1- ilk yoshdagi bolalarda kuzatiladigan reflekslar va ularning ahamiyati

65. Ilk yoshdagi bolalarga psixologik- pedagogik tavsifnoma tuzish
Bolaning ru^iy rivojlanishini tavsiflash va ba^olash
Pedagogik va psixologik tekshirish ma’lumotlarini taxlil
^ilish natijasida amalga oshiriladigan bolaning ru^iy ri-
vojlannshining turli tomonlarini tavsiflash va ba^olash yosh
davrlariga ani!$ mos kelishi lozim
Bolaning kommunikativ va ^issiy darajalarini urganish.
Kuzatish va eksperimental tadsitsot, shuningdek bolaning
onasi bilan su^batdan olingan ma’lumotlar taxlil 1$ilinib
kuyidagi kursatkichlarga e’tibor 1$aratiladi:
Bolaning kommunikativ faoliyatida:
- alotsaga kirishish xo^ishi va tayyorligi;
- kattalarning kommunikativ signallariga sust, befars mu
nosabat;
- alo!$a silish darajasini anshrtash (ongogenezda alo1$a silish
vositalari paydo bulishining bos^ichma-bossichligi tamoyili
asosida).
И daraja - gavda va boshning differensirlashmagan ^ara-
katlari va alo^aning ekspressiv-mimik vositalari (nigo^, il
jayish, yuzning ifodali ^arakatlari, ovoz faolligining turli
kurinishlari) yordamida alotsa 1$ilish. Bu daraja soglom bolada
2-4 oylikda kechadi.
ИИ daraja - alo^aning predmetli-^arakatli vositalari yorda-
midan foydalanadi: lokomotor ^arakatlar va turli ^olatlar
(ya^inlashish, uzo^ash ish , katta odamga predmetlarni uzatish,
katgalarni uziga tortish va itarish, norozilikni, alotsadan bosh
tortishni yoki yopishib olishi, uzini katta odamning kuliga oli-
nishiga bulgan intilishlar: kulini onasi tomon chuzish va ^oka-
zo). Bu daraja soglom bolada 6-12 oylikda kechadi.
ИИИ daraja - ma’noli imo-ishora, ifodali va turli mimika,
guvrash «suzlari» (buginlarni talaffuz etish), tovushlarga, in-
tonatsiyaga ta!$lid fishsh yordamida alo1$a 1$ilish. Alo1$aning bu
darajasi 12-18 oylikda namoyon buladi.
ИВ daraja - verbal (nutk orkali) alo1$a.
^issiy doiraning rivojlanishi kuyidagicha tavsiflanadi:
- ^is-tuygularning adekvatligi, ma’^ullashga, tanbe^ va ta-
labga ^issiy javob e’tiborga olinadi. Katta odamning faol
ijobiy missiy murojaati, ragbatlantirishi va ma’sullashi
bolada suvonchli ekspressiv mimikali javobni yuzaga keltira-
di. Tanbe^, talablar bolaning uz xul^ini tugrilashiga imkon
beradi. Bolalarda boshsa turdagi reaksiyalar ^am kuzatilishi
mumkin: bola murojaatga, ma’^ullash va tanbe^ga e’tibor ber
maydi, chunki ularning ma’nosini tushunmaydi. Bolaning tan-
be^ga bulgan yor1$in ifodalangan negativ yoki agressiv (tajovuz)
reaksiyasi uning tanbe^ning ma’nosini tushunganligi, ammo unga
buysungisi kelmaganligidan dalolat beradi; bola katta odam
ning ma’^ullashi va dik1$atiga 1$izikmaganda befar1$ buladi.
Predmetli va uyin faoliyatlari rivojlanishining bir-bi-
riga mos kelmasligi, predmetli va uyin ^arakatlarining adek
vat emasligi dastlabki intellektual yetishmovchiliklardan da
rak berishi mumkin.
Uzots vsht davom etadigan stereotipli, bir xil tarzdagi
predmetli va uyin ^arakatlarining sa^anishi yoki bir uyinchots
yoki uynalmaydigan predmetlar bilan ijtimoiy, kommunikativ
yunalishsiz, ba’zan ajablanarli predmet-almashinishlar bi
lan (tufli - uni ov^atlantirsa buladigan tirik jonzot) uynash
^issiy buzilishlardan darak beradi.
191IY va nutriy rivojlanishni tekshirishning natijalari
ni taxlil kilish va baxolashda kuyidagilarga e’tibor berila
di: topshiri^ni noaadekvat bajarish yoki faoliyatning juda sod
da usuli, urgatuvchi yordamini 1$abul 1$ilishning sustligi, uzi
ning faoliyati natijasiga befar^ik, nup^ning yaxshi rivojlan-
maganligi intellektning dastlabki buzilishlarini kursatadi.