|
64. 2 yoshli bolalarni muloqot malakasi qanday darajada bo’ladi
2 yoshdan 3 yoshgacha bo ‘Igan bolalarni tekshirishdan olingan
nut lunwtlarning taxi i/i
Ekspressiv nutqining rivojlanishi sustlashgan bolalarda impressiv nutq deyarii
yoshiga mos darajada boiadi. Bolalar rasmlarda tasvirlangan predmetlaming,
Imrakatlami yaxshi biladilar, grammatik kategoriyalardan son, kelishiklar
(|o‘shimchalarini ishlatilishini to'g'ri tushunadilar. Ular kichik hajmdagi bog‘langan
matnlami: she’r, ertak, hikoyalaming mazmunini tushunadilar.
Nutqning rivojlanishini orqada qolishi ijtimoiy omillarga bog‘liq boigan
liollarda, ya’ni bolaning tarbiyasida haddan tashqari g'amxo'rlik, kattalami bolaning
barcha istaklarini, talablarini muhayyo qilishlarida ko‘pincha bolalar imoishoralardan ham ko'p foydalanadilar, ulaming nutqni faol qollay imkoniyatlari
chegaralanadi. Bunday bolalar uchun aloqaga kirishmaslik, xavotirlanish,
qo‘rqoqlik, o'jarlik, negativizm, kattalaming talablarini bajarmaslik kabi psixologik
xususiyatlar xos boiadi.
Nutqning shakllanishini sustlashuvi bolalar serebral falajligida artikulyatsiya
a’zolarining harakatchanligining buzilishlaridan ham kelib chiqishi mumkin. Bu
holda artikulyatsiya a’zolarini tekshirishda mushaklar tonusining buzilishlariga
c’tibor qaratiladi. Mushaklar tonusidagi spastik yoki paretiklik artikulyatsiya
a’zolarining ixtiyoriy harakatlarini chegaralaydi va tovushlar talaffiizining
nuqsonlarini keltirib chiqaradi. O g'ir holatlarda bola lablar, tilning ixtiyoriy
harakatlarini umuman bajara olmaydi. Ко'пинча чайнаш, ютиш бузилади.
Bolalarda nutqning shakllanishidagi bo'g'inlami talaffuz etish bosqichi kechikib
qoladi, artikulyatsiya a’zolari harakatchanligi buzilishlarining o g lr hollarida
bo'g'inlar bolaning nutqida 2 yoshga kelib paydo boiishi mumkin. Talaffuz etiladigan tovushlar ko'pincha bir xil tarzda boiadi.
Harakat doirasida buzilishlar kuzatiladigan bolalarda predmet-amaliy
faoliyatning nuqsonlariga bogiiq ravishda faol lug'atni o'zlashtirishda qiyinchiliklar
yuzaga keladi. Ulaming nutqida predmetlaming ma'nosini anglatadigan dastlabki
so'zlar kech (2 yoshu 6 oylikdan 3 yoshda) paydo boiadi. Nutqni tushunish umumlashtirilgan darajagcha yetmaydi: bola predmetlami anglatadigan so'zlami,
predmetlami faqatgina aniq, bola uchun tanish boigan vaziyatlardagina tushunadi,
taniy oladi. Nutqning rivojlanishini orqada qolishi ilk yoshdagi bolalar autizmida o'ziga xos
nutq buzilishlariga ham bogiiq bo'ladi. Bunday bolalarda nutqiy aloqaning keskin cheklanganligj, nutqning leksik-grammatik tomonini rivojlanmay qolishi, o'ziga xos
fonetik buzilishlar va ovozning yuqori tonda bolishining ustunligi bilan
ifodalanadigan buzilishlari kuzatiladi. Bolalami kuzatishdan hamda uning onasi bilan
suhbatdan olingan maiumotlar natijasida autik bolalarda artikulyatsiya a’zolari
harakatchanligida qo'pol buzilishlaming yo'qligiga amin bolish mumkin, chunki
bola nutqida spontan ravishda (beixtiyoriy) murakkab bo'g'in tuzilishidagi so'zlami
va to'liq jumlalami talaffuz eta oladi. Autik bola nutqni aloqa vositasi sifatida
qollamagani uchun nutqning rivojlanishi orqada qoladi.
Psixik rivojlanishi total sustlashgan bolalarda nutqning rivojlanishini orqadtt
qolishi yaqqol namoyon boiadi va ham impressiv va ekspressiv nutqda kuzatiiadi
Artikulyatsiya a’zolarining harakatchanligining buzilishlari bolm aganda ham psixik
rivojlanishi sustlashgan bolalar sirg’aluvchi tovushlami uzoq vaqtgacha talaffuz etn
olmaydilar, ularda predmetlami farqlab tushunish va so'z ifodasida aks ettirishining
shakllanmay qolishi sababli fonematik idrokning shakllanishi ham kechikib qoladi
Bolalar nutqiy ko'rsatmalami imo-ishora bilan aniq, ular uchun yaxshi tanish bo'lgan
vaziyatlarda tushunadilar. Psixik rivojlanishi total sustlashgan bolalarda jumlali nutc) 3 yoshda ham shakllanmagan boiadi. Impressiv nutqning rivojlanmay qolishi birlamchi (asosiy) nuqson bo'lgan bolalar ularga qaratilgan nutqni tushunmaydilar. Ularda ekspressiv nutq
shakllanmagan boiadi, ammo ba’zan sodda bo'g'in tuzilishidagi so'zlami
takrorlashlari mumkin. Bu yoshda bolalarda nutqning leksik-grammatik tomoni
yetarlicha shakllangan va boglangan nutqi mavjud bolan hollarda tovushlar
talaffuzining buzilishlari ham kuzatilishi mumkin. Fonetik buzilishlar til oldi
tovushlarini tisharo va yon tomonda talaffuzida namoyon bo'lishi mumkin.
Nutqning fonetik-fonematik rivojlanmay qolishida bolalar tovushlami bir-birign
almashtirish lari, o'milarini almashtirishlari va buzib talaffuz etishlari kuzatiiadi.
Fonematik idrokning shakllanganligini tekshirishda akustik jihatdan bir-biriga yaqin
bo'lgan tovushlami farqlashda, rasmlar materialida paronim so'zlami ajratishdagi
qiyinchiliklar, xatolar kuzatiiadi
Do'stlaringiz bilan baham: |
