan hayron qoldiradigan, hissiy kechinmalar uyg‘otadigan narsalarni idrok qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
