1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

Tohir davlat ishlarini mustaqil idora etish maqsadida 822-yilda xalifa nomini xutbadan chiqartirib yuboradi.
Bu amalda Bag‘dod bilan aloqani uzish va o‘zini mustaqil deb e’lon qilish edi. Biroq ko‘p vaqt o‘tmay u to‘satdan vafot etadi. Tohirning o‘g‘illari Talxa va Abul Abbos Abdulloh otasining o‘rniga birin-ketin noiblik qiladilar. Shunday qilib, Xuroson va Movarounnahr boshqaruvi tohiriylar xonadoniga meros bo‘lib qoladi. Abul Abbos Abdulloh noibligi (830–844) davrida poytaxt Marvdan Nishopur shahriga ko‘chiriladi.
Movarounnahr shaharlarida noiblik qilayotgan Somonxudot avlodlarining mahalliy noibligi tohiriylar tomonidan tan olinadi. Somoniylar esa, o‘z navbatida, tohiriylarga tobe sifatida Movarounnahrni idora etadilar. Bu, shubhasiz, Xuroson va Movarounnahrda bir asrdan oshiqroq hukm surgan xalifalik hukmronligining tugaganligini bildirardi.

* Tohiriylar – Xurosondagi Tohiriylar davlatida hukmronlik qilgan sulola (821–873). Rasman abbosiylarga qaram hisoblangan. Sulolaga 821-yil Tohir ibn Husayn asos solgan
* Safforiylar  –  Safforiylar  davlatida  hukmronlik  qilgan sulola. Safforiylar  nomi  uning asoschisi Ya’qub ibn Lays as-Saffor  nomidan  olingan.  Safforiylarning yirik hukmdorlari: ya’qub ibn Lays (873–879); Amr ibn Lays (879–900)
* Xutba — juma namozida hukmdor nomini aytib, uning haqiga duo o‘qish, olqishlash
* G‘oziy — Haq din uchun kurashuvchi jangchi



Tohiriylar hokimiyatining barham topishi. Tohiriylar zamonida ham mehnat ahlining ahvoli nihoyatda og‘irligicha qolaverdi. ⦁ Mulkdor dehqonlarning jabr-zulmidan, ⦁ davlatning og‘ir soliqlaridan bezor bo‘lgan xalq qo‘zg‘olon ko‘taradi.
Ularga “g‘oziylar” ham qo‘shiladilar. Qo‘zg‘olonga safforiylar – miskar hunarmand aka-uka Ya’qub va Amr ibn Layslar boshchilik qiladilar. 873-yilda Xuroson poytaxti Nishopurni egallaydilar. Natijada tohiriylar hukmronligi tugatilib, hokimiyat safforiylar qo‘liga o‘tadi.